Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 3 sierpnia 2016 roku (data nadania w placówce pocztowej) powodowie: R. S., H. T. (1), J. Ł. (1), J. S. i K. B. wnieśli o zasądzenie na swoją rzecz od strony pozwanej (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. kwot pobranych przez pozwaną bez podstawy prawnej. Powód R. S. wniósł o zasądzenie kwoty 5.311,48 zł z odsetkami ustawowymi od dnia 13 lipca 2016 r. do dnia zapłaty. Powód H. T. (1) wniósł o zasądzenie kwoty 11.353,88 zł z odsetkami ustawowymi od dnia 4 czerwca 2016 r. do dnia zapłaty. Powód J. Ł. (1) wniósł o zasądzenie kwoty 8.155,94 zł z odsetkami ustawowymi od dnia 13 lipca 2016 r. Powódka J. S. wniosła o zasądzenie kwoty 3.940,11 zł z odsetkami od dnia 9 czerwca 2016 r. do dnia zapłaty. Powód K. B. wniósł o zasądzenie kwoty 21.060,60 zł z odsetkami ustawowymi od dnia 15 marca 2016 r. do dnia zapłaty. Nadto powodowie wnieśli o zasądzenie na rzecz każdego z nich kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu pozwu wskazano, że powodowie przystąpili do grupowego ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym „DB Inwestuj w Przyszłość – Aktywne Oszczędzanie”. Celem przystąpienia powodów do umowy było gromadzenie środków pieniężnych. Na mocy zawartych umów powodowie zobowiązani byli do uiszczania składki regularnej przez czas nieokreślony. Każdy z powodów zrezygnował z ubezpieczenia przed upływem 10 lat od dnia zawarcia umowy. Wobec wygaśnięcia ubezpieczenia pozwany umorzył jednostki uczestnictwa zgromadzone na rachunku polisy i wyliczył wartość polisy, którą pomniejszył o opłatę za wykup.

Umowa ubezpieczenia zawarta z R. S. wygasła w drugim roku polisy, a pozwana pobrała od niego kwotę 5.311,48 zł tytułem opłaty za wykup, co stanowiło 95% wartości polisy.

Umowa ubezpieczenia zawarta z H. T. (2) wygasła w trzecim roku polisy, a pozwana pobrała od niego kwotę 11.353,88 zł tytułem opłaty za wykup, co stanowiło 85% wartości polisy.

Umowa ubezpieczenia zawarta z J. Ł. (1) wygasła w trzecim roku polisy, a pozwana pobrała od niego kwotę 8.155,04 zł tytułem opłaty za wykup, co stanowiło 85% wartości polisy.

Umowa ubezpieczenia zawarta z J. S. wygasła w piątym roku polisy, a pozwana pobrała od niej kwotę 3.940,11 zł tytułem opłaty za wykup, co stanowiło 55% wartości polisy.

Umowa ubezpieczenia zawarta z K. B. wygasła w trzecim roku polisy, a pozwana pobrała od niego kwotę 21.060,60 zł tytułem opłaty za wykup, co stanowiło 85% wartości polisy.

Powodowie podnieśli zarzut abuzywności postanowień umownych zawartych w stanowiących część umowy tabelach opłat i limitów w zakresie w jakim określały wysokość opłat za całkowity wykup wartości polisy. W ocenie powodów postanowienia wzorca umowy dotyczące wysokości opłaty za całkowity wykup naruszają art. 385 ¹ § 1 k.c. stosowanego na mocy odesłania zawartego w art. 808 § 5 k.c. Powodowie wskazali, iż postanowienia te nie zostały z nimi indywidualnie uzgodnione, umowę zawarli jako konsumenci, kwestionowane postanowienia dotyczą praw i obowiązków każdego z powodów i nie określają głównych świadczeń stron. W ocenie powodów postanowienia wzorca umownego ustalające opłatę za całkowity wykup polisy ukształtowały ich prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając ich interesy.

Powodowie wskazali również, iż abuzywność bardzo zbliżonych postanowień umownych została już uznana przez Sąd Okręgowy w Warszawie Sąd ochrony Konkurencji i Konsumentów i klauzule te zostały wpisane do rejestru klauzul niedozwolonych pod numerami: (...), (...), (...), (...), (...), (...). Nadto powodowie wskazali, że zakwestionowane przez nich postanowienie umowne zostało ocenione przez Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w decyzji z dnia 23 grudnia 2015 r., nr (...) jako naruszające zbiorowe interesy konsumentów.

W ocenie powodów skutkiem uznania określonego postanowienia za klauzule abuzywną jest to, iż postanowienie to nie wiązało powodów, a zatem pobranie przez pozwaną kwot z tytułu opłaty za wykup stanowi świadczenie nienależne, którego zwrotu się domagają.

Uzasadniając roszczenie odsetkowe powodowie wskazali, że każdy z powodów domaga się odsetek od należnych im kwot od chwili, w której pozwany powinien spełnić swoje świadczenie, tj. od dnia, w którym pozwany zwrócił powodom jedynie część wartości rachunku polisy. (pozew –k. 1-40)

W odpowiedzi na pozew (...) S.A. z siedzibą w W. wniósł o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie na jego rzecz od przeciwników procesowych zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych oraz kosztów opłaty skarbowej od pełnomocnictwa.

Strona pozwana przyznała, że łączyły ją z powodami umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym „DB Inwestuj w Przyszłość – Aktywne Oszczędzanie”. Umowę z R. S. potwierdzała polisa nr (...), umowę z H. T. (1) potwierdzała polisa nr (...), umowę z J. Ł. (2) potwierdzała polisa nr (...), umowę z J. S. potwierdzała polisa nr (...), natomiast umowę z K. B. potwierdzała polisa nr (...).

Pozwane Towarzystwo (...) podniosło zarzut przedawnienia w stosunku do roszczeń R. S. i K. B., argumentując że ich roszczenie wynika z umowy ubezpieczenia, które na mocy art. 819 § 1 k.c. ulegają przedawnieniu w upływem trzech lat.

Strona pozwana wskazała, że powodowie zawarli wymienione umowy ubezpieczenia z własnej inicjatywy. W dniu podpisania wniosku o zawarcie umów powodowie oświadczyli, że otrzymali OWU i nie zgłaszali zastrzeżeń do ich treści. Pozwana podniosła, że powodowie mieli możliwość zapoznania się z warunkami umowy ubezpieczenia, do której przystąpili, a w razie wątpliwości mogli odstąpić od umowy w terminie 30 dni od jej doręczenia. Pozwana wskazała, że miała prawo ustalać zasady wykupu polis i powołała się w tym zakresie na orzecznictwo Sądu Najwyższego z którego wynika, że przedsiębiorca może stosować wzorzec określający odpowiedzialność finansową konsumenta w przypadku wcześniejszego wypowiedzenia umowy, ale zasady tej odpowiedzialności musza pozostawać w związku z kosztami ryzykiem przedsiębiorcy. Pozwana podniosła, że w związku z zawieraniem i odnawianiem umów ubezpieczenia poniosła koszty bezpośrednie, na które składają się m.in. prowizje pośredników, wynagrodzenia pracowników, koszty badań lekarskich, wystawiania polis i włączenia umów ubezpieczenia do portfela ubezpieczeń oraz koszty pośrednie: koszty reklamy i promocji produktów ubezpieczeniowych. Pozwana wskazała, że dopiero gdy umowa trwa odpowiednio długo, wysokie koszty poniesione na początku jej trwania (głównie koszty pośrednictwa), mogą zostać skompensowane zyskami osiąganymi w kolejnych latach. Pozwana wskazała, że celem ustalania wartości wykupu nie jest więc w żadnym razie osiągnięcie zysku, a skompensowanie poniesionych kosztów.

