Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 3 listopada 2014 roku

Sąd Okręgowy w Warszawie – Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów

w składzie:

Przewodniczący: SSO Dariusz Dąbrowski

Protokolant: Sekretarz sądowy Wioleta Żochowska

po rozpoznaniu w dniu 3 listopada 2014 roku w Warszawie na rozprawie

sprawy z odwołania (...) Bank (...) Spółki Akcyjnej w W.

przeciwko Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów

o stwierdzenie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów

na skutek odwołania od decyzji Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów

z dnia 21 grudnia 2012 roku nr (...)

I uchyla decyzję Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z dnia 21 grudnia 2012 roku nr (...) w punkcie I, III i IV.

II zasądza od pozwanego Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów na rzecz powoda (...) Bank (...) Spółki Akcyjnej w W. kwotę 1377 zł (jeden tysiąc trzysta siedemdziesiąt siedem złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu.

Sygn. akt XVII AmA 42/13

UZASADNIENIE

W dniu 21 grudnia 2012 roku Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (zwany w dalej „Prezesem UOKiK” lub „Prezesem Urzędu”) wydał decyzję nr (...), w której:

I.  na podstawie art. 27 ust. 1 i 2 w związku z art. 24 ust. 1 i 2 pkt 1 ustawy z dnia 16 lutego 2007 roku o ochronie konkurencji oraz stosownie do art. 33 ust. 5 i 6 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, po przeprowadzeniu wszczętego z urzędu postępowania w sprawie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów uznał za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów bezprawne, godzące w interesy konsumentów działania (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W., polegającą na stosowaniu we wzorcach umów pod nazwami:

-„Regulamin kredytu mieszkaniowego”,

-„Umowa kredytu mieszkaniowego” przeznaczonego na budowę nieruchomości do 80 tysięcy złotych,

-„Umowa kredytu mieszkaniowego” przeznaczonego na zakup nieruchomości do 80 tysięcy złotych,

-„Umowa kredytu mieszkaniowego” przeznaczonego na budowę nieruchomości powyżej 80 tysięcy złotych,

-„Umowa kredytu mieszkaniowego” przeznaczonego na zakup nieruchomości powyżej 80 tysięcy złotych,

dotyczących umów o kredyty hipoteczne oferowane wszystkim konsumentom oraz konsumentom, którzy zawarli z (...) Bank (...) S.A. umowę współpracy w ramach (...) (poprzednio (...)), niedozwolonych postanowień umownych wpisywanych na podstawie art. 479 ^{( 45 )}k.p.c. do Rejestru postanowień uznanych za niedozwolone, tj. postanowień o treści:

1.  „Bank zastrzega sobie prawo do zmiany Tabeli, zmiana Tabeli nie stanowi zmiany warunków Umowy Kredytu” (§ 9 ust. 5 „Regulaminu kredytu Mieszkaniowego” - oferowanego konsumentom w ramach (...));

2.  „W przypadku niespłacenia przez Kredytobiorcą trzech kolejnych rat kapitałowo- odsetkowych lub odsetkowych, w przypadku braku dokumentu potwierdzającego aktualną wartość nieruchomości Bank sporządza aktualną wycenę Nieruchomości, w celu ustalenia wysokości w jakiej powinny zostać dokonanie odpisy aktualizacyjne w związku z utratą wartości nieruchomości zgodnie z obowiązkami wynikającymi z Międzynarodowych Standardów Rachunkowości” (§ 20 ust. 5 „Regulaminu kredytu mieszkaniowego” - oferowanego wszystkim konsumentom);

3.  „W przypadku niespłacenia przez Kredytobiorcę dwóch kolejnych rat kapitałowo- odsetkowych Bank ma prawo obciążyć Kredytobiorcę kosztami wyceny Nieruchomości” w (§ 20 ust. 5 „Regulaminu kredytu mieszkaniowego”, § 17 ust. 4 „Umowy kredytu mieszkaniowego” przeznaczonego na zakup nieruchomości do 80 tysięcy złotych, § 16 ust. 4 „Umowy Kredytu mieszkaniowego” przeznaczonego na zakup nieruchomości powyżej 80 tysięcy złotych, § 17 ust. 4 „Umowy kredytu mieszkaniowego”, przeznaczonego na budowę nieruchomości do 80 tysięcy złotych, § 16 ust. 4 „Umowy kredytu mieszkaniowego” przeznaczonego na budowę nieruchomości powyżej 80 tysięcy złotych — oferowanego konsumentom w ramach (...));

4.  „Informacja o zmianie warunków Umowy Kredytu, wypowiedzenie Umowy Kredytu oraz wybrane pisma w toku windykacji wysyłane są listem poleconym na ostatni adres korespondencyjny Kredytobiorcy znany Bankowi i będą uznane za skutecznie doręczone Kredytobiorcy po upływie 14 dni kalendarzowych od ich nadania w urzędzie pocztowym” (§ 26 ust. 6 „Regulaminu kredytu mieszkaniowego” - oferowanego wszystkim konsumentom);

5.  „Informacja o zmianie warunków Umowy Kredytu, Regulaminu oraz wybrane pisma w toku windykacji wysyłane są listem poleconym na ostatni adres korespondencyjny Pożyczkobiorcy znany Bankowi i będą uznane za skutecznie doręczone Kredytobiorcy po upływie 14 dni kalendarzowych od dnia ich nadania w urzędzie pocztowym” (§ 26 ust. 6 „Regulaminu kredytu mieszkaniowego” - oferowanego konsumentom w ramach (...));

6.  „Korespondencję, która nie stanowi informacji o zmianie warunków Umowy Kredytu, Regulaminu strony uznają za skutecznie doręczone w terminie 14 dni kalendarzowych od daty jej nadania w urzędzie pocztowym” (§ 26 ust. 7 „Regulaminu kredytu mieszkaniowego” - oferowanego wszystkim konsumentom);

7.  „Korespondencję, która nie stanowi informacji o zmianie warunków Umowy Kredytu, Regulaminu strony uznają za skutecznie doręczoną w terminie 14 dni kalendarzowych od daty nadania w urzędzie pocztowym” (§ 26 ust. 7 „Regulaminu kredytu mieszkaniowego” - oferowanego konsumentom w ramach (...));

