Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 22 marca 2016 roku

Sąd Okręgowy w Szczecinie II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 22 marca 2016 roku w S.

sprawy z powództwa B. P. (1)

przeciwko D. P.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego od wyroku Sądu Rejonowego Szczecin – Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie z dnia 22 stycznia 2015 roku, sygn. akt I C 1581/12

1.  zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że:

a)  w punkcie I. oddala powództwo;

b)  w punkcie IV. nie obciąża powódki kosztami procesu;

c)  w punktach V. i VI. w ten sposób, że je uchyla;

2.  oddala apelację w pozostałym zakresie;

3.  nie obciąża powódki kosztami postępowania apelacyjnego;

4.  przyznaje adwokat M. D. (1) od Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego Szczecin – Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie kwotę 369 (trzysta sześćdziesiąt dziewięć) złotych, w tym podatek od towarów i usług, tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powódce z urzędu w postępowaniu apelacyjnym.

SSO Mariola Wojtkiewicz SSO Karina Marczak SSO Tomasz Szaj

Sygn. akt II Ca 818/15

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 22 stycznia 2015 r. Sąd Rejonowy Szczecin – Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie w sprawie o sygn. akt I C 1561/12 zasądził od pozwanego D. P. na rzecz powódki B. P. (1) kwotę 3 270,21 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 6 października 2011 r. do dnia zapłaty (pkt I); oddalił powództwo w zakresie kwoty 1 486,51 zł od dnia 24 czerwca 2011 r. do dnia zapłaty (pkt II); umorzył postępowanie w pozostałym zakresie (pkt III); zniósł wzajemnie koszty procesu pomiędzy stronami (pkt IV); nakazał pobrać od pozwanego D. P. na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego Szczecin – Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie kwotę 164,68 zł tytułem kosztów sądowych (pkt V); nakazał ściągnąć ze świadczenia zasądzonego na rzecz B. P. (1) w punkcie I. wyroku na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego Szczecin–Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie kwotę 193,32 zł tytułem kosztów sądowych (pkt VI); przyznał od Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Szczecinie na rzecz adwokat M. D. (2) kwotę 1 476 zł tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (pkt VII).

Sąd Rejonowy oparł swoje rozstrzygniecie na następujących ustaleniach i rozważaniach.

Pozwany D. P. jako Komornik Sądowy działający przy Sądzie Rejonowym Szczecin-Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie prowadził przeciwko powódce - B. P. (1) oraz jej mężowi B. P. (2) liczne postępowania egzekucyjne m.in. pod sygn. KM 1669/09 (wcześniej KM 189/07) i KM (...) (wcześniej (...)).

W toku czynności egzekucyjnych w sprawie KM 1669/09 pismem datowanym na dzień 6 maja 2009 roku D. P. działając na wniosek wierzyciela Banku Spółdzielczego w G. poinformował Naczelnika III Urzędu Skarbowego S. o zajęciu przysługujących powódce wierzytelności z tytułu zwrotu podatku VAT, dochodowego i innych rozliczeń w zakresie całej należnej wypłaty i przyszłych wypłat. Pismo zostało doręczone adresatowi w dniu 26 maja 2009 roku.

W dniu 6 listopada 2012 roku komornik sądowy D. P. zajął wierzytelności i prawa majątkowe w postaci ekspektatywy wierzytelności przyszłej powódki. Zajęcie dotyczyło podatku od towarów i usług, podatku dochodowego w zakresie całej należnej sumy i przyszłych wypłat. Pismo to doręczono Naczelnikowi Trzeciego Urzędu Skarbowego w S. w dniu 12 listopada 2012 roku.

Z wypłat dokonanych przez Trzeci Urząd Skarbowy w S. z tytułu rozliczenia nadpłat zaliczek na poczet podatku dochodowego należnych B. P. (1), na koncie komornika odnotowano następujące wpływy: w dniu 29 kwietnia 2009 roku na kwotę 759,57 zł, w dniu 23 czerwca 2010 roku na kwotę 708,18 zł, w dniu 20 czerwca 2011 roku na kwotę 212,11 zł.

Pozwany prowadził również, z wniosku wierzyciela Banku (...) S.A. egzekucję przeciwko powódce - B. P. (1) oraz jej mężowi B. P. (2), pod sygnaturą KM 2896/05.

Pismem z dnia 24 kwietnia 2009 roku adresowanym do II Urzędu Skarbowego w S., doręczonym adresatowi 26 maja 2009 roku, D. P. zajął przysługującą powódce wierzytelność z tytułu nadpłaty podatku dochodowego od osób fizycznych, VAT i innych rozliczeń.

W piśmie z dnia 3 czerwca 2009 roku Naczelnik Trzeciego Urzędu Skarbowego w S. zawiadomił pozwanego o braku przysługujących powódce wierzytelności.

Pismem z dnia 2 czerwca 2011 roku, doręczonym do Trzeciego Urzędu Skarbowego w S. w dniu 10 czerwca 2011 roku, pozwany ponownie zajął przysługującą powódce wierzytelność z tytułu nadpłaty podatku dochodowego od osób fizycznych, VAT i innych rozliczeń.

W piśmie z dnia 17 czerwca 2011 r. Naczelnik Trzeciego Urzędu Skarbowego w S. poinformował, że na dzień wystawienia pisma brak jest wierzytelności przysługujących B. P. (1) z tytułu nadpłaty / zwrotu podatku.