Pozwana podniosła nadto, że zakwestionowane przez powodów postanowienie umowne, określa główne świadczenie pozwanego w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 zdanie drugie k.c. a ponieważ postanowienia dotyczące wypłaty tej wartości zostały sformułowane jednoznacznie, to nie mogą być one uznane za niedozwolone postanowienia umowne w ramach kontroli incydentalnej. Pozwana wskazała nadto, że stosowane przez nią postanowienia wzorca umownego nie są sprzeczne z dobrymi obyczajami i nie naruszają rażąco interesów konsumenta. (odpowiedź na pozew – k. 219-225v)

Sąd Rejonowy ustalił, co następuje:

W dniu 10 listopada 2008 roku (...) Bank (...) S.A. jako Ubezpieczający zawarł z (...) S.A. z siedzibą w W. umowę ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi DB Inwestuj w Przyszłość – Aktywne Oszczędzanie, opartą na ogólnych warunkach ubezpieczenia i potwierdzoną Polisą Generalną.

W dniu 29 lipca 2010 roku na skutek deklaracji o przystąpieniu do umowy ubezpieczenia ochroną ubezpieczeniową jako ubezpieczona objęta została J. S., występująca jako konsument. Umowa ubezpieczenia została potwierdzona polisą o numerze (...) potwierdzającą objęcie powoda ochroną ubezpieczeniową w ramach Polisy (...) nr (...). Składka regularna, którą powódka zobowiązała się uiszczać co 12 miesięcy z tytułu przedmiotowej umowy została ustalona na kwotę 1.800,00 zł. Powódka nie miał możliwości negocjowania treści zawartej umowy.

W dniu 7 października 2010 roku na skutek deklaracji o przystąpieniu do w.w umowy ochroną ubezpieczeniową jako ubezpieczony objęty został R. S., występujący jako konsument. Umowa ubezpieczenia została potwierdzona polisą o numerze (...) potwierdzającą objęcie powoda ochroną ubezpieczeniową w ramach Polisy (...) nr (...). Składka regularna, którą powód zobowiązał się uiszczać co 12 miesięcy z tytułu przedmiotowej umowy została ustalona na kwotę 6.720,00 zł. Powód nie miał możliwości negocjowania treści zawartej umowy.

W dniu 18 października 2010 roku na skutek deklaracji o przystąpieniu do umowy ubezpieczenia ochroną ubezpieczeniową jako ubezpieczony objęty został K. B., występujący jako konsument. Umowa ubezpieczenia została potwierdzona polisą o numerze (...) potwierdzającą objęcie powoda ochroną ubezpieczeniową w ramach Polisy (...) nr (...). Składka regularna, którą powód zobowiązał się uiszczać co 12 miesięcy z tytułu przedmiotowej umowy została ustalona na kwotę 8.208,00 zł. Powód nie miał możliwości negocjowania treści zawartej umowy.

Integralną częścią umów zawartych przez R. S., J. S. i K. B. były Ogólne Warunki Ubezpieczenia przyjęte przez Zarząd pozwanego uchwałą nr GL/1/3/12/2009 z dnia 30 grudnia 2009 roku i mających zastosowanie do umów zawieranych od 14 stycznia 2010 roku o oznaczeniu OWU (...) 01.2010.

(deklaracja przystąpienia do umowy nr (...) – k. 249; deklaracja przystąpienia do umowy nr (...) – k. 252; deklaracja przystąpienia do umowy nr (...) – k. 253; polisa nr (...) – k. 86, polisa nr (...) – k. 87; polisa nr (...) – k. 231-231v; ogólne warunki ubezpieczenia OWU (...) 01.2010 – k. 74-82)

W dniu 28 czerwca 2011 roku na skutek deklaracji o przystąpieniu do umowy ubezpieczenia ochroną ubezpieczeniową jako ubezpieczony objęty został J. Ł. (1), występujący jako konsument. Umowa ubezpieczenia została potwierdzona polisą o numerze (...) potwierdzającą objęcie powoda ochroną ubezpieczeniową w ramach Polisy (...) nr (...). Składka regularna, którą powód zobowiązał się uiszczać co 12 miesięcy z tytułu przedmiotowej umowy została ustalona na kwotę 4.380,00 zł. Powód nie miał możliwości negocjowania treści zawartej umowy.

Integralną częścią umowy zawartej przez J. Ł. (1) były Ogólne Warunki Ubezpieczenia przyjęte przez Zarząd pozwanego uchwałą nr GL/ob./2/2/2011 z dnia 16 lutego 2011 roku i mających zastosowanie do umów zawieranych od 1 marca 2011 roku o oznaczeniu OWU (...) 03.2011.

(deklaracja przystąpienia do umowy nr (...) – k. 251; polisa nr (...) – k. 85; ogólne warunki ubezpieczenia OWU (...) 03.2011– k. 65-73)

W dniu 12 lutego 2013 roku na skutek deklaracji o przystąpieniu do umowy ubezpieczenia ochroną ubezpieczeniową jako ubezpieczony objęty został H. T. (1), występujący jako konsument. Umowa ubezpieczenia została potwierdzona polisą o numerze (...) potwierdzającą objęcie powoda ochroną ubezpieczeniową w ramach Polisy (...) nr (...). Składka regularna, którą powód zobowiązał się uiszczać co roku z tytułu przedmiotowej umowy została ustalona na kwotę 6.600,00 zł. Powód nie miał możliwości negocjowania treści zawartej umowy.

Integralną częścią umów zawartych przez H. T. (1) były Ogólne Warunki Ubezpieczenia przyjęte przez Zarząd pozwanego uchwałą nr GL/ob./1/1/2013 z dnia 16 stycznia 2013 roku i mających zastosowanie do umów zawieranych od 22 stycznia 2013 roku o oznaczeniu OWU (...) 01.2013.

(deklaracja przystąpienia do umowy nr (...) – k. 250; polisa – k. 84; ogólne warunki ubezpieczenia o oznaczeniu OWU (...) 01.2013– k. 236-240)

Postanowienia Ogólnych Warunków Ubezpieczenia (dalej również jako: „OWU”) stosowanych do umów, których stronami byli powodowie w istotnych dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy częściach, mają tożsame brzmienie.

Zgodnie z Ogólnymi Warunkami Ubezpieczenia suma ubezpieczenia stanowiła kwotę równą wartości polisy, powiększoną o 5 %. Wartością polisy była natomiast kwota będąca iloczynem liczby jednostek uczestnictwa znajdujących się na rachunku, nabytych za składki regularne i ceny sprzedaży jednostki uczestnictwa. Wartość wykupu stanowiła kwota będąca iloczynem liczby jednostek uczestnictwa znajdujących się na rachunku a nabytych za składki regularne i dodatkowe oraz ceny sprzedaży jednostki uczestnictwa, pomniejszona o opłatę za całkowity wykup wartości polisy oraz opłatę za całkowity wykup wartości dodatkowej (art. II OWU).

Umowy były zawarta na czas nieokreślony. Do umowy grupowego ubezpieczenia mogła przystąpić osoba fizyczna zgłoszona przez Ubezpieczającego. Przystąpienie osoby fizycznej do umowy grupowego ubezpieczenia następować miało na podstawie kompletnie i poprawnie wypełnionej deklaracji przystąpienia na formularzu Towarzystwa (art. IV OWU).

Zgodnie z art. VI ust. 1 OWU ubezpieczony był uprawniony do odstąpienia od umowy w terminie 30 dni od daty doręczenia umowy. Ubezpieczenie wygasało w przypadku: śmierci ubezpieczonego, wypłacenia wartości wykupu, nieopłacenia składki regularnej przez ubezpieczającego pomimo wyznaczenia dodatkowego terminu – pismo powinno było zawierać ponadto informację o skutkach nieopłacenie składki w tym terminie oraz w przypadku rozwiązania umowy grupowego ubezpieczenia (art. VI ust 3 OWU). Zgodnie z ust. 7 art. VI OWU w przypadku wygaśnięcia umowy ze względu na bezskuteczny upływ wyznaczonego terminu do zapłaty składki, jej wypowiedzenie lub rozwiązanie towarzystwo miało obowiązek dokonać wypłaty wartości wykupu.

