Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Decyzją z 8 października 2018r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w Ł. stwierdził, że D. G. nie podlega od 1 stycznia 2015 r. ubezpieczeniom społecznym: emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu jako pracownik płatnika składek T. G., podnosząc pozorność zawartej umowy o pracę, mającej na celu obejście przepisów prawa i uzyskanie pracowniczego tytułu do ubezpieczeń społecznych oraz skorzystania ze świadczeń z ubezpieczenia społecznego w związku z niezdolnością do pracy z powodu choroby, a nie w celu rzeczywistego świadczenia pracy. / decyzja k. 85-87 akt ZUS/.

D. G. złożył odwołanie od powyższej decyzji, wnosząc o jej zmianę i ustalenie, że podlega on obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym od 1 stycznia 2015 r. jako pracownik płatnika składek, a także o zasądzenie kosztów zastępstwa adwokackiego na jego rzecz od organu rentowego, negując pozorność kwestionowanej umowy o pracę. / odwołanie k. 3 – 7/.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie, wywodząc, jak w w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji. /odpowiedź na odwołanie k. 97-98/.

Płatnik T. G. przyłączyła się do stanowiska wnioskodawcy. / e-protokół z 11.06.2019 r. 00:05:04/.

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

D. G. (urodzony (...)) jest synem płatnika – T. G.. Odwołujący mieszka pod tym samym adresem co jego matka, ale nie prowadzą oni wspólnego gospodarstwa domowego. Odwołujący płaci matce tytułem czynszu 400 złotych miesięcznie. Każde z nich osobno kupuje jedzenie / zeznania wnioskodawcy e-prot. z 11.06.2019 r.: 00:05:20- 00:14:55 w zw. z 01:09:20, zeznania płatnika e-prot. z 11.06.2019 r.: 00:18:17- 00:21:45 w zw. z 01:09:36/.

T. G. prowadzi od 4 stycznia 1999 r. własną działalność gospodarczą na podstawie wpisu w (...) pod firmą (...), której przedmiotem jest sprzedaż detaliczna prowadzona w niewyspecjalizowanych sklepach z przewagą żywności, napojów i wyrobów tytoniowych. P. prowadzi sklep spożywczy o pow. 50 m 2, w którym sprzedaje artykuły spożywcze, warzywa, a przez jakiś czas także sprzedawała proszki do prania i papier toaletowy /niesporne, a nadto wydruk z (...) k. 10 akt ZUS, zeznania wnioskodawcy e-prot. z 11.06.2019 r.: 00:05:20- 00:14:55 w zw. z 01:09:20, zeznania płatnika e-prot. z 11.06.2019 r.: 00:18:17- 00:21:45 w zw. z 01:09:36/.

Aktualnie T. G. przebywa od 2017 r. na emeryturze. / zeznania płatnika e-prot. z 11.06.2019 r.: 01:09:46/.

Odwołujący legitymuje się wykształceniem zawodowym o specjalności elektromechanik. W okresie od 9. Listopada 1995 r. do 8 lutego 1998 r. pracował w Zakładach (...) na stanowisku elektrotechnika, a w okresie od 16 grudnia 1998 r. do 20 września 1998 r. prowadził własną działalność gospodarczą, której przedmiotem był handel obwoźny artykułami spożywczymi.

D. G. posiada prawo jazdy. Ma zdany egzamin z zakresu przestrzegania zasad higieny w procesie produkcji żywności i w obrocie żywnością, ukończył kurs sprzedawca z umiejętnością obsługi kas fiskalnych z wynikiem dobrym /dokumenty w aktach osobowych k. 152: kwestionariusz osobowy , zaświadczenie z 8.10.2003r., zaświadczenie z 14.10.2003 r., umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego z 9.02.1995 r., świadectwo szkolne, świadectwo ukończenia zasadniczej szkoły zawodowej , świadectwo czeladnicze/.

