Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Pozwem złożonym w postępowaniu upominawczym z dnia 13 listopada 2014 r. M. W. wystąpił przeciwko (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w B. wnosząc o orzeczenie nakazem by pozwana zaspokoiła w całości roszczenie o zapłatę kwoty 118.546,27 zł tytułem wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych wraz z ustawowymi odsetkami:

1.  od kwoty 7.635,60 zł od dnia 11 października 2011 r. do dnia zapłaty,

2.  od kwoty 9.045,90 zł od dnia 11 listopada 2011 r. do dnia zapłaty,

3.  od kwoty 10.600,00 zł od dnia 11 grudnia 2011 r. do dnia zapłaty,

4.  od kwoty 8.379,36 zł od dnia 11 stycznia 2011 r. do dnia zapłaty,

5.  od kwoty 9.045,90 zł od dnia 11 lutego 2012 r. do dnia zapłaty,

6.  od kwoty 9.567,22 zł od dnia 11 kwietnia 2012 r. do dnia zapłaty,

7.  od kwoty 11.287,50 zł od dnia 11 maja 2012 r. do dnia zapłaty,

8.  od kwoty 14.283,00 zł od dnia 11 czerwca 2012 r. do dnia zapłaty,

9.  od kwoty 5.175,00 zł od dnia 11 lipca 2012 r. do dnia zapłaty,

10.  od kwoty 2.588,65 zł od dnia 11 sierpnia 2012 r. do dnia zapłaty,

11.  od kwoty 7.635,60 zł od dnia 11 września 2012 r. do dnia zapłaty,

12.  od kwoty 10.850,00 zł od dnia 11 października 2012 r. do dnia zapłaty,

13.  od kwoty 5.216,40 zł od dnia 11 listopada 2012 r. do dnia zapłaty,

14.  od kwoty 2.999,43 zł od dnia 11 grudnia 2012 r. do dnia zapłaty,

15.  od kwoty 4.236,71 zł od dnia 11 stycznia 2013 r. do dnia zapłaty oraz z kosztami procesu, w tym kosztami zastępstwa procesowego w terminie 14 dni od doręczenia nakazu zapłaty.

W przypadku nieuwzględnienia przez Sąd powyższego wniosku o wydanie nakazu zapłaty albo złożenia sprzeciwu od nakazu zapłaty, powód wniósł o zasądzenie powyższych kwot wraz z odsetkami.

W uzasadnieniu powód wskazał, że w okresie od 1 września 2011 r. do 31 grudnia
2012 r. świadczył na podstawie umowy o pracę na rzecz pozwanej pracę w godzinach nadliczbowych, w tym także w dni wolne od pracy, w niedziele, święta, za co nie otrzymał wynagrodzenia.

/pozew – k. 2 – 9/

Nakazem zapłaty wydanym w postępowaniu upominawczym z dnia 21 listopada 2014 r. Sąd Okręgowy w Lodzi VIII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych orzekł, że pozwana (...) Spółka Akcyjna w B. w terminie dwóch tygodni od doręczenia nakazu zapłaty ma zapłacić M. W. kwotę żądaną pozwem tj. 118.546,27 zł wraz z ustawowymi odsetkami oraz kwotę 2.700,00 zł tytułem zwrotu kosztów procesu albo wnieść w tymże terminie sprzeciw.

/nakaz zapłaty – k. 40 – 41/

W dniu 15 grudnia 2014 r. strona pozwana wniosła sprzeciw od powyższego nakazu (doręczonego jej w dniu 1 grudnia 2014 r.), w którym zaskarżyła orzeczenie w całości, wnosząc o oddalenie powództwa oraz o zasądzenie od powoda na rzecz pozwanej kosztów procesu według norm przepisanych. W uzasadnieniu wskazała, że powód począwszy od dnia zawarcia umowy o pracę otrzymywał stały ryczałt za godziny nadliczbowe w kwocie 1.400 zł miesięcznie. Powyższe było uzasadnione tym, że powód jako majster budowy stale świadczył pracę poza siedzibą pozwanej i jej oddziałów, a także świadomością krótkich terminów realizacji robót. Same zaś zasady wynagradzania, w tym wynagrodzenie ryczałtowe za pracę w godzinach nadliczbowych, zostało z powodem ustalone przy przyjmowaniu go do pracy. Powód miał więc pełną świadomość, że powierzone mu stanowisko pracy wiąże się z nienormowanym czasem pracy, a wszelkie niedogodności z tego tytułu rekompensuje wysokie wynagrodzenie, znacznie wyższe, aniżeli zarobki na innych budowach prowadzonych przez pozwaną, jak i w innych firmach budowlanych – potwierdzeniem czego jest okoliczność, iż powód przez cały okres zatrudnienia nie kwestionował wysokości otrzymywanego wynagrodzenia. Tego, iż umówione z powodem wynagrodzenie za pracę – jak w przypadku pozostałych majstrów na budowie obejmowało ryczałt za godziny nadliczbowe bezsprzecznie dowodzi również porozumienie zmieniające warunki umowy o pracę z dnia 1 czerwca 2012 roku, które wprost wyróżnia wynagrodzenia zasadnicze i stawkę ryczałtu za nadgodziny. Pozwana zakwestionowała także wskazaną przez powoda w dokumencie prywatnym ilość godzin pracy, jako nieudowodnionych, co wpłynęło na zawyżenie wyliczenia kwoty roszczenia.

/sprzeciw – k. 46 – 51, koperta – k.78, potwierdzenie odbioru – k.45/

W piśmie procesowym z dnia 16 stycznia 2017 roku pełnomocnik pozwanej podniósł dodatkowo, że powód błędnie do swojego czasu pracy doliczył godziną przerwę na posiłek, z której korzystał.