Zgodnie z art. IX OWU wykup polisy polegał na wypłacie wartości wykupu. Wartość wykupu stanowiła sumę wartości polisy pomniejszoną o opłatę za całkowity wykup wartości dodatkowej, wysokość której to opłaty określona została w tabeli opłat i limitów. Opłata ta została określona poprzez procentowe odniesienie do wartości polisy powstałej ze składek regularnych należnych w pierwszych pięciu latach polisy. Do obliczenia wartości polisy i wartości dodatkowej przyjmowano cenę sprzedaży jednostki uczestnictwa obowiązującą w dniu wyceny, w którym towarzystwo dokona umorzenia jednostek uczestnictwa. Umorzenie to miało nastąpić w terminie 3 dni roboczych od dnia otrzymania od ubezpieczonego oświadczenia złożonego na formularzu towarzystwa i potwierdzeniu tożsamości ubezpieczonego.

Ogólne warunki ubezpieczenia przewidywały ponadto takie świadczenia ze strony ubezpieczonego, jak: opłatę administracyjną, opłata manipulacyjna, opłata za wyrównanie zaległych składek regularnych oraz opłatę za zarządzanie grupami funduszy. Zgodnie z pozycją czwartą tabeli opłat i limitów opłata za całkowity wykup wartości polisy wynosiła w pierwszym roku 98 %, w drugim 95 %, w trzecim 85 %, w czwartym 70 %, w piątym 55 %, w szóstym 40 %, w siódmym 25 %, w ósmym 20 %, w dziewiątym 10 %, w dziesiątym 5 % a od jedenastego nie była już naliczana.

(polisy wraz z tabelami opłat – k. 84-87v i k. 232-231.; ogólne warunki ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi „db inwestuj w przyszłość – aktywne oszczędzanie” OWU (...) 01.2010 – k. 74-82; ogólne warunki ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi „db inwestuj w przyszłość – aktywne oszczędzanie” OWU (...) 03.2011– k. 65-73; ogólne warunki ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi „db inwestuj w przyszłość – aktywne oszczędzanie” o oznaczeniu OWU (...) 01.2013– k. 236-240)

J. S. jest inżynierem budownictwa. Umowę z pozwaną podpisała przy okazji zaciągania kredytu hipotecznego. Umowa została jej zaproponowana przez pracownika banku, z którym nie łączyły jej żadne relacje. Nie miała ona świadomości o prowizjach pobieranych w związku z umową. Nigdy wcześniej nie zawierała podobnych umów.

(zeznania J. S. złożone w charakterze strony – k. 321v)

H. T. (1) umowę z pozwaną zawarł w banku przy okazji zawierania umowy kredytowej. Przy podpisaniu umowy zapewniono go, że po dwóch latach będzie mógł z umowy zrezygnować. W banku poinformowano go, że nie dostanie kredytu jeśli nie zawrze umowy ubezpieczenia. Nie miał on żadnego związku ani z brokerem, który był pośrednikiem przy zawieraniu umowy kredytowej, ani z pracownikiem banku, z którym tę umowę podpisał. Nigdy wcześniej nie zawierał podobnych umów.

(zeznania H. T. (1) złożone w charakterze strony – k. 321v-322)

K. B. umowę z pozwanym zawarł przy okazji zawierania umowy kredytowej. Umowa została mu przedstawiona jako korzystny produkt oszczędnościowy. Przy zawieraniu umowy został poinformowany, że najkrótszy czas oszczędzania to dwa lata. K. B. umowę podpisał z pracownikiem banku, który był dla niego obcy. Nigdy wcześniej nie zawierał podobnych umów.

(zeznania K. B. złożone w charakterze strony – k. 322)

Umowa ubezpieczenia, której stroną był R. S., została rozwiązana w dniu 6 lutego 2012 r. Wartość umorzonych jednostek z umowy głównej wynosiła na ten dzień 5.591,03 zł, z których pozwany dokonał potrącenia kwoty 5.311,48 zł tytułem opłaty za wykup, co stanowiło 95% wartości umorzonych jednostek. R. S. otrzymał zwrot środków pieniężnych w kwocie 864,19 zł.

(pismo pozwanego „Potwierdzenie realizacji wypłaty” – k. 89)

Umowa ubezpieczenia, której stroną był K. B., została rozwiązana w dniu 7 grudnia 2012 r. Wartość umorzonych jednostek z umowy głównej wynosiła na ten dzień 24.777,18 zł, z których pozwany dokonał potrącenia kwoty 21.060,60 zł tytułem opłaty za wykup, co stanowiło 85% wartości umorzonych jednostek. K. B. otrzymał zwrot środków pieniężnych w kwocie 3.716,58 zł.

(pismo pozwanego „Potwierdzenie realizacji wypłaty” – k. 93)

Umowa ubezpieczenia, której stroną był J. Ł. (1), została rozwiązana w dniu 28 października 2013 r. Wartość umorzonych jednostek z umowy głównej wynosiła na ten dzień 9.595,22 zł, z których pozwany dokonał potrącenia kwoty 8.155,94 zł tytułem opłaty za wykup, co stanowiło 85% wartości umorzonych jednostek. J. Ł. (1) otrzymał zwrot środków pieniężnych w kwocie 1.439,28 zł.

(pismo pozwanego „Potwierdzenie realizacji wypłaty” – k. 91)

Umowa ubezpieczenia, której stroną była J. S., została rozwiązana w dniu 29 października 2014 r. Wartość umorzonych jednostek z umowy głównej wynosiła na ten dzień 7.163,84 zł, z których pozwany dokonał potrącenia kwoty 3.940,11 zł tytułem opłaty za wykup, co stanowiło 55% wartości umorzonych jednostek. J. S. otrzymała zwrot środków pieniężnych w kwocie 3.223,73 zł.

(pismo pozwanego „Potwierdzenie realizacji wypłaty” – k. 92)

Umowa ubezpieczenia, której stroną był H. T. (1), została rozwiązana w dniu 17 lutego 2015 r. Wartość umorzonych jednostek z umowy głównej wynosiła na ten dzień 13.357,50 zł, z których pozwany dokonał potrącenia kwoty 11.353,88 zł tytułem opłaty za wykup, co stanowiło 85% wartości umorzonych jednostek. H. T. (1) otrzymał zwrot środków pieniężnych w kwocie 2.003,62 zł.

(pismo pozwanego „Potwierdzenie realizacji wypłaty” – k. 90)

Powodowie wezwali następnie pozwaną Spółkę do zapłaty na ich rzecz kwot potrąconych przez pozwaną tytułem opłaty od wykupu– w terminie 30dni od dnia otrzymania wezwania powołując się m.in. na abuzywność postanowień umowy określających obowiązek uiszczenia tej opłaty.

R. S. dokonał powyższego wezwania pismem datowanym na dzień 30 maja 2016 r. odebranym przez pozwanego w dniu 15 czerwca 2016 r., H. T. (1) pismem datowanym na dzień 22 kwietnia 2016 r., które pozwany odebrał w dniu 10 maja 2016 r., J. Ł. (1) pismem datowanym na dzień 14 czerwca 2016 r., odebranym przez pozwanego w dniu 16 czerwca 2016 r., J. S. pismem datowanym na dzień 22 kwietnia 2016 r., odebranym przez pozwanego w dniu 10 maja 2016 r., a K. B. pismem datowanym na dzień 11 lutego 2016 r., odebranym przez pozwanego w dniu 15 lutego 2016 r.

Pozwany odmówił spełnienia roszczeń zgłaszanych przez powodów.

(wezwania do zapłaty– k. 95-104v, pisma pozwanego – k. 106-110v)

Powyższy stan faktyczny w przedmiotowej sprawie Sąd ustalił w oparciu o wyżej wymienione dowody z dokumentów prywatnych znajdujących się w aktach sprawy, których prawdziwość, autentyczność i moc dowodowa nie budziły jego wątpliwości, jak i nie były one kwestionowane przez strony.