Z wypłat dokonanych przez Trzeci Urząd Skarbowy z tytułu rozliczenia nadpłat zaliczek na poczet podatku dochodowego należnych B. P. (1) odnotowano następujące wpływy: w dniu 28 kwietnia 2009 roku na kwotę 811,06 zł, w dniu 23 czerwca 2010 roku na kwotę 779,27 zł, w dniu 24 czerwca 2011 roku na kwotę 1486,51 zł.

W latach 2009 – 2011 Trzeci Urząd Skarbowy w S. na koncie B. P. (1) stwierdzał istnienie nadpłat z tytułu rozliczenia zaliczek na podatek dochodowy od osób fizycznych i z tego tytułu przeznaczył do zwrotu następujące kwoty: w dniu 27 kwietnia 2009 r. 1 904 zł, w dniu 22 czerwca 2010 r. 1 687 zł, w dniu 18 czerwca 2011 r. 1 798 zł.

Pismem z dnia 24 września 2011 roku, powódka wezwała pozwanego do zapłaty kwoty 4 062 zł wraz z odsetkami w łącznej kwocie 5724,80 zł.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy uznał powództwo za częściowo zasadne.

Jako podstawę prawną żądania pozwu wskazano art. 23 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji (Dz.U.2011.231.1376 j.t.).

Sąd Rejonowy zauważył, że przepis powyższy kreuje odpowiedzialność odszkodowawczą komornika sądowego ustanawiając przesłanką tejże odpowiedzialności bezprawny charakter działania podejmowanego przez komornika. Dowiedzenie przez powoda odpowiedzialności odszkodowawczej komornika, wynikającej z art. 23 u.k.s.e. wymaga wykazania powstałej szkody, wadliwości czynności komornika jak i związku przyczynowego między wadliwą czynnością komornika a szkodą (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 10 października 2012 roku, I ACa 598/12, por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie, I Aca 430/12, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 lutego 2006 roku, I CK 318/05).

Sąd I instancji zauważył, że z kart rozliczeniowych pochodzących z akt dwóch postepowań egzekucyjnych prowadzonych przez pozwanego wynikało, że faktycznie na jego rachunek wpłynęło w określonych datach sześć sum wpłaconych przez III Urząd Skarbowy w S.. Wysokość tych kwot odpowiadała danym podanym przez powódkę. Wpłaty te zostały zaliczone na poczet egzekwowanej sumy i kosztów egzekucyjnych. Nadto w aktach postepowania egzekucyjnego znajdowały się cztery pisma pozwanego informujące o zajęciu wierzytelności, adresowane do komornika i wysłane w toku egzekucji prowadzonych przeciwko powódce. Z zestawienia przedstawionego przez III Urząd Skarbowy w S. wynikało, że w latach 2009 – 2011 na koncie powódki stwierdzono nadpłatę z tytułu rozliczenia podatku dochodowego od osób fizycznych i dokonano określonych wypłat z tego tytułu.

Strona powodowa swoje stanowisko, co do bezprawności zajęcia ww. wierzytelności wywodziła z treści art. 831§1 pkt 3 k.p.c. Na poparcie swojego stanowiska wskazała orzeczenie Sądu Najwyższego w postaci Uchwały z dnia 26 listopada 2003 r. (sygn.. akt III CZP 84/03, opubl. OSNC 2005/1/5, Prok.i Pr.-wkł. 2004/6/33, Wokanda 2004/5/3, Biul.SN 2003/11/7).

Sąd Rejonowy zauważył, że w odniesieniu do omawianej ulgi ustawodawca nie sformułował żadnego wyraźnego zapisu o braku możliwości jej zbywania. W uzasadnieniu cytowanej przez powódkę uchwały Sąd Najwyższy stwierdza, że brak jest normatywnych podstaw do uznania prawa do nadpłaty za wierzytelność niezbywalną, ponieważ „o niezbywalności praw podmiotowych rozstrzyga w zasadzie sam ustawodawca, a ograniczenie to w odniesieniu do wierzytelności powinno wynikać z wyraźnego zakazu ustawowego”. Sąd Najwyższy uznał jednak, że właściwość tego zobowiązania sprzeciwia się możliwości jej przeniesienia na inną osobę w drodze cesji. Przedmiotem omawianego zagadnienia była bowiem możliwość dokonania przelewu tej wierzytelności, nie zaś prowadzenia z niej egzekucji.

Sąd Rejonowy wskazał, że podobny pogląd na gruncie przepisów o zwrocie podatku od towarów i usług zajął również Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 8 listopada 2005 r. (sygn. akt I CK 167/05, opubl. LEX nr 299065).

Częściowo za zasadny Sąd Rejonowy uznał drugi zarzut powódki dotyczący pobrania wpłat przekazanych przez urząd skarbowy poza zakresem dokonanego przez pozwanego zajęcia egzekucyjnego. Powódka wskazała, że pozwany dokonał w toku dwóch prowadzonych przeciwko niej postępowań egzekucyjnych łącznie czterech czynności polegających na zajęciu wierzytelności obciążających Trzeci Urząd Skarbowy w S.. Trafnie wskazywała przy tym na ograniczenia, jakie dotyczą egzekucji z wierzytelności. Przedmiotem zajęcia mogą być bowiem tylko wierzytelności istniejące w chwili dokonania zajęcia i wynikające z określonego stosunku prawnego. „Przy egzekucji z wierzytelności uregulowanej w przepisach art. 895-912 k.p.c. zajęcie wierzytelności obejmuje tylko wierzytelność istniejącą i przysługującą dłużnikowi na podstawie określonego stosunku prawnego; egzekucję z wierzytelności powstałych później, na podstawie innego stosunku prawnego - chociażby pomiędzy tymi samymi stronami - można prowadzić tylko na podstawie nowego zajęcia” (Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 sierpnia 1971 r. I CR 308/71, opubl. OSNC 1972/5/85).