8.  „Ponadto Kredytobiorca jest zobowiązany do: (...) Informowania banku o istotnych zmianach dotyczących swojej sytuacji prawnej i majątkowej, a w szczególności (...) o pogarszającej się sytuacji majątkowej Kredytobiorcy w sposób zagrażający terminowej spłacie Kredytu (...) ” (§ 18ust. 4 pkt 19 „Umowy kredytu mieszkaniowego” „przeznaczonego na budowę nieruchomości do 80 tysięcy złotych, § 17 ust. 5 pkt 17 „ Umowy kredytu mieszkaniowego ” przeznaczonego na zakup nieruchomości do 80 tysięcy złotych, § 17 ust. 4 pkt 19 „ Umowy kredytu mieszkaniowego” przeznaczonego na budowę nieruchomości powyżej 80 tysięcy złotych, oferowanych wszystkim konsumentom oraz (§ 24 ust. 1 pkt 13 „Regulaminu kredytu mieszkaniowego”, § 18 ust.5 pkt 17 „Umowy kredytu mieszkaniowego” przeznaczonego na zakup nieruchomości do 80 tysięcy złotych, § 17 ust. 5 pkt 18 „Umowy kredytu mieszkaniowego” przeznaczonego na zakup nieruchomości powyżej 80 tysięcy złotych, § 18 ust. 4 pkt 19 „Umowy kredytu mieszkaniowego” przeznaczonego na budowę nieruchomości do 80 tysięcy złotych, § 17 ust. 4 pkt 19 „Umowy kredytu mieszkaniowego” przeznaczonego na budowę nieruchomości powyżej 80 tysięcy złotych - oferowanych wszystkim konsumentom oraz (§ 24 ust. 1 pkt 13 „Regulaminu kredytu mieszkaniowego”, § 18 ust.5 pkt 17 „Umowy kredytu mieszkaniowego”” przeznaczonego na zakup nieruchomości do 80 tysięcy złotych, § 17 ust. 5 pkt 18 „Umowy kredytu mieszkaniowego” przeznaczonego na zakup nieruchomości powyżej 80 tysięcy złotych, § 18 ust. 4 pkt 19 „Umowy kredytu mieszkaniowego” przeznaczonego na budowę nieruchomości do 80 tysięcy złotych, § 17 ust. 4 pkt 19 „Umowy kredytu mieszkaniowego” przeznaczonego na budowę nieruchomości powyżej 80 tysięcy złotych - oferowanych konsumentom w ramach (...));

9.  Ponadto Kredytobiorca jest zobowiązany do: „(...) Informowania banku o istotnych zmianach dotyczących swojej sytuacji prawnej i majątkowej, (...) pogarszaniu się sytuacji majątkowej Kredytobiorcy w sposób zagrażający terminowej spłacie Kredytu (...)” (§18 ust. 4 pkt 19 „Umowy kredytu mieszkaniowego” przeznaczonego na budowę nieruchomości do 80 tysięcy złotych, § 17 ust.4 pkt 19 „Umowy kredytu mieszkaniowego” przeznaczonego na budowę nieruchomości powyżej 80 tysięcy złotych, § 17 ust. 5 pkt 17 „Umowy kredytu mieszkaniowego”, przeznaczonego na zakup nieruchomości do 80 tysięcy złotych, § 17 ust. 4 pkt 19 „Umowy kredytu mieszkaniowego” przeznaczonego na budowę nieruchomości” powyżej 80 tysięcy złotych - oferowanych wszystkim konsumentom);

10.  „W okresie trwania Umowy Kredytu Kredytobiorca zobowiązany jest do: (...) informowania banku o istotnych zmianach dotyczących swojej sytuacji prawnej i majątkowej, (...) o pogorszeniu się sytuacji majątkowej Kredytobiorcy w sposób zagrażający terminowej spłacie Kredytu (...)” (§ 24 ust. 1 pkt 13 „Regulaminu kredytu mieszkaniowego”, § 18 ust. 5 pkt 7 „Umowy kredytu mieszkaniowego” przeznaczonego na zakup nieruchomości do 80 tysięcy złotych, § 17 ust. 5 pkt 18 „Umowy kredytu mieszkaniowego” przeznaczonego na zakup nieruchomości powyżej 80 tysięcy złotych, § 18 ust. 4 pkt 19 „Umowy kredytu mieszkaniowego” przeznaczonego na budowę nieruchomości do 80 tysięcy złotych, § 17 ust. 4 pkt 19 „Umowy kredytu mieszkaniowego" przeznaczonego na budowę nieruchomości powyżej 80 tysięcy złotych - oferowanych konsumentom w ramach (...));

11.  „(...) Pisma do Kredytobiorcy wysyłane na ostatni znany Banki adres do korespondencji uważa się za skutecznie doręczone w terminie 14 dni od dnia nadania również wtedy, gdy nie zostaną przez adresata przyjęte lub mimo awizo pocztowego nie zostaną odebrane w terminie” (§21 ust. 2 „Umowy kredytu mieszkaniowego” przeznaczonego na budowę nieruchomości do 80 tysięcy złotych, § 20 ust. 2 „Umowy kredytu mieszkaniowego” przeznaczonego na budowę nieruchomości powyżej 80 tysięcy złotych, § 21 ust. 2 „Umowy kredytu mieszkaniowego” przeznaczonego na zakup nieruchomości powyżej 80 tysięcy złotych, § 20 ust. 2 „Umowy kredytu mieszkaniowego” przeznaczonego na budowę nieruchomości powyżej 80 tysięcy złotych - oferowanych wszystkim konsumentom oraz § 21 ust. 2 „Umowy kredytu mieszkaniowego” przeznaczonego na zakup nieruchomości do 80 tysięcy złotych, § 20 ust. 2 „Umowy kredytu mieszkaniowego” przeznaczonego na zakup nieruchomości powyżej 80 tysięcy złotych, § 21 ust. 2 „Umowy kredytu mieszkaniowego” przeznaczonego na budowę nieruchomości do 80 tysięcy złotych, § 20 ust. 2 „Umowy kredytu mieszkaniowego” przeznaczonego na budowę nieruchomości powyżej 80 tysięcy złotych - oferowanych konsumentom w ramach (...));

oraz stwierdził zaniechanie ich stosowania z dniem:

- 7.12.2010 r. w zakresie klauzul umownych wymienionych w pkt 5, 7, 8, 11,

- 21.02.2011 r. w zakresie klauzul umownych wymienionych w pkt 4, 6,

- 1.08.2011r. w zakresie klauzul umownych wymienionych w pkt 9, 2,

- 1.02.2012r. w zakresie klauzul umownych wymienionych w pkt 1,3, 10.

II.  na podstawie art. 105 § 1 k.p.a. w związku z art. 83 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów umorzył postępowanie w sprawie podejrzenia stosowania przez (...) Bank (...) S.A. w W. praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów, w zakresie stosowania we wzorcu umowy pod nazwą: „Regulamin kredytu mieszkaniowego” skierowanego do wszystkich konsumentów, postanowienia umownego o treści: „Bank zastrzega sobie prawo do zmiany Regulaminu oraz Tabeli. Zmiana Regulaminu oraz Tabeli dla swej skuteczności nie wymaga aneksu do Umowy.” (§ 9 ust. 5 „Regulaminu kredytu mieszkaniowego”);

III.  na podstawie art. 106 ust. 1 pkt 4 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, po przeprowadzeniu wszczętego z urzędu postępowania w sprawie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów nałożył na (...) Bank (...) S.A. w W. karę pieniężną w wysokości 1 826 677 złotych (słownie: jeden milion osiemset dwadzieścia sześć sześćset siedemdziesiąt siedem) płatną do budżetu państwa z tytułu naruszenia zakazu określonego w art. 24 ust. 1 i ust 2 pkt 1 powołanej ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów;

IV.  na podstawie art. 77 ust. 1 w związku z art. 80 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów oraz art. 263 § 1 i art. 264 § 1 k.p.a. w związku z art. 83 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, po przeprowadzeniu wszczętego z urzędu - postępowania w sprawie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów obciążył (...) Bank (...) S.A. w W. kosztami opisanego na wstępie postępowania w sprawie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów oraz zobowiązuje się tego przedsiębiorcę do zwrotu Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów kosztów postępowania w kwocie 37,50 zł (słownie: trzydzieści siedem złotych pięćdziesiąt groszy) w terminie 14 dni od uprawomocnienia się decyzji.