Czyniąc ustalenia faktyczne, Sąd uwzględnił także zgodne twierdzenia stron w trybie art. 229 k.p.c. oraz twierdzenia strony, którym przeciwnik nie przeczył w trybie art. 230 k.p.c. Za całkowicie bezsporne Sąd przyjął fakty odnoszące się do rozwiązania umów ubezpieczenia oraz wypłacenia powodom środków pieniężnych zgromadzonych na ich rachunkach po wcześniejszym potrąceniu z nich przez pozwaną opłaty za całkowity wykup wartości polisy w wysokości wskazanej w pozwie.

Sąd poczynił również ustalenia faktyczne na podstawie zeznań powodów: H. T. (1), J. S. i K. B. złożonych w charakterze stron, gdyż były to zeznania spójne, logiczne i znajdujące potwierdzenie w pozostałym materiałem dowodowym zebranym w sprawie.

Datę doręczenia wezwania do zapłaty pozwanemu Sąd ustalił na podstawie prezentaty znajdującej się na wezwaniach wystosowanych przez H. T. (1), J. Ł. (1) i J. S.. Odnośnie daty doręczenia wezwań do zapłaty wystosowanych przez R. S. i K. B. Sąd ustalił je na podstawie informacji zawartych w odpowiedziach pozwanego na te wezwania, w których pozwany wskazał kiedy je odebrał.

Sąd oddalił wniosek pozwanego o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego z zakresu ubezpieczeń na życie, gdyż okoliczności, na które przedmiotowy dowód miał być przeprowadzony nie były kwestionowane przez powoda, a nadto nie miały znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy w rozumieniu art. 227 k.p.c. Ponadto w świetle zgromadzonego materiału dowodowego, strona pozwana poza ogólnym przykładowym wyliczeniem jakie koszty mogła ponieść w związku z obsługą polisy powołując przy tym te uregulowane w rozporządzeniu nie podała nawet w przybliżony sposób kosztów rozwiązania przez nią umowy przy jednoczesnym konsekwentnym twierdzeniu, że pozostają one w rzeczywistym i adekwatnym związku z wydatkami poczynionymi na jej realizację. W takiej sytuacji niemożliwym staje się dopuszczenie tego dowodu wobec braków w materiale dowodowym wykazanych kosztów, na które powoływała się strona pozwana i prowadziłoby do sytuacji, w której przeprowadzenie opinii biegłego aktuariusza stałoby w sprzeczności z zasadą bezpośredniej oceny dowodów przez Sąd orzekający w sprawie. Sąd nie dysponujący żadnym innym materiałem źródłowym na powołaną przez pozwanego okoliczność – kosztów poniesionych w związku z wykonywaniem i rozwiązaniem umowy - nie mógłby ocenić sporządzonej opinii z zastosowaniem ogólnych reguł stosowanych przy ocenie tego typu opracowań na podstawie art. 233 § 1 k.p.c. Pamiętać przy tym trzeba, że opinia biegłego ma na celu przede wszystkim ułatwienie Sądowi należytej oceny zebranego materiału, wtedy gdy potrzebne są wiadomości specjalne; nie może natomiast sama w sobie być źródłem materiału faktycznego sprawy ani tym bardziej stanowić podstawy ustalenia okoliczności będących przedmiotem oceny biegłych (vide: wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie w sprawie sygn. akt I ACa 1117/13, Lex 1504520).

Poza sporem w niniejszej sprawie było również to, ze powód zawarł umowę ubezpieczenia jako konsument w rozumieniu przepisu art. 22 ¹ k.c. natomiast pozwany występował w roli przedsiębiorcy, o którym mowa w art. art. 43 ¹ k.c.

Sąd Rejonowy zważył, co następuje:

Powództwo zasługiwało na uwzględnienie niemalże w całości.

Mając na względzie materiał dowodowy zgromadzony w niniejszej sprawie oraz poczynione na jego podstawie ustalenia faktyczne Sąd doszedł do przekonania, że powodowie zasadnie domagali się od strony pozwanej zwrotu kwoty nienależnie ustalonej i pobranej z tytułu opłat za wykup polisy. W ocenie Sądu strona pozwana nie była upoważniona do zatrzymania żądanych w pozwie kwot, gdyż postanowienia wzorca umownego – Ogólne Warunki Ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi ze składką regularną wraz z Tabelą Opłat i Limitów, na podstawie których strona pozwana zatrzymała tytułem opłaty likwidacyjnej kwoty dochodzone przez powodów wyczerpują w ocenie Sądu dyspozycję art. 385 ¹ § 1 k.c.

Zgodnie z art. 385 ¹ § 1 k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nie uzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Jeżeli postanowienie umowy zgodnie z § 1 nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie (§ 2). Nie uzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta (§ 3). Ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto się na to powołuje (§ 4). Na podstawie art. 385 ² k.c., oceny zgodności postanowienia umowy z dobrymi obyczajami dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy, biorąc pod uwagę jej treść, okoliczności zawarcia oraz uwzględniając umowy pozostające w związku z umową obejmującą postanowienie będące przedmiotem oceny. By określone postanowienie umowy mogło zostać uznane za niedozwolone postanowienie umowne, spełnione muszą zostać cztery warunki: (1) postanowienie umowy nie zostało uzgodnione indywidualnie, (2) postanowienie kształtuje prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, (3) rażąco naruszając jego interesy, a (4) postanowienie nie dotyczy „głównych świadczeń stron".

Zgodnie z art. 808 § 5 k.c. przepisy art. 385 ¹ – 385 ³ stosuje się odpowiednio, jeżeli umowa ubezpieczenia nie wiąże się bezpośrednio z działalnością gospodarczą lub zawodową ubezpieczonej osoby fizycznej, w zakresie, w jakim umowa dotyczy praw i obowiązków ubezpieczonego. Bezsporne jest w niniejszej sprawie, iż przymiot ubezpieczonego przysługuje powodom, który przystąpili do ubezpieczenia jako konsumenci. W sprawie niniejszej nie może być żadnych wątpliwości, że powodowie przystąpili (adhezja) do umowy ubezpieczenia jako konsumenci, zaś kwestionowane przez nich zapisy ogólnych warunków (wzorzec umowy) kształtują ich (tj. konsumentów) prawa i obowiązki. Zapisy OWU traktujące o opłacaniu składek, przysługujących powodom – jako ubezpieczonym – świadczeniach z umowy, w końcu o wykupie i opłacie za wykup kształtują prawa i obowiązki ubezpieczonego, nie zaś ubezpieczającego. To wszystko przesądza o konsumenckim charakterze stosunku prawnego łączącego strony niniejszego sporu sądowego, jakkolwiek zawartego pierwotnie pomiędzy przedsiębiorcami, do którego następnie konsument przystąpił.

Co prawda z formalnoprawnego punktu widzenia powodowie nie mogli sami zawrzeć z ubezpieczycielem tego typu umów ale jako ich beneficjenci odgrywali pierwszoplanową rolę w powstałym stosunku zobowiązaniowym. To na powodach wszakże spoczywał cały ciężar ekonomiczny związany z udzieleniem im ochrony ubezpieczeniowej, podczas gdy dla ubezpieczającego zostały zastrzeżone tylko pewne czynności o charakterze organizacyjnym. Dla powodów nie jest zatem rzeczą obojętną kwestia wysokości pobieranych przez ubezpieczyciela opłat skoro takie wydatki są pokrywane z ich środków. (tak Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 14 maja 2010 roku w sprawie o sygn. akt VI ACa 1175/09). Sąd ten stwierdził, iż sam fakt opłacania przez ubezpieczonego składek sprawia, iż faktycznie to on jest pierwszoplanową postacią i wykonuje obowiązki spoczywające w sumie na ubezpieczającym w myśl art. 805 § 1 k.c., w szczególności dotyczy to ponoszenia ekonomicznego ciężaru jakim jest opłacanie należnych składek należnych z umowy ubezpieczenia. Tym samym uznał, w cytowanym orzeczeniu, że powód chociaż występuje jako potencjalny ubezpieczony, zachowuje legitymację w sprawie z powództwa o uznanie postanowień wzorca za niedozwolony. Sąd Rejonowy dla Warszawy M. w W. argumentację powyższą w całej rozciągłości podziela.