Sąd Rejonowy wziąć pod uwagę art. 27f ust. 5 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz art. 45 ust. 1 i art. 73 § 2 ustawy Ordynacja podatkowa.

W ocenie Sądu Rejonowego w przypadku zwrotu nadpłaty z tytułu podatku dochodowego zajęcie nie mogło obejmować przyszłych rozliczeń, za okres kolejnych lat podatkowych. Jego zdaniem nie sposób uznać, że istnieje ekspektatywa prawa do zwrotu nadpłaty wynikającej z odliczenia ulgi prorodzinnej. Przesłanki tej wierzytelności nie mogą powstać przed początkiem danego roku podatkowego. Przepisy prawa podatkowego nie przewidują żadnej szczególnej ochrony prawa do zwrotu nadpłaty. Z istoty tego prawa wynika, że jego powstanie jest warunkowane końcowym rozliczeniem zawartym w zeznaniu podatkowym. Przy tym prawo do zwrotu nadpłaty nie może zostać zbyte w drodze umowy przelewu. Zdaniem Sądu nie istnieje podstawa do wyodrębnienia prawnego ekspsektatywy wierzytelności wobec urzędu skarbowego, a zatem wierzytelność tego rodzaju nie może zostać zajęta przed jej powstaniem.

W toku czynności egzekucyjnych w sprawie KM 1669/09 pozwany dokonał pierwszego zajęcia pismem datowanym na dzień 6 maja 2009 r., które zostało doręczone adresatowi w dniu 26 maja 2009 roku. Tymczasem pierwsza wpłata od Trzeciego Urzędu Skarbowego w kwocie 759,57 zł wpłynęła na rachunek komornika w dniu 29 kwietnia 2009 r.

Sąd Rejonowy zwrócił uwagę na art. 900 § 1 k.p.c. zgodnie z którym zajęcie jest dokonane z chwilą doręczenia wezwania dłużnikowi zajętej wierzytelności. Ww. wpłata wpłynęła przed zajęciem wierzytelności. Zdaniem Sądu pozyskanie tej kwoty odbyło się z naruszeniem przepisów o postępowaniu egzekucyjnym. Pozwany nie miał prawa przyjąć i przekazać wierzycielowi wpłaty uzyskanej bez wcześniejszego skutecznego zajęcia.

Również pozostałe kwoty uzyskane przez komornika od urzędu skarbowego w toku sprawy KM 1669/09 nie miały oparcia w odpowiednio dokonanym zajęciu wierzytelności. W dniu 23 czerwca 2010 roku na rachunek pozwanego wpłynęła kwota kwotę 708,18 zł, a w dniu 20 czerwca 2011 roku kwota 212,11 zł. Kolejne zajęcie nastąpiło dopiero 6 listopada 2012 r. Natomiast zajęcie z maja 2009 r. nie mogło być skuteczne. W tym czasie powódka nie była wierzycielką urzędu skarbowego. Prawo do nadpłaty uzyskała dopiero po zakończeniu roku podatkowego i złożeniu zeznań podatkowych odpowiednio w roku 2010 i 2011. Ostatecznie Sąd Rejonowy uznał, że w toku sprawy KM 1669/09 pozwany ani razu nie dokonał skutecznie zajęcia wierzytelności powódki z tytułu zwrotu nadpłaty podatku dochodowego od osób fizycznych. Mimo tego uzyskał trzy wpłaty z tytułu tego rodzaju wierzytelności i rozliczył je w toku egzekucji. Ponieważ doszło do tego niezgodnie z przepisami o postępowaniu egzekucyjnym, działanie pozwanego Sąd uznał za bezprawne. Powódka zaś wskutek tego działania poniosła szkodę w postaci straty związanej z pozbawieniem jej części nadpłaty podatku. Przy ocenie zaistnienia przesłanki szkody Sąd Rejonowy powołał się na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 lutego 2010 r., sygn. akt V CSK 272/09, opubl. LEX nr 578166.

W ocenie Sądu Rejonowego, podobna sytuacja zaistniała w toku postępowania egzekucyjnego, które pozwany prowadził pod sygn. akt KM 708/09 ( (...)). Sąd Rejonowy stwierdził, że zajęcie z 2009 r. było przedwczesne, a te z 2011 r. powstało po pobraniu kwoty przez komornika.

Odmiennej oceny Sąd dokonał w odniesieniu do kwoty 1 486,51 zł wpłaconej komornikowi w dniu 24 czerwca 2011 r. Wpłynęła ona na rachunek pozwanego bezpośrednio po zajęciu doręczonym w dniu 23 czerwca 2011 r. Po złożeniu przez powódkę w 2011 r. zeznania podatkowego za rok 2010 powstała nadpłata, która miała zostać wypłacona na rzecz powódki. Wierzytelność ta powstała już z chwilą złożenia zeznania podatkowego, a zatem zajęcie dokonane przez pozwanego w dniu 23 czerwca 2011 r. uznano za skuteczne. W tej części powództwo nie było zasadne.