/pismo – k.219-221/

Na rozprawie w dniu 20 listopada 2017 r. pełnomocnik powoda poparł powództwo i wniósł o zasądzenie kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego. Pełnomocnik pozwanego nie uznał powództwa i wniósł o jego oddalenie.

/protokół rozprawy z dnia 20 listopada 2017 r. – 00:03:58 – 00:05:23 – płyta CD – k. 286/

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

(...) Spółka Akcyjna z siedzibą w B. została zarejestrowana w Krajowym Rejestrze Sądowym w dniu 6 grudnia 2001 r.

/wypis z KRS – k. 53 – 64/

M. W. był pracownikiem (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w B. w okresie od dnia 1 września 2011 r. do dnia 18 kwietnia 2014 r. Początkowo był zatrudniony na podstawie umowy na okres próbny do dnia 31 października 2011 r., a następnie – od dnia 1 listopada 2011 roku - na czas określony przewidziany do dnia
31 grudnia 2012 r. Obie umowy przewidywały, że powód będzie świadczył pracę w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowisku majstra budowy za wynagrodzeniem 8.000 zł miesięcznie. W umowach nie zawarto regulacji dotyczących wynagrodzenia za pracę powoda w godzinach nadliczbowych. Nie wskazano w jej treści, iż część tego wynagrodzenia stanowi ryczałt za pracę w godzinach nadliczbowych.

/umowy o pracę – w aktach osobowych koperta – k. 86, świadectwo pracy – w aktach osobowych powoda – koperta - k. 86/

Przed nawiązaniem stosunku pracy M. W. negocjował warunki zatrudnienia. W chwili zawarcia umowy ustalono, że powód ma zarabiać 8.000 zł brutto. Nie było mowy o tym, że w wynagrodzeniu tym zawiera się także ryczałt za godziny nadliczbowe.

/zeznania powoda z dnia 20 listopada 2017 r. – 00:03:44 – 00:03:58 – płyta CD – k. 286 w zw. z informacyjnymi wyjaśnieniami z dnia 27 maja 2015 r. – 00:04:31 – 00:36:34 – płyta CD – k. 105 i z dnia 13 marca 2017 r. – 00:03:26 – 00:25:53 – płyta CD – k. 238/

Strony ustaliły, że powoda obowiązywać będzie dobowa i tygodniowa norma czasu pracy wynikająca z art.129 § 1 k.p.

/informacja o warunkach zatrudnienia – w aktach osobowych koperta k. 86/

Dopiero od dnia 1 czerwca 2012 r. ryczałt za godziny nadliczbowe został przewidziany, co znalazło potwierdzenie w podpisanym porozumieniu zmieniającym warunki płacy. Wtedy kwota wynagrodzenia została rozbita na 2 części - obniżono powodowi wynagrodzenie zasadnicze do kwoty 6.600,00 zł brutto i ustalono ryczałt za nadgodziny w wysokości
1.400,00 zł.

/porozumienie zmieniające warunki umowy o pracę – w aktach osobowych powoda – koperta – k. 86, zeznania powoda z dnia 27 maja 2015 r. – 00:04:31 – 00:36:34 – płyta CD – k. 105, zeznania powoda z dnia 20 listopada 2017 r. – 00:03:44 – 00:03:58 – płyta CD – k. 286, zeznania świadka W. M. – k. 150 – 152/

Następnie strony zawarły umowę o pracę na czas określony od 1 stycznia 2013 r. do
30 kwietnia 2013 r. oraz umowę o pracę na czas nieokreślony od 1 maja 2013 r. Obie umowy przewidywały, że powód będzie świadczył pracę w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowisku majstra budowy za wynagrodzeniem 6.000 zł miesięcznie.

/umowy o pracę w aktach osobowych – koperta – k. 86/

Od dnia 1 stycznia 2013 r. powód otrzymywał wynagrodzenie w wysokości wskazanej w umowie, tj. w kwocie 6.000 zł.

/zeznania powoda z dnia 20 listopada 2017 r. – 00:03:44 – 00:03:58 – płyta CD – k. 286 w związku z informacyjnymi wyjaśnieniami z dnia 27 maja 2015 r. – 00:04:31 – 00:36:34 – płyta CD – k. 105 /

W okresie zatrudnienia u pozwanej M. W. początkowo świadczył pracę na budowie autostrady (...) na odcinku Ł. – S.. Następnie po zakończeniu budowy w 2014 r. powód został przeniesiony do C. na budowę pętli.

/zeznania powoda z dnia 20 listopada 2017 r. – 00:03:44 – 00:03:58 – płyta CD – k. 286 w związku z informacyjnymi wyjaśnieniami z dnia 27 maja 2015 r. – 00:04:31 – 00:36:34 – płyta CD – k. 105 /

Do obowiązków powoda należało organizacja pracy na budowie, nadzór nad pracownikami, nadzór nad sprzętem, wypełnianie kart pracy sprzętu tj. godzinę rozpoczęcia pracy danego sprzętu i godzinę zakończenia pracy sprzętu. Powód musiał być obecny na budowie w czasie godzin pracy sprzętu.

/zeznania powoda z dnia 20 listopada 2017 r. – 00:03:44 – 00:03:58 – płyta CD – k. 286 w zw. z informacyjnymi wyjaśnieniami z dnia 27 maja 2015 r. – 00:04:31 – 00:36:34 – płyta CD – k. 105 i z dnia 13 marca 2017 r. – 00:03:26 – 00:25:53 – płyta CD – k. 238, zeznania świadka A. S. – k. 135, zeznania świadka W. M. – k. 150 – 152; ksero kart sprzętu na budowie – osobny załącznik do akt/

Przełożonym powoda był kierownik odcinka – R. M.. Kierownik na budowę przyjeżdżał raz na dwa dni, czasami codziennie, sprawdzał wówczas jak przebiegają prace na budowie. Budowa była podzielona na 5 odcinków, na każdym odcinku było średnio 2 majstrów budowy.