Jak wskazano wyżej status stron był bezsporny, powodowie występowali w umowie w charakterze konsumentów (art. 22 ¹ k.c.), zaś pozwany jako przedsiębiorca (art. 43 ¹ k.c.). Również poza sporem była kwalifikacja Ogólnych Warunków Ubezpieczenia wraz z załączoną do nich Tabelą Opłat i Limitów jako wzorzec umowny stosowany w umowach z konsumentami, nie powstały na skutek negocjacji pomiędzy stronami. Ustawodawca w imię postulatu zrozumiałości tekstu przepisu art. 385 ¹ § 1 k.c. posługuje się potocznym określeniem "postanowienie umowy" obejmując nim zarówno postanowienie umowy w ścisłym znaczeniu tego terminu (czyli postanowienie treści czynności prawnej, objęte konsensem stron), jak i postanowienie wzorców, które wprawdzie "postanowieniami umowy" w ścisłym znaczeniu nie są, ale kształtują, obok nich treść stosunku zobowiązaniowego (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 29 listopada 2011 roku, sygn. V ACa 546/11, LEX Nr 1120399). Z samej nazwy „Ogólne Warunki Ubezpieczenia” wynika nadto, iż warunki te są stosowane przy zawieraniu nieoznaczonej ilości umów i nie zostały ustalone w trakcie zawierania umowy z powodami. Zauważyć jednocześnie należy, że strona pozwana nie wykazała, iż jakiekolwiek postanowienia w tym dotyczące pobierania opłaty od wykupu zostały z powodami uzgodnione indywidualnie. Nie sposób uznać zaś wielokrotnego informowania powodów przez stronę pozwaną o konsekwencjach związanych z brakiem płatności zaległych składek i pobieraniu przez stronę pozwaną opłaty za wykup wartości polisy, za indywidualne „negocjowanie” bądź „uzgadnianie” warunków umowy w tymże zakresie.

W ocenie Sądu, wbrew twierdzeniom strony pozwanej, postanowienia dotyczące opłaty za całkowity wykup polisy nie określały głównych świadczeń stron, w związku z czym mogą być one uznane za klauzule niedozwolone. W doktrynie wskazuje się, że pojęcie „główne świadczenia stron" należy interpretować ściśle, w nawiązaniu do pojęcia elementów umowy przedmiotowo istotnych (essentialia negotii).

Zgodnie zaś z treścią art. 808 § 1 ubezpieczający może zawrzeć umowę ubezpieczenia na cudzy rachunek, zaś w takim wypadku ubezpieczony jest uprawniony do zadania należnego świadczenia bezpośrednio od ubezpieczyciela, chyba, ze strony uzgodniły inaczej.

Opłata od wykupu ma zaś charakter świadczenia ubocznego – powstającego w przypadku rozwiązania umowy, co wszakże nie musi nastąpić. Jej celem, w zamyśle, jest zabezpieczenie interesów ubezpieczyciela, gdyby doszło do przedwczesnego, z jego punktu widzenia, zakończenia stosunku prawnego. Świadczenie takie, przewidziane na wypadek rozwiązania umowy w określonym czasie, nie może zatem zostać uznane za główny przedmiot stosunku umownego stron.

E. negoti umowy ubezpieczenia jest zajście określonego zdarzenia ubezpieczeniowego (art. 805 § 1 k.c., art. 808 k.c. i art. 829 § 1 k.c.) tym niemniej nie jest takim zdarzeniem rozwiązanie umowy przed terminem. W przypadku umów ubezpieczenia na życie zdarzeniem ubezpieczeniowym, jest zgodnie z art. 829 § 1 pkt 1 k.c., śmierć osoby ubezpieczonej lub dożycie określonego wieku. Rozwiązanie umowy przed zajściem któregokolwiek z tych zdarzeń nie jest zdarzeniem ubezpieczeniowym, dla którego zabezpieczenia ma służyć zawarcie umowy. Przedmiotem ubezpieczenia na życie jest zawsze dobro osobiste człowieka w postaci jego życia (art. 829 § 1 pkt 1 k.c.) lub zdrowia (art. 829 § 1 pkt 2 k.c., tak. W. Dubis, Kodeks cywilny, komentarz, wyd. 2, Warszawa 2006, s. 1264). Sens umów ubezpieczenia na życie nie łączy się co do zasady z wypłatą odszkodowania i nie jest zależne od tego, czy ubezpieczony poniósł szkodę (por. A. Szpunar, glosa do uchwały Sądu Najwyższego z dnia 24 stycznia 1996 roku, sygn.. III CZP 196,95, OSP 1996, nr 9, poz. 166). Świadczenie ubezpieczeniowe wyznaczone jest przez umówioną sumę ubezpieczenia, zaś momentem, w którym aktywują się obowiązki ubezpieczyciela jest, bądź to śmierć osoby ubezpieczonej, bądź to dożycie przez nią określonego wieku. Wówczas w pierwszym wypadku dochodzi do wypłaty kwoty ubezpieczenia osobie uposażonej a w drugim, samemu ubezpieczonemu, o ile nie umówiono się inaczej. W tym kontekście, do świadczeń głównych stron należy po stronie ubezpieczającego – zapłata składki, a po stronie ubezpieczyciela – wypłata sumy ubezpieczenia w przypadku śmierci osoby ubezpieczonej lub zapadalność czasowa, w której dana osoba dożyje określonego wieku. W ocenie Sądu, dożycie nie musi być oznaczone przekroczeniem granicy jakiegoś wieku ale może być też ustalone w jakikolwiek inny sposób wskazujący na czas, po którego upływie ubezpieczyciel spełni świadczenie i wypłaci zebraną sumę ubezpieczenia. Może to być w szczególności upływ określonego czasu od daty zawarcia umowy (np. liczonego w latach) bądź to nastąpienie określonej daty wskazanej w umowie (np. jako data dzienna). Inne kwestie, w szczególności ustalenie zasad rozliczania stron w wypadku, gdy dożycie określonego wieku staje się nieaktualne na skutek rozwiązania umowy przed datą dożycia, absolutnie nie mogą być rozpatrywane w kontekście przedstawionych wyżej wykładni głównych świadczeń stron umowy ubezpieczenia.

Tylko postanowienia bezpośrednio regulujące wskazane kwestie można zatem zaliczyć do postanowień określających główne świadczenia stron. W niniejszym przypadku w oparciu o art. 805 § 1 i § 2 pkt 2 k.c. w zw. z art. 829 § 1 pkt 1 k.c. oraz treść umowy ubezpieczenia, świadczeniem głównym ze strony powodów jest zapłata składki ubezpieczeniowej, zaś świadczeniem głównym strony pozwanej – wypłata określonych sum pieniężnych w razie śmierci ubezpieczonego w okresie ubezpieczenia lub dożycia przez ubezpieczonego określonego wieku.

Sąd afirmuje tym samym zbieżny pogląd wyrażony w wyrokach Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 26 czerwca 2012 roku, sygn. VI ACa 87/12 i z dnia 6 września 2012 roku, sygn. VI ACa 458/12, gdzie również stwierdzono, iż opłaty (zwane likwidacyjnymi) nie stanowią głównego świadczenia stron umowy ubezpieczenia z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym.

Zarzut abuzywności nie dotyczy, bowiem świadczenia ubezpieczyciela w postaci wypłaty wartości wykupu (a do tego rodzaju świadczenia odwołuje się pozwany uzasadniając jego esencjonalny dla umowy ubezpieczenia charakter), ale świadczenia ubezpieczonego (tyle, że potrącanego z wypłaty wartości wykupu) w postaci opłaty od wykupu pobieranej właśnie przed całkowitą wypłatą wartości wykupu. Świadczenie zaś w postaci opłaty od wykupu nie może stanowić głównego świadczenia stron umowy ubezpieczenia, skoro nie jest niezbędnym dla wypłaty wartości wykupu a jedynie postanowieniem przewidzianym na wypadek przedwczesnego jej rozwiązania, potrącanym przy okazji tej wypłaty.

