Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 12 grudnia 2017 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku – V Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 12 grudnia 2017 r. w Gdańsku na rozprawie

sprawy z powództwa E. M. (1), W. R. i P. M. (1)

przeciwko (...) S.A. w W.

o zadośćuczynienie

na skutek apelacji powódek: E. M. (1) i W. R.

od wyroku Sądu Okręgowego w S.

z dnia 19 sierpnia 2016 r., sygn. akt I C 197/15

I.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie 2 (drugim) w ten sposób, że zasądza od pozwanej na rzecz powódki E. M. (1) odsetki ustawowe od kwoty 30.000 (trzydzieści tysięcy) złotych od dnia 29 listopada 2014r. do dnia 18 sierpnia 2016r., a w pozostałym zakresie powództwo oddala;

II.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie 6 (szóstym) w ten sposób, że zasądza od pozwanej na rzecz powódki W. R. odsetki ustawowe od kwoty 20.000 (dwadzieścia tysięcy) złotych od dnia 29 listopada 2014r. do dnia 18 sierpnia 2016r., a w pozostałym zakresie powództwo oddala;

III.  oddala apelacje powódek w pozostałym zakresie;

IV.  odstępuje od obciążenia powódki W. R. kosztami postępowania apelacyjnego;

V.  zasądza od pozwanego na rzecz powódki E. M. (1) kwotę 1.103 (jeden tysiąc sto trzy) złote tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Na oryginale właściwe podpisy.

VACa 807/16

UZASADNIENIE

Powodowie E. M. (1), W. R. i P. M. (1) w pozwie wniesionym do Sądu Okręgowego w Słupsku w dniu 8 czerwca 2015 roku domagali się zasądzenia na swoją rzecz od (...) S.A. w W. kwoty odpowiednio;

a)  60.000 zł dla E. M. (1),

b)  90.000 zł dla W. R.,

c)  10.000 zł dla P. M. (1)

z odsetkami ustawowymi od dnia 29 listopada 2014r. tytułem zadośćuczynienia za krzywdę jaką doznali w związku ze śmiercią M. R., który dla powódki E. M. (2) był konkubentem, dla W. R. ojcem, a dla P. M. (2) ojczymem. Nadto powodowie domagali się zasądzenia od pozwanego na ich rzecz kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Pozwany (...) S.A. w W. wniósł o oddalenie powództwa i zasądzenie od powodów na rzecz pozwanego kosztów procesu.

Sąd Okręgowy w Słupsku wyrokiem z dnia 19 sierpnia 2016r. w sprawie z powództwa E. M. (2), W. R. i P. M. (2) przeciwko (...) Spółce Akcyjnej
z siedzibą w W. o zadośćuczynienie w pkt 1.zasądził od pozwanego na rzecz powódki E. M. (2) kwotę 30.000 zł (słownie: trzydzieści tysięcy złotych) wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 19.08.2016 r. do dnia zapłaty; w pkt 2. oddalił powództwo w pozostałym zakresie; w pkt 3. koszty zastępstwa procesowe zniósł wzajemnie; w pkt 4. zasądził od pozwanego na rzecz powódki E. M. (2) kwotę 500,00 zł (słownie: pięćset złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu; w pkt 5. zasądził od pozwanego na rzecz powódki W. R. kwotę 20.000 zł (słownie: dwadzieścia tysięcy złotych) wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 19.08.2016 r. do dnia zapłaty; w pkt 6. oddalił powództwo w pozostałym zakresie; w pkt 7. nie obciążył powódki W. R. kosztami procesu pozwanego; w pkt 8. zasądził od pozwanego na rzecz powódki P. M. (2) kwotę 10.000 zł (słownie: dziesięć tysięcy złotych) wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 19.08.2016 r. do dnia zapłaty; w pkt 9. zasądził od pozwanego na rzecz powódki P. M. (2) kwotę 1.217,00 zł (słownie: jeden tysiąc dwieście siedemnaście złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu; w pkt 10. nakazał ściągnąć od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Słupsku kwotę 2.140,00 zł (słownie: dwa tysiące sto czterdzieści złotych) tytułem zwrotu połowy kosztów sądowych.

Sąd Okręgowy orzekając oparł się na następującym stanie faktycznym i rozważaniach prawnych:

W dniu (...) na drodze wojewódzkiej nr (...) między miejscowościami K. i N. doszło do wypadku drogowego, w którym K. K., kierujący pojazdem marki H. (...) o nr rej. (...) nie dostosował prędkości jazdy do panujących warunków drogowych, w wyniku czego utracił kontrolę nad pojazdem i doprowadził do uderzenia w drzewo. Na skutek powyższego zdarzenia pasażer tego pojazdu M. R. poniósł śmierć na miejscu wypadku. Pojazd sprawcy w dniu zdarzenia ubezpieczony był w zakresie odpowiedzialności cywilnej w pozwanym zakładzie ubezpieczeń.