/zeznania powoda z dnia 20 listopada 2017 r. – 00:03:44 – 00:03:58 – płyta CD – k. 286 w zw. z informacyjnymi wyjaśnieniami z dnia 27 maja 2015 r. – 00:04:31 – 00:36:34 – płyta CD – k. 105 i z dnia 13 marca 2017 r. – 00:03:26 – 00:25:53 – płyta CD – k. 238/

Powód pracował w systemie dwuzmianowym po 12 godzin, by utrzymać pracę w ruchu ciągłym. Pierwsza zmiana trwała od godziny 7.00 do godziny 19.00, a druga od godziny 19.00 do godziny 7.00 rano. W spornym okresie powód pracował w takim systemie łącznie z weekendami. Od poniedziałku do piątku pracował po 12 godzin w każdej dobie, w soboty i niedziele majstrowie budowy pracowali zamiennie tak, że każdy z nich średnio miał weekend pracujący generalnie co dwa tygodnie i wówczas w sobotę pracował po 12 godzin, a w niedziele - po 8 godzin od 7.00 do 15.00. Średnio przypadały dwa weekendy pracujące w miesiącu.

/zeznania powoda z dnia 20 listopada 2017 r. – 00:03:44 – 00:03:58 – płyta CD – k. 286 w zw. z informacyjnymi wyjaśnieniami z dnia 27 maja 2015 r. – 00:04:31 – 00:36:34 – płyta CD – k. 105 i z dnia 13 marca 2017 r. – 00:03:26 – 00:25:53 – płyta CD – k. 238, zeznania świadka W. M. – k. 150 – 152; listy obecności – k.86/

Opisany system pracy przez cała dobę był narzucony majstrom budowy i podległym im pracownikom przez pozwaną przy budowie autostrady przed EURO 2012. Roboty trwały nie tylko do EURO 2012, ale także później, ponieważ autostrada była wykonana w taki sposób, aby była przejezdna, później była jeszcze kładziona nawierzchnia. Nie można było inaczej zorganizować pracy, tak by obejmowała ona 8 godzin na dobę. Powód nie odbierał godzin, czy dni wolnych za przepracowane nadgodziny. Nie otrzymywał z tego tytułu żadnego dodatku za tą pracę.

/zeznania powoda z dnia 20 listopada 2017 r. – 00:03:44 – 00:03:58 – płyta CD – k. 286 w zw. z informacyjnymi wyjaśnieniami z dnia 27 maja 2015 r. – 00:04:31 – 00:36:34 – płyta CD – k. 105 i z dnia 13 marca 2017 r. – 00:03:26 – 00:25:53 – płyta CD – k. 238; zeznania świadka A. S. – k.135; zeznania świadka W. M. – k. 150 – 152/

Pracownicy podpisywali codziennie listę obecności w biurze budowy w Ł. ale czasami pracownicy jechali bezpośrednio na budowę z uwagi na dużą odległość pomiędzy miejscem budowy, a biurem. Na listach nie były wpisywane godziny rozpoczęcia i zakończenia pracy.

/zeznania powoda z dnia 20 listopada 2017 r. – 00:03:44 – 00:03:58 – płyta CD – k. 286 w zw. z informacyjnymi wyjaśnieniami z dnia 27 maja 2015 r. – 00:04:31 – 00:36:34 – płyta CD – k. 105 i z dnia 13 marca 2017 r. – 00:03:26 – 00:25:53 – płyta CD – k. 238; zeznania świadka A. S. – k. 135, listy obecności – k. 86/

Pracownicy w ciągu dnia pracy mieli dwie półgodzinne przerwy na posiłek. Powód nie korzystał z takich przerw obiadowych, po szybkim zjedzeniu posiłku powracał do swoich obowiązków.

/zeznania powoda z dnia 20 listopada 2017 r. – 00:03:44 – 00:03:58 – płyta CD – k. 286 w związku z informacyjnymi wyjaśnieniami z dnia 13 marca 2017 r. – 00:03:26 – 00:25:53 – płyta CD – k. 238/

Zakładowy Układ Zbiorowy Pracy (...) pozwanej w § 11 za pracę w godzinach nadliczbowych, oprócz normalnego wynagrodzenia, przewidywał dodatek lub czas wolny na zasadach i wysokości określonej w kodeksie pracy.

/ (...) k. 65 – 76/

Wynagrodzenie powoda za pracę w godzinach nadliczbowych przy założeniu, że w okresie spornym świadczył pracę od poniedziałku do piątku i w dwie soboty w miesiącu po 12 godzin dziennie, a w dwie niedziele w miesiącu – po 8 godzin dziennie oraz, że wynagrodzenie powoda wyniosło od 1 września 2011 r. do 31 maja 2012 r. - 8.000,00 zł brutto, a do 1 czerwca 2012 r. do 31 grudnia 2012 r. - 6.600,00 zł brutto plus 1.400,00 zł ryczałt za godziny nadliczbowe, odjęty po wyliczeniu wysokości wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych w poszczególnych miesiącach.

Wynagrodzenie za godziny nadliczbowe za 2011 rok wyniosło łącznie 37.572,56 zł.

W okresie od września 2011 r. do grudnia 2011 r. wszystkie dni z nadgodzinami załączone przez powoda zostały potwierdzone podpisem na liście obecności dostarczonej przez pozwaną.

