Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt VIII GC 484/18

Uzasadnienie wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie z 8 maja 2019 roku w sprawie z powództwa W. K. (1) i D. K. przeciwko M. S. (1) oraz z powództwa wzajemnego M. S. (1) przeciwko W. K. (1) i D. K..

I.  Przedmiot postępowania.

1)  Powodowie domagali się solidarnie zasądzenia od pozwanego kwoty 78.158,68 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie. Podając podstawę faktyczną powództwa podnieśli, że w lipcu 2017 roku przedstawili pozwanemu oferty na sprzedaż okien i rolet oraz na usługę montażu. Twierdzili, że pozwany przyjął do wiadomości, że warunkiem odbioru towaru jest zapłacenie ceny sprzedaży z uwzględnieniem uprzednio wpłaconej zaliczki. Usługa montażu miała być dodatkowa, jednak warunkiem skorzystania z niej było uprzednie opłacenie w całości ceny za okna. Pozwany w lipcu 2017 roku przyjął przedstawioną przez powodów ofertę, umowę zawarto w formie ustnej, 31 lipca 2017 roku pozwany zapłacił zaliczkę w wysokości 44.999,99 zł. Według powodów przedmiotem umowy była wyłącznie sprzedaż okien i rolet bez usługi ich montażu; pozwany pozostaje dłużnikiem powodów z tytułu pozostałej części ceny w wysokości 68.358,68 zł. Pozwany nie odebrał okien i rolet oraz nie zapłacił ceny twierdząc, że zapłaci po dostarczeniu okien i rolet i po ich zamontowaniu przez powodów. Powodowie poinformowali pozwanego, że od 24 grudnia 2017 roku naliczane będą opłaty magazynowe w kwocie 100 zł brutto za każdy dzień przechowywania okien i rolet. Pismem z 31 stycznia 2018 roku pozwany odstąpił od umowy i wezwał powodów do zwrotu zapłaconej zaliczki, odmówił odbioru zakupionego towaru i 12 marca 2018 roku ponownie odstąpił od umowy. Według powodów, pozwany wyrządził szkodę w wysokości 113.358,67 zł, co stanowi wartość niezrealizowanej umowy sprzedaży oraz szkodę w wysokości 9.800 zł tytułem magazynowania towaru za okres od 24 grudnia 2017 roku do 31 marca 2017 roku. Na dochodzoną kwotę 78.158,68 zł składa się kwota 68.358,68 zł stanowiąca niezapłaconych część ceny sprzedaży oraz kwota 9.800 zł - wynagrodzenie za przechowywanie przez powodów okien i rolet od 24 grudnia 2017 roku do 31 marca 2018 roku.

2)  Pozwany domagał się oddalenia powództwa twierdząc, że w 2017 roku rozpoczął poszukiwania przedsiębiorcy, któremu zamierzał zlecić dostawę, transport i montaż stolarki okiennej oraz rolet. Zależało mu na produktach znanej marki, które byłyby objęte gwarancją producenta i montowane zgodnie z jego instrukcją przez podmiot na stałe współpracujący z producentem. Pozwany podkreślał, że przede wszystkim zależało mu na gwarancji producenta. W maju 2017 roku powodowie przedstawili pozwanemu oferty oraz projekt umowy z 25 maja 2017 roku, pozwany nie zaakceptował jej warunków, w szczególności nie zgodził się na konieczność zapłaty z góry za wykonanie całej umowy. Umowa nie została zrealizowana, a powodowie zwrócili pozwanemu zaliczkę. W lipcu 2017 roku powodowie przedstawili pozwanemu dwie oferty, które zawierały pozycję montaż, warunkiem realizacji umowy była wpłata zaliczki w wysokości 49.999 zł. 8 listopada 2017 roku pozwanemu przedstawiono dwie faktury; pozwany odmówił zapłaty wskazując, że umówił się, że zapłata nastąpi po wykonaniu całej umowy, która obejmowała sprzedaż, transport, montaż okien i rolet. Powodowie domagali się od pozwanego zapłaty oraz odbioru okien z magazynu, a ten utrzymywał, że zawarł umowę na zakup, transport i montaż okien oraz rolet i nie godzi się na pełną zapłatę przed wykonaniem umowy. Zażądał także dokumentów, z których miałaby wnikać gwarancja na okna oraz potwierdzenie umowy na piśmie. Dalsze rozmowy połączone z wymianą projektów umów nie doprowadziły do rozwiązania sytuacji. Pismem z 26 lutego 2018 roku wyznaczył termin na wykonanie umowy, zastrzegając, że po jego upływie będzie uprawniony do odstąpienia umowy; ostatecznie pismem z 12 marca 2018 roku odstąpił od umowy wzywając powodów do zwrotu zaliczki.

3)  Pozwany - powód wzajemny domagał się od powodów-pozwanych wzajemnych zapłaty kwoty 49.999 zł z odsetkami ustawowymi od 28 marca 2018 roku. Uzasadniając pozew wzajemny odwołał się do okoliczności uzasadniających oddalenie powództwa głównego, twierdził, że skutecznie odstąpił od umowy pismem z 12 marca 2018 roku. Żądana kwota stanowi zaliczkę zapłaconą przez pozwanego na poczet świadczenia pieniężnego za wykonanie umowy sprzedaży, transportu i montażu okien.

4)  Powodowie-pozwani wzajemnie domagali się oddalenia powództwa wzajemnego twierdząc, że strony zawarły umowę sprzedaży, a z montażu powód wzajemny mógł skorzystać po zapłaceniu całej ceny za okna i rolety.

II.  Ustalenia faktyczne Sądu.

1)  Pozwany prowadził inwestycję - budowę domu jednorodzinnego dla D. P.. I. zwracała szczególną uwagę na jakość materiałów używanych, zależało jej na dostawcy okien, który jednocześnie je zamontuje. W 2017 roku pozwany rozpoczął poszukiwania przedsiębiorcy, dostawcy stolarki okiennej oraz rolet, przy czym zależało mu na produktach znanej marki, które byłyby objęte gwarancją producenta i zamontowane zgodnie z jego instrukcją przez przedsiębiorcę na stałe z nim współpracującym. Celem pozwanego i inwestorki było zamówienie okien i rolet u przedsiębiorcy, który wykona pomiar otworów okiennych i zamontuje okna oraz którego pozycja na rynku jest uznana i stabilna. (Dowód: zeznania świadka D. P. na rozprawie 24 kwietnia 2019 roku, karta 370 verte, 01:01:33 i dalej, zeznania pozwanego M. S. (2) na rozprawie 24 kwietnia 2019 roku, karta 374 verte, 03:46:42 i dalej).

2)  22 lutego 2017 roku w ofertach (...) spółki akcyjnej i (...) spółki akcyjnej przesłanych pozwanemu mailem wskazano, że niektóre okna pozbawione są gwarancji producenta. Oferty dotyczyły okien zbudowanych na profilu 68. Powód W. K. (1) informował pozwanego, że część okien z uwagi na ich wymiary albo sposób otwierania nie jest objęta gwarancją. (Dowód: wydruk maila, karta 346, wydruk oferty (...) spółki akcyjnej, karty 348-351, oferta (...) spółki akcyjnej, karty 352-356, zeznania powoda W. K. (1) na rozprawie 24 kwietnia 2019 roku, karta 373, 02:28:12 i dalej).

3)  Powód W. K. (1) i pozwany spotkali się w maju 2017 roku na budowie, w rezultacie czego powodowie przedstawili ofertę na stolarkę okienną spółki akcyjnej (...). Został sporządzony projekt umowy z 25 maja 2017 roku. Do zawarcia umowy nie doszło, powodowie zwrócili pozwanemu wpłaconą zaliczkę. (Dowód: zeznania pozwanego M. S. (1) na rozprawie 24 kwietnia 2019 roku, karta 374 verte, 03:52:43, zeznania powoda W. K. (1) na rozprawie 24 kwietnia 2019 roku, karta 372 verte, 02:11:50 i dalej).

4)  W projekcie umowy z 25 maja 2017 roku w punkcie F. zapisano, że zleceniodawca (pozwany) ma zapłacić pozostałą po zapłaceniu zaliczki wartość zamówienia przed odbiorem ilościowo-jakościowym w magazynie zleceniobiorcy, a wypadku zamówienia usługi montażu, wyroby dowożone są do miejsca montażu przez zleceniobiorcę, czyli powodów (Dowód: odpis projektu umowy z 25 maja 2017 roku, karta 15).