W odwołaniu od powyższej decyzję powód (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W. (zwany dalej „Spółką” lub „Bankiem”) zaskarżył decyzję w części, tj. w zakresie pkt. I, II I IV sentencji zaskarżonej decyzji wnosząc o uchylenie zaskarżonej decyzji we wskazanym powyżej zakresie, ewentualnie o zmianę zaskarżonej decyzji, zasądzenie na rzecz powoda kosztów postępowania z uwzględnieniem kosztów zastępstwa procesowego wedle norm przepisanych oraz dopuszczenie dowodów powołanych w odwołaniu.

Powód zarzucił organowi administracyjnemu:

1.  wydanie decyzji z naruszeniem przepisów art. 6, 7, 8, 12 k.p.a. poprzez niewyjaśnienie całego stanu faktycznego, niezastosowanie przepisów które doprowadziłyby do rozstrzygnięcia postępowania szybciej, z zachowaniem interesu społecznego,

2.  wydanie decyzji z naruszeniem art. 105 § 1 oraz 107 § 3 k.p.a. poprzez nieumorzenie postępowania pomimo zaistnienia ku temu przesłanek oraz poprzez nie wskazanie w uzasadnieniu decyzji elementów o których mowa w art. 107 § 3 k.p.a.

3.  wydanie decyzji z naruszeniem art. 84 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów w związku z przepisami art. 227-315 k.p.c. poprzez naruszenie zasady swobodnej oceny dowodów,

4.  naruszenie prawa materialnego poprzez błędną wykładnię art. 24 ust. 1 i ust. 2 pkt 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów poprzez uznanie praktyki określonej w pkt I sentencji zaskarżonej decyzji za naruszającą zbiorowe interesy konsumentów oraz naruszenie prawa materialnego poprzez bledną wykładnię art. 106 ust. 1 w związku z art. 111 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów poprzez nałożenie kary za czyn, którego powód nie popełnił oraz poprzez niewłaściwe miarkowanie kary,

5.  naruszenie prawa materialnego poprzez błędną wykładnię art. 4 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów oraz art. 22 ¹ k.c. i przyjęcie niewłaściwego znaczenie i rozumienia pojęcia konsument,

6.  naruszenie art. 6 k.p.a. i art. 479 ³⁶ k.p.c. poprzez uznanie, iż klauzule wpisane do rejestru wobec podmiotów innych niż powód wywołują skutek także wobec powoda, bez przeprowadzenia w tym zakresie rzetelnego postępowania.

W odpowiedzi na odwołanie pozwany Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów wniósł o oddalenie odwołania, oddalenie wniosków dowodowych oraz zasadzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Pozwany podniósł, iż w jego ocenie odwołanie nie zasługuje na uwzględnienie, ponieważ zebrany w sprawie materiał dowodowy jednoznacznie potwierdza, iż powód stosował zarzucaną mu praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów, podniesione w odwołaniu zarzuty i ich uzasadnienie nie dają jakichkolwiek podstaw do uchylenia lub zmiany zaskarżonej decyzji, gdyż w istocie stanowią one jedynie polemikę z decyzją i należy je uznać za bezzasadne. Pozwany podtrzymał stanowisko i argumentację przytoczoną w zaskarżonej decyzji.

W piśmie z dnia 14 października 2014 roku powód podtrzymał swoje stanowisko i odniósł się do odpowiedzi pozwanego na przedmiotowe odwołanie.

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny i zważył, co następuje:

(...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W. została utworzona w 2001 roku oraz wpisana do Krajowego Rejestru Sądowego pod numerem (...). Powyższy podmiot, jako bank prowadzi swoją działalność obligatoryjnie w formie spółki akcyjnej i działa na podstawie zezwoleń uprawniających do wykonywania czynności bankowych obciążających ryzykiem środki powierzone pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym. Na terenie kraju zgodnie ze stanem na dzień 24 sierpnia 2010 roku działa 108 oddziałów Banku.

W ramach prowadzonej działalności gospodarczej Bank wykonuje czynności bankowe, wśród których można wymienić: przyjmowanie wkładów pieniężnych płatnych na żądanie lub z nadejściem oznaczonego terminu oraz prowadzenie rachunków tych wkładów, udzielanie kredytów, udzielanie i potwierdzanie gwarancji bankowych, otwieranie i potwierdzanie akredytyw, emitowanie bankowych papierów wartościowych, przeprowadzanie bankowych rozliczeń pieniężnych, czy wydawanie instrumentu pieniądza elektronicznego.

Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w związku ze skargą konsumencką postanowieniem nr (...) z dnia 3 września 2010 roku wszczął postępowanie wyjaśniające mające na celu wstępne ustalenie, czy postanowienia umowne stosowane przez (...) Bank S.A. w W. przy zwieraniu umów o kredyt hipoteczny z konsumentami nie naruszają przepisów ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów.

Pismem z dnia 21 września 2010 roku. Bank poinformował, ze oferuje umowy kredytu w oparciu o wzorce skierowane do wszystkich konsumentów oraz w oparciu o wzorce skierowane do konsumentów, którzy zawarli z Bankiem umowę współpracy w ramach (...), do 15 czerwca 2010 roku występującego pod nazwą (...). Bank podniósł, że zawierane umowy z konsumentami są oparte o jeden wzorzec, który w odpowiednim zakresie uwzględnia zmiany wynikające ze specyfiki poszczególnych produktów.

W kolejnym piśmie z dnia 10 stycznia 2011 roku Bank przedłożył do akt sprawy nowe wzorce umów kredytu hipotecznego. Zmiany zostały uchwalone na mocy zarządzeń Zarządu Banku (...) oraz (...) z dnia 22 grudnia 2010 roku, które weszły w życie z dniu 27 grudnia 2010 roku.

Upoważnieniem z dnia 13 czerwca 2011 roku Prezes UOKiK upoważnił Delegaturę Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w K. do podjęcia czynności wynikających z ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów dotyczących wszczęcia i prowadzenia postępowania w trybie art. 49 ust. 1 w związku z art. 24 tej ustawy oraz do wydania decyzji w sprawie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów – przeciwko (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W. oraz upoważnił dyrektora Delegatury do podpisania decyzji w sprawie.

Po analizie zabranego materiału dowodowego, postanowieniem Nr (...) z dnia 24 czerwca 2011 roku Prezes UOKiK wszczął z urzędu postępowanie w sprawie stosowania przez (...) Bank (...) S.A. w W., praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów.