Natomiast w 2012 roku w miesiącach: marzec, maj, czerwiec, lipiec na listach obecności brak jest podpisów powoda w niektórych dniach, za które dochodzi wynagrodzenia za godziny nadliczbowe. Wynagrodzenie za te godziny zostało określone w tabeli jako „godziny bez potwierdzenia” .

Wynagrodzenie za godziny nadliczbowe za okres od 1 stycznia 2012 r. do 31 maja
2012 r. wyniosło 47.521,96 zł.

Wynagrodzenie za godziny nadliczbowe za okres od 1 czerwca 2012 r. do 31 grudnia 2012 r. (bez uwzględnienia ryczałtu za godziny nadliczbowe) wyniosło 31.059,38 zł.

Wynagrodzenie nie potwierdzone na liście obecności – 5.739,34 zł

/pisemna opinia biegłego sądowego z zakresu księgowości E. L. – k. 187 – 207, pisemna opinia uzupełniająca – k. 242 – 262/

Powyższych ustaleń Sąd dokonał w oparciu o powołane dowody z dokumentów, zeznań świadków; A. S. i W. M. oraz przesłuchania powoda, wzajemnie ze sobą korespondujących.

W zakresie wysokości wynagrodzenia powoda za pracę w ponadnormatywnym czasie pracy w spornym okresie Sąd oparł się na wyliczeniu biegłego sądowego w II wariancie sporządzonym w dniu 6 lipca 2017 roku w oparciu o wykaz przepracowanych godzin sporządzony przez powoda oraz przy założeniu, że w okresie spornym powód świadczył pracę od poniedziałku do piątku i w dwie soboty w miesiącu po 12 godzin dziennie, a w dwie niedziele w miesiącu – po 8 godzin dziennie oraz, że wynagrodzenie powoda wyniosło od
1 września 2011 r. do 31 maja 2012 r. - 8.000,00 zł brutto, a do 1 czerwca 2012 r. do
31 grudnia 2012 r. - 6.600,00 zł brutto plus 1.400,00 zł ryczałt za godziny nadliczbowe, odjęty po wyliczeniu wysokości wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych w poszczególnych miesiącach oraz po odjęciu tzw. wynagrodzenia „za godziny bez pokrycia”. Po pierwsze zauważyć należy, że fakt świadczenia pracy powoda w powyższym wymiarze został potwierdzony nie tylko zeznaniami świadków, ale także pośrednio wynika z załączonych przez powoda kserokopii kart sprzętu na budowie. Do obowiązków powoda, jak i do każdego majstra, należało wypełnianie kart pracy sprzętu tj. wpisywanie godziny rozpoczęcia pracy danego sprzętu i godzinę jego zakończenia. Powód musiał być obecny na budowie w czasie godzin pracy sprzętu. Z załączonych kart niewątpliwie wynika zaś, że godziny pracy powoda przewyższały normatywny czas pracy.

Następnie wskazać należy, że powód nie kwestionował faktu (potwierdzonego zresztą na piśmie), iż od dnia 1 czerwca 2012 roku pracodawca określił wysokość ryczałtu za pracę w godzinach nadliczbowych w wysokości 1.400 zł. Ryczałt ten niewątpliwie należało uwzględnić przy ustalaniu wysokości należnego powodowi wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych, o czym szerzej Sąd wypowie się w dalszej części uzasadnienia.

W ocenie Sądu należało przyjąć jako najbardziej wiarygodny ten wariant wyliczeń biegłego, gdyż nadto zawierał on wyliczenie tzw. wynagrodzenia „za godziny bez pokrycia”, które należało odjąć od wyliczonego przez biegłego wynagrodzenia za godziny nadliczbowe w oparciu o wykaz przepracowanych godzin sporządzony przez powoda. Godziny te nie zostały bowiem potwierdzone na liście obecności przez powoda, a powód nie udowodnił, że w tych dniach też świadczył pracę. Powód w toku procesu wskazywał, że podpisywał listę obecności i że potwierdza ona dni jego pracy.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Powództwo jest słuszne co do zasady i zasługuje na częściowe uwzględnienie.

Na wstępie stwierdzić należy, iż w myśl art. 22 § 1 k.p. pracownik, zawierając umowę o pracę, zobowiązuje się do wykonywania pracy podporządkowanej, to znaczy pracy określonego rodzaju i pod kierownictwem pracodawcy. Wprawdzie przepis art. 151 i nast. k.p. nie uzależniają przyznania pracownikowi wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych od wyraźnego zlecenia jej przez pracodawcę, lecz nie ulega wątpliwości, że pracodawca powinien o niej przynajmniej wiedzieć, tym bardziej gdy praca ta nie ma charakteru sporadycznego, lecz jest wykonywana systematycznie przez dłuższy czas i ten fakt akceptować. Ponadto konieczność wykonywania takiej pracy powinna wynikać z obiektywnych warunków pracy, nie pozwalających pracownikowi na wykonywanie należących do niego zadań w ustawowej normie czasu pracy, lub wynikających z nagłych, nieprzewidzianych okoliczności. Wreszcie trzeba też zauważyć, że ocena celowości prowadzenia przez pracodawcę określonej działalności i w związku z tym podejmowania odpowiednich decyzji jest zawsze zastrzeżona dla pracodawcy.