5)  21 lipca 2017 roku powodowie przedstawili pozwanemu ofertę nr (...) w pozycjach od 1 do 12 wymieniono okna o ściśle określonych wymiarach i sposobie otwierania. Pod pozycją 13. zawarto pozycję montaż stolarki, pod pozycją 14. wyceniono elementy dodatkowe, na końcu dokumentu powtórzono wartość netto okien dodatków oraz usług wskazując łączną wartość netto 84.482,67 zł, kwotę brutto 103.913,68 zł. 21 lipca 2017 roku powodowie przedstawili pozwanemu drugą ofertę nr (...), w której pod pozycją od 1. do 9. wymienili rolety o określonych wymiarach oraz elementy dodatkowe wskazując na końcu dokumentu wartość netto 17.742,61 zł. Żadna z dwóch wymienionych ofert nie zawierała informacji o braku gwarancji na oferowane produkty. (Dowód: odpisy ofert z 21 lipca 2017 roku nr (...), karty od 1 do 11 i (...), karty 12-14).

6)  31 lipca 2017 roku powodowie wystawili dokument faktura VAT nr (...). Tego dnia pozwany zapłacił powodom kwotę 44.999,99 zł tytułem „zaliczka na okna i rolety FV 47 2017/proforma”. Na dole dokumentu faktura proforma znajdowała się adnotacja: zaliczka do oferty (...) na kwotę 103.913,68 zł i (...) na kwotę 21.823,42 zł. (Dowód: odpis faktury proforma karta 17, polecenia przelewu, karta 16).

7)  Pismem z 8 listopada 2017 roku powodowie wezwali pozwanego do zapłaty za okna oraz rolety odwołując się do faktur nr (...) wystawionych w tym samym dniu. Wskazano, że montaż będzie możliwy po dokonaniu zapłaty. Pismem z 16 listopada 2017 roku pozwany odmówił zapłaty twierdząc, że do wystawienia faktury konieczny jest protokół odbioru wykonanych i odebranych prac. W piśmie z 30 listopada 2017 roku powodowie podtrzymywali, że pozwany zobowiązany jest do zapłaty za okna przed rozpoczęciem montażu. Powodowie wzywali pozwanego do zapłaty kolejnymi pismami. W piśmie z 15 grudnia 2017 roku oświadczyli, że od 24 grudnia 2007 roku będą naliczane opłaty magazynowe w kwocie 100 zł brutto dziennie. W piśmie z 15 grudnia 2017 roku pełnomocnik pozwanego podtrzymał, że umowa obejmowała sprzedaż dostawę i montaż okien oraz rolet. (Dowód: odpis pisma z 8 listopada 2017 roku, karta 18 odpisy wymienionych faktur, karta 19, 19 verte, odpis pisma pozwanego z 16 listopada 2017 roku, karta 20, odpisy pism powodów karty 21-23, odpis pisma powodów z 30 listopada 2017 roku, karty 105-106, odpis pisma powodów z 14 grudnia 2017 roku, karty 108-109, odpis pisma powodów z 15 grudnia 2017 roku, karta 23, odpis pisma pełnomocnika pozwanego z 15 grudnia 2017 roku, karta 122, z 20 grudnia 2017 roku, karta 124).

8)  Jesienią 2017 roku inwestorka D. P. spotykała się z powodami chcąc doprowadzić do zamontowania przez nich okien. (Dowód: zeznania D. P. na rozprawie 24 kwietnia 2019 roku, karta 370, 01:10:25).

9)  Strony usiłowały rozwiązać spór przez zawarcie umowy na piśmie. Sporządzono kilka ich wersji, każda obejmowała montaż okien i rolet. (Dowód: opisy projektów umów, karty 25-29, 30-34, 35-39, 40-44, 129-133).

10)  8 grudnia 2017 roku pozwany z pracownikiem W. K. (2) spotkali się z powodem w magazynie aby sprawdzić, czy okna dostarczone do magazynu powodów odpowiadają przedstawionej pozwanemu ofercie. Po zmierzeniu trzech okien zaprzestano czynności. Podczas spotkania powód przekazał pozwanemu dokument pochodzący od spółki akcyjnej (...) zatytułowany „dowód dostawy”, w którym wskazano, że cześć okien jest pozbawiona gwarancji. (Dowód: zeznania świadka W. K. (2) na rozprawie 24 kwietnia 2019 roku, karta 369 verte, 00:17:40, odpis dokumentu dowód dostawy, karta 359, zeznania powoda W. K. (1) na rozprawie 24 kwietnia 2019 roku, karta 373 verte, 02:58:30 i dalej).

11)  W projekcie porozumienia przesłanego 20 stycznia 2018 roku pozwany zamieścił w § 4 zapis, zgodnie z którym zleceniobiorca oświadcza, że okna i rolety objęte są gwarancją (...) S.A. 23 stycznia 2018 roku powoduje przedstawili własny projekt umowy, w którym zapis ten został wykreślony. W mailu z 25 stycznia 2018 roku pełnomocnik pozwanego zwrócił się do powodów o wyjaśnienie przyczyn wykreślenia, między innymi zapisu dotyczącego objęcia okien oraz rolet gwarancją producenta. (Dowód: kopie porozumień i wydruków maili, karty 128-133, wydruk maila pełnomocnika pozwanego, karta 134).

12)  Strony osobiście albo przez pełnomocnika pozwanego prowadziły dalszą korespondencję, w której powód podtrzymywał, że umową objęto również dostawę okien na teren budowy i ich montaż, a powodowie twierdzili, że pozwany powinien odebrać okna znajdujące się w magazynie powodów. (Dowód: odpis pisma z 9 stycznia 2018 roku, karty 126, 127, 7 marca 2018 roku karty 45,46, z 1 stycznia 2018 roku, karta 47, 12 marca 2018 roku, karta 48).

13)  W piśmie z 31 stycznia 2018 roku pełnomocnik pozwanego oświadczył, że odstępuje od umowy, gdyż pomimo wezwania do wykonania umowy i wyznaczenia terminu powodowie tego nie uczynili; wezwano również do zwrotu zaliczki w kwocie 44.999,99 zł. Pismem z 12 lutego 2018 roku powodowie zostali wezwani do zwrotu zaliczki w kwocie wskazanej. (Dowód: odpis pisma pełnomocnika pozwanego z 31 stycznia 2018 roku, karta 135, odpis pisma pełnomocnika pozwanego z 12 lutego 2018 roku, karta 136).

14)  Pismem z 26 lutego 2018 roku pozwany wezwał powodów do wykonania umowy obejmującej zakup dostawę i montaż okien i rolet zgodnie z ofertami przesłanymi 21 lipca 2017 roku w terminie 7 dni wskazując, że w przypadku niewykonania w terminie zobowiązania będzie uprawniony od umowy odstąpić. W piśmie z 12 marca 2018 roku pozwany oświadczył, że ze względu na to, że powodowie odmawiają wykonania umowy, mimo wyznaczania wielokrotnie ustnie, a następnie pisemnie terminów na jej wykonanie, odstępuje od zawartej umowy i wzywa do zwrotu zaliczki w terminie 5 dni. W piśmie wskazano również, że „obecnie można poddać w wątpliwość objęcie okien i rolet gwarancją, skoro odmawialiście Państwo okazania dokumentów potwierdzających udzielenie gwarancji”. (Dowód: odpis pisma z 26 lutego 2018 roku, karta 138, z 12 marca 2018 roku, karta 142).

15)  Pismem z 20 lutego 2019 roku pozwany złożył powodom oświadczenie o uchyleniu się od skutków czynności prawnej twierdząc, że jeżeli jest zgodne z prawdą oświadczenie powoda, że okna balkonowe w większości nie są objęte gwarancją producenta, to oznacza, że zawierając z powodami umowę działał pod wpływem błędu, gdyż był zapewniany, że zamawiane okna i rolety są objęte gwarancją. Stwierdził, że uchyla się od złożonego oświadczenia woli, gdyż działał pod wpływem błędu wywołanego przez powodów, a oferty by nie przyjął, gdyby wiedział, że okna nie są objęte gwarancją. (Dowód: pismo pozwanego z 20 lutego 2019 roku, karta 306, błędnie wskazano datę 20 lutego 2019 roku).