Powódka E. M. (1) poznała M. R. w maju 2007r., i po kilku miesiącach bliskiej znajomości podjęli decyzję o wspólnym zamieszkaniu w mieszkaniu rodziców powódki w którym zamieszkiwała ona dotychczas razem z córką P.. W dniu 5 sierpnia 2008r. na świat przyszła ich córka - W.. W tym czasie M. R. (...). (...) M. R. (...). W tym czasie powódka i M. R. podjęli decyzję o wynajęciu mieszkania i wyprowadzeniu się od rodziców. Po powrocie na stałe do kraju M. R. podejmował prace dorywcze na budowach, a uzyskiwane przez niego wynagrodzenie stanowiło źródło utrzymania dla powódki i dzieci. Problemy finansowe zmusiły powódkę i M. R. do ponownego zamieszkania z jej rodzicami. Na tym tle zaczęło dochodzić do konfliktów pomiędzy ojcem powódki i jej konkubentem, co ostatecznie doprowadziło do jego wyprowadzenia się i zamieszkania w domu rodzinnym w D.. Powódka w obawie o przyszłość swoją i wspólnego dziecka, mając świadomość zaniedbania czynności związanych z ustaleniem ojcostwa córki W. wystąpiła do Sądu z pozwem o jego ustalenie i alimenty. M. R. uznał żądanie przy pierwszej czynności procesowej i wyrokiem z dnia 19 listopada 2013r. Sąd Rejonowy w Słupsku ustalił ojcostwo M. R. w stosunku do córki W., stwierdził brak podstaw do pozbawienia go władzy rodzicielskiej i zasądził alimenty w wysokości 500 zł. W grudniu 2013r. M. R. ponownie podjął pracę za granicą i do kraju przyjeżdżał raz w miesiącu odwiedzając wówczas powódkę i córkę, czasami powódka jechała z dziećmi z wizytą do M. R.. Warunki mieszkaniowe rodziny powódki i jej konkubenta nie pozwoliły im razem zamieszkać, mieli jednak plany w tym zakresie na przyszłość. W dacie gdy doszło do tragicznego w skutkach zdarzenia powódka miała 43 lata. O śmierci konkubenta powódka dowiedziała się telefonicznie od członków jego rodziny. Włączyła się w przygotowania związane z pogrzebem. Regularnie odwiedza grób M. R., samotnie wychowuje córki, z nikim się nie związała. Nie korzystała z pomocy psychiatrycznej ani pomocy psychologicznej. Obecnie również takiej pomocy nie potrzebuje.

Powódka W. R. była córką zmarłego i najmłodszym jego dzieckiem. W dacie wypadku miała 6 lat. Zmarły wolne chwile spędzał z córką na wspólnych zabawach, rozmowach, spacerach, grach w piłkę, odciążając tym samym partnerkę w codziennych obowiązkach wychowawczych.

Powódka P. M. (1) poznała partnera jej matki, kiedy była jeszcze dzieckiem. Z uwagi na fakt, że biologiczny ojciec nie utrzymywał z nią kontaktu, M. R. zastąpił jej ojca. Powódka z przyjemnością spędzała czas z ojczymem. Zmarły zawsze motywował ją do nauki, był dla niej wsparciem, zawsze służył pomocą i dobrą radą. Powódka traktowała zmarłego jak ojca. Powódki łączyła ze zmarłym M. R. bliska więź emocjonalna. Po zgłoszeniu szkody i przeprowadzeniu postępowania likwidacyjnego pozwany wydał ostateczną decyzję o przyznaniu na rzecz małoletniej powódki W. R. kwoty 30.000 zł tytułem zadośćuczynienia po śmierci ojca oraz kwoty 500 zł miesięcznie tytułem renty alimentacyjnej. Pozwany wydał ponadto decyzje odmawiające przyznania jakichkolwiek świadczeń na rzecz konkubiny i pasierbicy.

