Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 31 sierpnia 2015 roku

Sąd Okręgowy w Szczecinie Wydział II Cywilny Odwoławczy

w składzie następującym:

Przewodniczący: SSO Sławomir Krajewski (spr.)

Sędziowie: SO Dorota Gamrat - Kubeczak

SO Marzenna Ernest

po rozpoznaniu w dniu 31 sierpnia 2015 roku w Szczecinie na posiedzeniu niejawnym

sprawy z wniosku Gminy N.

o wpis w księdze wieczystej (...) hipoteki przymusowej

na skutek apelacji wnioskodawcy na postanowienie Sądu Rejonowego w Goleniowie z dnia 23 kwietnia 2015 roku, w sprawie sygn. akt Dz.KW. 7349/14, KW nr (...),

postanawia:

oddalić apelację.

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 23 kwietnia 2015 roku Sąd Rejonowy w Goleniowie oddalił wniosek.

W uzasadnieniu wskazał, że w dniu 31 marca 2015 roku Referendarz wydał postanowienie, w którym oddalił wniosek Gminy N. o dokonanie w przdmiotowej księdze wieczystej wpisu hipoteki przymusowej do sumy 483.486 zł - na rzecz wnioskodawcy.

Skargę na powyższe postanowienie wniósł wnioskodawca wskazując, iż w przypadku osób pozostających w związku małżeńskim odpowiedzialność podatnika za zobowiązania podatkowe obejmuje również majątek wspólny podatnika i jego małżonka.

Sąd Rejonowy oddalając wniosek o wpis zważył, że księga wieczysta kw. nr (...) prowadzona jest dla nieruchomości stanowiącej współwłasność małżonków B. i J. S. na zasadzie wspólności ustawowej małżeńskiej. Tymczasem do wniosku o wpis hipoteki przymusowej załączono decyzje Burmistrza N. ustalające zobowiązania pieniężne za lata 2007 - 2014 tylko w części wystawione wobec obojga małżonków S. i doręczone jedynie J. S..

Sad wskazał, że zasadnicze znaczenie przy rozpoznaniu niniejszej sprawy ma okoliczność, że ustawą z dnia 26 czerwca 2009 r. o zmianie ustawy o księgach wieczystych i hipotece wprowadzono w miejsce hipoteki przymusowej kaucyjnej i zwykłej jeden rodzaj hipoteki oparty na konstrukcji hipoteki kaucyjnej. W aktualnym stanie prawnym, jeśli nieruchomość stanowi przedmiot wspólności majątkowej małżeńskiej, to do wpisu hipoteki przymusowej może dojść jedynie na podstawie dokumentu wystawionego w stosunku do obojga małżonków i im obojgu doręczonego. Odnosi się to zarówno do tytułów wykonawczych, jak i nieostatecznych decyzji administracyjnych. Sąd Rejonowy powołał się na postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 stycznia 2013 roku, III CSK 69/12 i postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 7 listopada 2013 roku, V CSK 547/12.

Apelację od powyższego postanowienia wywiódł wnioskodawca i zaskarżając postanowienie w całości, wniósł o jego uchylenie i uwzględnienie złożonego wniosku w całości.

Zaskarżonemu postanowieniu zarzucono brak przepisów wskazujących, że dokument będący podstawą wpisu hipoteki przymusowej musi zostać wystawiony i doręczony obojgu małżonkom figurującym w księdze wieczystej jako współwłaściciele na prawach wspólności ustawowej małżeńskiej oraz naruszenie przepisów prawa materialnego polegające na nie zastosowaniu art 34 § 3 pkt 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku - Ordynacja podatkowa.

Zdaniem wnioskodawcy Sąd niesłusznie dokonał oddalenia wniosku, ponieważ w obwiązującym stanie prawnym brak jest przepisów, które jednoznacznie wskazują, że dokument będący podstawą wpisu hipoteki przymusowej musi zostać wystawiony i doręczony obojgu żonkom figurującym w księdze wieczystej jako współwłaściciele na prawach wspólności ustawowej małżeńskiej.