Przepisy prawa pracy nie przewidują obowiązku pracodawcy wcześniejszego zawiadomienia (uprzedzenia) pracownika o konieczności świadczenia pracy w godzinach nadliczbowych. Polecenie wykonywania takiej pracy nie wymaga zachowania szczególnej formy i może być wydane w jakikolwiek sposób przez każde zachowanie przełożonego ujawniające w dostateczny sposób jego wolę, a także wynikać z okoliczności faktycznych danego przypadku. Samo pozostawanie przez pracownika w zakładzie pracy poza obowiązującymi go godzinami pracy za wiedzą i zgodą pracodawcy, a nawet w razie braku sprzeciwu z jego strony, celem wykonania koniecznej pracy nie mogącej być zrealizowaną w normalnym czasie pracy stanowi wystarczającą podstawę do wysunięcia żądania zapłaty wynagrodzenia za godziny nadliczbowe. Aprobata wykonywanej pracy jest konieczną przesłanką powstania po stronie pracodawcy obowiązku zapłaty tego wynagrodzenia wraz z dodatkiem za godziny nadliczbowe. Warunkiem przyjęcia dorozumianej zgody pracodawcy na pracę w godzinach nadliczbowych jest zatem świadomość pracodawcy, że pracownik ją wykonuje.

Organizowanie czasu pracy należy do pracodawcy i jego obciąża ryzyko z tym związane. Realizacja tego obowiązku powinna zapewniać pełne wykorzystanie czasu pracy i być zgodna z obowiązującymi przepisami o czasie pracy.

W sprawie niniejszej bezspornym jest, iż powód świadczył pracę u pozwanej na podstawie umowy o pracę zawartej na czas określony na stanowisku majstra budowy, w której określono początkowo jego wynagrodzenie na kwotę 8.000 zł.

Zgromadzony w sprawie materiał dowodowy, wbrew twierdzeniom pozwanej, wskazuje także, iż powód świadczył pracę we wskazanych przez niego godzinach, co potwierdzili świadkowie, będący pracownikami pozwanej, którym Sąd dał wiarę. Osoby te wprost wskazały, iż praca w spornym okresie, w związku z podpisanym przez pozwaną kontraktem i EURO 2012 była wykonywana przez 24 godziny na dobę przez siedem dni w tygodniu, w systemie zmianowym, po 12 godzin, jak również w weekendy.

Ustalenia Sądu dokonane w przedmiotowej sprawie wykazały nadto, że zmienione porozumieniem nowe warunki płacy (dotychczas należne wynagrodzenie za pracę 8.000 złotych obejmowało także ryczałt za nadgodziny, wcześniej nie umówiony między stronami), obowiązywały strony dopiero od dnia 1 czerwca 2012 r.

Sama zaś wysokość otrzymywanego przez powoda wynagrodzenia zasadniczego nie może być w tej materii żadnym wyznacznikiem. Okoliczności sprawy i zgromadzony w sprawie materiał nie potwierdza jednak, iż to zwiększone wynagrodzenie faktycznie miało zawierać ryczałt przez cały sporny okres, czy dodatkowe wynagrodzenie za pracę w godzinach nadliczbowych. Samo zaś twierdzenie zainteresowanej rozstrzygnięciem strony w tym zakresie nie jest wystarczając dla poczynienia w tym przedmiocie jakichkolwiek wiążących ustaleń.

Akceptacja powyższego sprawia, że brak też podstaw do uznania, iż pozwany nie był zobligowany do prowadzenia ewidencji czasu pracy powoda, gdyż ten otrzymywał zryczałtowane wynagrodzenie za pracę w nadgodzinach, a co za tym idzie, że pozwanego nie obciążał ciężar dowodu co do liczby przepracowanych przez powoda godzin (art. 6 k.c. w związku z art. 300 k.p.).

Zgodnie z art. 149 § 1 i 2 k.p. pracodawca prowadzi ewidencję czasu pracy pracownika do celów prawidłowego ustalenia jego wynagrodzenia i innych świadczeń związanych z pracą. Pracodawca udostępnia tę ewidencję pracownikowi, na jego żądanie. W stosunku do pracowników objętych systemem zadaniowego czasu pracy, pracowników zarządzających w imieniu pracodawcy zakładem pracy oraz pracowników otrzymujących ryczałt za godziny nadliczbowe lub za pracę w porze nocnej nie ewidencjonuje się godzin pracy.

Niemniej jednak, podnosząc zarzuty w tym przedmiocie pozwany pracodawca zdaje się nie zauważać, iż powoda, w świetle zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego obowiązywała 8 godzinna dobowa norma czasu pracy i 40 godzinna średnio tygodniowa. Nadto, bezzasadnie stojąc na stanowisku, że wynagrodzenie powoda obejmowało też ryczałt za nadgodziny nie dostrzega, że jego ustalenie jest prawidłowe i zwalnia pracodawcę z ewidencjonowania czasu pracy (art. 149 § 2 k.p.) tylko wówczas, gdy pracownik świadczy pracę ponad normę czasu pracy, ale dokładna kontrola liczby przepracowanych godzin nadliczbowych jest wysoce utrudniona (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 maja 2004 r. I PK 630/03 OSNP 2005/3/37, OSP 2005/7-8/86, M.P.Pr.-wkł. 2005/2/4, M.P.Pr.-wkł. 2005/7/15, Sł.P.. 2005/4/29, Pr.Pracy 2004/12/35, (...), M.Prawn. 2005/4/212).

Na gruncie rozpoznawanej sprawy pozwany skutecznie nie wykazał, iż praca powoda świadczona w nadgodzinach zgodną wolą stron była kompensowana przez cały okres sporny w formie ryczałtu. Tymczasem twierdzenie dotyczące istotnej dla sprawy okoliczności (art. 227 k.p.c.) powinno być udowodnione przez stronę, która zgłasza to twierdzenie - art. 232 k.p.c. w związku z art. 6 k.c. (zob. wyrok SN z dnia 22 listopada 2001 r., I PKN 660/00, W.. 2002, nr 7-8, poz. 44; wyrok SA we Wrocławiu z dnia 28 kwietnia 1998 r., I ACa 308/98, (...) 2002, nr 12, poz. 147).