Sąd Okręgowy wskazał, że powódki roszczenia swoje oparły na podstawie art. 446 § 4 k.c. Odnosząc się w pierwszej kolejności do roszczeń każdej z powódek zasądzenia zadośćuczynienia to podstawę roszczenia, jak już wyżej wskazano, stanowi obowiązujący od dnia 3 sierpnia 2008 roku przepis art. 446 § 4 k.c. zgodnie, z którym Sąd może przyznać najbliższym członkom rodziny zmarłego odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę. Z literatury i orzecznictwa wynika, iż uprawnionymi do żądania kompensaty jest nie tylko małżonek i dzieci zmarłego, ale także inni członkowie jego rodziny, jeżeli zmarły pozostawał z nimi faktycznie w szczególnej bliskości powodowanej więzią uczuciową Samo zaś przyznanie zadośćuczynienia pieniężnego ma na celu zrekompensowanie krzywdy za naruszenie prawa do życia w rodzinie i ból spowodowany utratą najbliższej osoby. Do kręgu najbliższych członków rodziny zaliczyć należy niewątpliwie rodziców i dzieci zmarłego, ale również inne osoby pozostające w stosunkach rodzinnych ( a więc dalszych zstępnych i wstępnych, macochę lub ojczyma. Decydujące znaczenie ma faktyczny układ stosunków między konkretnymi osobami, a nie formalna kolejność pokrewieństwa wynikająca w szczególności z k.r.o. Oznacza to, że za najbliższego członka rodziny w rozumieniu powyższego przepisu art. 446 k.c. należy uznać osoby niepowiązane formalnymi stosunkami prawnorodzinnymi, o ile wykażą, że zmarły pozostawał z nimi w faktycznej szczególnej bliskości spowodowanej więzią uczuciową ( por. wyrok SA w Gdańsku z dnia 13.11.2012r., VACa.(...)). Pod pojęciem bliskości rozumieć należy więzy emocjonalne, a nie prawne. Dyskusyjnym problemem rozszerzenia pojęcia rodziny na związki nieformalne, w tym konkubinat, zajmował się Sąd Apelacyjny w Gdańsku. W uzasadnieniu orzeczenia z dnia 23 grudnia 2014r. w sprawie sygn. I ACa (...), wyrażony został pogląd, iż pojęcie to należy ujmować szeroko i w związku z tym, że konkubinat był związkiem wieloletnim, to trudno twierdzić, że związek taki nie jest rodziną w rozumieniu art. 446 k.c.

Rozstrzygając zasadność żądania powodów w zakresie zasądzenia zadośćuczynienia Sąd miał na względzie, że zmierza ono do zaspokojenia szkody niematerialnej. Ma ono złagodzić cierpienia wywołane śmiercią osoby bliskiej oraz pomóc osobom pokrzywdzonym w dostosowaniu się do zmienionej w związku z tym rzeczywistości. Ustawodawca wskazując, że przyznana poszkodowanemu tytułem zadośćuczynienia suma pieniężna musi pozostawać na poziomie, jaki można uznać za odpowiedni, nałożył na Sąd obowiązek ustalenia rozmiaru krzywdy i w konsekwencji wysokości należnego z tego tytułu zadośćuczynienia. Jest to trudny w praktyce proces, albowiem sprowadza się, w dużym skrócie, do wyceny skutków jakie wywarła śmierć osoby w życiu najbliższych członków rodziny. Ocena Sądu nie może przy tym nosić cech dowolności. W orzecznictwie przyjmuje się, że samo szacowanie wysokości zadośćuczynienia powinno być ustalane w każdym przypadku w sposób indywidualny, w zależności od konkretnego stanu faktycznego. Krzywda bowiem dotyka psychiki, przeżyć wewnętrznych i subiektywnych odczuć osoby pokrzywdzonej. Sąd I instancji wskazał, że w niniejszej sprawie mamy do czynienia z sytuacją rodziny ubogiej, nie żyjącej w dostatku, korzystającej z pomocy społecznej, ale nie rodziny patologicznej, w której więzy rodzinne są luźne lub też wcale nie występują. Co prawda zmarły M. R. nie dostarczał rodzinie regularnych stałych środków na utrzymanie, ale jak twierdzili świadkowie, każdorazowo gdy przyjeżdżał do kraju wspierał konkubinę i dzieci, przywoził prezenty, robił zakupy. W takiej sytuacji jego nagła śmierć wywołać musiała wielkie poczucie krzywdy, osamotnienia. Nie jest zatem trafny argument pozwanego, że powódki E. M. (2) i P. M. (2) nie były najbliższymi członkami rodziny zmarłego. Brak jest bowiem podstaw o czym była mowa powyżej aby pojęcie rodziny