Pismem z dnia 19 lipca 2011 roku, Bank ustosunkował się do zarzutów postawionych przez Prezesa UOKiK w przedmiotowym postępowaniu. Mając na uwadze swoje stanowisko przedstawione w sprawie, Bank złożył wniosek o umorzenie postępowania na mocy art. 75 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów.

Na podstawie zarządzenia Zarządu Banku Nr (...) z dnia 14 grudnia 2011 roku zarządzono wprowadzenie do obrotu następujące wzorce umów obowiązujące dla wszystkich klientów banku: „Wzór umowy pożyczki hipotecznej”, „Wzór umowy kredytu mieszkaniowego na zakup nieruchomości”, „Wzór umowy kredytu mieszkaniowego na budowę”, „Regulamin kredytu mieszkaniowego”, „Regulamin Pożyczki Hipotecznej” oraz „Tabela Opłat i Prowizji”. Zarządzenie weszło w życie z dniem 18 grudnia 2011 roku.

Zarządzeniem Banku Nr (...) z dnia 1 lutego 2012 roku wprowadzono do użytku dla klientów (...) (m.in.): „Wzór umowy Kredytu Mieszkaniowego na zakup nieruchomości”, „Wzór umowy kredytu Mieszkaniowego na budowę” oraz ,,Regulamin kredytu mieszkaniowego dla Klientów (...)”. Zarządzenie weszło w życie z dniem podpisania.

W kolejnym piśmie Banku z dnia 12 kwietnia 2012 roku zostało wskazane, że część modyfikacji klauzul umownych, nastąpiła na mocy zarządzeń Zarządu Banku, które obowiązują od 1 sierpnia 2011 roku.

Prezes UOKiK dokonał kontroli wzorców umownych stosowanych przez Bank w obrocie konsumenckim w przedmiocie udzielania kredytów hipotecznych, które stosowane były przed dniem 27 grudnia 20l0 roku oraz po modyfikacjach oraz wprowadzeniu do obrotu konsumenckiego nowych wzorców umów o kredytu mieszkaniowe zarządzeniami Zarządu Banku z dnia 22 grudnia 20l0 roku Nr (...) i (...).

Analiza wzorców umów o kredyty hipoteczne stosowane przez Bank w obrocie konsumenckim wykazała, że wzorce umowne wykorzystywane przy zawieraniu umów o kredyty mieszkaniowe zawierają postanowienia umowne o treści:

„Bank zastrzega sobie prawo do zmiany Regulaminu oraz Tabeli. Zmiana Regulaminu oraz Tabeli dla swej skuteczności nie wymaga aneksu do Umowy”

„Bank zastrzega sobie prawo do zmiany Tabeli, zmian Tabeli nie stanowi zmiany warunków Umowy Kredytu”

„W przypadku niespłacenia przez Kredytobiorcę trzech kolejnych rat kapitałowo- odsetkowych, w przypadku braku dokumentu potwierdzającego aktualną wartość nieruchomości Bank sporządza aktualną wycenę Nieruchomości, w celu ustalenia wysokości w jakiej powinny zostać dokonane odpisy aktualizacyjne w związku z utratą wartości nieruchomości zgodnie z obowiązkami wynikającymi z Międzynarodowych Standardów Rachunkowości”

„W przypadku niespłacenia przez Kredytobiorcę dwóch kolejnych rat kapitałowo- odsetkowych Bank ma prawo obciążyć Kredytobiorcę kosztami wyceny Nieruchomości"

„Korespondencję, która nie stanowi informacji o zmianie warunków Umowy Kredytu, Regulaminu strony uznają za skutecznie doręczone w terminie 14 dni kalendarzowych od daty jej nadania w urzędzie pocztowym”

„(...) Pisma do Kredytobiorcy wysyłany na ostatni znany Banki adres do korespondencji uważa się za skutecznie doręczone w terminie 14 dni od dnia nadania również wtedy, gdy nie zostaną przez adresata przyjęte łub mimo awizo pocztowego nie zostaną odebrane w terminie”.

„Informacja o zmianie warunków Umowy Kredytu, Regulaminu oraz wybrane pisma w toku windykacji wysyłane są listem poleconym na ostatni adres korespondencyjny Pożyczkobiorcy znany Bankowi i będą uznane za skutecznie doręczone Kredytobiorcy po upływie 14 dni kalendarzowych od dnia ich nadania w urzędzie pocztowym”

„Informacja o zmianie warunków Umowy Kredytu, wypowiedzenia Umowy Kredytu oraz wybrane pisma w toku windykacji wysyłane są listem poleconym na ostatni adres korespondencyjny Kredytobiorcy znany Bankowi i będą uznane za skutecznie doręczone Kredytobiorcy po upływie 14 dni kalendarzowych od ich nadania w urzędzie pocztowym ”„Ponadto Kredytobiorca jest zobowiązany do: (...) Informowania banku o istotnych zmianach dotyczących swojej sytuacji prawnej i majątkowej, (...) pogarszaniu się sytuacji majątkowej Kredytobiorcy w sposób zagrażający terminowej spłacie Kredytu (...)”

„Ponadto Kredytobiorca zobowiązany jest do: (...) Informowania banku o istotnych zmianach dotyczących swojej sytuacji prawnej i majątkowej, a w szczególności o (...) pogorszeniu się sytuacji majątkowej Kredytobiorcy w sposób zagrażający terminowej spłacie Kredytu (...) ”

„W okresie trwania Umowy Kredytu Kredytobiorca zobowiązany jest do: (...) informowania banku o istotnych zmianach dotyczących swojej sytuacji prawnej i majątkowej, (...) o pogorszeniu się sytuacji majątkowej Kredytobiorcy w sposób zagrażający terminowej spłacie Kredytu (...) ”

W rejestrze postanowień wzorców umownych uznanych za niedozwolone zostały wpisane, na podstawie art. 479 ⁴⁵ k.p.c. postanowienia:

„Bank zastrzega sobie prawo zmiany niniejszego regulaminu (§ 63 Regulaminu rachunków oszczędnościowych vista i terminowych i § 57 Regulaminu rachunków oszczędnościowo-rozliczeniowych) ” (wpis do Rejestru na mocy wyroku SOKIK z dnia 24.04.2003r. o sygn. akt XVII AmC 33/02 pod pozycją 93)

„Wysokość opłaty za usługę może ulec zmianie. Zmiana wysokości opłaty za usługę nie stanowi zmiany Regulaminu” (wpis do Rejestru na mocy wyroku SOKIK z dnia 19.05.2010r. o sygn.. akt XVII AmC 607/10 pod pozycją 2093)

„Bank zastrzega sobie prawo dokonywania zmiany Taryfy w czasie realizacji usługi (...)” (wpis do Rejestru na mocy wyroku SOKiK z dnia 6.09.20lOr. o sygn. akt XVII AmC 1663/09 pod pozycją 2112)

„Bank zastrzega sobie prawo do wprowadzania zmian do niniejszego Regulaminu” (wpis do Rejestru na podstawie wyroku SOKiK z dnia 21.10.2010r. o sygn. akt XVII AmC 1809/09 pod pozycją 2286)