Strona, która nie przytoczyła wystarczających dowodów na poparcie swoich twierdzeń, ponosi ryzyko niekorzystnego dla siebie rozstrzygnięcia, o ile ciężar dowodu, co do tych okoliczności na niej spoczywał, a Sąd musi wyciągnąć ujemne konsekwencje z braku udowodnienia faktów przytoczonych na uzasadnienie żądań lub zarzutów (wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 28 lutego 2013 roku, wydany w sprawie I ACa 613/12, opubl. LEX nr 1294695).

W sprawie nie wykazano też, iż z uwagi na charakter pracy powoda ewidencjonowanie i kontrolowanie przepracowanych przez niego godzin nadliczbowych było niemożliwe czy utrudnione, stąd też obiektywnie pracodawca mógł posłużyć się do ich rozliczenia świadczeniem zryczałtowanym. W związku z powyższym, w ocenie Sądu pozwany, wbrew jego sugestiom, był zobowiązany do ewidencjonowania czasu pracy powoda, w tym godzin rozpoczęcia i zakończenia przez niego pracy. W konsekwencji jego obciążają też skutki procesowe braku odpowiedniej dokumentacji.

Wskazać w tym miejscu należy, że w sprawach z zakresu prawa pracy z powództwa pracownika o wynagrodzenie obowiązuje ogólna reguła procesu, że powód powinien udowadniać słuszność swych twierdzeń w zakresie zgłoszonego żądania, z tą jedynie modyfikacją, iż niewywiązywanie się przez pracodawcę z obowiązku rzetelnego prowadzenia dokumentacji powoduje dla niego niekorzystne skutki procesowe wówczas, gdy pracownik udowodni swoje twierdzenia przy pomocy innych środków dowodowych niż ta dokumentacja (wyrok SN z 07-06-2011 II PK 317/10 LEX nr 1095826).

Zaniechanie prowadzenia ewidencji czasu pracy przez pracodawcę nie tworzy zatem domniemania wykonywania pracy w godzinach nadliczbowych w wymiarze przedstawianym przez samego pracownika. Jednakże pracownik może i powinien wobec tego oferować inne środki dowodowe, które podlegają ocenie w ramach całokształtu materiału dowodowego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 maja 2012 r. II PK 231/11 LEX nr 1313664).

Pracownik (powód) może powoływać wszelkie dowody na wykazanie zasadności swego roszczenia, w tym posiadające mniejszą moc dowodową niż dokumenty dotyczące czasu pracy, a więc na przykład dowody osobowe, z których prima facie (z wykorzystaniem domniemań faktycznych - art. 231 k.p.c.) może wynikać liczba przepracowanych godzin nadliczbowych (wyrok SN 09-07-2009 II PK 34/09 LEX nr 527067).

W konsekwencji zaniechanie prowadzenia ewidencji czasu pracy pracownika przez pracodawcę nie oznacza, że każdorazowo i bezkrytycznie sąd pracy powinien przyjmować za miarodajną wersję czasu pracy przedstawianą przez pracownika. To, czy stanowi ona odzwierciedlenie rzeczywistego czasu pracownika, podlega w razie sporu ocenie w postępowaniu dowodowym.

Na gruncie rozpoznawanej sprawy, wbrew zapatrywaniom strony pozwanej, do żadnego nieuprawnionego odwrócenia spoczywającego na powodzie ciężaru dowodu nie doszło. Powód w procesie wykazał, iż nie był wynagradzany za pracę w godzinach nadliczbowych w formie ryczałtu do dnia 31 maja 2012 roku, z tych też względów jego pracodawca był zobligowany do prowadzenia ewidencji czasu jego pracy i do jego rozliczania w przypadku nadgodzin, na zasadach określonych w art. 151 ¹ k.p.

Odnosząc się do natomiast do okresu – od dnia 1 czerwca 2012 roku, tj. od dnia określenia wysokości przysługującego powodowi ryczałtu za godziny nadliczbowe wskazać należy, że zgodnie z art. 151 ¹ § 4 k.p, w stosunku do pracowników wykonujących stale pracę poza zakładem pracy wynagrodzenie przysługujące za pracę w godzinach nadliczbowych może być zastąpione ryczałtem, którego wysokość powinna odpowiadać przewidywanemu wymiarowi pracy w godzinach nadliczbowych.

Kwotę ryczałtu ustala pracodawca, biorąc pod uwagę najbardziej prawdopodobną liczbę godzin nadliczbowych przepracowywanych przez pracownika. W tym celu można wyciągnąć średnią z liczby faktycznie przepracowanych przez tego pracownika godzin nadliczbowych z kilku lub nawet kilkunastu miesięcy.

Jednak pracownik, któremu wprowadzono ryczałt za pracę w godzinach nadliczbowych, otrzyma go w pełnej wysokości, bez względu na to, ile faktycznie godzin nadliczbowych wypracował w danym miesiącu (czyli także, gdy faktycznie przepracuje mniejszą liczbę nadgodzin niż przewidziana w ryczałcie). Jeżeli jednak liczba wypracowanych przez pracownika nadgodzin będzie wyższa, pracownik ma prawo domagać się wypłaty wynagrodzenia z dodatkiem za godziny nadliczbowe przekraczające kwotę ustalonego ryczałtu. Oczywiście, prawo do wynagrodzenia za dodatkową ilość godzin nadliczbowych powinno dotyczyć sytuacji, gdy różnica w wymiarze faktycznego czasu pracy, a czasu przyjętego do ustalenia ryczałtu jest istotna (wyrok SN z 20 maja 1998 r., sygn. akt I PKN 143/98). A zatem przepracowanie mniejszej liczby nadgodzin niż zaplanowana nie powoduje automatycznego obniżenia wysokości ryczałtu. Aby zmienić jego wysokość pracodawca zobowiązany jest wręczyć pracownikowi wypowiedzenie zmieniające lub zawrzeć z pracownikiem porozumienie w tej kwestii. Ryczałt musi odpowiadać przewidywanemu wymiarowi pracy w godzinach nadliczbowych. Zastąpienie określonego świadczenia ryczałtem znacznie odbiegającym od świadczenia należnego na ogólnych zasadach jest nieprawidłowe i nie pozbawia pracownika roszczenia o ewentualne wyrównanie należności (wyrok SN z dnia
1 grudnia 1998 r., I PKN 464/98).