Ze względu na wyżej przedstawione rozumienie pojęcia głównego świadczenia stron zapisy wzorca umownego nie może zostać uznane za trafne odwołanie się przez pozwaną do treści art. 13 Ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej (t.j. Dz. U. z 2013 r., poz. 950 ze zm.) jako przepisu określającego główne świadczenia stron umowy ubezpieczenia. Przepis ten określa w konieczne elementy treści umowy ubezpieczenia w sensie technicznym, wskazuje, jakie elementy stosunku prawnego strony obowiązane są uregulować. Wymóg ten nie jest jednak jednoznaczny z określeniem głównego świadczenia stron, stanowiącego materialną treść zobowiązania. Z powołanego przez pozwaną spółkę punktu 2) ustępu 4 tego przepisu nie wynika bynajmniej, by strony obowiązane były przewidzieć w umowie, że w razie jej wypowiedzenia w określonym terminie ubezpieczony powinien uiścić ubezpieczycielowi opłatę od wykupu. Przepis ten nakazuje określić zasady ustalania wartości wykupu, nie nakłada zaś obowiązku potrącenia z niej opłaty od wykupu. Także i z tej przyczyny argumentacja pozwanej o opłacie od wykupu, jako głównym świadczeniu ze strony powodowej okazała się nietrafna.

Również powoływanie się przez stronę pozwaną na postanowienia § 16 ust. 1, 3 i 4 rozporządzenia Ministra Finansów o rachunkowości ubezpieczycieli nie okazało się trafne. Przepisy te mają charakter wykonawczy w stosunku do ustawy o rachunkowości i dotyczą wyłącznie zasad księgowania kosztów działalności zakładu ubezpieczeń. Oczywiście, z przepisów tych wynika, iż w momencie rozwiązania umowy ubezpieczenia następuje rozliczenie kosztów akwizycji, tym niemniej dotyczy to sfery księgowo-rachunkowej, a nie obrotu cywilnoprawnego. Abstrahując od powyższego wniosku, regulacja ta traci sens w odniesieniu do umów ubezpieczenia z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, gdzie faktycznie przedmiotem świadczenia ubezpieczeniowego są środki zainwestowane przez ubezpieczonego wraz z ewentualnie wypracowanym przez nie zyskiem. Ubezpieczony w tym układzie powierza ubezpieczycielowi pieniądze w celu inwestycji i to te środki tworzą kapitał, który obracany przez ubezpieczyciela może przynieść zysk. Ryzyko zaangażowania kapitału obciąża ubezpieczonego i tylko jego, albowiem zasada repartycji ryzyka ubezpieczeniowego, przy takim modelu konstrukcyjnym tej umowy nie znajduje zastosowania. Ten model opiera się na węźle łączącym ubezpieczonego z zarządzającym jego pieniędzmi (model inwestor – zarządzający), a zajście wypadku ubezpieczeniowego zasadniczo nie dotyka innych ubezpieczonych, skoro świadczeniem zakładu w takim wypadku jest wartość zainwestowanych przez danego ubezpieczonego środków w chwili zajścia wypadku.

Mając tym samym na uwadze, iż przesłanki formalne do przeprowadzenia badania spornych postanowień artykułu IX ustęp 2, 4 i 6 OWU w zw. z punktem 4 Tabeli Opłat i Limitów przez pryzmat art. 385 ¹ § 1 k.c. zostały wykazane, do rozstrzygnięcia pozostała ocena, czy kwestionowane przez powodów postanowienia umowne kształtują prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy, albowiem jedynie w takim wypadku można mówić, iż dane postanowienie nie jest dla konsumenta wiążące.

Kwestie obydwu przesłanek do uznania abuzywności danego postanowienia zostały już dostatecznie wypracowane zarówno w doktrynie jak i judykaturze (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 lipca 2005 roku, sygn. I CK 832/04; LEX nr 159111; wyroki Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 5 stycznia 2010 roku, sygn. XVII AmC 2112/10; z dnia 27 lipca 2013 roku, sygn. XVII AmC 8229/12; wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 17 kwietnia 2013 roku, sygn. VI ACa 1096/12; E. Łętowska, Prawo umów konsumenckich, Wydawnictwo C.H.Beck 2001, s. 341 oraz G. Bieniek, H. Ciepła, St. Dmowski, J. Gudowski, K. Kołakowski, M. Sychowicz, T. Wiśniewski, Cz. Żuławska, Komentarz do Kodeksu cywilnego. Księga trzecia. Zobowiązania, tom 1, Wielkie Komentarze, Lexis Nexis 2009).

Istotą dobrego obyczaju jest szeroko rozumiany szacunek do drugiego człowieka. Dobre obyczaje odwołują się do takich wartości, jak uczciwość, szczerość, zaufanie, lojalność, rzetelność i fachowość. Sprzeczne z dobrymi obyczajami będą działania uniemożliwiające realizację tych wartości, w tym również takie, które zmierzają do niedoinformowania, dezinformacji, wykorzystania naiwności lub niewiedzy konsumenta. W orzecznictwie Sądu Najwyższego wskazuje się, że działanie wbrew dobrym obyczajom wyraża się w tworzeniu klauzul umownych, które godzą w równowagę kontraktową stosunku obligacyjnego.

Jeśli chodzi o przesłankę „rażącego naruszenia interesów konsumenta”, to znaczenie mają nie tylko (choć w przeważającym zakresie) interesy o charakterze ekonomicznym, lecz także takie dobra konsumenta jak jego czas, prywatność, wygoda, zdrowie konsumenta i jego bliskich, rzetelne traktowanie, prywatność, poczucie godności osobistej, satysfakcja z zawarcia umowy o określonej treści. Naruszenie jest „rażące”, jeśli poważnie i znacząco odbiega od sprawiedliwego wyważenia praw i obowiązków stron.

Dla oceny abuzywności danego postanowienia umownego miarodajny jest test polegający na ustaleniu hipotetycznego stanu faktycznego, w którym kwestionowany zapis nie zostałby zastrzeżony i ustalenie, jak wówczas wyglądałyby prawa lub obowiązki konsumenta. Jeżeli konsument byłby w lepszej sytuacji, gdyby konkretnego postanowienia wzorca nie było, należy przyjąć, że ma ono charakter nieuczciwy (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 11 października 2011 roku, sygn. VI ACa 421/11).

Przenosząc powyższe na grunt przedmiotowej sprawy uznać należy, że zastrzeżenie przez pozwanego pobrania opłat ustalonych, jako procent wartości polisy na wypadek rozwiązania umowy przed upływem 10 lat od daty zawarcia, pozostaje w sprzeczności z dyspozycją art. 385 ¹ § 1 k.c.

W pierwszej kolejności wskazać należy, że umowa na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym należy do kategorii umów z zakresu ubezpieczeń osobowych. Zgodnie z Artykułem III ustęp 1 OWU przedmiotem ubezpieczenia jest życie i zdrowie ubezpieczonego. Umowę ubezpieczenia osobowego z mocy bezwzględnie obowiązującego przepisu prawa (art. 830 § 1 k.c.) ubezpieczony może wypowiedzieć w każdym czasie z zachowaniem terminu określonego w umowie lub ogólnych warunkach ubezpieczenia, a w razie jego braku – ze skutkiem natychmiastowym. Przepis ten ma charakter ius cogens a co za tym idzie, niedopuszczalne byłoby wyłączenie możliwości wypowiedzenia umowy przez ubezpieczającego w jej treści lub w treści ogólnych warunków ubezpieczenia. Możliwość wypowiedzenia jest prawem podmiotowym, z którego ubezpieczający może skorzystać bez względu na umowny czas trwania takiego stosunku ubezpieczenia osobowego a zatem zarówno w umowach zawartych na czas nieokreślony jak i na czas oznaczony.

W ocenie Sądu pobieranie opłat za skorzystanie z ustawowo przyznanego prawa, stanowi ze strony pozwanej istotną barierę utrudniającą konsumentowi realizację przyznanego mu przez ustawodawcę prawa podmiotowego. Według obowiązujących przepisów prawa, gdyby przyjąć hipotetycznie, że tabela opłat i limitów nie zostałaby przez pozwanego w ogóle recypowane do stosowanego przez niego wzorca umownego, nie istniałyby żadne normatywne przesłanki do obciążenia konsumentów jakimikolwiek opłatami czy zatrzymywania części należnego mu świadczenia wykupu. Takowe bowiem obciążenia nie znajdują podstawy w obowiązujących przepisach prawa, zaś ich źródłem jest li tylko i wyłącznie wzorzec sporządzony przez pozwanego.