Według przepisów Ordynacji podatkowej, Skarbowi Państwa i jednostce samorządu terytorialnego przysługuje hipoteka przymusowa celem zabezpieczenia m.in. zobowiązań podatkowych podatnika (art. 34 § 1), a jej przedmiotem może być m.in. nieruchomość stanowiąca przedmiot współwłasności łącznej podatnika i jego małżonka (art. 34 i § pkt 2). Podstawą wpisu do księgi wieczystej hipoteki przymusowej, zabezpieczającej wykonanie zobowiązań podatkowych, może być doręczona decyzja ustalająca wysokość zobowiązania podatkowego, hipoteka może być wpisana na nieruchomości stanowiącej przedmiot małżeńskiej wspólności majątkowej podatnika i jego małżonka. W przekonaniu apelującego warunkiem wystarczającym dla wpisu hipoteki przymusowej na nieruchomości stanowiącej przedmiot współwłasności łącznej podatnika i jego małżonka jest doręczona decyzja ustalająca wysokość zobowiązania podatkowego obejmująca należności wynikające z zobowiązań podatkowych, wystawionych na jednego współmałżonka.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja okazała się nieuzasadniona.

Na wstępie należy zauważyć, że zgodnie z art. 626 ⁸ § 2 k.p.c. rozpoznając wniosek o wpis, sąd bada jedynie treść i formę wniosku, dołączonych do wniosku dokumentów oraz treść księgi wieczystej. W związku z tym w ramach kognicji sądu wieczystoksięgowego leży zbadanie, czy tytuł wykonawczy dołączony do wniosku o ustanowienie hipoteki przymusowej na nieruchomości stanowiącej przedmiot małżeńskiej wspólności majątkowej, obejmuje również małżonka dłużnika. Nie stanowi to nieuprawnionej oceny sądu wieczystoksięgowego dotyczącej zasadności zobowiązania będącego źródłem należności objętej tytułem wykonawczym.

W niniejszej sprawie wnioskodawca zażądał wpisania w dziale IV księgi wieczystej numer (...) prowadzonej przez Sąd Rejonowy w Goleniowie hipoteki przymusowej na rzecz Gminy N.. Podstawą żądania były załączone do wniosku decyzje administracyjne - nakazy płatnicze na łączne zobowiązania pieniężne za lata od 2007 do 2014 w sprawie wymiaru podatku rolnego i podatku od nieruchomości. Jako podstawę prawną decyzji organ podatkowy wskazał obowiązujące w chwili wydawania decyzji przepisy ustawy o podatku rolnym, ustawy o podatkach i opłatach lokalnych, ustawy o podatku leśnym, Ordynacji podatkowej, a także Komunikaty Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego w sprawie średniej ceny skupu żyta, Uchwały Rady Miejskiej w N. w sprawie podatku od nieruchomości, Komunikaty Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego w sprawie średniej ceny sprzedaży drewna.

Decyzje Burmistrza N. z dnia 5 lutego 2007 roku oraz 15 lutego 2008 roku zostały wydane wobec obojga małżonków to jest wobec J. i B. S., na co wskazuje zapis w nagłówku decyzji: „Pan/i: S. J., B.”. Pozostałe decyzje za lata 2009 - 2014 wydane zostały jedynie wobec J. S.. Organ podatkowy dokonał doręczenia swoich decyzji w każdym przypadku jedynie J. S., czego dowodem są załączone do wniosku zwrotne potwierdzenia odbioru. Decyzje ustalające wymiar podatku nie były doręczane B. S..

Przedmiotem rozważań w niniejszej sprawie jest rozstrzygnięcie, czy decyzje administracyjne będące podstawą ustanowienia hipoteki przymusowej na nieruchomości wchodzącej w skład majątku wspólnego małżonków, powinny wskazywać i być doręczone również drugiemu małżonkowi.

Ustanowienie hipoteki przymusowej na nieruchomości należącej do majątku wspólnego małżonków przewiduje art. 34 § 3 pkt 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa. Przepis art. 35 § 2 pkt 1 Ordynacji podatkowej stanowi z kolei jednoznacznie, że podstawą wpisu hipoteki przymusowej jest tylko doręczona decyzja; nie przewiduje on ustanowienia hipoteki przymusowej na podstawie niedoręczonej decyzji. Przepis ten nie wskazuje jednak wprost podmiotu, któremu należy doręczyć decyzję. Nie wskazuje on nie tylko małżonka dłużnika, lecz także dłużnika; wymaga jedynie, aby podstawą wpisania hipoteki przymusowej była decyzja doręczona.