Wobec powyższego uznać należy, że wprowadzenie przez pracodawcę ryczałtowego rozliczania godzin nadliczbowych od dnia 1 czerwca 2012 roku, nie pozbawia powoda prawa do domagania się ewentualnego wyrównania należności z tytułu pracy w godzinach nadliczbowych.

Powód, co już wyżej podniesiono, za pomocą wiarygodnych i spójnych zeznań świadków, którym Sąd dał wiarę, a nadto dowodów z dokumentów wykazał szczegółowo wymiar świadczonej przez siebie pracy, z uwzględnieniem niedziel i świąt. Jego twierdzenia w tym przedmiocie nie zostały zaś skutecznie podważone przez pracodawcę. Tymczasem to na pozwanym spoczywał w takiej sytuacji obowiązek wykazania rozliczenia nadgodzin, czy też ewentualnie innych godzin pracy powoda. Pozwany oprócz gołosłownych twierdzeń nie wykazał w żaden sposób podnoszonych okoliczności, np. poprzez zeznania świadków, czy dokumenty wskazujące na inne godziny pracy powoda. Pozwany nie wykazał też, ażeby powód każdego dnia korzystał z godzinnej przerwy na posiłek.

W tym miejscu wskazać należy, że zgodnie z art.134 k.p. jeżeli dobowy wymiar czasu pracy pracownika wynosi co najmniej 6 godzin, pracownik ma prawo do przerwy w pracy trwającej co najmniej 15 minut, wliczanej do czasu pracy. Zgodnie natomiast z art. 141 § 1 i 2 k.p. Pracodawca może wprowadzić jedną przerwę w pracy niewliczaną do czasu pracy, w wymiarze nieprzekraczającym 60 minut, przeznaczoną na spożycie posiłku lub załatwienie spraw osobistych. Przerwę w pracy, o której mowa w § 1, wprowadza się w układzie zbiorowym pracy lub regulaminie pracy albo w umowie o pracę, jeżeli pracodawca nie jest objęty układem zbiorowym pracy lub nie jest obowiązany do ustalenia regulaminu pracy.

Z treści powyższych przepisów bezsprzecznie wynika zatem, że wprowadzenie do organizacji pracy przerwy na spożycie posiłku lub załatwienie spraw osobistych może nastąpić tylko przepisami układu zbiorowego pracy, regulaminu pracy, a jeśli pracodawca nie jest objęty układem zbiorowym pracy lub nie jest obowiązany do ustalenia regulaminu pracy, ze względu na liczbę zatrudnianych pracowników - postanowieniami umowy o pracę.

W niniejszej sprawie, ani obowiązujący u pozwanego Zakładowy Układ Zbiorowy Pracy, ani umowa o pracę zawarta z powodem nie przewidywały takich przerw, a zatem nawet w sytuacji, gdyby powód korzystał z tak długiej przerwy na posiłek podlegałaby ona wliczeniu do czasu pracy.

Z tych też wszystkich względów, podnoszone przez pozwanego twierdzenia nie mogą zostać zaakceptowane.

Tak więc, wbrew przekonaniu pozwanego pracodawcy, odwołanie się do zasady świadczenia pracy w określonych godzinach w konkretnym okresie, przy braku ewidencji rzetelnie potwierdzającej dni i godziny, w których powód faktycznie pracę świadczył, doprowadziło Sąd do przekonania o konieczności wyliczenia przez biegłego wysokości powoda w ponadnormatywnym czasie pracy biorąc za podstawę ilości godzin faktycznie świadczonej przez niego pracy przeprowadzone w niniejszym postępowaniu dowody, którym Sąd dał wiarę.

Powód, jak wynika materiału dowodowego, był zatrudniony w podstawowym systemie czasu pracy, co jest niesporne. Stosownie do art. 129 § 1 k.p. jego czas pracy nie mógł więc przekraczać 8 godzin na dobę i przeciętnie 40 godzin w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy, w przyjętym okresie rozliczeniowym nie przekraczającym 4 miesięcy, co wprost wynika z informacji dotyczącej zatrudnienia M. W..

Przepis art. 151 § 1 k.p. wskazuje, iż pracownik świadczy pracę w godzinach nadliczbowych, gdy wykonuje pracę ponad obowiązujące go normy czasu pracy, a także gdy praca była wykonywana ponad przedłużony dobowy wymiar czasu pracy, wynikający z obowiązującego pracownika systemu i rozkładu czasu pracy.

Stosownie do treści art. 151 ¹ k.p. pracownikowi przysługuje rekompensata za pracę świadczoną w godzinach nadliczbowych w postaci normalnego wynagrodzenia oraz stosownego dodatku, które to jest wyliczane według zasad wskazanych w tym przepisie.

W oparciu o przepis art. 151 ¹§ 1 kp za pracę w godzinach nadliczbowych oprócz normalnego wynagrodzenia, przysługuje dodatek w wysokości 100 % wynagrodzenia, za pracę w godzinach nadliczbowych przypadających w nocy, w niedziele i święta niebędące dla pracownika dniami pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy, w dniu wolnym od pracy udzielonym pracownikowi w zamian za pracę w niedzielę lub w święto, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy, 50% wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych przypadających w każdym innym dniu niż określony w pkt 1. Dodatek w wysokości określonej w § 1 pkt 1 przysługuje także za każdą godzinę pracy nadliczbowej z tytułu przekroczenia przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym, chyba że przekroczenie tej normy nastąpiło w wyniku pracy w godzinach nadliczbowych, za które pracownikowi przysługuje prawo do dodatku w wysokości określonej w § 1.