Wnioskodawca był zatrudniony u swej matki – T. G. na podstawie umowy o pracę od 4 sierpnia 2004 r. do 31 sierpnia 2006 r. i został z tego tytułu zgłoszony do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych w dniu 3 sierpnia 2004 r. Stosunek pracy został rozwiązany przez pracodawcę z powodu likwidacji stanowiska pracy / druk (...) k. 4 akt ZUS, zeznania wnioskodawcy e-prot. z 11.06.2019 r.: 00:05:20- 00:14:55 w zw. z 01:09:20, zeznania płatnika e-prot. z 11.06.2019 r.: 00:18:17- 00:21:45 w zw. z 01:09:36, świadectwo pracy z 31.08.2006 r./.

Następnie od 2 kwietnia 2007 r. T. G. ponownie zatrudniła wnioskodawcę na stanowisku sprzedawcy i zaopatrzeniowca na podstawie umowę o pracę z 2 kwietnia 2007 r. na czas nieokreślony w pełnym wymiarze czasu pracy za wynagrodzeniem 1100 zł brutto miesięcznie. Na mocy aneksu z dn. 31 grudnia 2007 r. zwiększyła od 1 stycznia 2008 r. miesięczne wynagrodzenie wnioskodawcy do kwoty 1200 zł, następnie aneksem z 31 grudnia 2008 r. zwiększyła je do kwoty 1300 zł od 1 stycznia 2009 r., aneksem z 31 grudnia 2009 r. zwiększyła je od 1 stycznia 2010 r. do kwoty 1400 zł, aneksem z 31 grudnia 2011 r. zwiększyła je do kwoty 1600 zł od 1 stycznia 2012 r., aneksem z 31 grudnia 2013 r. zwiększyła je do kwoty 1700 zł od 1 stycznia 2013 r., aneksem z 31 grudnia 2014 r. zwiększyła je do kwoty 1800 zł od 1 stycznia 2015 r., aneksem z 31 grudnia 2015 r. zwiększyła je do kwoty 1900 zł od 1 stycznia 2016 r., aneksem z 31 grudnia 2017 r. zwiększyła je do kwoty 2100 zł, aneksem z 31 grudnia 2018 r. zwiększyła je do kwoty 2250 zł / umowa o pracę z aneksami w aktach osobowych k. 152/.

Przed zatrudnieniem odwołującego płatniczka zatrudniała na podstawie umowy o pracę w swoim sklepie na stanowisku sprzedawcy kolejno po sobie 3 pracownice. Nie była jednak zadowolona z ich pracy – uważała, że znikały jej pieniądze./ zeznania płatnika e-prot. z 11.06.2019 r.: 00:18:17- 00:21:45 w zw. z 01:09:36/.

P. korzysta z usług zewnętrznego biura rachunkowego prowadzonego przez D. S., którą pytała czy będzie mogła zatrudnić syna w swoim sklepie na umowę o pracę, na co uzyskała odpowiedź, że jest to możliwe ponieważ płatniczka nie prowadzi z synem wspólnego gospodarstwa domowego / zeznania świadka D. S. e-prot. z 11.06.2019 r.: 00:56:09- 01:00:03/.

P. nie ma prawa jazdy.

/ zeznania płatnika e-prot. z 11.06.2019 r.: 00:18:17- 00:21:45 w zw. z 01:09:36/.

Samochód służbowy S. (...) służący do zaopatrzenia sklepu płatnika jest zarejestrowany na T. G.. W badanym okresie odwołujący korzystał z niego w celach służbowych / zeznania płatnika e-prot. z 11.06.2019 r.: 00:18:17- 00:21:45 w zw. z 01:09:36, zeznania wnioskodawcy e-prot. z 11.06.2019 r.: 00:05:20- 00:14:55 w zw. z 01:09:20/

Wnioskodawca będąc pracownikiem T. G. był co roku w styczniu przeszkolony w zakresie bhp. /niesporne, zaświadczenia w aktach osobowych k. 152/.