W tym miejscu wskazać należy na przepis art. 3 ust. 4 ustawy z dnia 12 stycznia 1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych (Dz. U. z 2010 r., Nr 95, poz. 613 ze zm.), a także art. 3 ust. 5 Ustawa o podatku rolnym (Dz.U. 1984 Nr 52, poz. 268 tj. Dz.U. z 2013 r. poz. 1381), które regulują zasady opodatkowania współwłaścicieli lub współposiadaczy nieruchomości i nieruchomości rolnych, a więc także małżonków. Zgodnie z tymi przepisami, jeżeli nieruchomość lub obiekt budowlany, albo grunty stanowią współwłasność lub znajdują się w posiadaniu dwóch lub więcej podmiotów, to stanowią odrębny przedmiot opodatkowania odpowiednio podatkiem od nieruchomości lub rolnym, a obowiązek podatkowy ciąży solidarnie na wszystkich współwłaścicielach lub współposiadaczach. Organ podatkowy ustala w jednej decyzji wysokość zobowiązania podatkowego od nieruchomości dla całej nieruchomości, której adresatami są małżonkowie, nie ma on nawet obowiązku badania w jakim zakresie dana nieruchomości jest użytkowana przez każdego z małżonków i ustalania wysokości zobowiązania w zależności od sposobu jej wykorzystywania przez każdego z nich (zob. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 22 stycznia 2014 r., (...) 281/12).

Stosownie natomiast do przepisu art. 91 § 1 Ordynacji podatkowej, jeżeli, zgodnie z ustawami podatkowymi, podatnicy ponoszą solidarną odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe, a zobowiązania te powstają w sposób przewidziany w art. 21 § 1 pkt 2 (zobowiązanie podatkowe powstaje z dniem doręczenia decyzji organu podatkowego, ustalającej wysokość tego zobowiązania), odpowiedzialnymi solidarnie są podatnicy, którym doręczono decyzję ustalającą wysokość zobowiązania podatkowego.

Nie ulega zatem wątpliwości, że w obowiązującym stanie prawnym decyzja ustalająca wymiar podatku od nieruchomości i rolnego powinna być doręczona małżonkom odrębnie. Praktyka doręczenia decyzji „dowolnemu” małżonkowi uznawana być musi za niezgodną z wymogami Ordynacji podatkowej w zakresie doręczeń.

Ordynacja podatkowa w sposób bardzo rygorystyczny określa zasady wydawania i doręczania decyzji, zasady te obowiązują zarówno w pierwszej, jak i w drugiej instancji, na co wskazuje przywołany wyżej art. 21 § 1 pkt 2 Ordynacji podatkowej, a także z art. 211 Ordynacji podatkowej stanowiący, iż decyzję doręcza się stronie na piśmie. Z kolei przepis art. 212 Ordynacji podatkowej przewiduje, że organ podatkowy, który wydał decyzję jest nią związany od chwili jej doręczenia. Ponadto treść szczegółowych zasad doręczania pism w postępowaniu ujętych w art. 144 – 154c ordynacji podatkowej wskazuje na gwarancyjny charakter przepisów o doręczaniu. Oznacza to, że tylko prawidłowe doręczenie, tzn. zgodnie z zasadami wynikającymi z Ordynacji podatkowej zapewnia skuteczność czynności podejmowanych przez organ.

Jeżeli decyzja zostanie doręczona tylko jednemu z małżonków, tylko na nim będzie ciążyło zobowiązanie podatkowe. Od drugiego małżonka, do czasu doręczenia mu decyzji, nie będzie można wymagać i egzekwować podatku (por. Leonard Etel Podatek od nieruchomości komentarz, Lex 2012). Pogląd taki został przyjęty również w orzecznictwie sądowoadministracyjnym. Dla przykładu można tu przywołać następujące wyroki: Naczelnego Sąd Administracyjnego w Warszawie z dnia 13 lutego 2007 r., sygn. akt II FSK 244/06, Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w S. z dnia 18 października 2007 r., sygn. akt I SA/Sz 874/06, LEX, Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w O. z dnia 18 września 2008 r., sygn. akt I SA/Ol 294/08).

W przedmiotowej sprawie w decyzjach z dnia 5 lutego 2007 r. i 15 lutego 2008 r. jako podatnik wskazana została wprost również B. S.. A zatem, doręczenie tych decyzji tylko jednemu z podatników - J. S., musi być uznane za naruszenie wymienionych powyżej przepisów postępowania podatkowego.

W pozostałych decyzjach za lata 2009-2014 dotyczących tych samych nieruchomości B. S. nie została już (z niewiadomych przyczyn) wskazana jako adresat decyzji. Nie ulega jednak wątpliwości, że w związku z ww. przepisami ustawy o podatkach i opłatach lokalnych, ustawy o podatku rolnym, a także art. 92 § 1 Ordynacji podatkowej B. S. przysługuje przymiot strony w postepowaniu podatkowym, bowiem zasada solidarnej odpowiedzialności małżonków za zobowiązania podatkowe w podatku od nieruchomości i podatku rolnego uzasadnia obciążenie podatkiem od nieruchomości (na zasadach zobowiązania podatkowego) również drugiego małżonka.