„Bank zastrzega sobie prawo do zmiany postanowień niniejszego Regulaminu” (wpis do Rejestru na podstawie wyroku SOKIK z dnia 20.01.2012r. o sygn. akt XVII AmC 1750/09 pod pozycją 2303)

„W przypadku braku spłaty dwóch kolejnych rat kredytu, Bank ma prawo, nie częściej niż raz do roku, dokonać wyceny nieruchomości stanowiącej przedmiot hipoteki na koszt Kredytobiorcy” (wpis do Rejestru na podstawie wyroku SOKiK z dnia 6.08.2009r. o sygn. akt XVII AmC 512/09 pod pozycją 1741)

„Pisemne zawiadomienie o dokonanych zmianach uważa się za doręczone po upływie 14 dni od daty wysiania na ostatni podany przez Abonenta adres do korespondencji ” (wpis do Rejestru na podstawie wyroku SOKiK z dnia 29.01.2010r. o sygn. akt XVII AmC 692/09 pod pozycją 1906)

„Korespondencją uważa się zer doręczoną po upływie 14 dni od daty wysłania” (wpis do Rejestru na podstawie wyroku SOKiK z dnia 17.06.20l0r. o syg. akt XVII AmC 1486/09 pod pozycją 2042)

„Wszelka korespondencja wysłana przez Bank do Kredytobiorcy pocztą łub kurierem na ostatni podany przez niego adres do korespondencji (adres zameldowania, w przypadku kiedy Kredytobiorca nie podał adresu do korespondencji) będzie uważana za doręczoną” (wpis na podstawie wyroku SOKiK z dnia 30.06.2009r. sygn. akt XVII AmC 513/09 pod pozycją 1681)

„Do podstawowych obowiązków Kredytobiorcy nałeży: (...) powiadomienie (...) o wszelkich okolicznościach mogących mieć wpływ na sytuację finansową Kredytobiorcy, w szczególności o obniżeniu dochodów mogących mieć wpływ na terminową spłatę Kredytu (...)” (wpis do Rejestru na podstawie wyroku SOKiK z dnia 22.10.2009r. o sygn. akt XVII AmC 349/09 pod pozycją 1987).

Powyższy stan faktyczny został ustalony na podstawie dokumentów załączonych przez strony do pism procesowych oraz znajdujących się w aktach administracyjnych. Prawidłowości powyższych dowodów strony nie kwestionowały, a Sąd uznał je za w pełni wiarygodne.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Wniesione przez powoda odwołanie zasługuje na uwzględnienie.

W pierwszej kolejności należy zauważyć, że zarzuty wysunięte przez powoda w odwołaniu dotyczące naruszenia przez pozwanego przepisów postępowania administracyjnego Sąd uznał za całkowicie bezzasadne, ponieważ nawet gdyby przyjąć, że w postępowaniu administracyjnym doszło do uchybień proceduralnych to nie mogą one być przedmiotem postępowania sądowego mającego na celu merytoryczne rozstrzygniecie sprawy, przy uwzględnieniu zasad rozkładu ciężaru dowodu i obowiązku stron w postępowaniu dowodowym.

Sąd rozpoznając sprawę z odwołania od decyzji Prezesa Urzędu nie może ograniczać się do funkcji sprawdzającej prawidłowość postępowania administracyjnego, które poprzedza postępowanie sądowe. Ewentualne naruszenie przepisów postępowania administracyjnego nie jest przedmiotem postępowania sądowego i nie stanowi samoistnej podstawy uchylenia decyzji w tym postępowaniu. Celem postępowania jest merytoryczne rozstrzygniecie sprawy, której przedmiotem jest spór powstający pomiędzy stronami dopiero po wydaniu zaskarżonej decyzji, a nie przeprowadzenie kontroli postępowania administracyjnego. Wniesienie do Sądu odwołania od decyzji administracyjnej wszczyna dopiero cywilne, pierwszoinstancyjne postępowanie sądowe, w którym Sąd dokonuje własnych ustaleń, rozważając całokształt materiału dowodowego, na co wielokrotnie wskazywał tak Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów, jak też Sąd Apelacyjny oraz Sąd Najwyższy w swoich orzeczeniach (np.: wyrok Sądu Najwyższy z dnia 29 maja 1991 roku, sygn. akt III CRN 120/91, wyroku z dnia 19 stycznia 2001 roku sygn. akt I CKN 1036/98, wyrok SOKiK z dnia 18 lutego 2004 roku o sygn. akt XVII AmT 2/03).

Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów jest sądem cywilnym i prowadzi sprawę cywilną, wszczętą w wyniku wniesienia odwołania od decyzji Prezesa Urzędu według reguł kontradyktoryjnego postępowania cywilnego, a nie sądem legalności decyzji administracyjnej, jak to czynią sądy administracyjne w postępowaniu sądowo-administracyjnym. Tylko takie odczytanie relacji pomiędzy postępowaniem administracyjnym i postępowaniem sądowym może uzasadniać dokonany przez racjonalnego ustawodawcę wybór między drogą postępowania cywilnego i drogą postępowania sądowo-administracyjnego dla wyjaśnienia istoty sprawy. Rolą Sądu jest ustalenie w oparciu o argumenty i dowody powołane przez strony, czy doszło do naruszenia przepisów ustawy, w jakim zakresie doszło do takiego naruszenia oraz czy środki zastosowane przez Prezesa Urzędu są zgodne z przepisami ustawy oraz wymogami zasady proporcjonalności.

Zgodnie z art. 29 ustawy z dnia 16 lutego 2007 roku o ochronie konkurencji i konsumentów (zwanej dalej „uokik”) Prezes Urzędu jest jednoosobowym centralnym organem administracji rządowej właściwym w sprawach ochrony konkurencji i konsumentów. W przepisie art. 31 uokik zamieszczono obszerny katalog zadań, jakie ustawa nakłada na Prezesa UOKiK. Powierzone zadania zgodnie z art. 29 ust. 6 uokik Prezes realizuje przy pomocy Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów.

Zgodnie z art. 33 ust. 1 uokik w skład Urzędu wchodzi Centrala w Warszawie oraz delegatury Urzędu w B., w G., w K., w K., w L., w Ł., w P., w W. i we W..

Na podstawie delegacji z art. 33 ust. 3 ustawy Prezes Rady Ministrów określił w drodze rozporządzenia z dnia 1 lipca 2009 roku właściwość miejscową i rzeczową delegatur Urzędu w sprawach z zakresu działania Prezesa Urzędu po uwzględnieniu charakteru i liczby spraw występujących na danym terenie.

Delegatury stosownie do §2 Rozporządzenia mają zadania w postaci (i) sprawowania kontroli, (ii) prowadzenia postępowań wyjaśniających, antymonopolowych w sprawach praktyk ograniczających konkurencję, w sprawach praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów, w sprawach kar pieniężnych; (iii) przekazywania informacji, (iv) współpracy z wojewódzkimi inspektorami Inspekcji Handlowej, (v) udzielanie pomocy. Zasadą ustanowioną §5 Rozporządzenia jest, że postępowania w sprawach naruszania zbiorowych interesów konsumentów prowadzi delegatura właściwa miejscowo ze względu na siedzibę przedsiębiorcy stosującego praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów. Regulacja ta odpowiada treści 33 ust. 4 uokik odwołującej się do spraw „oprócz spraw należących do ich właściwości”.