Do zadań odwołującego na stanowisku sprzedawcy – zaopatrzeniowca należała sprzedaż w sklepie płatnika, przyjmowanie dostaw, dostawa towarów samochodem firmowym, utrzymywanie porządku w sklepie, a nadto dostarczanie dokumentów do biura rachunkowego obsługującego firmę płatnika. Pracodawca upoważnił odwołującego do podpisywania w jego imieniu dokumentów związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą. Wnioskodawca w badanym okresie wykonywał umówioną pracę w sklepie płatnika codziennie od poniedziałku do piątku w godzinach od 5.00 do 13.00. W soboty i niedziele sklep płatnika jest nieczynny. Skarżący potwierdzał obecność w pracy własnoręcznym podpisem na listach obecności. W szczególności odwołujący w badanym okresie obsługiwał klientów w sklepie płatnika, wystawiał w imieniu płatnika faktury VAT, jeździł po towar na ul. (...) i do Makro w Ł., zawoził dokumenty do księgowej na ul. (...), a nadto sprzątał w sklepie. Płatnik składek na bieżąco wydawał odwołującemu polecenia służbowe w trakcie pracy m.in. gdzie ma pojechać po towar, co ma zamówić, co ma odebrać, czy też, że ma sprzątnąć w sklepie /faktury k. 54-57 akt ZUS, zeznania wnioskodawcy e-prot. z 11.06.2019 r.: 00:05:20- 00:14:55 w zw. z 01:09:20, zeznania płatnika e-prot. z 11.06.2019 r.: 00:18:17- 00:21:45 w zw. z 01:09:36, zeznania świadka M. T. e-prot. z 11.06.2019 r.: 00:30:02 – 00:33:08, zeznania świadka J. J. e-prot. z 11.06.2019 r.: 00:34:44-00:37:25, zeznania świadka M. J. e-prot. z 11.06.2019 r.: 00:38:29- 00:40:55, zeznania świadka B. B. e-prot. z 11.06.2019 r.: 00:43:06, zeznania świadka W. B. e-prot. z 11.06.2019 r.: 00:48:48- 00:49:24, zeznania świadka U. S. e-prot. z 11.06.2019 r.: 00:49:42, zeznania świadka K. S. e-prot. z 11.06.2019 r.: 00:53:16, zeznania świadka D. S. e-prot. z 11.06.2019 r.: 00:56:09- 01:00:03/.

T. G. prowadzi dokumentację osobową i płacową dla wnioskodawcy / akta osobowe k. 152, listy płac k. 58-61, 64-66, 69-76 akt ZUS, k. 9-31/.

Wypłaca wnioskodawcy umówione wynagrodzenie w gotówce, co skarżący kwituje na listach płac swoim podpisem / listy płac k. 58-61, 64-66, 69-76 akt ZUS, k. 9-31/.

W okresach niezdolności do pracy wnioskodawcy z powodu choroby płatnik nie zatrudniał nikogo na jego miejsce. P. składek w tym czasie sama obsługiwała klientów jej sklepu i zamykała sklep na 2-3 godziny, żeby załatwić inne sprawy związane z prowadzoną przez siebie działalnością, np. związaną z zaopatrzeniem. Zdarzało się, że klienci pytali T. G. dlaczego wnioskodawca nie pracuje i co się z nim dzieje. P. jeździła sama w tym czasie po towar taksówką, albo korzystała z pomocy W. B., który ma firmę z dostawczymi samochodami. Większość towaru do sklepu płatniczki jest dostarczana przez dostawców / zeznania wnioskodawcy e-prot. z 11.06.2019 r.: 00:05:20- 00:14:55 w zw. z 01:09:20, zeznania płatnika e-prot. z 11.06.2019 r.: 00:18:17- 00:21:45 w zw. z 01:09:36 ,zeznania świadka W. B. e-prot. z 11.06.2019 r.: 00:48:48- 00:49:24, zeznania świadka U. S. e-prot. z 11.06.2019 r.: 00:49:42, zeznania świadka K. S. e-prot. z 11.06.2019 r.: 00:53:16/.

Po okresach niezdolności do pracy wnioskodawca wracał do pracy w sklepie płatnika /zeznania wnioskodawcy e-prot. z 11.06.2019 r.: 00:05:20- 00:14:55 w zw. z 01:09:20, zeznania płatnika e-prot. z 11.06.2019 r.: 00:18:17- 00:21:45 w zw. z 01:09:36, zeznania świadka M. T. e-prot. z 11.06.2019 r.: 00:30:02 – 00:33:08, zeznania świadka J. J. e-prot. z 11.06.2019 r.: 00:34:44-00:37:25, zeznania świadka M. J. e-prot. z 11.06.2019 r.: 00:38:29- 00:40:55, zeznania świadka B. B. e-prot. z 11.06.2019 r.: 00:43:06, zeznania świadka W. B. e-prot. z 11.06.2019 r.: 00:48:48- 00:49:24/.