III.  Uzasadnienie prawne i ocena dowodów.

1)  Z oświadczeń stron powodowej zawartych w pozwie oraz odpowiedzi na pozew wzajemny wynika, że przedmiotem powództwa jest roszczenie odszkodowawcze wywołane niewykonaniem przez powoda umowy sprzedaży w wysokości 68.358,80 zł, stanowiące niezapłaconą część ceny sprzedaży oraz kwota 9.800 zł będąca wynagrodzeniem za przechowywanie przez powodów okien i rolet od 24 grudnia 2017 roku do 31 marca 2018 roku. Tak skonstruowane roszczenia procesowe pozostawiają wątpliwości, czy intencją strony powodowej jest żądanie odszkodowania, czy realnego wykonania zobowiązania przez kupującego - zapłaty ceny, zgodnie z art. 535 i 354 § 1 k.c. Dla rozstrzygnięcia sprawy dystynkcja ta jednak nie ma znaczenia, roszczenie o realne wykonanie zobowiązania przekształca się w roszczenie odszkodowawcze obejmujące co najmniej spełnienie świadczenia, kiedy wykonanie zobowiązania nie wchodzi już w rachubę. O tym należy wnioskować przede wszystkim z zachowania dłużnika. Roszczenie o zapłatę w pozostałej części jest niekonsekwentnie definiowane, jako odszkodowawcze albo „wynagrodzenie za przechowywanie rzeczy”, co zostanie niżej omówione.

2)  W ramach art. 353 ¹ k.c. strony mogą przyjąć bez jakichkolwiek modyfikacji określony typ umowy uregulowany normatywnie, zawrzeć umowę nazwaną wprowadzając do niej pewne odmienności, w tym również połączyć cechy kilku umów nazwanych ( negotium mixtum) lub zawrzeć umowę nienazwaną, której treść ukształtują według swojego uznania. Umowy nienazwane obejmują także sytuację, gdy dana umowa w ramach niektórych fragmentów mogłaby zostać zakwalifikowana jako określona umowa nazwana, pozostała część albo nie ma odpowiednika w określonej umowie stypizowanej albo w różnych fragmentach odpowiada różnym innym normatywnym typom umów. Doktrynalnie umowy mieszane obejmują kategorię umów kombinowanych, które składają się z kilku równoległych świadczeń, dających się przyporządkować do konkretnych umów stypizowanych. Umową mieszaną kombinowaną może być więc umowa, w której przewidziano sprzedaż rzeczy i jej montaż w miejscu przeznaczonym, więc dwa świadczenia w ramach jednego stosunku zobowiązaniowego.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego powtórzono wskazane definicje doktrynalne: w uzasadnieniu uchwały Sądu Najwyższego z 25 lutego 1986 roku (III CZP 2/86) przyjęto, że w drodze umowy mieszanej strony kreują jeden stosunek zobowiązaniowy obejmujący wiele obowiązków świadczeń. W wyroku Sądu Najwyższego z dnia 29 listopada 2006 roku (II CSK 267/06) stwierdzono, że umową mieszaną określa się umowę łączącą elementy treści różnych typów umów. W drodze takiej umowy strony kreują jeden stosunek zobowiązaniowy obejmujący kilka, a nawet wiele obowiązków świadczeń. Z tego też względu zarówno okoliczności wpływające na skuteczność umowy, jak i zdarzenia odnoszące się do wynikającego z niej zobowiązania, w tym m.in. odstąpienie od umowy, w sposób niejako naturalny dotyczą wszystkich skutków prawnych umowy, jeżeli nic innego nie wynika z przepisu szczególnego.

Charakterystyczna dla umowy mieszanej jest wielość świadczeń, będących przedmiotem jednego zobowiązania. W rozpoznanej sprawie strony zawarły jedną umowę, wykreowały jeden stosunek zobowiązaniowy, którego przedmiotem były dwa świadczenia: sprzedaż okien i ich montaż, co zostanie niżej wyjaśnione. Strony nie zawarły dwóch umów, sprzedaży i o dzieło albo jednej umowy - sprzedaży, a to ustalenie ma kluczowe znaczenie dla przyjęcia, w jaki sposób i kiedy pozwany jest zobowiązany do świadczenia.

3)  Zasadnicza oś sporu między stronami na płaszczyźnie faktycznej koncentruje się wokół ustalenia, czy zawarto wyłącznie umowę sprzedaży, co mogło skutkować, w przypadku spełnienia świadczenia niepieniężnego, wymagalnością roszczenia o zapłatę ceny, zgodnie z artykułem 535 k.c., czy umowę mieszaną, co będzie skutkowało wymagalnością roszczenia o zapłatę ceny i wynagrodzenia za umowę o dzieło (montaż) jednak w chwili spełnienia świadczenia przez powodów, więc zamontowania okien. Dowody zgromadzone w sprawie są podstawą dla ustalenia, że strony zawarły umowę mieszaną.

4)  Zgodnie z art. 66 § 1 k.c., oświadczenie drugiej stronie woli zawarcia umowy stanowi ofertę, jeżeli określa istotne postanowienia tej umowy. Oświadczenia powodów zawarte w ofertach numer (...) i (...) stanowią ofertę zawarcia umowy o treści, która zostanie niżej ustalona. Pozwany zapłacił zaliczkę na poczet świadczenia pieniężnego wynikającego z przedstawionych ofert, co jednoznacznie wskazuje na wolę uzyskania świadczenia niepieniężnego, w rezultacie oznacza, że strony zawarły umowę, w której pozwany zobowiązał się do świadczenia pieniężnego, a strona powodowa do świadczenia niepieniężnego. Interpretacja umowy powinna zatem koncentrować się na dwóch oświadczeniach woli, mianowicie zawartego w ofercie powodów oraz pozwanego, które miało swój wymiar jedynie w zapłacie zaliczki.

Zgodnie z art. 65 k.c. oświadczenie woli należy tak tłumaczyć, jak tego wymagają ze względu na okoliczności, w których złożone zostało, zasady współżycia społecznego oraz ustalone zwyczaje, w umowach należy raczej badać, jaki był zgodny zamiar stron i cel umowy, aniżeli opierać się na jej dosłownym brzmieniu. Kombinowana metoda wykładni oświadczenia woli (uchwała 7 Sędziów Sądu Najwyższego z 19 czerwca 1995 roku, III CZP 66/95) polega w pierwszym rzędzie na ustaleniu sensu oświadczenia woli według kryterium subiektywnego, czyli tak, jak oświadczenie woli rozumiała osoba składająca i odbierająca oświadczenie, jeżeli to kryterium zawodzi, sens oświadczenia woli następuje na podstawie przypisania normatywnego, czyli tak jak adresat sens powinien rozumieć. W pierwszej fazie sens oświadczenia woli ustala się mając na uwadze rzeczywiste ukonstytuowanie się znaczenia między stronami; uznaje się za wiążący sens oświadczenia woli, w jakim zrozumiała go zarówno osoba składająca, jak i odbierająca to oświadczenie. Jeżeli okaże się, że strony nie przyjmowały tego samego znaczenia oświadczenia woli, konieczne jest przejście do drugiej, obiektywnej fazy wykładni, w której właściwy dla prawa sens oświadczenia woli ustala się na podstawie przypisania normatywnego, czyli tak, jak adresat sens ten powinien rozumieć. Za wiążące uznać trzeba w tej fazie takie rozumienie oświadczenia woli, które jest wynikiem starannych zabiegów interpretacyjnych adresata. Decydujący jest normatywny punkt widzenia odbiorcy, który z należytą starannością dokonuje wykładni zmierzającej do odtworzenia treści myślowych osoby składającej oświadczenie woli.