O odsetkach Sąd Rejonowy orzekł na podstawie art. 481 k.c., stwierdzając, że powódka wezwanie do zapłaty wysłała w dniu 24 września 2011 r., zaś doręczenie wezwania nastąpiło w dniu 28 września 2011 r. Termin 7 dni wyznaczony pozwanemu upłynął zatem w dniu 5 października 2011 r. i od dnia następnego popadł w on opóźnienie w zapłacie. Od tej też daty należało zasądzić od pozwanego odsetki. Natomiast żądanie zapłaty odsetek za okres wcześniejszy oddalono.

W punkcie III. wyroku Sąd umorzył postepowanie w zakresie żądania ponad kwotę 4 756,72 zł. Powódka cofnęła pozew w zakresie różnicy między kwotą 7 158 zł, a kwotą 4 756,72 zł. Na rozprawie w dniu 9 stycznia 2015 r. pełnomocnik powódki złożył zaś oświadczenie o zrzeczeniu się roszczenia w tym zakresie.

W punkcie IV. wyroku orzekając o kosztach procesu sąd postanowił o ich wzajemnym zniesieniu między stronami. Podstawą prawną rozstrzygnięcia był art. 100 k.p.c.

W związku z tym, że powódka została zwolniona od kosztów sądowych, sąd nie pobrał opłaty sądowej od pozwu w kwocie 358 zł. Na zasadzie art. 113 ust. 1 i 2 pkt 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U.2010.90.594 j.t.) sąd orzekł o ściągnięciu należnej kwoty z roszczenia zasądzonego na rzecz powódki w pkt. V i VI.

W punkcie VII. wyroku sąd na zasadzie § 2 ust. 1 i 3 oraz § 6 pkt 4 w zw. z §13 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U z 2002 r. Nr 163, poz. 1348 ze zm.) przyznał adwokat M. D. (2) od Skarbu Państwa Sądu Rejonowego Szczecin – Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie wynagrodzenie w kwocie 1 476 zł tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej.

Apelację od wyroku złożył pozwany i zaskarżając wyrok w pkt I, IV i V, wniósł o zmianę wyroku poprzez oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powódki na rzecz powoda kosztów postępowania za obie instancje według norm przepisanych, w tym kosztów zastępstwa adwokackiego.

Zaskarżonemu orzeczeniu zarzucono brak bezprawności działania pozwanego; brak adekwatnego związku przyczynowego pomiędzy szkodą a zdarzeniem ją powodującym; przedawnienie roszczeń powódki.

W uzasadnieniu zarzutów apelujący wskazał, że zachowania pozwanego zostały uznane przez Sąd Rejonowy za bezprawne ze względu na poczynienie wadliwego założenia, iż pozwany nie mógł zająć przyszłych wierzytelności powódki przysługujących jej od Urzędu Skarbowego. Istotą tego błędu było pominięcie, iż ulga z art. 27f u.p.d.o.f. (z której skorzystanie przez powódkę wywołało nadpłatę) posiada cechę ekspektatywy. Skoro pozwana miała w 2008 r. małoletnie dziecko (fakt ten uprawniał ją do skorzystania z ulgi), to pierwsze zajęcie dokonane przez pozwanego było skuteczne aż do momentu uzyskania pełnoletniości przez to dziecko. Oczywiste było, że powódka będzie corocznie korzystała z ulgi - w efekcie skorzystanie z niej -było jedynie kwestią czasu (tj. zakończenia kolejnego roku podatkowego). Przesłanka do skorzystania z ulgi (posiadanie dziecka) istniała jeszcze przed rozpoczęciem kolejnego roku podatkowego, zaś możliwości odliczenia aktualizowała się z początkiem tego roku. W ocenie powoda istnieje ekspektatywa prawa do zwrotu nadpłaty wynikającej z odliczenia ulgi prorodzinnej. Nadto zasadne jest uznanie tej nadpłaty za wierzytelność periodyczną (art. 900 § 2 k.p.c.), ponieważ płatną de facto co roku - po złożeniu stosownej deklaracji - w okresie posiadania małoletniego dziecka. W konsekwencji zajęcie tej wierzytelności obejmuje również wypłaty przyszłe i zachowaniom pozwanego bezprawności przypisać nie można.

Następnie apelujący zauważył, że Sąd Rejonowy pominął, że powódka miała możliwość zaskarżenia oraz wszczęcia procedury kontrolnej odnośnie czynności pozwanego, które zostały przez Sąd Rejonowy uznane za bezprawne. Powódka mogła złożyć skargę na czynności pozwanego, których bezprawność w toku niniejszego postępowania zarzucała. Po drugie powódka mogła sygnalizować Sądowi uchybienia w postępowaniu egzekucyjnym i domagać się kontroli na zasadzie art. 759 k.p.c. Powódka natomiast ww. czynnościom uchybiła i w ten sposób de facto swoimi zaniechaniami "zatwierdziła" szkodę. W konsekwencji nie jest możliwe przyjęcie, że pomiędzy szkodą, a zachowaniami powoda istniał adekwatny związek przyczynowy.

Na koniec skarżący podniósł, że skoro pozew został wniesiony 19 września 2012 r., to rzekome roszczenia powódki powstałe jakoby: 29 kwietnia 2009 r. (759,57 zł), 28 kwietnia 2009 r. (811,06 zł) są przedawnione. Powódka bowiem dowiedziała się o szkodzie i osobie obowiązanej do jej naprawienia ponad 3 lata przed złożeniem pozwu.