W badanym okresie w czasie niezdolności do pracy T. G. z powodu choroby w sklepie płatnika pracował tylko skarżący. Nie zdarzało, żeby w tym samym czasie chorował wnioskodawca i jego matka /zeznania płatnika e-prot. z 11.06.2019 r.: 01:09:46/.

Płatnik składek zgłosił wnioskodawcę do obowiązkowych pracowniczych ubezpieczeń społecznych od 2 kwietnia 2007 r. / niesporne/.

D. G. po zgłoszeniu do ubezpieczeń korzystał ze świadczeń z ubezpieczenia chorobowego, od 2015 r. był wielokrotnie i długookresowo niezdolny do pracy z powodu choroby, a mianowicie: od 29.01.2015 r. do 28.02.2015 r., od 3.03.2015 r. do 29.07.2015 r., od 15.01.2016 r. do 8.07.2016 r., od 28.12.2016 r. do 21.06.2017 r., od 23.06.2017 r. do 20.12.2017 r., od 29.01.2018 r. do 2.03.2018 r., od 3.03.2018 r. do 29.05.2018 r., od 19.06.2018 r. do 28.09.2018 r. W okresie niezdolności do pracy ZUS wypłacił odwołującemu zasiłki chorobowe, a w okresach poprzedzających okresy zasiłkowe pracodawca wypłacał skarżącemu wynagrodzenie za czas niezdolności do pracy ze finansowane ze środków pracodawcy. / niesporne, a nadto wydruk wypłaconych świadczeń k. 7-9 akt ZUS/.

W 2015 r. płatniczka osiągnęła dochód w wysokości 12.791,64 zł, w 2016 r. w wysokości 11.509,55 zł, w 2017 r. zaś w wysokości 34.517,81 zł / zeznania podatkowe z lat 2015-2017 k. 17- 34 akt ZUS/.

Z podsumowania dochodów za rok obrotowy: 2016 wynika, że firma płatnika miała stratę w wysokości (-) 13.232,61 zł, 2017 osiągnęła dochód w wysokości 21.534,11 zł, w 2018 osiągnęła dochód 16.139,73 zł / podsumowanie dochodu k. 149 -151/.

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o całokształt materiału dowodowego zebranego w sprawie, w szczególności o dokumenty zawarte w aktach sprawy oraz w załączonych aktach rentowych, a także na podstawie zeznań świadków, przesłuchania wnioskodawcy i płatnika, uznając, że dowody te tworzą spójną, logiczną całość, wzajemnie ze sobą korelując.

Zgromadzonym dowodom Sąd dał wiarę w całości, a dokonując takiej oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego, uznał, że jest on wystarczający by wyjaśnić sporną okoliczność – a mianowicie czy zawarta przez wnioskodawcę z płatnikiem umowa o pracę, nosi cechy pozorności i czy została zawarta jedynie dla uzyskania pracowniczego tytułu do ubezpieczeń społecznych i skorzystania ze świadczeń z ubezpieczenia w związku ze spodziewaną niezdolnością do pracy z powodu choroby.

Sąd dał wiarę zeznaniom wszystkich świadków, przesłuchaniu wnioskodawcy i zainteresowanego płatnika, w których wskazali oni na realność zawartej umowy o pracę oraz faktyczne świadczenie pracy przez wnioskodawcę w ramach badanej umowy, tym bardziej, że korelują one z załączonymi aktami osobowymi, listami płac, wystawionymi przez wnioskodawcę fakturami. W ocenie Sądu zeznania te są jasne, logiczne i wzajemnie się uzupełniają. Ze złożonych przez płatnika dokumentów wynika, że prowadził dokumentację osobową i płacową odwołującego i wypłacił umówione wynagrodzenie w formie gotówkowej.