5)  Dla ustalenia treści stosunku zobowiązaniowego łączącego strony wystarczający jest etap subiektywnej wykładni umowy. Powodowie i pozwany rozumieli swoje oświadczenia woli w sposób jednakowy, mianowicie, że umowa obejmuje sprzedaż okien i rolet oraz montaż po dostarczeniu na miejsce montażu. 31 lipca 2017 roku powodowie wystawili dokument faktura proforma na kwotę 44.999,99 zł, przy czym w dole dokumentu zapisano, że zaliczka dotyczy w odniesieniu do oferty (...) kwoty 103.913,68 zł (karta 17), więc tej samej kwoty brutto, którą powodowie podali w końcowej części oferty (...) obejmując pozycje okna/drzwi/rolety, dodatki i usługi (karta 11 verte), więc łącznie z montażem. W odniesieniu do oferty nr (...) wskazano fakturze proforma kwotę 21.823,42 zł, czyli znajdującą się na końcu oferty wartość brutto (karta 14 verte), ponieważ oferta ta nie zawiera pozycji „montaż” ujętej już w ofercie numer (...). Pozwany zapłacił zaliczkę wskazując w poleceniu przelewu wymienioną fakturę proforma, która jednoznacznie odnosi się do oferty zawierającej sprzedaż, dostawę i montaż okien. Dla ustalenia treści zobowiązania łączącego strony wystarczający jest zatem etap subiektywnej wykładni oświadczenia woli; powodowie rozumieli oświadczenie woli złożone przez siebie w dwóch omawianych ofertach jako obejmujące sprzedaż, dostawę i montaż okien i rolet, skoro odwołali się do ceny obejmującej sprzedaż, dostawę i montaż w wystawionej fakturze proforma. Pozwany oczywiście również tak rozumiał tę ofertę, co wynika z wpłaty zaliczki i dalszego jego zachowania. Powodowie sformułowali ofertę zawarcia umowy mieszanej, zawierającej dwa świadczenia – sprzedaży okien, rolet i ich montażu z dostawą i w ten sposób ukonstytuował się stosunek zobowiązaniowy.

6)  Niezależnie od powyższego ustalenia, do tożsamych konstatacji może prowadzić obiektywny etap interpretacji oświadczeń woli stron; przy czym przejście do tego etapu jest zbędne. Na marginesie zatem można wskazać, że jedną z przyjętych doktrynalnie i w orzecznictwie dyrektywą interpretacyjną jest in dubio contra proferentem, co jest uzasadnione dążnością do ochrony słabszego partnera umowy. Zwiększone ryzyko interpretacji umowy powinno obciążać tego, kto redaguje umowę albo ofertę w takiej sytuacji, że druga strona nie ma pełnej lub żadnej możliwości należytego rozpoznania sensu umowy i wpływania na formułowanie jej treści. Jest bowiem słuszne, aby ten, kto korzysta z faktycznie jednostronnej swobody formułowania treści umowy, ponosił ryzyko niejasnej jego redakcji. Nie można racjonalnie uzasadnić poglądu, że pisma powodów z 21 lipca 2017 roku stanowiły ofertę zawarcia dwóch umów, funkcjonujących niezależnie od siebie w zakresie zapłaty ceny za okna i wynagrodzenia za montaż. Z ofert nie wynika, aby strona powodowa złożyła oświadczenie woli zawarcia dwóch umów – odrębnie umowy sprzedaży i umowy o dzieło. Po drugie, w podsumowaniu na końcu oferty (...) zawarto informację o wartości świadczenia polegającego na sprzedaży okien, drzwi, rolet, dodatków i wynagrodzenia za usługę. Po trzecie nie zawarto informacji o tym, że umowa o dzieło (montaż) wymaga złożenia przez adresata jakiegokolwiek dodatkowego oświadczenia. Rozsądnie działający uczestnik obrotu profesjonalnego przyjąłby, że oferta nr (...) dotyczy sprzedaży okien wraz z ich montażem (przypisanie normatywne).

7)  Interpretacja umowy w fazie obiektywnej powinna przebiegać również na płaszczyźnie towarzyszących jej okoliczności, o treści składanych oświadczeń można wnioskować również z późniejszych zachowań kontrahentów. Sąd uznaje za wiarygodne zeznania pozwanego, jako logiczne, zgodne z doświadczeniem życiowym i uzasadnione troską o prawidłowe wykonanie umowy o roboty budowlane, z których wynika, że zależało mu na kompleksowej usłudze począwszy od wykonania pomiarów przez powoda, a skończywszy na montażu okien na budowie oraz na gwarancji na wszystkie dostarczone okna. Zamiar pozwanego można ustalić na podstawie jego zeznań korespondujących z zeznaniami D. P., inwestorki, której właśnie zależało na kompleksowej usłudze zawierającej sprzedaż, dostawę i montaż okien na budowie. Zamiar pozwanego uzyskania kompleksowej usługi wraz z gwarancją na okna jest oczywiście uzasadniony łatwością dochodzenia roszczeń w takiej sytuacji od sprzedawcy albo producenta. Okoliczność ta musiała być powodom znana, skoro nie doszło do zawarcia umowy z 25 maja 2017 roku, a z zeznań pozwanego wynika, że przyczyną tego było niezaakceptowanie sytuacji, w której zapłata ma nastąpić przed montażem okien. Stanowisko pozwanego jest uzasadnione troską o prawidłowość procesu budowlanego, dlatego że nie chciał przyjmować odpowiedzialności za okna wobec inwestorki wskutek ewentualnych błędów pomiaru lub wadliwego montażu. Zamiar powodów uzyskania ceny przed montażem okien, jeżeli w rzeczywistości istniał, stanowił wyłącznie ich wewnętrzne przeżycie, nie został uwidoczniony w treści formułowanych ofert. Z wypowiedzi powodów wynika, że montaż miał mieć charakter opcji, więc wymagałby dodatkowego porozumienia stron. Informacja tej treści nie została zawarta w pismach stanowiącym ofertę. Wniosku takiego nie można wysnuć z odrębnego ustalenia ceny za okna i wynagrodzenia za montaż. W obrocie gospodarczym formułowanie sposobu płatności w uzależnieniu od postępu wykonania umowy jest zwykłym zapisem, w umowach nazwanych albo o świadczenie usług często przybiera formę harmonogramu. Odnosząc się zatem do etapu wykładni obiektywnej i dokonując przypisania normatywnego należy przyjąć że, racjonalnie działający uczestnik obrotu gospodarczego przyjąłby, że oferty sformułowane przez powodów zawierają wolę zawarcia umowy mieszanej, sprzedaży i montażu okien.

8)  Dla interpretacji umowy zawartej między stronami zapisy projektu umowy z 25 maja 2017 roku stanowią kolejną wskazówką interpretacyjną, jednak odmienną od postulatów powodów. Mianowicie pozwany odmówił podpisania umowy, m.in. z tej przyczyny, że przewidywała ona płatność ceny za okna i rolety przed ich montażem. Treść tego dokumentu nie jest argumentem wzmacniającym stanowisko powodów w zakresie daty uiszczenia ceny, gdyż umowa nie została zawarta (podpisana). Z treści dokumentu nie można również wnioskować, że między stronami istniał zwyczaj tego rodzaju, że zapłata za towary następuje przed montażem. W ofertach z 21 lipca 2017 roku powodowie wskazali wynagrodzenie za montaż, a kwestia interpretacji takiego oświadczenia została już omówiona. Nie przedstawiono dowodów dokumentujących uprzednią współpracę stron i istniejącą zasadą kontraktową tego rodzaju.

9)  Twierdzenie powodów, że pozwany przyjął do wiadomości przekazane mu ustnie warunki współpracy, według których usługa montażu jest dodatkowa i może nastąpić po zapłacie całej ceny za okna jest nieudowodnione i nie znajduje potwierdzenia w korespondencji między stronami. Ostatecznie przecież doszło do zawarcia umowy obejmującej montaż okien i rolet według przedstawionych przez powodów ofert zawierających pozycję montaż i pozwany konsekwentnie oczekiwał wykonania całej umowy. Jeżeli powodowie przekazywali pozwanemu ustalone przez siebie warunki montażu okien i rolet to w sposób niekonsekwentny, ponieważ ostatecznie sformułowali ofertę obejmującą montaż i wystawili fakturę proforma wskazując, że zaliczka obejmuje montaż okien.