Warto również zauważyć, iż kwestionowane postanowienia są zbliżone w swej treści do klauzul, o których mowa w przepisie art. 385 ³ pkt. 17 k.c., tj. „nakładają na konsumenta, który nie wykonał zobowiązania lub odstąpił od umowy, obowiązek zapłaty rażąco wygórowanej kary umownej lub odstępnego” bądź ewentualnie również pkt 12 powołanego przepisu, albowiem „wyłączają obowiązek zwrotu konsumentowi uiszczonej zapłaty za świadczenie niespełnione w całości lub części, jeżeli konsument zrezygnuje z zawarcia umowy lub jej wykonania”. Przede wszystkim jednak przedmiotowa opłata za wykup wartości polisy jest rażąco wygórowana i niewątpliwie nie znajduje uzasadnienia w wartości świadczenia wzajemnego strony pozwanej.

Nie ma racji strona pozwana powołując się na stanowisko wyrażone przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 19 maja 2007 roku (sygn. III SK 21/06), w którym wyrażono pogląd, iż przedsiębiorca może stosować postanowienia wzorca określające zasady odpowiedzialności finansowej konsumenta w razie wcześniejszego wypowiedzenia umowy, ale zasady tej odpowiedzialności muszą pozostawać w związku z kosztami i ryzykiem przedsiębiorcy. Wyrok ten nie może być miarodajny dla niniejszego postępowania, albowiem zapadł on na tle zupełnie odmiennego stanu faktycznego, gdzie przedmiotem badania był wzorzec odnoszący się do umowy o świadczenie usług edukacyjnych dla grup uczniów (studentów) na podstawie umów terminowych zawieranych na określony zamknięty przedział czasowy.

Rozróżnienie powyższe ma istotne znaczenie, gdyż w przypadku umów zawieranych na czas określony obowiązuje zasada pacta sunt servanda i każda ze stron ma prawo wymagania od drugiej strony lojalności kontraktowej rozumianej w ten sposób, że umowa kontynuowana będzie aż do upływu czasu, na jaki została zawarta.

Zupełnie zaś inaczej należy patrzeć na umowy zawarte na czas nieokreślony, które mogą zostać rozwiązane w każdym czasie. Takie zresztą uprawnienie dla konsumenta było przewidziane już od momentu zawarcia umowy a wynika ono z treści art. 830 § 1 k.c. A zatem skoro niniejsza umowa była umową bezterminową, pozwany powinien liczyć się z tym, iż konsument ze swojego prawa może w każdym czasie skorzystać. W ocenie Sądu przyznawanie konsumentowi z jednej strony możliwości skorzystania z tego prawa, z drugiej zaś czynienie tego uprawnienia iluzorycznym poprzez zastrzeżenie pobierania wysokich opłat za wykup, jest przejawem lekceważącego traktowania konsumenta i przyznanych mu praw. W opisanych okolicznościach, w ocenie Sądu, powoływanie się na wyrwany z kontekstu fragment uzasadnienia orzeczenia Sądu Najwyższego w sprawie III SK 21/06, które zostało wydane w znacząco odmiennym stanie faktycznym i prawnym, jest pozbawione racji bytu. Inaczej kształtuje się pozycja przedsiębiorcy organizującego usług szkoleniowe, które są przeznaczone dla ograniczonych liczbowo grup edukacyjnych, zaś koszty szkolenia (zwłaszcza zatrudnianie wykładowców), ponoszone na bieżąco od podmiotu działającego na rynku ubezpieczeń, gdzie do umowy każdy konsument może w dowolnym momencie przystąpić.

Zdaniem Sadu nieuzasadnionym jest ponoszony w odpowiedzi na pozew zarzut, iż pobrana opłata za wykup służyła pokryciu kosztów poniesionych przez pozwaną, a związanych z zawarciem i rozwiązaniem umowy. Rzecz w tym, że pozwana ustaliła we wzorcu umownym opłatę za wykup w całkowitym oderwaniu od jakichkolwiek kosztów związanych z wcześniejszym wypowiedzeniem umowy – co stało się między innymi przyczyną uznania postanowienia umownego za abuzywne. Aktualnie nie istnieje jakakolwiek umowna podstawa prawna do formułowania nie wynikających z umowy roszczeń pozwanej o zwrot poniesionych kosztów. Strony nie podpisały bowiem aneksu do umowy, który określałby wysokość takich kosztów, obliczonych w odniesieniu do realnie ponoszonych kosztów związanych z zerwaniem umowy. Powodom jako konsumentom nie jest i nie była nigdy znana wysokość i sposób obliczenia takich kosztów przez pozwaną, w tym zwłaszcza kosztów prowizji agenta ubezpieczeniowego. Zauważyć należy, że klient ubezpieczyciela nie ma żadnego wpływu na kształtowanie poziomu wynagrodzenia takiego pośrednika, a zapłata wynagrodzenia agentowi nie powinna leżeć w gestii klienta, bowiem w rzeczywistości agent działa na rzecz ubezpieczyciela. Klient zawierający umowę za pośrednictwem agenta może zasadnie oczekiwać, że kwestia uregulowań wynagrodzenia agenta będzie materią wewnętrznych stosunków zakładu ubezpieczeń i agenta,

Wydaje się zatem, iż poprzez pobieranie opłaty od wykupu pozwana przerzuca na konsumentów koszty poniesione przy zawarciu umowy czy wręcz koszty ogólne własnej działalności gospodarczej. Tezę tę uzasadnia również okoliczność, iż w czasie trwania umowy pozwana pobierała przecież od powodów liczne inne opłaty, które powinny służyć pokryciu bieżących kosztów związanych z realizacją umowy.

Konkludując, Sąd stwierdził, że strona pozwana pobrała od powodów żądaną w niniejszym pozwie kwotę w oparciu o postanowienia wzorca umownego Ogólnych Warunków Ubezpieczenia (artykuł IX ustęp 2, 4 i 6) i Tabeli Opłat i Limitów (punkt 4). Bezsprzecznie umowa będąca przedmiotem postępowania została zawarta pomiędzy stroną pozwaną jako przedsiębiorcą a powodem jako konsumentem, jej postanowienia nie zostały uzgodnione z stroną powodową indywidualnie, do głównych świadczeń stron nie należała opłata od wykupu, a postanowienia artykułu IX ustęp 2 OWU w zw. z punktem 4 Tabeli Opłat i Limitów kształtują prawa i obowiązki powodów w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając ich interesy, co pozwala na uznanie ich za niedozwolone postanowienie umowne mieszczące się w dyspozycji art. 385 ¹ § 1 k.c.

Wnioski powyższe determinowały z kolei konieczność eliminację wskazanego postanowienia umowy ubezpieczenia ze stosunku prawnego, tj. uznanie go za bezskuteczne ex lege. Zastosowana przez ustawodawcę formuła prawna niedozwolonego postanowienia umownego (art. 385 ¹ § 1 k.c.) oznacza, że pobieranie świadczeń w wykonaniu takiego niewiążącego konsumenta postanowienia nie miało umocowania w umowie.

Odnosząc się natomiast do podniesionego przez pozwanego w odpowiedzi na pozew zarzutu przedawnienia roszczeń R. S. i K. B. wskazać należy, że zarzut ten jest chybiony. Zdaniem Sądu, nie ulega bowiem wątpliwości, iż żądanie pozwu w części odnoszącej się do tej umowy nie stanowi „roszczenia z umowy ubezpieczenia”, ma bowiem swoje źródło w bezpodstawnym wzbogaceniu się pozwanej spółki kosztem powoda, na skutek nienależnie od niego pobranej opłaty likwidacyjnej, którą w konsekwencji należy uznać za świadczenie nienależne.