Podkreślić należy, że na uzasadnienie swojej wersji ZUS nie przedstawił w toku procesu żadnych dowodów oraz zasadnie nie podważył zeznań świadków, wnioskodawcy i zainteresowanego płatnika.

Rozpoznając sprawę Sąd oddalił wniosek dowodowy organu rentowego o zobowiązanie płatnika do wskazania placówek medycznych, w których leczył się wnioskodawca w latach 2014-2018 oraz wniosek o zwrócenie się do tych placówek o załączenie dokumentacji medycznej wnioskodawcy, albowiem kwestia problemów zdrowotnych skarżącego i w związku z tym długotrwałego przebywania D. G. na zwolnieniach lekarskich w okresach wskazanych przez ZUS w uzasadnieniu kwestionowanej decyzji nie jest sporna w niniejszej sprawie, a kluczowe dla rozstrzygnięcia sporu jest jedynie to czy skarżący w badanym okresie świadczył w rzeczywistości na rzecz płatnika umówioną pracę czy też nie.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie jest zasadne.

Zgodnie z brzmieniem art. 6 ust. 1 pkt 1 i 13 ust 1 pkt 1 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2019 r., poz 300 ze zm.), obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnym, rentowym, chorobowym i wypadkowym - podlegają osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są pracownikami w okresie od nawiązania stosunku pracy do dnia jego ustania.

Według zaś treści art. 22 § 1 k.p. przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem.

Do cech pojęciowych pracy stanowiącej przedmiot zobowiązania pracownika w ramach stosunku pracy należą osobiste (nie może on wyręczyć się w pracy inną osobą) i odpłatne jej wykonywanie w warunkach podporządkowania. Dla stwierdzenia cechy podporządkowania typu pracowniczego z reguły wskazuje się na takie elementy jak: określony czas pracy i określone miejsce wykonywania czynności, podpisywania list obecności, podporządkowanie pracownika regulaminowi pracy oraz poleceniom kierownictwa co do miejsca czasu i sposobu wykonywania pracy oraz obowiązek wykonywania poleceń przełożonych.

Według art. 22 § 1 ¹ k.p. zatrudnienie w warunkach określonych w § 1 jest zatrudnieniem na podstawie stosunku pracy, bez względu na nazwę zawartej przez strony umowy.

Wskazać należy, że stosunek ubezpieczeniowy jest następczy wobec stosunku pracy i powstaje tylko wówczas, gdy stosunek pracy jest realizowany. Jeżeli stosunek pracy nie powstał bądź też nie jest realizowany, wówczas nie powstaje stosunek ubezpieczeniowy, nawet jeśli jest odprowadzana składka na ubezpieczenie społeczne (wyrok SA w Lublinie z 17.01.2006 r. III AUa 433/2005, Wspólnota (...)).

Podleganie pracowniczemu tytułowi ubezpieczenia społecznego jest uwarunkowane nie tyle opłacaniem składek ubezpieczeniowych, ile legitymowaniem się statusem pracownika rzeczywiście świadczącego pracę w ramach ważnego stosunku pracy (wyrok SN z 18.10. 2005 r., II UK 43/05, OSNAPiUS 2006/15 – 16/251).

Ustalenia Sądu dokonane w niniejszej sprawie wskazują, że odwołujący zawarł w dniu 2 kwietnia 2007 r. umowę o pracę z płatnikiem składek, która stanowiła podstawę do zastosowania powyższych regulacji i przyjęcia, że skarżący uzyskał prawo do świadczeń określonych w ustawie zasiłkowej.

Niewątpliwie przeprowadzone w niniejszej sprawie dowody wskazują na to, że wskazana umowa o pracę nie została zawarta dla pozoru, jest ważna i nie ma do niej zastosowania przepis art. 83 k.c. , zgodnie z którym nieważne jest oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru.