W zakresie wyliczenia spornej należności, Sąd oparł się na opinii biegłego sądowego w II wariancie z dnia 6 lipca 2017 roku, który ustalił należne powodowi świadczenia – w niektórych miesiącach (wrzesień – grudzień 2011 r., styczeń 2012 r., marzec – kwiecień 2012 r.) - na wyższe kwoty niż dochodzone pozwem, zaś w niektórych (maj – grudzień 2012 r.) – na kwoty niższe. Opinia ta nie została zakwestionowana przez strony w zakresie poprawności wyliczeń matematycznych. Z wyżej wymienionych powodów nie podlegała też uzupełnieniu – zgodnie z żądaniem pozwanego - poprzez uwzględnienie godzinnej przerwy w pracy na posiłek i uwzględnienie ryczałtu w wysokość 1.400 zł za cały okres sporny (a nie tylko od
1 czerwca 2012 roku).

Mając na uwadze powyższe Sąd uwzględnił powództwo – zasądzając wynagrodzenie za pracę w godzinach nadliczbowych w poszczególnych miesiącach w kwotach wynikających z opinii biegłego, z tym że w przypadku żądania pozwem kwot niższych (wrzesień – grudzień 2011 r., styczeń 2012 r., marzec – kwiecień 2012 r.) – Sąd zasądził te kwoty, nie wychodząc poza żądanie powoda.

W pozostałym zakresie wynagrodzenia za poszczególne miesiące, w których powodowi należna jest kwota niższa od żądanej (maj – grudzień 2012 r.), Sąd zasądził ją w wysokości wskazane w opinii (k.245), tj. po wcześniejszym odjęciu od kwot wyliczonych przez biegłego tytułem wynagrodzenia za godziny nadliczbowe – kwoty ryczałtu za godziny nadliczbowe i wynagrodzenia za tzw.” godziny bez potwierdzenia” (a więc za dni, które nie zostały potwierdzone przez powoda na liście obecności), a w pozostałym zakresie oddalił powództwo jako niezasadne (w zakresie kwot przenoszących wyliczenia biegłego).

O odsetkach Sąd orzekł na postawie art. 481 k.c. w zw. z art 300 k.p. zgodnie z żądaniem pozwu.

O kosztach procesu Sąd orzekł w oparciu o art. 100 k.p.c. Powód dochodząc łącznie kwoty 118.546,27 zł, przy zasądzonej kwocie 106.578,50 zł wygrał sprawę w 90%.

Na koszty procesu w niniejszej sprawie złożyły się:

- nieuiszczona opłata od pozwu 5.928 zł,

- wydatki na opinię biegłego 1.270 zł

- koszty zastępstwa procesowego powoda i pozwanego ustalone w oparciu o przepis § 6 pkt 5 w zw. z § 2 ust 1 pkt 1 i 2 w zw. § 11 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (tj. Dz. U. z 2013 r., poz. 490) oraz § 6 pkt 5 w zw. z § 2 ust 1 pkt 1 i 2 w zw. § 12 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej ustanowionego z urzędu (tj. Dz. U. z 2013 r., poz. 461) – 5.400 zł (2 x 2.700 zł).

Sąd zastosował ww. rozporządzenia z uwagi na datę wniesienia pozwu. Nie miały zatem zastosowania: rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z 2015 roku, poz. 1804), które obowiązuje od dnia 1 stycznia 2016 roku (zmienione rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. zmieniającym rozporządzenie w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z 2016 roku, poz. 1667) oraz rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. z 2015 roku, poz. 1800), które obowiązuje od dnia 1 stycznia 2016 roku (zmienione rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. zmieniającym rozporządzenie w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. z 2016 roku, poz. 1668) i stanowią w § 21, że do spraw wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia w życie rozporządzenia stosuje się przepisy dotychczasowe do czasu zakończenia postępowania w danej instancji.

Powód w toku procesu poniósł jedynie koszty związane z ustanowieniem pełnomocnika w wysokości 2.700 zł, co przy wygranej w 90% daje obowiązek zwrotu przez pozwaną powodowi kwoty 2.160 zł.

Pozwany przegrał sprawę w 90%, a zatem Sąd nakazał pobrać tytułem wydatków sądowych od (...) S.A. na rzecz Skarbu Państwa - kasy Sądu Okręgowego w Łodzi kwotę 6.478,20 zł (90% x 5.928 zł – opłata od pozwu oraz 90% x 1.270 zł – wydatki na opinię biegłego) – art.113 ust.1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (t. j. Dz.U. 2016 poz. 623).

Mając na względzie treść art. 97 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, Sąd nie obciążył powoda wydatkami sądowymi od oddalonej części powództwa.

Rozstrzygnięcie o nadaniu wyrokowi w punkcie I rygoru natychmiastowej wykonalności do kwoty 6.000,00 zł znajduje podstawę prawną w art. 477 ² § 1 k.p.c. Zgodnie z brzmieniem powołanego przepisu Sąd zasądzając należność pracownika w sprawach z zakresu prawa pracy, z urzędu nadaje wyrokowi przy jego wydaniu rygor natychmiastowej wykonalności w części nie przekraczającej pełnego jednomiesięcznego wynagrodzenia pracownika.

z/ odpis wyroku z uzasadnieniem doręczyć pełnomocnikowi pozwanego.

K.K.-W.