W odpowiedzi na apelację pozwanego, pełnomocnik powódki wniósł o jej oddalenie w całości i zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki kosztów postepowania przez Sądem II instancji z uwzględnieniem kosztów zastępstwa adwokackiego, według norm przepisanych, oświadczając, iż koszty pomocy prawnej udzielonej powódce z urzędu nie zostały przez powódkę uregulowane w jakimkolwiek zakresie.

Powódka ustosunkowała się do poszczególnych zarzutów apelacji. Zauważono, że wbrew twierdzeniom pozwanego, daty zaksięgowania w postepowaniu egzekucyjnym poszczególnych kwot, nie są jednolite z datami, w których powódka dowiedziała się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia. Okres trzech lat od tej daty nie upłynął, brak jest zatem podstaw do formułowania zarzutu przedawnienia roszczeń.

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

apelacja pozwanego doprowadziła do zmiany zaskarżonego wyroku i oddalenia powództwa, chociaż w głównej mierze z innych powodów niż te, na które pozwany wskazywał w apelacji.

Sąd Okręgowy dokonując, ponownej analizy materiału dowodowego stwierdził, iż Sąd I instancji dokonał zasadniczego błędu w ustaleniach faktycznych, ponieważ nieprawidłowo ustalił to, kto w okresie objętym pozwem prowadził egzekucję przeciwko powódce B. P. (1).

Zgodnie z art. 26 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji (Dz.U.2015.790 ze zm.), jeżeli komornik nie może pełnić obowiązków z powodu przeszkód prawnych lub faktycznych, pełnienie obowiązków zleca się zastępcy komornika.

Sąd Okręgowy, po zapoznaniu się z aktami sprawy egzekucyjnej KM 1669/09, Km (...), a przede wszystkim zarządzeniem Prezesa Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 4 listopada 2009 r. A.021-112/09, ustalił że D. P. od dnia 4 listopada 2009r. nie prowadził postępowań egzekucyjnych, jego zastępcą z tym dniem została ustanowiona asesor komorniczy D. D. i to ona prowadziła egzekucję. W związku z tym osobiście odpowiada za ewentualne szkody powstałe przy wykonywaniu czynności, o czym stanowi art. 23 ust. 2 ustawy o komornikach sądowych i egzekucji.

W wyroku z dnia 30 października 2014 r., sygn. akt II CSK 60/14, Sąd Najwyższy wyjaśnił, że odpowiedzialność komornika ma zawsze charakter osobisty - odpowiedzialność odszkodowawczą ponosi komornik, którego czynności lub zaniedbania wyrządziły szkodę. Sąd Najwyższy wskazał, że treść art. 23 ust. 2 ustawy z 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji jednoznacznie przesądza o tym, że zastępca komornika ponosi odpowiedzialność tak jak komornik, a więc w granicach dokonanych czynności odpowiada osobiście za szkodę wyrządzoną działaniem niezgodnym z prawem.

Tak więc zastępca komornika D. D. w ramach własnej działalności mogła ponieść odpowiedzialność za ewentualne szkody powstałe w toku postępowania egzekucyjnego przeciwko B. P. (1) w latach 2010-2011, czyli wtedy, gdy samodzielnie podejmowała czynności egzekucyjne.

W przedmiotowej sprawie, Sąd I instancji okoliczność tę pominął, przyjmując błędnie, że pozwany D. P. odpowiada za wszystkie czynności egzekucyjne podejmowane wobec dłużniczki w postępowaniach egzekucyjnych prowadzonych pod sygnaturami akt Km (...) i Km 1669/09 Km.

W ocenie Sądu Okręgowego okoliczność, iż pozwany D. P. podejmował czynności egzekucyjne w tych sprawach do dnia 3 listopada 2009 r., przesądza o tym, że nie może on w ogóle odpowiadać tak za skutki zajęć i przekazania środków wierzycielom dokonanych po tej dacie. Faktycznie bowiem to nie on dokonywał w latach 2010-2011 zajęć wierzytelności i nie on przekazywał wierzycielom kwoty otrzymane z Urzędu Skarbowego. Już tylko z tego powodu powództwo, wytoczone przeciwko pozwanemu D. P. za szkody, które powstały w 2010 i 2011 roku, podlegało oddaleniu. Pozwanemu w tym zakresie nie przysługiwała legitymacja procesowa bierna. Dokładnie chodzi tu o kwoty, które zostały przekazane przez Urząd Skarbowy zastępcy komornika D. D. w sprawie KM (...) w dniu 23 czerwca 2010 r. w kwocie 779,27 zł i w dniu 24 czerwca 2011 r. w kwocie 1486,51 zł oraz w sprawie KM 1669/09 w dniu 23 czerwca 2010 r. w kwocie 708,18 zł i w dniu 20 czerwca 2011 r. w kwocie 212,11 zł, a które to kwoty zostały następnie przekazane przez nią wierzycielom.

Co zaś się tyczy pozostałych kwot, tj. środków pochodzących z nadpłaty podatku dochodowego przekazanych komornikowi D. P. w dniu 28 kwietnia 2009 r. w kwocie 811,08 zł i w dniu 29 kwietnia 2009 r. w kwocie 759,57 zł przed zajęciem, które nastąpiło dopiero pismami z dnia 6 maja 2009 r. (KM 1669/09) i 26 maja 2009 r. (KM (...)), to żądanie powódki zwrotu tych kwot przez pozwanego, okazało się nieuzasadnione z następujących powodów.