10)  Umowa jest wzajemna, gdy obie strony zobowiązują się w taki sposób, że świadczenie jednej z nich ma być odpowiednikiem świadczenia drugiej (art. 487 § 2 k.c.). Świadczeniem strony powodowej jest sprzedaż i następnie montaż okien po ich dostarczeniu na budowę, a świadczeniem strony pozwanej zapłata ceny za okna i wynagrodzenia za montaż, co stanowi wzajemne odpowiedniki świadczeń. Jest to jednocześnie umowa mieszana, na którą składają się elementy treści dwóch umów nazwanych sprzedaży i o dzieło, która miała być wykonana w miejscu inwestycji, tworzących jednolitą całość, z zachowaniem jednak przez tę umowę cech oryginalności w stosunku do ustawowych typów umów, których elementy zawiera. Tak określone świadczenia powinny być spełnione jednocześnie, ponieważ w sprawie nie istnieją dowody dla ustalenia pierwszeństwa świadczenia którejkolwiek ze stron (art. 488 § 1 k.c.). Pojęcie jednoczesności świadczeń nie może być rozumiane dosłownie, ponieważ często nie jest fizycznie możliwe zapewnienie wymiany świadczeń „z ręki do ręki”; chodzi o bliski związek czasowy i gotowość świadczenia przez każdą ze stron. Jednoczesność występuje, kiedy strony są gotowe do spełnienia świadczenia, a samo spełnienie świadczeń nie następuje w tej samej chwili (por. przykładowo wyrok Sądu Najwyższego z 20 października 1999 roku, III CKN 390/98). W wyroku Sądu Najwyższego z 2 września 1993 roku, II CRN 84/93 przyjęto, że roszczenie o zapłatę ceny staje się wymagalne z chwilą spełnienia przez sprzedającego świadczenia niepieniężnego, chyba że strony oznaczyły w umowie sprzedaży inny termin jej uiszczenia (art. 488 § 1 k.c., także wyrok Sądu Najwyższego z 20 stycznia 1999 roku, III CKN 119/98, uchwała Sądu Najwyższego z 18 listopada 1994, III CZP 144/94). Z zeznań pozwanego wynika, że przyczyną nieporozumienia nie była wysokość ceny albo niezaoferowanie jej zapłaty po wykonaniu usługi, lecz odmowa wykonania przez powodów kompleksowej usługi; pozwany oferował zapłatę po wykonaniu usługi. Jednoczesność świadczeń polegała na tym, że powodowie powinni zamontować okna, a następnie pozwany powinien niezwłocznie spełnić świadczenie pieniężne.

11)  Umowa stron łączy ze sobą elementy dwóch nazwanych stosunków prawnych umowy sprzedaży i umowy o dzieło, po uprzednim dostarczeniu rzeczy na miejsce montażu. Wyłania się zatem kwestia, jakie regulacje prawne znajdują zastosowanie dla umów mieszanych. W doktrynie przyjęto trzy teorie interpretacyjne, tj. teorię absorpcji (stosuje się przepisy regulujące główny rodzaj świadczenia), kombinacji (odrębnie przypisuje się skutki prawne przewidziane w regulacji danego typu umowy) oraz analogii (przepisy regulujące umowy stypizowane stosuje się w drodze analogii).

W wyroku Sądu Najwyższego z 20 lipca 2017 roku, IV CSK 556/16, stwierdzono, że jeżeli umowa zawiera elementy różnych zobowiązań, to nie można do niej stosować wprost wszystkich przepisów o jednym typie umowy. W rezultacie pogląd ten pozwala na stosowanie do poszczególnych elementów umowy mieszanej przepisów dotyczących różnych umów. Innymi słowy, jeśli w umowie mieszanej dochodzi do równorzędnego połączenia elementów różnych rodzajów zobowiązań, do każdego z nich powinno stosować się przepisy dotyczące tych zobowiązań (por. także wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 września 2003 r. IV CKN 470/01). W wyroku Sądu Najwyższego z 19 stycznia 2012 roku, IV CSK 201/11, wyrażono pogląd adekwatny do okoliczności rozpoznanej sprawy, że w umowie mieszanej może przeważać jeden, główny rodzaj zobowiązania, może też występować połączenie równorzędne elementów różnych rodzajów zobowiązań. Jeżeli wyraźnie przeważa pewien rodzaj świadczenia, a jedynie świadczenia uboczne mają inny charakter, za trafne uznaje się zastosowanie przepisów dotyczących umowy nazwanej głównego typu (podobnie Sąd Najwyższy wyroku z dnia 14 stycznia 2010 roku, sygn. akt IV CSK 319/09; uchwała Sądu Najwyższego z dnia 9 grudnia 2010 r., III CZP 104/10, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 czerwca 2000 r., II CKN 287/00). Jeśli w umowie mieszanej dochodzi do równorzędnego połączenia elementów różnych rodzajów zobowiązań, do każdego z nich powinno stosować się przepisy dotyczące tych zobowiązań.

Umowa stron nie łączy równorzędnie elementy umowy sprzedaży i o dzieło. Dominującym elementem w umowie stron jest uzyskanie efektu w postaci zamontowanych okien i rolet, co jest charakterystyczne dla umowy o dzieło. Celem pozwanego nie było jedynie kupno okien i cel ten był znany stronie powodowej, skoro przedstawiono ofertę montażu na budowie oraz wystawiano fakturę proforma z adnotacją o zaliczce na poczet także montażu. Ustalenie głównego, dominującego typu umowy w umowie mieszanej nie może być ograniczone do porównania wysokości świadczenia pieniężnego ustalonego za wykonanie poszczególnych elementów umowy mieszanej, który można przypisać cechy umów nazwanych. Cena za okna i rolety jest zdecydowanie wyższa, niż wynagrodzenie za montaż, jednak sprzedaż jest jedynie jednym z elementów, niezbędnym etapem osiągnięcia zamierzonego skutku, zamontowania okien i rolet. Do odstąpienia od umowy zastosowanie powinien znaleźć art. 635 k.c., według którego, jeżeli przyjmujący zamówienie opóźnia się z wykończeniem dzieła tak dalece, że nie jest prawdopodobne, żeby zdołał je ukończyć w czasie umówionym, zamawiający może bez wyznaczenia terminu dodatkowego od umowy odstąpić jeszcze przed upływem terminu do wykonania dzieła, przy czym dopuszczalne jest odstąpienie przez zamawiającego od umowy o dzieło także po upływie terminu do wykonania dzieła (por. wyrok Sądu Najwyższego z 12 stycznia 2012 roku, IV CSK 182/11). Termin świadczenia przez powodów nie został oznaczony, jednak wielokrotnie byli wzywani do jego wykonania (art. 455 k.c.) ustnie i następnie pisemnie przez pozwanego i jego pełnomocnika. Norma art. 455 k.c. nie przewiduje formy wezwania. Powodowie oświadczyli, że nie zamontują okien, więc że nie wykonają świadczenia w całości, co decyduje o skuteczności odstąpienia przez pozwanego od umowy wobec każdego ze skutków prawnych, w tym umowy sprzedaży, będącej jednym z dwóch elementów umowy łączącej strony (por. wyrok Sądu Najwyższego z 29 listopada 2006, II CSK 267/06). Zastosowanie normy art. 635 k.c. oznacza jedynie dopuszczenie możliwości odstąpienia od umowy mieszanej na podstawie przepisu reżimu prawnego umowy, której świadczenie ma charakter dominujący, tak oceniony z uwagi na cel całej umowy.

12)  Zastosowanie do odstąpienia od umowy mieszanej przepisu należącego do regulacji głównego typu umowy nie decyduje o skutkach odstąpienia w zakresie części wykonanej umowy mieszanej. Otwarta pozostaje kwestia, czy odstąpienie wywiera skutek ex tunc, zatem czy dotyczy także części wykonanej umowy (komponent umowa sprzedaży) czy ex nunc, zatem dotyczy jedynie części niewykonanej (komponent umowa o dzieło) i nie dotyczy części wykonanej (komponent umowa sprzedaży), co nie wpływałoby na skutki sprzedaży, więc zasadność żądania ceny.

Należy przyjąć, że norma art. 635 k.c. w zakresie skutków ex tunc ma charakter szczególny wyłącznie w zakresie regulacji art. 491 § 1 k.c. przy niepodzielności świadczenia. Jeżeli dłużnik dopuszcza się zwłoki tylko co do części świadczenia z umowy o dzieło, wierzyciel może od umowy odstąpić przy zachowaniu przesłanek określonych w art. 491 § 2 k.c. (przykładowo Kodeks cywilny. Tom III. Komentarz. art. 627–1088, red. prof. dr hab. M. G., art. 635 k.c., teza 4., odmiennie Kodeks cywilny. Tom II. Komentarz. art. 450–1088, 2018, red. prof. dr hab. K. P., art. 635 k.c., teza 2.).

Nie rozstrzygając kwestii podzielności świadczenia przyjmującego zamówienie w umowie o dzieło albo wykonawcy w umowie o roboty budowlane, wobec rozbieżnych poglądów w orzecznictwie, należy zauważyć, że odmiennie należy podejść do tej kwestii przy umowie mieszanej, której jedynie jednym z komponentów jest umowa o dzieło. Ustalenie, czy świadczenie powodów z umowy mieszanej jest podzielne decyduje o zastosowanej podstawie prawnej odstąpienia i w rezultacie o skuteczności odstąpienia od umowy w całości albo w części.