W ocenie Sądu, nie sposób uznać roszczeń powodów do pozwanej spółki o zwrot nienależnie potrąconej opłaty za roszczenie wynikające „z umowy” z co najmniej dwóch powodów. Po pierwsze, skoro umowy, która łączyły strony niniejszego procesu, a których dotyczył zarzut przedawnienia, już od kilku lat nie obowiązują (umowa z R. S. została rozwiązania w lutym 2012 r., a umowa z K. B. została rozwiązana w grudniu 2012 roku), nie sposób uznać, ażeby z umów tych - po ich wygaśnięciu - w ogóle mogły jeszcze wynikać jakichkolwiek roszczenia. Po wtóre zaś, ażeby uznać żądanie przez powodów zwrotu nienależnie od nich pobranej przez pozwanego opłaty likwidacyjnej, za roszczenie wynikające z umowy, należałoby najpierw wskazać takie postanowienie tej umowy, które statuowałoby po stronie ubezpieczyciela obowiązek wypłacenia na rzecz powodów - w przypadku wygaśnięcia umowy - kwoty w wysokości równej 85% lub 95% zgromadzonych środków. Analiza postanowień łączących strony umów, w tym treści OWU, nie pozostawia tymczasem wątpliwości, że pozwany miał zagwarantowany przywilej dokonania potrącenia z ww. środków opłaty za wykup w wysokości określonej w załączniku do OWU, a także szeregu innych opłat.

W konsekwencji powyższego, zgodny z łączącymi strony umowami był brak wypłaty na rzecz powodów po wygaśnięciu umów środków pieniężnych przekraczających 5% wartości polisy. Taki stan rzeczy - wobec abuzywności przedmiotowych postanowień umów doprowadził zatem do sytuacji przewidzianej dyspozycją przepisu art. 405 k.c. Pozwana spółka uzyskała bowiem korzyść majątkową (w postaci opłaty za wykup) bez podstawy prawnej (podstawa ta okazała się bowiem niewiążąca, z uwagi na jej abuzywność) kosztem innej osoby (tj. powodów). W konsekwencji powyższego powodom przysługiwało zatem przeciwko pozwanemu roszczenie o zwrot powyższej nienależnie pobranych kwot pieniężnych, które to roszczenia stanowiło przedmiot niniejszego postępowania sądowego.

Reasumując powyższe należy zatem stwierdzić, iż do roszczenia powodów, jako wynikającego z bezpodstawnego wzbogacenia, znajduje zastosowanie 10-letni termin przedawnienia, zgodnie z przepisem art. 118 k.c., (tak w wyr. SN z 22 marca 2001 r. (V CKN 769/00, OSNC 2001, Nr 11, poz. 166 z glosami A. Janiaka, PiP 2002, Nr 8, s. 106 i P. Drapały, PPH 2003, Nr 2, s. 48); wyr. SN z 24 kwietnia 2003 r. (I CKN 316/01, OSNC 2004, Nr 7–8, poz. 117 z glosą M. Lemkowskiego, OSP 2005, Nr 7–8, poz. 94); wyr. SN z 16 lipca 2003 r. (V CK 24/02, OSNC 2004, Nr 10, poz. 157 z glosą B. Czecha, PB 2004, Nr 11, s. 33); wyr. SN z 22 września 2005 r. (IV CK 105/05, L.); wyr. SN z 6 czerwca 2012 r. (III CSK 282/11, L.); wyr. SN z 10 stycznia 2014 r. (I CSK 213/13, L.). Termin ten mając na uwadze daty rozwiązania poszczególnych umów niewątpliwie jeszcze nie upłynął.

Odnosząc się do oceny zasadności zgłoszonego żądania zapłaty odsetek należy wskazać, że zobowiązanie do zwrotu nienależnego świadczenia ma charakter bezterminowy. Zatem termin spełnienia takiego świadczenia musi być wyznaczony zgodnie z art. 455 k.c., a więc niezwłocznie po wezwaniu skierowanym przez wierzyciela. W konsekwencji żądanie odsetek w przypadku bezpodstawnego wzbogacenia zasadne jest dopiero od chwili wezwania dłużnika przez wierzyciela na podstawie art. 455 k.c. do zwrotu wzbogacenia (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 24 kwietnia 2003 roku, sygn. I CKN 316/01, OSNC 2004, nr 7-8, poz. 117 i z dnia 3 lutego 2006 roku, sygn. I CSK 17/05).

Powodowie w wezwaniach do zapłaty wyznaczyli pozwanemu termin 30 dni na spełnienie roszczenia. Termin ten odnośnie do roszczenia R. S. upłynął w dniu 15 lipca 2016 r. (wezwanie odebrano w dniu 15 czerwca 2016 r.), odnośnie roszczenia H. T. (1) termin ten upłynął w dniu 9 czerwca 2016 r. (wezwanie odebrano w dniu 10 maja 2016 r.), odnośnie roszczenia J. Ł. (1) termin ten upłynął w dniu 17 lipca 2016 r. (wezwanie odebrano w dniu 16 czerwca 2016 r.), odnośnie roszczenia J. S. termin ten upłynął w dniu 9 czerwca 2016 r. (wezwanie odebrano w dniu 10 maja 2016 r.), a odnośnie roszczenia K. B. termin ten upłynął w dniu 16 marca 2016 r. (wezwanie odebrano w dniu 15 lutego 2016 r.). Odsetki od kwot dochodzonych przez powodów należało zasądzić od dnia następującego po upływie wyznaczonego terminu do zapłaty gdyż z tym dniem stały się one wymagalne. W pozostałym zakresie należało roszczenie odsetkowe powodów oddalić.

O kosztach postępowania Sąd orzekł w oparciu o treść art. 98 § 1 i 3 i art. 99 k.p.c. Strona powodowa wygrała proces w niemal w całości, a jej roszczenie w zakresie odsetek w marginalnym stopniu zostało oddalone.

Wysokość zasądzonych kosztów procesu na rzecz R. S. opiewała na łączną kwotę 2.683,00 zł, na którą składała się kwota 266,00 zł tytułem opłaty od pozwu oraz kwota 2.400,00 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego ustalonego na podstawie § 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z 2015 r., poz.1804) w brzmieniu obowiązującym w dniu wniesienia pozwu oraz kwota 17,00 zł tytułem opłaty skarbowej od pełnomocnictwa.

Wysokość zasądzonych kosztów procesu na rzecz H. T. (1) opiewała na łączną kwotę 5.385,00 zł, na którą składała się kwota 568,00 zł tytułem opłaty od pozwu oraz kwota 4.800,00 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego ustalonego na podstawie § 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku oraz kwota 17,00 zł tytułem opłaty skarbowej od pełnomocnictwa.

Wysokość zasądzonych kosztów procesu na rzecz J. Ł. (1) opiewała na łączną kwotę 2.825,00 zł, na którą składała się kwota 408,00 zł tytułem opłaty od pozwu oraz kwota 2.400,00 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego ustalonego na podstawie § 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku oraz kwota 17,00 zł tytułem opłaty skarbowej od pełnomocnictwa.

Wysokość zasądzonych kosztów procesu na rzecz J. S. opiewała na łączną kwotę 1.415,00 zł, na którą składała się kwota 198,00 zł tytułem opłaty od pozwu oraz kwota 1.200,00 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego ustalonego na podstawie § 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku oraz kwota 17,00 zł tytułem opłaty skarbowej od pełnomocnictwa.

Wysokość zasądzonych kosztów procesu na rzecz K. B. opiewała na łączną kwotę 5.871,00 zł, na którą składała się kwota 1.054,00 zł tytułem opłaty od pozwu oraz kwota 4.800,00 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego ustalonego na podstawie § 2 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku oraz kwota 17,00 zł tytułem opłaty skarbowej od pełnomocnictwa.

Mając powyższe na uwadze orzeczono jak w wyroku.

Zarządzenie: Odpis wyroku wraz z uzasadnieniem proszę doręczyć pełnomocnikom stron ( bez pouczenia o apelacji).