Wyjątek od reguły wprowadza §5 ust. 2 Rozporządzenia dla praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów, które ujawniają się na całym lub znacznej części rynku krajowego, wówczas właściwy w tych sprawach jest Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów - Centrala w Warszawie. Jednak Prezes Urzędu korzystając z uprawnienia art. 33 ust. 5 uokik może sprawę należącą do swojej właściwości przekazać do załatwienia wskazanej delegaturze pod warunkiem, że jest to szczególnie uzasadniony przypadek. Jest to wyjątek od art. 33 ust. 3 uokik, gdzie właściwość miejscowa delegatur jest określona Rozporządzeniem z uwzględnieniem charakteru i liczby spraw występujących na danym terenie. Na podstawie art. 33 ust. 5 chodzi zatem o „indywidualną sprawę” z właściwości Centrali. W niniejszej sprawie właściwa była Centrala w Warszawie, bowiem w uzasadnieniu decyzji przy nakładaniu kary Prezes Urzędu wziął pod uwagę ogólnopolski zakres stwierdzonych naruszeń.

Zawsze zgodnie z art. 33 ust. 6 uokik decyzje i postanowienia w sprawach z zakresu właściwości delegatur oraz w sprawach przekazanych do załatwienia przez Prezesa Urzędu na podstawie ust. 5 dyrektorzy delegatur wydają w imieniu Prezesa Urzędu.

Prezes Urzędu stosownie do §2 Statutu Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów kieruje Urzędem przy pomocy m.in. dyrektorów delegatur Urzędu. Prezes może upoważnić osoby wymienione w §2 ust. 1 (m.in. dyrektorów delegatur) do podejmowania decyzji, w określonych sprawach, w jego imieniu.

W związku z tym dyrektorzy delegatur posiadają kompetencje do wydawania postanowień i decyzji w imieniu Prezesa Urzędu co do zasady w sprawach z zakresu właściwości swoich delegatur, a drodze wyjątku (i) w wyniku przekazania sprawy delegaturze, (ii) bądź na podstawie indywidualnego upoważnienia Prezesa UOKiK wydanego na podstawie art. 268a k.p.a. w związku z §2 ust. 1 Statutu.

Upoważnienie z dnia 13 czerwca 2011 roku zawiera podstawę prawną art. 33 ust. 4 i 5 uokik, na której podstawie Prezes UOKiK upoważnił Delegaturę Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w K. do podjęcia czynności wynikających z ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów dotyczących wszczęcia i prowadzenia postępowania w trybie art. 49 ust. 1 w związku z art. 24 tej ustawy oraz do wydania decyzji w sprawie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów – przeciwko (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W. oraz upoważnił dyrektora Delegatury do podpisania decyzji w sprawie.

Niniejsze upoważnienie mimo powołania się na przepisy o przekazaniu nie przekazuje sprawy delegaturze tylko upoważnia delegaturę do wymienionych zadań. Upoważnienie delegatury do zadań, które nie mieszczą się w jej uprawnieniach określonych Rozporządzeniem tj. „wszczęcia postępowania” i „wydania decyzji” stanowi przekazanie ustawowych kompetencji Prezesa Urzędu jednostce nie posiadającej osobowości prawnej, która nie może działać w imieniu organu. Tylko organ jakim jest Prezes Urzędu może wydać postanowienie o wszczęciu postępowania w sprawach praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów (tu art. 101 ust. 2 uokik) i wydać decyzję w sprawie praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów (art. 31 ust. 2 uokik). Aby dyrektor Delegatury wszczął postępowanie i wydał decyzję w imieniu Prezesa Urzędu w sprawie nie należącej do właściwości delegatury musi być przypadek przekazania sprawy i w to w okolicznościach szczególnie uzasadnionych albo posiadania indywidualnego upoważnienia do działania w imieniu Prezes Urzędu jako organu uzyskanego na podstawie art. 268a k.p.a. w zw. z §2 Statutu.

W tym stanie postanowienie o wszczęciu postępowania w sprawie i decyzja są aktami wydanymi bez upoważnienia, gdyż dyrektor delegatury nie nabył go ani na podstawie art. 33 ust. 6 uokik ani na podstawie upoważnienia z dnia 13 czerwca 2011 roku. Nie tyle naruszenie przepisów o właściwości uzasadnia stwierdzenie nieważności decyzji ile jej wydanie przez nieuprawnionego do działania dyrektora Delegatury.

Zdaniem odwołującego, art. 24 ust. 2 pkt 1 uokik pozwala na uznanie za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów stosowanie postanowienia tożsamego literalnie lub funkcjonalnie z postanowieniem wpisanym do Rejestru wyłącznie w odniesieniu do tego przedsiębiorcy, który uczestniczył w postępowaniu zakończonym wpisem niedozwolonego postanowienie umownego do Rejestru.

Prezes UOKiK stwierdził natomiast, że w literaturze i orzecznictwie ugruntowany jest pogląd, że praktyki z art. 24 ust. 2 pkt 1 uokik może dopuścić się każdy przedsiębiorca (w tym ten, który nie był stroną postępowania zakończonego wpisem postanowienia do Rejestru), jeżeli stosuje klauzule, które – nie będąc treściowo identyczne z postanowieniami wzorca wpisanymi do rejestru – wywołują ten sam skutek. Zdaniem organu, postanowienia zakwestionowane w pkt I sentencji decyzji są tożsame z klauzulami wpisanymi w Rejestrze.

Sąd rozpoznający sprawę uznał za zasadny zarzut naruszenia art. 24 ust. 1 i ust. 2 pkt 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów. Literalne brzmienie art. 24 ust.1 i 2 uokik wskazuje, że zbiorowe interesy konsumentów mogą być naruszone przez stosowanie praktyk przedsiębiorców (i) bezprawnych (ii) godzących w te interesy. Przykładem takiej praktyki jest „w szczególności” stosowanie postanowień wzorców umów, które zostały wpisane do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone, o którym mowa w art. 479 ⁴⁵ k.p.c. Użycie typowej techniki ustawodawczej „w szczególności” oznacza, że praktyka polegająca na stosowaniu postanowień wzorców umów uznanych za niedozwolone zawiera w sobie zarówno „godzenie” jak i „bezprawność” działania przedsiębiorcy. W takim kierunku szło dotychczasowe orzecznictwo Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów przyjmujące, że o bezprawności takiego działania przesądził sam ustawodawca. Dla wykazania naruszenia art. 24 ust. 1 i 2 pkt 1 uokik konieczne było dowiedzenie, w przypadku stosowania postanowień wzorców umów uznanych za niedozwolone, tożsamości kwestionowanych klauzul z klauzulami wpisanymi do Rejestru w zakresie dwóch elementów: tożsamości stosunków prawnych oraz treści klauzuli kwestionowanej z treścią klauzuli uznanej za abuzywną.