Zgodnie z art. 379 § 2 k.c., świadczenie jest podzielne, jeżeli może być spełnione częściowo bez istotnej zmiany przedmiotu lub wartości.

W przypadku umów, w których przedmiotem świadczenia dłużnika jest określone zachowanie, istotne z gospodarczego punktu widzenia, bez względu na niekodeksowy podział na zobowiązanie starannego działania i rezultatu, o podzielności świadczenia nie decyduje tylko sama możliwość fizycznego podziału przedmiotu świadczenia. Pozornie świadczenie z umowy o dzieło, roboty budowalne, zlecenia, innych usług może być podzielne, jednak ustalenie takiej zasady nie jest możliwe. Przy ocenie stopnia istotności zmiany przedmiotu lub wartości należy brać pod uwagę przede wszystkim zakładany cel świadczenia oraz możliwość jego realizacji w razie częściowego spełnienia. Pojęcie zakładanego celu świadczenia oznacza interes wierzyciela objęty treścią określonego zobowiązania (R., O., Zobowiązania, 2012, s. 51.). Umowa rezultatu, w tym umowa mieszana, charakteryzująca się wielością świadczeń, może mieć charakter podzielny, jednak decydujące znaczenie należy nadać zakładanemu celowi świadczenia, czyli objętemu treścią zobowiązania interesowi wierzyciela. (przykładowo por. A. Raczyński, w: M. Gutowski, Komentarz KC, t. 1, 2016, s. 1368; W. Dubis, w: E. Gniewek, P. Machnikowski, Komentarz KC, 2017, s. 727). W wyroku Sądu Najwyższego z 16 maja 2013 roku (V CSK 260/12) trafnie wskazano, że przy zastosowaniu kryterium właściwości przedmiotu świadczenia ocena możliwości częściowego spełnienia świadczenia bez istotnej zmiany przedmiotu świadczenia powinna uwzględniać właściwości fizyczne przedmiotu świadczenia, natomiast przy ocenie możliwości częściowego spełnienia świadczenia bez istotnej zmiany wartości świadczenia należy uwzględniać wynikający z treści zobowiązania cel świadczenia i interes wierzyciela (por. także A. Herbet, w: M. Habdas, M. Fras, Komentarz KC, t. 3, 2018, s. 169; A. Pyrzyńska, w: A. Kidyba, Komentarz KC, t. 3, Część ogólna, 2014, s. 221; K. Zawada, w: K. Pietrzykowski, Komentarz KC, t. 1, 2018, s. 1270; M. Pyziak-Szafnicka, w: SPP, t. 5, 2013, s. 410).

W wyroku Sądu Najwyższego z dnia 21 marca 2013 roku, III CSK 216/12, w odniesieniu do umowy o dzieło stwierdzono, że sam fakt wyodrębnienia w umowie etapów realizacji robót i dokonywanie sukcesywnych odbiorów częściowych nie może być przy tym utożsamiany z podzielnością świadczenia, skoro ocena w tym zakresie nie może być oderwana od właściwości świadczenia. Decydujące znaczenia należy więc nadać celowi umowy.

13)  Pozwany podkreślał, że zależy mu na kompleksowej usłudze: sprzedaży i montażu okien, co jest uzasadnione łatwością w dochodzeniu ewentualnych roszczeń z tytułu nienależytego wykonania usługi w porównaniu do jej powierzenia kilku podmiotom. Pozwany realizował wyraźne wymaganie inwestorki. Ten cel był znany stronie powodowej, ponieważ poprzedniej umowy nie podpisano także z tej przyczyny, że pozwany nie akceptował zapłaty za okna po ich dostarczeniu do magazynu powodów, lecz po ich montażu. Nie chodzi o to, że częściowe świadczenie, więc dostarczenie okien bez montażu, nie ma dla pozwanego żadnego znaczenia, jednak takie świadczenie realizuje jego interes w znikomym stopniu, niż usługa całościowa. Interes pozwanego wyrażał się w uzyskaniu świadczenia polegającego na zamontowaniu okien, zlecenie montażu innemu przedsiębiorstwu utrudniałoby dochodzenie ewentualnych roszczeń związanych z gwarancją. Interes pozwanego, znany powodom, decyduje o tym, że świadczenie powodów z umowy mieszanej ma charakter niepodzielny.

14)  Skutkiem niepodzielności świadczenia powodów, w sytuacji kiedy powodowie dopuszczają się zwłoki w wykonaniu umowy, jest odstąpienie przez pozwanego od całej umowy na podstawie art. 635 k.c., ex tunc, więc także od ewentualnie wykonanego komponentu umowy sprzedaży. W takiej sytuacji nie znajduje zastosowania art. 450 k.c., ponieważ świadczenie powodów nie jest podzielne i nie może być spełnione częściowo. Pierwsze oświadczenie o odstąpieniu zostało zawarte w piśmie pełnomocnika pozwanego z 31 stycznia 2018 roku (karta 135). Przedmiotem świadczenia powodów była sprzedaż i montaż okien i rolet, a ich niezamontowanie oznacza zwłokę w wykonaniu umowy, a nie nienależyte jej wykonanie. Przyjęcie, że strona pozostaje w zwłoce ze świadczeniem następuje na skutek ustalenia niewykonania istotnego obowiązku umownego (por. bliżej przykładowo uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z 24 czerwca 2014 roku, I CSK 392/13), a tym istotnym obowiązkiem było zamontowanie okien i rolet. Innymi słowy nie mamy do czynienia z brakami w zakresie jakości świadczenia (nienależyte wykonanie zobowiązania) lecz z niewykonaniem zobowiązania.

15)  Przy ustalaniu, czy powodowie pozostają w zwłoce z wykonaniem świadczenia bez znaczenia pozostaje ustalenie, czy w magazynie powodów znajdują się okna i rolety zgodnie z ofertami (...) i (...). Okoliczność, czy powodom producent dostarczył okna zgodnie z ofertą (...) nie ma znaczenia dla oceny niewykonania umowy przez powodów. Jeżeli nie dostarczono okien zgodnie z umową stron, to powodowie nie wykonali umowy, jeżeli dostarczono zgodnie z umową, to powodowie nie wykonali umowy, ponieważ nie zamontowali tych okien i rolet.

16)  Na marginesie należy wskazać, że nie istnieje wiarygodny dowód dla ustalenia, że powodowie wykonali część umowy mieszanej odpowiadającej umowie sprzedaży. Nie istnieje wiarygodny dowód dla ustalenia, że okna i rolety znajdujące się w magazynie powodów, to te, które wskazano w ofercie (...) i (...). Ustaleń tego rodzaju nie poczyniono na spotkaniu w magazynie powodów 8 grudnia 2017 roku, bez względu na przyczyny tego stanu rzeczy. Na podstawie dokumentu dowód dostawy wystawionego przez spółkę (...) (karta 359) nie można przyporządkować poszczególnych wymienionych pozycji do oferty przedstawionej pozwanemu.

17)  Skuteczne odstąpienie od umowy ex tunc oznacza, że powodom nie przysługuje roszczenie odszkodowawcze albo o zapłatę ceny, co skutkuje oddaleniem powództwa głównego w rozważanej części. Pozwany może żądać zwrotu tego, co świadczył, więc zaliczki w wysokości 44.999 zł na podstawie art. 494 § 1 k.c., co uczynił przedmiotem powództwa wzajemnego. W rezultacie powództwo główne podlegało oddaleniu w rozważanej w tym miejscu części dotyczącej roszczenia odszkodowawczego albo o realne wykonanie zobowiązania, a powództwo wzajemne uwzględnieniu w zakresie kwoty 44.999 zł; w pozwie wzajemnym błędnie twierdzono, że suma zaliczki to 49.999,99 zł, z tej przyczyny powództwo wzajemne częściowo podlegało oddaleniu. Skuteczne odstąpieniu na rozważanej podstawie prawnej nastąpiło w piśmie z 31 stycznia 2018 roku (karta 135), gdzie zawarto także wezwanie do zapłaty zaliczki w terminie 2 dni, pismo to doręczono powodom, roszczenie o odsetki od dnia 28 marca 2018 roku jest zasadne (art. 481 § 1 k.c.), skoro w tej dacie powodowie pozostawali w opóźnieniu.