Na wstępie należy zauważyć, że ustalenie przesłanek odpowiedzialności komornika na podstawie art. 23 ustawy o komornikach sądowych i egzekucji jest badaniem prawa materialnego. W orzecznictwie podkreśla się merytoryczny charakter postępowania apelacyjnego, co oznacza m.in., że sąd drugiej instancji nie może poprzestać na ustosunkowaniu się do zarzutów skarżącego, lecz musi - niezależnie od ich treści - dokonać ponownych, własnych ustaleń, a następnie poddać je ocenie pod kątem prawa materialnego (uchwała składu siedmiu sędziów - zasada prawna - z dnia 23 marca 1999 r., III CZP 59/98 (OSNC 1999, nr 7-8, poz. 124), a także wyroki z dnia 24 kwietnia 1997 r., II CKN 125/97 (OSNC 1997, nr 11, poz. 172), z dnia 13 kwietnia 2000 r., III CKN 812/98 (OSNC 2000, nr 10, poz. 193) i in. Sąd II instancji ma zatem obowiązek badać naruszenie prawa materialnego z urzędu.

W niniejszej sprawie Sąd I instancji prawidłowo wskazał podstawę prawną roszczeń powódki, jako art. 23 ust. 1 ustawy o komornikach sądowych i egzekucji.

Zgodnie z tym przepisem komornik jest obowiązany do naprawienia szkody wyrządzonej przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu czynności.

Przepis art. 23 ustawy o komornikach sądowych i egzekucji nie określa samodzielnie przesłanek odpowiedzialności komornika w sensie warunków powstania obowiązku naprawienia szkody. W tym zakresie będą mieć zastosowanie ogólne przesłanki odpowiedzialności deliktowej, wynikające z przepisów Kodeksu cywilnego (por. uchwałę SN z 13 października 2004 r., III CZP 54/2004, LexisNexis nr (...), OSNC 2005, nr 10, poz. 168). Do przesłanek tych należą: szkoda w znaczeniu uszczerbku w dobrach osoby poszkodowanej; fakt (zdarzenie), z którym ustawa łączy obowiązek odszkodowawczy (zdarzeniem tym według art. 23 jest niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie komornika); związek przyczynowy między faktem (zdarzeniem) a szkodą (Marciniak Andrzej Stanisław, Ustawa o komornikach sądowych i egzekucji. Komentarz, wyd. VI).

Obowiązek wykazania powyższych przesłanek, zgodnie z dyspozycją art. 6 k.c., spoczywa na stronie powodowej, która z powołanych przez siebie okoliczności wywodzi skutki prawne.

Analiza akt sprawy doprowadziła Sąd Okręgowy do odmiennych niż Sąd I instancji wniosków. Powódka, w ocenie instancji odwoławczej, nie wykazała wszystkich przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej komornika.

W pierwszej kolejności brak było podstaw do przypisania działaniom komornika cech bezprawności.

Komornik prowadził egzekucję na podstawie prawidłowych tytułów wykonawczych. We wniosku egzekucyjnym wierzyciele wskazali sposób prowadzenia egzekucji m.in. z wierzytelności dłużnika.

W tym miejscu warto przywołać trafny pogląd Sądu Najwyższego zaprezentowany w wyroku z dnia 24 września 2008 r. II CSK 200/08, iż wszczęcie i prowadzenie przez wierzyciela egzekucji przeciwko dłużnikowi na podstawie tytułu wykonawczego w postaci prawomocnego orzeczenia sądu zaopatrzonego w klauzulę wykonalności nie może być co do zasady uznane za czyn niedozwolony uzasadniający odpowiedzialność odszkodowawczą na podstawie art. 415 k.c. Dalej Sąd Najwyższy wskazał, że co do zasady nie jest czynem sprzecznym z prawem bądź z zasadami współżycia społecznego wykonywanie przez wierzyciela uprawnień wynikających z tytułu wykonawczego w postaci prawomocnego orzeczenia sądowego zaopatrzonego w klauzulę wykonalności, gdy dłużnik nie stosuje się do treści tego tytułu.

Co prawda podstawą odpowiedzialności odszkodowawczej komornika nie jest przepis ogólny art. 415 k.c., lecz przepis art. 23 ustawy o komornikach sądowych i egzekucji, jednakże pogląd Sądu Najwyższego co do braku bezprawności działań egzekucyjnych podejmowanych na podstawie tytułu wykonawczego, jest aktualny w niniejszej sprawie.

Podzielić należy stanowisko Sądu I instancji, który stwierdził, że wierzytelność powstała z nadpłaty podatku dochodowego może być przedmiotem zajęcia komorniczego. Sąd Rejonowy słusznie uznał też, że wierzytelność ta powstaje w danym roku podatkowym, z dniem złożenia zeznania podatkowego.

W doktrynie i judykaturze także wyrażany jest trafny pogląd, że wierzytelność musi istnieć w chwili zajęcia i przysługiwać dłużnikowi na podstawie określonego stosunku prawnego; egzekucję z wierzytelności powstałych później, na podstawie innego stosunku prawnego - chociażby pomiędzy tymi samymi stronami - można prowadzić tylko na podstawie nowego zajęcia (por. m.in. wyrok SN z dnia 19 sierpnia 1971 r., I CR 308/71, OSNC 1972, nr 5, poz. 85). Stwierdzenie to nie dotyczy sum płatnych periodycznie, opartych na tej samej podstawie prawnej (por. uwagi do art. 900 § 2).