Zakaz stosowania postanowień wzorców umów dotyczył „przedsiębiorcy”. Ustawa nie konkretyzowała, czy jest to „przedsiębiorca będący stroną” postępowania o uznanie postanowień wzorców umowy za niedozwolone, czy „inny przedsiębiorca” wobec którego nie toczyło się tego typu postępowanie. O tym, że postawienie zarzutu naruszenia zbiorowych interesów konsumentów było możliwe przedsiębiorcy nie będącemu stroną postępowania, wynikało z art. 479 ⁴³ k.p.c., zgodnie z którym w sprawach o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone prawomocny wyrok ma skutek wobec osób trzecich od chwili wpisania uznanego za niedozwolone postanowienia wzorca umowy do rejestru, o którym mowa w art. 479 ⁴⁵ § 2 k.p.c.. Wyrok uwzględniający powództwo o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone mimo, że wydany w określonym układzie procesowym stron oddziałuje na sferę osób trzecich nie biorących udziału w postępowaniu. Jednym ze skutków wyroków prawomocnych uznających za niedozwolone postanowienia wzorca umowy wpisane do rejestru Prezesa UOKiK jest właśnie postępowanie oparte na art. 24 uokik.

Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 20 czerwca 2006 roku, sygn. akt III SK 7/06 opowiedział się za poglądem, że „zakazane jest posługiwanie się w obrocie prawnym postanowieniami wzorów umów wpisanych do rejestru jako niedozwolone przez wszystkich i przeciwko wszystkim kontrahentom występującym w stosunkach prawnych określonego rodzaju”. W uzasadnieniu tego orzeczenia podkreślono, iż uznanie określonej klauzuli za niedozwoloną i wpisanie jej do rejestru działa erga omnes, a dalsze posługiwanie się nią jest zakazane w obrocie prawnym nie tylko względem podmiotu, wobec którego to orzeczono, ale również w identycznych lub podobnego rodzaju stosunkach prawnych nawiązanych przez osoby trzecie, bez ograniczenia w jakikolwiek sposób kategorii tych podmiotów. Stanowisko to poparł również Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały z dnia 13 lipca 2006 roku (sygn. akt III SZP 3/06) oraz Sąd Apelacyjny w Warszawie w m. in. wyrokach z dnia 2 grudnia 2005 roku (sygn. akt VI ACa 760/05), z dnia 16 listopada 2005 roku (sygn. akt VI ACa 473/05), czy z dnia 3 grudnia 2012 roku (sygn. akt VI ACa 934/12).

Odmienny pogląd, co do rozumienia skutków rozszerzonej prawomocności materialnej przewidzianej w art. 479 ⁴³ k.p.c., wyraził Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 7 października 2008 roku (sygn. akt III CZP 80/08). Mianowicie Sąd Najwyższy przyjął, że prawomocność ta nie wyłącza możliwości wytoczenia powództwa przez tego samego lub innego powoda przeciwko innemu przedsiębiorcy, niebiorącemu udziału w postępowaniu, w którym zapadł wyrok, stosującemu takie same lub podobne postanowienia wzorca, jak wpisane do rejestru klauzul uznanych za niedozwolone. Tym samym, Sąd Najwyższy opowiedział się za przyjęciem na gruncie art. 479 ⁴³ k.p.c., jednostronnie rozszerzonej prawomocności materialnej orzeczenia, tj. tylko „na rzecz” wszelkich osób, a nie „przeciw” wszelkim osobom.

Taka interpretacja rozszerzonej prawomocności była również zaprezentowana przez Sąd Najwyższy w uchwale z 13 grudnia 2013 roku, III CZP 73/13. W tym kierunku poszło kolejne orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia z dnia 30 maja 2014 roku, III CSK 204/13, gdzie Sąd wskazał „skutek związania wynikający z art. 479 ⁴³ k.p.c. dotyczy spraw odnoszących się do postanowienia wzorca umowy, co do którego uprzednio prawomocnym wyrokiem sądu został on uznany za niedozwolony i nie obejmuje postanowienia umowy o zbliżonym brzmieniu, którym posłużył się w relacjach z konsumentami inny przedsiębiorca”.

Przełożenie tych zasad na postępowanie w sprawie stosowania praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów uwypuklił Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 12 lutego 2014 roku, III SK 18/13 odwołującego się do wyroku TSUE z dnia 26 kwietnia 2012 roku w sprawie C-472/10 Nemzeti Fogyasztóvédelmi Hatóság przeciwko Invitel Távközlési Zrt.

TSUE dokonał wykładni przepisów art. 6 ust. 1 związku z art. 7 ust. 1 i 2 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 roku w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich uznając, że powołane przepisy nie stoją na przeszkodzie, aby stwierdzenie nieważności nieuczciwego postanowienia umownego zawartego we wzorcu umowy konsumenckiej, wywierało, zgodnie z tymi przepisami, skutki wobec ogółu konsumentów, którzy zawarli z zainteresowanym przedsiębiorcą umowę, do której stosuje się ten sam wzorzec umowy, w tym wobec konsumentów, którzy nie byli stroną postępowania o zaniechanie naruszeń. W wypadku stwierdzenia nieuczciwego charakteru postanowienia wzorca umowy w ramach takiego postępowania sądy krajowe są zobowiązane, także na przyszłość, wyciągać z urzędu wszelkie konsekwencje wynikające z prawa krajowego, tak aby wspomniane postanowienie nie wiązało konsumentów, którzy zawarli z zainteresowanym przedsiębiorcą umowę, do której stosuje się ten sam wzorzec umowy.

Wydany wyrok potwierdza trafność powołanej drugiej uchwały Sądu Najwyższego i przekreśla możliwość uznania za bezprawne działanie przedsiębiorcy, który nie był stroną postępowania o uznanie postanowienia wzorca umowy za niedozwolone a stosującego postanowienia wzorców umów, które zostały wpisane do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone. Wprost wynika to z opinii Rzecznika Generalnego Vericy Trstenjak przedstawionej w dniu 6 grudnia 2011 roku w sprawie C‑472/10 pkt 60 „ trudno byłoby pogodzić skutek erga omnes na niekorzyść niebiorących udziału w postępowaniu przedsiębiorców z zasadą uczciwego postępowania sądowego, tym bardziej że zostałaby im odebrana możliwość zajęcia stanowiska przed wydaniem odnoszącego się do nich wyroku dotyczącego zarzutu stosowania nieuczciwych postanowień umownych w obrocie. Prawo do bycia wysłuchanym, będące emanacją zasady państwa prawnego i należące do uznanych w orzecznictwie ogólnych zasad prawa Unii, nie byłoby zapewnione w wystarczający sposób w przypadku skutku erga omnes odnoszącego się bez wyjątku do osób niebiorących udziału w postępowaniu, a środek ten nie byłby adekwatny w rozumieniu art. 7 dyrektywy. Należy w związku z tym podkreślić, że kwestia zgodności z zawartymi w prawie Unii prawami podstawowymi powstaje jedynie o tyle, o ile skutek erga omnes wyroków krajowych zostaje wprowadzony w przepisach objętych zakresem zastosowania dyrektywy 93/13. Przeciwko skutkowi erga omnes na korzyść osób niebiorących udziału w postępowaniu nie przemawiają natomiast żadne względy. Ponieważ nie zachodzi naruszenie praw podstawowych odnoszących się do postępowania, w każdym razie nie można tego stwierdzić na podstawie akt sprawy przekazanych Trybunałowi, należy w konsekwencji uznać, że kryterium adekwatności jest również spełnione”.