18)  Rozstrzygnięcie przedstawiałoby się analogicznie, jeżeli oceniać skuteczność odstąpienia wyłącznie na podstawie art. 491 § 1 k.c., nie stosując przepisu art. 635 k.c. z reżimu prawnego regulującego dominujący komponentu umowy mieszanej. Powodowie wielokrotnie ustnie byli wzywani do zamontowania okien, D. P. co najmniej trzykrotnie spotykała się z powodami celem uzgodnienia terminu montażu, pismem z 26 lutego 2018 roku (karta 138) pełnomocnik pozwanego wezwał powodów do wykonania całej umowy, wyznaczając termin 7 dni na montaż okien. W kontekście uprzednich wielokrotnych rozmów, wezwań, wymiany projektów umów i jednoznacznego stanowiska powodów, że montaż okien i rolet nastąpi po zapłacie ceny, termin ten jest odpowiedni w rozumieniu art. 491 § 1 k.c. Pismo to powodowie odebrali 7 marca 2018 roku (karta 139), pismem z 12 marca 2018 roku pełnomocnik pozwanego złożył oświadczenie o odstąpieniu od umowy. Bez względu na datę doręczenia tego pisma powodom, odstąpienie od umowy jest skuteczne, ponieważ powodowie konsekwentnie twierdzili, że nie zamontują okien i rolet. W przeciwnej sytuacji pozew wzajemny należy zakwalifikować jako zawierający oświadczenie o odstąpieniu od umowy ze skutkiem ex tunc, a wezwania do zapłaty znajdują się w trzech pismach pełnomocnika pozwanego ze stycznia, lutego i marca 2018 roku, co stanowi o bezskuteczności żądania ceny albo odszkodowania (powództwo główne) i skuteczności żądania zaliczki (powództwo wzajemne) wraz z odsetkami.

19)  Bezskuteczność roszczenia odszkodowawczego albo o zapłatę ceny za okna i rolety wynika ze skuteczności odstąpienia od umowy ex tunc przez pozwanego. Poniższe uwagi dotyczące gwarancji na okna mają charakter jedynie dodatkowy i czynione są przy założeniu odpowiadającym twierdzeniom powodów, że są w posiadaniu okien zgodnych z ofertą i że zapłata miała nastąpić po ich dostarczeniu do magazynu powodów.

Zasady współżycia społecznego oraz ustalone zwyczaje są jednymi z kryteriów, które należy brać pod uwagę przy interpretacji oświadczenia oświadczenie woli (art. 65 k.c.), w tym w oświadczeniach powodów zawartych w ofertach nr 509 i 510. Należy przyjąć, że zasadą jest sprzedaż towarów albo ich sprzedaż połączona z zamontowaniem oraz jednoczesne udzielenie przez producenta gwarancji na te towary. Odstępstwa od tej zasady powinny zatem wyraźnie wynikać z oświadczeń woli. Stosunek prawny między stronami kształtują wymienione oferty przyjęte przez pozwanego, w rzeczywistości odzwierciedlają treść umowy. Jeżeli sprzedawane albo montowane rzeczy, w rozpoznanej sprawie okna i rolety, miałyby być pozbawione gwarancji producenta, to okoliczność ta powinna być wyraźnie w umowie stron zastrzeżona. Z treści ofert nr 509 i 510 nie wynikało, aby którejkolwiek z okien miało być pozbawione gwarancji producenta.

Jeżeli zaś stosunek prawny miał być kształtowany nie tylko przez treść wymienionych ofert, ale również przez jakieś dodatkowe ustalenia między stronami, brak wiarygodnych dowodów dla takich ustaleń. Powód twierdził, że poinformował pozwanego o braku gwarancji, jednak miało to miejsce w lutym 2017 roku i mogło dotyczyć jedynie przedstawionych w tym czasie ofert przez spółki (...) i D. (profil 68). Nie ma podstaw do ustalenia, że powód poinformował pozwanego, że wszystkie inne zamawiane przez pozwanego okna będą pozbawione gwarancji, jeżeli przekroczą określoną wysokość albo z uwagi na sposób otwierania. O treści umowy stron decyduje treść oferty (...), gdzie nie ma adnotacji o braku gwarancji. Ustalenie, że pozwany zawarł umowę dotyczącą okien bez gwarancji musiałoby być poprzedzone ustaleniem, że powodowie oświadczyli pozwanemu, że dokładnie te okna, które opisane są w zamówieniu pozbawione są częściowo gwarancji, a z zeznań powoda wynika, że nie powtarzał już więcej pozwanemu, że część okien z oferty (...) będzie pozbawiona gwarancji (karta 373 verte, 02:58:30). Zeznania pozwanego, z których wynika, że nie zawierał umowy dotyczącej okien bez gwarancji są wiarygodne, dlatego że znajdują potwierdzenie w pismach pełnomocnika pozwanego, przykładowo z 12 marca 2013 roku (karta 208), gdzie wyrażono wątpliwość co do istnienia gwarancji. Ponadto w każdym projekcie umowy, m.in. przesłanego powodom 20 stycznia 2013 roku (karty 128 do 130) mowa jest o objęciu towarów gwarancją Spółki (...) (karta 130). Najbardziej prawdopodobna jest taka sytuacja, że pozwany nie zawierałby w przedstawionych projektach umów oświadczeń powodów o istnieniu gwarancji na wszystkie towary, jeżeli uzgodniono by wcześniej, że część okien nie jest objęta gwarancją. Reasumując, jeżeli część okien nie miała być objęta gwarancją, wyraźny zapis tej treści powinien znaleźć się w ofercie nr (...).

20)  Jak wskazano, przy założeniu, że powodom dostarczono okna i rolety zgodnie z przedstawioną pozwanemu ofertą, to bezspornie część okien nie jest objęta gwarancją producenta. Pozostaje do rozważenia kwestia, czy w takiej sytuacji mamy do czynienia z nienależytym wykonaniem zobowiązania, czy z niewykonaniem zobowiązania w ogóle. Istotność dystynkcji polega na tym, że w sytuacji niewykonania zobowiązania pozwanemu przysługuje prawo do powstrzymania się ze spełnieniem własnego świadczenia; zgodnie z art. 488 § 2 k.c. do czasu, dopóki powodowie nie zaofiarują świadczenia zgodnie z jego treścią, więc okien z gwarancją producenta.

Na treść stosunku zobowiązaniowego składa się zazwyczaj wiele świadczeń dłużnika, niektóre z nich można określić jako dodatkowe. Ich wykonanie nie decyduje o tym, czy w ogóle wykonano zobowiązanie, a niewykonanie stanowi o tym, że zobowiązanie wykonano nienależycie.

Dystynkcję między niewykonaniem i nienależytym wykonaniem zobowiązania należy przeprowadzić ustalając, które świadczenia w stosunku zobowiązaniowym są dla jego bytu konstytutywne, najważniejsze, choćby były tylko związanie z głównym świadczeniem.

W wyroku Sądu Najwyższego z 24 czerwca 2014 roku, I CSK 392/13, stwierdzono, że niewykonanie istotnego obowiązku umownego występuje wtedy, gdy niezrealizowany na skutek zwłoki kontrahenta obowiązek umowny pozbawia drugą stronę tego, czego zgodnie z umową mogła oczekiwać, chyba że druga strona rozsądnie rzecz ujmując nie mogła przewidzieć takiego rezultatu. O istotnym naruszeniu obowiązku umownego decydują w szczególności jego skutki. Nie chodzi tu tylko o niespełnienie świadczenia, które zgodnie z treścią zobowiązania należy się wierzycielowi, ale mogą także to być niewykonane obowiązki nawet tylko funkcjonalnie związane z długiem. Nie jest to w szczególności tylko obowiązek o charakterze zaskarżalnym (świadczenie), ale także inne naruszenia np. niewykonanie przez stronę umowy wzajemnej innych istotnych obowiązków wynikających z umowy, choćby miał nim być jedynie jego obowiązek współdziałania przy wykonywaniu zobowiązania. Innymi słowy, niewykonanie przez stronę istotnego obowiązku umownego, niemającego charakteru podstawowego (świadczenia), może być podstawą ustawowego odstąpienia od umowy. Przy ocenie istotności obowiązku umownego trzeba uwzględnić zamierzony przez wierzyciela cel umowy (por. art. 491 § 2 k.c.). Uprawnienie wierzyciela do odstąpienia od umowy wzajemnej po wyznaczeniu dłużnikowi dodatkowego terminu jest uzależnione od powstania stanu zwłoki dłużnika w spełnieniu istotnego obowiązku umownego, tj. niezbędnego dla realizacji zamierzonego przez wierzyciela celu umowy, wiadomego stronie będącej w zwłoce.