W ocenie Sądu Okręgowego, nie jest uzasadnione stanowisko skarżącego, iż wierzytelności z tytułu nadpłaty w podatku dochodowym są należnościami periodycznymi, wobec których nie było konieczności dokonywania nowego zajęcia. Potrzeba zauważyć, że są to należności, które mogą, ale nie muszą powstać w przyszłości w oparciu o różne podstawy prawne i faktyczne. Nadpłata z tytułu podatku dochodowego może bowiem powstać nie tylko w przypadku korzystania przez podatnika z ulgi z tytułu wychowywania dziecka. To, iż akurat w tym przypadku podstawy prawne i faktyczne powstania nadpłat w kolejnych latach okazały się zbieżne, nie oznacza, że wierzytelność ta ma charakter periodyczny. W tej sytuacji słusznie stwierdził Sąd Rejonowy, że konieczne było dokonanie zajęcia po powstaniu tej wierzytelności w danym roku i na tej podstawie powinno nastąpić przekazanie wyegzekwowanej w ten sposób kwoty wierzycielom. W tym zakresie przyznać należy Sądowi Rejonowemu rację.

Jednakże, w przekonaniu Sądu Okręgowego, w sytuacji, gdy Urząd Skarbowy przekazał komornikowi pieniądze na podstawie nawet nieprawidłowego zajęcia lub jego braku, to komornik nie miał żadnych podstaw, aby zwrócić te środki dłużniczce. W czasie przekazywania środków przez Urząd Skarbowy istniała wierzytelność, którą powódka miała obowiązek zaspokoić, a egzekucja była prowadzona zgodnie z prawem, na podstawie tytułu wykonawczego. Wprawdzie wyegzekwowanie pewnych kwot przez komornika bez uprzedniego zajęcia jest uchybieniem w postępowaniu egzekucyjnym, które może być poddane kontroli sądu na skutek skargi na czynność komornika, jednakże w okolicznościach sprawy w żadnym razie na tej podstawie nie można uznać, iż egzekucja była bezprawna.

Sąd Okręgowy zwraca uwagę na to, że wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 lutego 2010 r., V CSK 272/09, na który powołał się Sąd Rejonowy, orzekając w sprawie, zostało wydane w zupełnie innych okolicznościach, a mianowicie w sytuacji, gdy wierzyciel prowadził egzekucję bez tytułu wykonawczego, a więc bez tytułu prawnego. W takich okolicznościach oczywistym jest, że egzekucja mogła być uznana za bezprawną, rodzącą odpowiedzialność odszkodowawczą komornika. Komornik w takiej sytuacji nie miał bowiem prawa do pobierania jakichkolwiek świadczeń i zaspokajania osoby, która nie legitymowała się tytułem wykonawczym.

Inaczej przedstawiają się natomiast okoliczności niniejszej sprawy, gdzie komornik prowadził egzekucję na podstawie tytułu wykonawczego, a więc tytułu egzekucyjnego zaopatrzonego w klauzulę wykonalności, w treści której zawarte jest polecenie wszystkim organom, urzędom oraz osobom, których to może dotyczyć, aby postanowienia tytułu wykonawczego wykonały. Jeszcze raz należy podkreślić, że komornik nie mógł zwrócić powódce pieniędzy przekazanych przez Urząd Skarbowy, zwłaszcza że w dniu przekazania pieniędzy wierzytelność nie została zaspokojona. Komornik był uprawniony do prowadzenia egzekucji o całe roszczenie objęte tytułem wykonawczym i ze wszystkich części majątku dłużnika (art. 803 k.p.c.). Wniosek zatem z tego, że brak zajęcia wierzytelności nie przesądza sam przez się o bezprawności działania komornika.

Niezależnie od braku przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej pozwanego w postaci bezprawności działania, niewykazana została przez powódkę również inna przesłanka, a mianowicie szkoda. Pod pojęciem szkody rozumieć należy uszczerbek w prawnie chronionych dobrach majątkowych, wyrażający się w różnicy między stanem tych dóbr, jaki istniał i jaki następnie mógłby istnieć w ramach normalnej kolei rzeczy, a stanem jaki powstał na skutek zdarzenia wywołującego zmianę polegającą na uszczupleniu aktywów lub zwiększeniu pasywów.

W niniejszym postępowaniu nie wykazano, że powódka poniosła szkodę majątkową, ponieważ na skutek działań komornika faktycznie zmniejszone zostały jej zobowiązania, a więc pasywa. Jej majątek został odciążony z części wymagalnych zobowiązań. Zatem z punktu widzenia sytuacji majątkowej powódki, było to dla niej korzystne. Szybsze zaspokojenie wierzyciela spowodowało, iż nie były od wyegzekwowanej zaległości naliczane dalsze odsetki ustawowe. Dłużniczka odniosła więc z tego powodu wręcz korzyść nie zaś szkodę. Korzyścią majątkową jest bowiem nie tylko zwiększenie aktywów majątkowych, ale też zmniejszenie pasywów. Należy pamiętać, że dłużniczka miała obowiązek spłacić wierzycieli, a w sytuacji przymusowego zaspokojenia ich roszczeń w drodze egzekucji komorniczej, nie mogła już swobodnie decydować i dysponować przysługującymi jej składnikami majątkowymi, do których wierzyciele skierowali egzekucję. W każdym przypadku miała obowiązek dobrowolnie zaspokoić wierzycieli, a także znosić toczącą się wobec niej egzekucję.