Z uwagi na zasady ustalania niedozwolonego charakteru postanowienia wzorca umowy nie jest możliwe traktowanie jako praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów w rozumieniu art. 24 ust. 2 pkt 1 uokik zachowania innego przedsiębiorcy, polegającego na stosowaniu postanowień wpisanych do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone i nakładanie kar pieniężnych z tego tytułu.

W uzasadnieniu wyroków z 14 kwietnia 2010 roku, III SK 1/10 oraz z 1 czerwca 2010 roku, III SK 5/10, Sąd Najwyższy zwrócił uwagę na to, że w sprawach z odwołania od decyzji nakładającej karę pieniężną na przedsiębiorcę zachodzi potrzeba weryfikacji takich decyzji z zachowaniem wymagań analogicznych do tych, jakie obowiązują sąd orzekający w sprawie karnej. Wykorzystanie przez organ regulacyjny jego kompetencji do nałożenia kary pieniężnej musi poprzedzać wykazanie, że zachodzą przewidziane w ustawie przesłanki kary.

W postępowaniu opartym na naruszeniu art. 24 uokik ciężar dowodu spoczywa na Prezesie Urzędu co do wykazania zaistnienia trzech poprzednio wymienionych przesłanek, tj. działania przedsiębiorcy, działania bezprawnego i działania naruszającego zbiorowe interesy konsumentów. Skoro jako bezprawne nie może być uznane działanie przedsiębiorcy stosującego postanowienia wzorców umów, które zostały wpisane do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone, ale nie będącego stroną postępowania, w wyniku którego te postanowienia zostały wpisane do rejestru, to bezprawność musi być wykazana na zasadach ogólnych. Tylko wtedy, gdy stosowane postanowienie jest bezprawne i narusza zbiorowe interesy konsumentów może być uznane za niedozwoloną praktykę.

Bezprawność oznacza sprzeczność z porządkiem prawnym jako całość. Przez „porządek prawny" rozumie się nakazy i zakazy wynikające z normy prawnej, ale również nakazy i zakazy wynikające z norm moralnych i obyczajowych, czyli zasad współżycia społecznego (dobrych obyczajów). Z kolei przepisy prawa obejmują konstytucyjnie rozumiane źródła prawa: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia. Bezprawnym zachowaniem się będzie więc takie, które stanowi obiektywne złamanie określonych reguł postępowania.

Prezes Urzędu odwoływał się do definicji bezprawności i uznał, że jest bezprawne działanie przedsiębiorcy polegające na stosowaniu postanowień wzorca umowy wpisanego do rejestru niedozwolonych postanowień umownych ze względu na takie zdefiniowanie w art. 24 uokik i rozszerzoną skuteczność wyroku w sprawie o uznanie postanowień umownych co wynika z art. 479 ⁴³ k.p.c.. W związku z tym, że nie zostały wskazane normy, czy to prawne czy moralne, którym działanie przedsiębiorcy uchybiło, Sąd rozpoznający sprawę uznał, że nie ma miejsca udowodnienie bezprawności działania przedsiębiorcy.

Samo odwołanie się do bezprawności jako jednego z przypadków wymienionych w art. 24 ust. 2 uokik – gdy ten przypadek nie polega na sprzeczności z ogólnie przyjętym porządkiem prawnym tylko na sprzeczności z postanowieniami uznanymi za niedozwolone w konkretnym układzie procesowym stron i w konkretnym wzorcu – nie stanowi wykazania przesłanki bezprawności.

Niedozwolone postanowienia umowne to konstrukcja przewidziana w art. 385 ¹ – 385 ³ k.c., mająca na celu ochronę konsumenta przed niekorzystnymi postanowieniami umowy łączącej go z profesjonalistą. W myśl art. 385 ¹ § 1 k.c., za niedozwolone postanowienia umowne uznaje się postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. W art. 385 ¹ § 1 k.c. nie została wymieniona jako przesłanka uznania postanowienia umowy za niedozwolone, jego sprzeczność z ustawą lub zasadami współżycia społecznego albo mająca na celu obejście ustawy. Są to okoliczności, które skutkują nieważnością odnośnego postanowienia umowy, co wynika z treści art. 58 k.c. (w całości lub części). Art. 385 ³ k.c. wymienia przykładowo niedozwolone postanowienia umowne, które w założeniu są zgodne z ustawą, mogą natomiast być uznane za sprzeczne z dobrymi obyczajami i za rażąco naruszające interesy konsumenta. I to właśnie tego typu postanowienia umowne, a więc zgodne z przepisami bezwzględnie obowiązującymi, mogą podlegać rozpoznaniu z punktu widzenia sprzeczności z dobrymi obyczajami i rażącego naruszania interesu konsumenta (por. uchwała SN z dnia 13 stycznia 2011 roku, III CZP 119/10).

W niniejszej sprawie Prezes Urzędu dokonał analizy postanowienia poprzez odniesienie się do rejestru i uzasadnienia wyroku, na podstawie którego klauzule zostały do niego wpisane jako sprzeczne z art. 385 ¹ §1 k.c.

Rozstrzygnięcie zarzutów powoda dotyczących braku tożsamości stosowanych przez niego postanowień z wpisanymi do rejestru klauzulami sprowadzałoby się do rozpoznania sprawy o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone i oceny stosowanego postanowienia w kontekście całego wzorca.

Przy prowadzonej ocenie tożsamości klauzuli stosowanej i wpisanej do rejestru wystarczyło ograniczyć się do porównania ich celu i skutków. Natomiast ocena zachowania jako bezprawnego wymaga przeanalizowania sytuacji, w których następuje naruszenie norm i wskazania jakich norm.

Mając na uwadze powyższe Sąd Okręgowy w Warszawie –Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów na podstawie art. 479 ^31a § 3 k.p.c. uchylił zaskarżoną przez powoda w niniejszej sprawie decyzję Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z dnia 21 grudnia 2012 roku nr (...).

O kosztach postępowania orzeczono stosownie do wyniku sporu w oparciu o art. 98 kpc, w zw. z § 14 ust. 3 pkt. 2 w zw. z § 2 ust. 2 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu. Na kwotę 1377 zł składa się opłata sądowa w wysokości 1000 zł oraz wynagrodzenie pełnomocnika w stawce minimalnej 360 zł wraz z kosztem opłaty skarbowej za złożenie dokumentu stwierdzającego pełnomocnictwo w kwocie 17 zł.

SSO Dariusz Dąbrowski