Udzielenie gwarancji przez producenta na wszystkie okna i jej przekazanie przez powodów ma charakter obowiązku funkcjonalnie związanego głównym długiem, nie ma charakteru podstawowego, ale na tyle istotny, że jego niewykonanie może być podstawą wstrzymania się powoda z własnym świadczeniem i ustawowego odstąpienia od umowy. Zasady doświadczenia życiowego wskazują, że jednym z głównych kryteriów wyboru oferty przez konsumenta są warunki gwarancji; z zeznań inwestorki D. P. wynika, że dużą wagę przywiązywała do jakości okien i do gwarancji; wymaganie to zostało powtórzone przez pozwanego powodom. I. powtarzała, że okna i rolety mają wysoką cenę i zależy jej na gwarancji. W tych okolicznościach, skoro gwarancja była jednym z kryteriów wyboru producenta, następnie powodów, należy przyjąć, że obowiązek jej dostarczenia ma charakter na tyle istotny, że nieprzedstawienie gwarancji jest jednoznaczne z niewykonaniem zobowiązania. W rezultacie pozwany mógł powstrzymać się spełnieniem własnego świadczenia (art. 488 § 2 k.c.), a niewykonanie zobowiązania przez powodów mogło stać się podstawą odstąpienia od umowy (art. 491 § 1 k.c.), co powód ostatecznie uczynił pismem z 12 marca 2018 roku, po wielokrotnym wyznaczaniu terminu do wykonania zobowiązania w okresie na tyle poprzedzającym odstąpienie od umowy, że termin ten należy uznać za odpowiedni (art. 491 § 1 k.c.).

21)  Drugim ze skumulowanych przedmiotowo roszczeń jest roszczenie o zapłatę z tytułu „wynagrodzenia za przechowanie” albo „koszty związane z magazynowaniem” albo mającego charakter odszkodowawczy, wywołanego niewykonaniem kontraktu przez kupującego – nieodebrania sprzedanej rzeczy; w grę wchodzi roszczenie o wynagrodzenie za korzystanie z nieruchomości powodów, o jakim mowa w art. 225, 229 § 1 w zw. z art. 230 k.c. albo roszczenie o zwrot wartości bezpodstawnego wzbogacenia przez zaoszczędzenie wydatków (art. 405 k.c.) albo roszczenie odszkodowawcze (art. 471 k.c.). Bez względu na kwalifikację prawną roszczenia strona powodowa nie przeprowadziła dowodu prowadzącego do ustalenia jego wysokości, więc jakie jest zwykłe, najczęściej spotykane wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy powodów albo za wykonanie czynności przechowania. Skutkuje to oddaleniem powództwa w rozważanym zakresie.

22)  Rozważenie kwestii skuteczności uchylenia się od skutków prawnych umowy na skutek błędu jest zbędne wobec ustalenia, że pozwany skutecznie odstąpił od umowy powołując się na zwłokę powodów w wykonaniu umowy wzajemnej. Poniższe uwagi czynione są na marginesie dotychczasowej argumentacji.

W postępowaniu przed Sądem I instancji nie można było przyporządkować pozycjom wymienionym w dowodzie dostawy okien pozycje wymienione w ofercie nr (...) (protokół rozprawy 24 kwietnia 2019 roku, 03:23:53). Konsekwencją powyższego jest niemożność przyporządkowania informacji w dowodzie dostawy o braku gwarancji niektórych okien do okien wymienionych w ofercie (...). Jeżeli jest tak, że okna objęte ofertą znajdują się w magazynie powodów, to pozwany nie wiedząc, że okna wymienione w dowodzie dostawy to te, które są objęte ofertą, w konsekwencji nie mógł wiedzieć, że okna objęte ofertą częściowo pozbawione są gwarancji. Pozwany nie dowiedział się o braku gwarancji na okna w grudniu 2017 roku, co dalej potwierdzają wyrażane przez niego wątpliwości co do tego, czy okna objęte są gwarancją w kolejnych pismach kierowanych do powodów. Pozwany nie miał pewności tego stanu rzeczy, jak wynika z jego zeznań, ostatecznie dowiedział się o braku gwarancji podczas próby rozwiązania konfliktu w grudniu 2018 roku.

Jak zostało wyjaśnione, pozowany pozostawał w przekonaniu, że przedmiotem umowy są okna z gwarancją, nie udowodniono, że informacje przekazywane przez powoda o braku gwarancji dotyczyły oferty (...). Jeżeli okna nie są objęte gwarancją, to pozwany pozostawał w mylnym wyobrażeniu co do treści złożonego przez siebie oświadczenia woli o przyjęciu oferty (...) obejmującej sprzedaż okien z gwarancją, rolet i ich montaż. Błąd ten został wywołany przez powodów, ponieważ w treści oferty (...) nie zapisano, że część okien jest pozbawiana gwarancji, mimo że uczyniono tak w poprzednich ofertach z lutego 2017 roku. Jest to jednocześnie błąd istotny, ponieważ z zeznań pozwanego i inwestorki D. P. wynika, że gwarancja stanowiła jedno z kryteriów wyboru usługodawcy, a kwestia jakości, więc jej utrzymania przez okres gwarancji, miała pierwszoplanowe znaczenie. Z tych przyczyn, jeżeli powód nie złożyłby skutecznego oświadczenia o odstąpieniu od umowy w marcu 2018 roku, skutecznie uchyliłby się od skutków prawnych swego oświadczenia woli o przyjęciu oferty (...) i jednocześnie 510/17, która jest ściśle związana z oknami wymienionymi w ofercie (...), na podstawie art. 84 k.c. w terminie, o jakim mowa w art. 88 § 2 k.c.

23)  Reasumując, Sąd ustalił, że strony wiąże umowa mieszana zawierająca elementy umowy sprzedaży, przy dominującym elemencie umowy o dzieło. Świadczenie powodów z umowy mieszanej, z uwagi na istotny interes pozwanego, ma charakter niepodzielny. Z uwagi na dominujący komponent umowy o dzieło zastosowanie do zwłoki powodów w wykonaniu całej umowy mieszanej znajduje art. 635 k.c. ze skutkiem ex tunc, więc także do ewentualnie wykonanej części umowy wzajemnej w postaci umowy sprzedaży. Rozstrzygnięcia nie zmienia oparcie się przy ocenie odstąpienia na podstawie art. 491 § 1 k.c. Nie istnieją także dowody dla ustalenia, że powodowie wykonali część umowy w postaci dostarczenia okien i rolet zgodnie z umową. Nieprzedstawienie gwarancji na okna jest niewykonaniem, a nie nienależytym wykonaniem zobowiązania (uchybieniem jakości świadczenia) i dodatkowo wzmacnia ustalenie skuteczność odstąpienia od umowy. Na marginesie przyjmując za prawdziwe tezy powodów, pozwany skutecznie uchylił się od skutków umowy na podstawie błędu, co oznacza, że umowa od początku ex tunc jest nieważna.

24)  Stan faktyczny sprawy został ustalony w oparciu o odpisy dokumentów przedstawione przez strony procesu, w oparciu o zeznania świadków i stron. Zeznania te są wiarygodne w rozważanym wyżej zakresie, istotnym dla rozstrzygnięcia, istota rozstrzygnięcia opiera się na ocenie prawnej zaistniałych faktów.

V. Koszty procesu.

Powodowie przegrali proces z powództwa głównego, co oznacza obowiązek zwrotu pozwanemu celowych kosztów procesu, zgodnie z art. 98 § 1 i 3 k.p.c., wynagrodzenia radcy prawnego kwocie 5400 zł, ustalonej na podstawie § 2 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz opłaty od pełnomocnictwa (pkt 2. wyroku). Powodowie przegrali także postępowanie z powództwa wzajemnego i są zobowiązani do zwrotu pozwanemu - powodowi wzajemnemu kwoty 5.143,58 zł, ustalonej przy uwzględnieniu stopnia, w jakim strony utrzymały się z roszczeniami w tym postępowaniu (art. 100 k.p.c.) i przy uwzględnieniu kosztów wynagrodzenia pełnomocników obu strona według § 2 ust. 5 cytowanego rozporządzenia i uiszczonej opłaty od pozwu wzajemnego.

SSO Robert Bury