Jeżeli nawet przyjąć, że w zakresie decyzji z lat 2009-2014 B. S. nie jest zobowiązana podatkowo na podstawie ww. przepisów ustawy o podatkach i opłatach lokalnych i ustawy o podatku rolnym, to nadal będąc małżonką J. S., na podstawie art. 29 § 1 Ordynacji podatkowej odpowiadałaby majątkiem wspólnym za zobowiązania podatkowe małżonka. W tym przypadku wpisanie hipoteki obciążającej nieruchomość stanowiącą przedmiot małżeńskiej wspólności majątkowej - jak wyjaśniono w judykaturze (por: uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 18 marca 2005 r., III CZP 3/05 i postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 27 maja 2010 r., III CZP 27/10) - nie pozostaje bez wpływu na prawa małżonka, który nie jest zobowiązanym (podatnikiem). Jak trafnie przypomina się w orzecznictwie hipoteka jest ograniczonym prawem rzeczowym (art. 244 k.c.) i obciąża nieruchomość, a więc prawo własności właściciela (właścicieli) nieruchomości obciążonej; jest ona prawem ustanawianym na rzeczy cudzej. Należy zatem mieć na względzie, że prawo własności podlega ochronie przewidzianej nie tylko w ustawach tzw. zwykłych, ale także w Konstytucji RP (art. 21 i 64) oraz w normach konwencyjnych (art. 1 Protokołu nr (...) do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności). Ustanowienie hipoteki przymusowej na nieruchomości stanowiącej przedmiot współwłasności łącznej podatnika i jego małżonka ogranicza zatem prawo własności tegoż małżonka, mimo że nie jest on podmiotem zobowiązania podatkowego. Należy mu więc zapewnić środki ochrony jego interesów, aby mógł występować w postępowaniu dotyczącym realizacji zobowiązania podatkowego zabezpieczonego wpisaną hipoteką przymusową, podobnie jak zobowiązany (podatnik).

W orzecznictwie Sądu Najwyższego zdecydowanie dominuje stanowisko, że administracyjny tytuł wykonawczy wystawiony tylko przeciwko podatnikowi nie może być podstawą wpisu hipoteki przymusowej na nieruchomości stanowiącej przedmiot współwłasności łącznej podatnika i jego małżonka (por. także uchwały Sądu Najwyższego z dnia 18 września 2002 r., III CZP 49/02, z dnia 18 października 2004 r., III CZP 33/04 i postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 15 grudnia 2004 r., II CK 274/04 i wreszcie postanowienie Sądu najwyższego z dnia 7 marca 2014 r., IV CSK 322/13).

Pogląd powyższy Sąd Okręgowy w niniejszym składzie w pełni podziela.

Zważyć należy, że w przedmiotowej sprawie wnioskodawca po pierwsze nie przedłożył dowodu doręczenia decyzji z dnia 5 lutego 2007 r. i 15 lutego 2008 roku niewątpliwie zobowiązanej podatkowo (co wynika z treści tych decyzji) B. S.. Po drugie nie przedstawił w ogóle tytułu wykonawczego wystawionego przeciwko niej za zobowiązania podatkowe za lata 2009 -2014 roku. Ponadto wnioskodawca nie przedstawił choćby samego dowodu doręczenia decyzji ustalającej wymiar zobowiązania podatkowego J. S. za lata 2009 - 2014 jego małżonce B. S..

Reasumując, warunek doręczenia decyzji zawarty w art. 35 § 2 pkt 1 Ordynacji podatkowej nie został spełniony w stosunku do B. S.. Podkreślić potrzeba, że nie ma przepisu przewidującego możliwość ustanowienia hipoteki przymusowej na czyjejś nieruchomości na podstawie niedoręczonej mu decyzji.

Zatem słusznie Sąd Rejonowy nie znalazł podstaw do ustanowienia hipoteki przymusowej na nieruchomości będącej współwłasnością małżonków, skoro decyzja będąca podstawą wniosku nie została doręczona również B. S..

Mając na uwadze wszystko powyższe, na podstawie art. 385 k.p.c., w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., Sąd Okręgowy oddalił apelację, o czym orzeczono w sentencji postanowienia.