ograniczać do małżonka czy zstępnych. W ocenie Sądu Okręgowego powódka E. M. (1) bez wątpienia mocno przeżyła stratę partnera. Sąd I instancji nie miał wątpliwości, że również pozostałych powodów odpowiednio łączyła więź rodzinna z M. R., przejawiająca się we wzajemnej pomocy, akceptacji, stanowiąca dobro osobiste powodów podlegające ochronie. Zeznania powodów składane w określonej sytuacji, należy jednak traktować z pewnym dystansem. Motywacja wyjaśnień, spowodowana możliwością uzyskania zadośćuczynienia, może bowiem powodować pewną intencjonalną bądź nieintencjonalną tendencyjność w opisie i interpretacji określonych sytuacji i zachowań, by stanowiły one bardziej wiarygodny argument. Dlatego to opinia biegłego dostarczyła sądowi wiedzy specjalistycznej koniecznej do dokonania oceny stanu zdrowia psychicznego czy emocji osoby ubiegającej się o konkretne świadczenie, w tym rodzaju występujących zaburzeń, stopnia ich zaawansowania i nasilenia związanych z nimi dolegliwości.

Dla oceny zasadności zgłaszanych przez powodów roszczeń Sąd dopuścił dowód z opinii biegłego (...) na okoliczności związane z charakterem i zakresem przeżyć emocjonalnych, zaburzeń psychicznych oraz traumy której doznali po śmierci odpowiednio ich konkubenta, ojca i ojczyma.

W ocenie Sądu Okręgowego, co potwierdziła opinia biegłej (...), śmierć M. R. dla najbliższych stanowiła traumatyczne zdarzenie. W niniejszej sprawie cierpienia wszystkich powodów spotęgowane zostały nagłością i tragizmem zdarzenia. Sąd I instancji uznał, że nie może wbrew opinii biegłych, oprzeć ustaleń w tym zakresie na własnym przekonaniu. Biegła (...) w stosunku do wszystkich powodów podniosła, że śmierć ich konkubenta, ojca i ojczyma stanowiła dla nich sytuację trudną, ale brak jest dowodów na rzecz tezy by sytuacja ta w sposób istotny zakłóciła ich funkcjonowanie. Zakres przeżyć emocjonalnych obejmował uczucia i emocje typowe dla okresu żałoby, (...) Niewątpliwie jak podkreślała to biegła, śmierć M. R. wpłynęła na zmianę sposobu życia powodów, jednak w dalszym ciągu funkcjonują oni w prawidłowy sposób, nie można zatem mówić o doświadczeniu traumy a jedynie o sytuacji trudnej z punktu widzenia psychologicznego.

W ocenie Sądu Okręgowego stosowną kwotą należną powódce E. M. (1) z tytułu zadośćuczynienia jest kwota 30.000zł, dla P. M. (1) 10.000 zł. natomiast dla powódki W. R. 50.000 zł. Kwota ta w stosunku do powódki W. R. została odpowiednio pomniejszona o kwotę wypłaconą dla niej z tytułu zadośćuczynienia przez pozwanego ubezpieczyciela w toku postępowania likwidacyjnego i dała ostatecznie zasądzoną w wyroku z tego tytułu kwotę 20.000 zł. W pozostałym zakresie Sąd I instancji powództwo w tym zakresie oddalił jako wygórowane.

Na podstawie art. 481 k.c. w zw. z art.455 k.c. Sąd Okręgowy zasądził od pozwanego na rzecz powodów ustawowe odsetki. Jako datę początkową, od której biegną odsetki za opóźnienie od zasądzonej kwoty Sąd przyjął datę ogłoszenia wyroku, a nie jak żądali tego powodowie datę 29 listopada 2014r. jaką następny dzień po upływie 30 dni od daty złożenia zawiadomienia o szkodzie. Zgodnie z przyjętą w prawie cywilnym zasadą, dłużnik popada w opóźnienie, jeżeli nie spełnia świadczenia w terminie, w którym stało się ono wymagalne. W dotychczasowym orzecznictwie Sądu Najwyższego przeważa pogląd, że w razie ustalenia wysokości zadośćuczynienia według stanu rzeczy istniejącego w chwili zamknięcia rozprawy uzasadnione jest przyznanie odsetek dopiero od chwili wyrokowania Sąd orzekający w niniejszej sprawie podziela zarówno to stanowisko, jak i argumentację przytaczaną dla jego uzasadnienia, podtrzymaną w najnowszym orzeczeniu Sądu

Najwyższego dnia 28 stycznia 2016r. sygn. III CSK 60/15, czym wpisał się z linię swojego dotychczasowego orzecznictwa.