W związku z powyższym wobec nieziszczenia się przesłanek odpowiedzialności pozwanego na podstawie art. 23 ust. 1 ustawy o komornikach sądowych i egzekucji powództwo podlegało oddaleniu.

Niezależnie od powyższego, gdyby nawet przyjąć, że pozwany swym działaniem, podejmowanym oczywiście do dnia 3 listopada 2009r., wyrządził powódce szkodę, przekazując wierzycielom w 2009r. środki, pozyskane z niezajętej wierzytelności powódki wobec Urzędu Skarbowego (w wysokości łącznej 1570,63 zł), to rzeczywiście, zgodnie z podniesionym zarzutem przez pozwanego, roszczenie powódki uległo przedawnieniu. Roszczenie bowiem o naprawienie szkody wyrządzonej przez komornika przedawnia się z upływem trzech lat od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i osobie obowiązanej do jej naprawienia (art. 442 ¹§ 1 k.c.). Przepis art. 77 § 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997r. ordynacja podatkowo stanowi, że nadpłata podatku podlega zwrotowi w terminie 3 miesięcy od złożenia zeznania podatkowego. Wprawdzie powódka nie wskazuje kiedy złożyła zeznanie podatkowe w 2009r. (za rok 2008), to jednak z art. 45 ust. 1 ustawy z dnia 26 lipca 1991r. o podatku dochodowym od osób fizycznych wynika, że powódka miała obowiązek złożyć zeznanie o wysokości osiągniętego dochodu w roku 2008r. do dnia 30 kwietnia 2009r. Nadpłacony zatem w 2008r. podatek powinien być zwrócony powódce najpóźniej do dnia 31 lipca 2009r. Nie trafił jednak do rąk powódki z tego względu, że już 28 kwietnia 2009r. został przekazany komornikowi. Wniosek z tego, że powódka najpóźniej z dniem 1 sierpnia 2009r. wiedziała o szkodzie i osobie, która szkodę tą wyrządziła (aktywnie brała udział w toczących się przeciwko niej postepowaniach egzekucyjnych). Trzyletni termin przedawnienia wyznaczony art. 442 ¹§ 1 k.c. upłynął zatem z dniem 1 sierpnia 2012r. Powódka z pozwem wystąpiła dopiero dnia 19 września 2012r., a więc po upływie terminu przedawniania. Z przepisu art. 117 § 2 k.c. wynika, że pozwany mógł się uchylić od pokrycia szkody, która powstała w 2009r. co też skutecznie uczynił podnosząc zarzut przedawnienia (punkt 3 apelacji).

Na podstawie wszystkich powyższych argumenty Sąd Okręgowy doszedł do przekonania, że powództwo podlegało oddaleniu i takie też rozstrzygnięcie zawarł w punkcie 1. a) swego wyroku.

W punkcie 1. b) oraz punkcie 2. wyroku w oparciu o art. 102 k.p.c. Sąd rozstrzygnął o kosztach procesu jak również kosztach postępowania apelacyjnego. Za zastosowaniem zasad słuszności przy orzekaniu o tych kosztach przemawiały, zdaniem Sądu Okręgowego, trudna sytuacja majątkowa powódki, dająca podstawę do zwolnienia jej od kosztów sądowych, charakter sprawy oraz sposób obrony pozwanego, zwłaszcza to, że do oddalenia powództwa przyczyniła się w głównej mierze okoliczność, która nie została ujawniona przez pozwanego, chociaż jemu doskonale znana – nieprowadzenie postępowań egzekucyjnych już od 4 listopada 2009r. Mając na uwadze te okoliczności Sąd Okręgowy doszedł do przekonania, iż właściwe będzie odstąpienie od obciążania powódki kosztami procesu jaki i kosztami postępowania apelacyjnego w oparciu o przepis art. 102 k.p.c.

W związku z tym, iż powódka korzystała ze zwolnienia z obowiązku ponoszenia kosztów sądowych, należało uchylić punkty V. i VI. wyroku, ustalające zasady rozliczenia tych kosztów, w oparciu o przepis art. 113 ust. 1 i 2 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. Brak jest aktualnie podstaw do obciążania tymi kosztami pozwanego (punkt V.) jak i powódki (punkt VI.).

Podstawę zmiany wyroku Sądu Rejonowego w zaskarżonej części stanowił przepis art. art. 386 § 1 k.p.c.

W pozostałym zakresie, co do wniosku pozwanego o zasądzenie na jego rzecz kosztów procesu, apelacja podlegała oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c., o czym orzeczono w punkcie 2.

Jak już wskazano powyżej podstawą rozliczenia kosztów przed Sądem II instancji stanowił przepis art. 102 k.p.c. (punkt 3. wyroku)

Sąd Okręgowy, w punkcie 4. wyroku, na podstawie § 2 ust. 1 i 3 oraz § 6 pkt 3 w zw. z §13 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U z 2002 r. Nr 163, poz. 1348 ze zm.) przyznał adwokat M. D. (2) od Skarbu Państwa Sądu Rejonowego Szczecin – Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie wynagrodzenie w wysokości 369 zł tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powódce w postępowaniu apelacyjnym. W zasądzonej kwocie zawarty jest podatek od towarów i usług.

SSO Mariola Wojtkiewicz SSO Karina Marczak SSO Tomasz Szaj