Z czynnością prawną pozorną mamy do czynienia wówczas, gdy występują, łącznie, następujące warunki: oświadczenie woli musi być złożone tylko dla pozoru, oświadczenie woli musi być złożone drugiej stronie, adresat oświadczenia woli musi zgadzać się na dokonanie czynności prawnej jedynie dla pozoru, czyli być aktywnym uczestnikiem stanu pozorności. Pierwsza i zasadnicza cecha czynności pozornej wyraża się brakiem zamiaru wywołania skutków prawnych, jakie prawo łączy z tego typu i treścią złożonego oświadczenia. Jest to zatem z góry świadoma sprzeczność między oświadczonymi a prawdziwymi zamiarami stron, czyli upozorowanie stron na zewnątrz i wytworzenie przeświadczenia dla określonego kręgu (otoczenia), nie wyłączając organów władzy publicznej, że czynność o określonej treści została skutecznie dokonana.

Jednakże zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego, wyrażonym w wyroku z 14 marca 2001 roku (sygn. akt III UKN 258/00, opubl. OSNAP 2002/21/527), nie można przyjąć pozorności oświadczeń woli o zawarciu umowy o pracę, gdy pracownik podjął pracę i ją wykonywał, a pracodawca świadczenie to przyjmował. Nie wyklucza to rozważenia, czy w konkretnym przypadku zawarcie umowy zmierzało do obejścia prawa (art. 58 § 1 k.c. w związku z art. 300 k.p.).

O czynności prawnej mającej na celu obejście ustawy można mówić wówczas, gdy czynność taka pozwala na uniknięcie zakazów, nakazów lub obciążeń wynikających z przepisu ustawy i tylko z takim zamiarem została dokonana. Nie jest natomiast obejściem prawa dokonanie czynności prawnej w celu osiągnięcia skutków, jakie ustawa wiąże z tą czynnością prawną. Skoro z zawarciem umowy o pracę ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych wiąże obowiązek ubezpieczenia emerytalno-rentowego, chorobowego i wypadkowego, podjęcie zatrudnienia w celu objęcia ubezpieczeniem i ewentualnego korzystania ze świadczeń z tego ubezpieczenia nie może być kwalifikowane jako obejście prawa. W sytuacji, gdy wolą stron zawierających umowę było faktyczne nawiązanie stosunku pracy i doszło do świadczenia pracy za wynagrodzeniem, sama świadomość jednej ze stron umowy, a nawet obu stron, co do wystąpienia w przyszłości zdarzenia uprawniającego do świadczeń z ubezpieczenia społecznego, nie daje podstawy do uznania, że umowa miała na celu obejście prawa (wyrok SN z 2.07. 2008 r., II UK 334/07, opubl. L.).

Sąd Okręgowy podziela również pogląd Sądu Najwyższego (wyrok z 25.01.2005 r., II UK 141/04, OSNP 2005/15/235), że stronom umowy o pracę, na podstawie której rzeczywiście były wykonywane obowiązki i prawa płynące z tej umowy, nie można przypisać działania w celu obejścia ustawy (art. 58 § 1 k.c. w zw. z art. 300 k.p.).

Nadto nadmienić należy, iż w niniejszej sprawie to na organie rentowym spoczywał ciężar dowodu, że strony umowy o pracę złożyły fikcyjne oświadczenia woli, a więc, że nie miały zamiaru wywołania żadnych skutków prawnych, gdyż pracownik nie podjął wykonywania pracy, a pracodawca świadczenia tego nie przyjmował. Z tych bowiem faktów organ rentowy wywodzi skutki prawne (wyrok SN z 15.02.2007 r., I UK 269/2006, LEX nr 328015).

Stosownie zaś do treści art. 58 § 1 k.c. czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy.

Podkreślenia w tym miejscu wymaga, na co Sąd Najwyższy wielokrotnie zwracał uwagę, że nie skutkuje w sferze prawa do świadczeń z ubezpieczenia społecznego tylko taka umowa o pracę, która nie wiąże się z wykonywaniem tej umowy, a zgłoszenie do ubezpieczenia następuje tylko pod pozorem istnienia tytułu ubezpieczenia w postaci zatrudnienia. Chodzi tu zatem o "fikcyjne" zawarcie umowy, gdzie następuje zgłoszenie do ubezpieczenia społecznego jako pracownika osoby, która w rzeczywistości pracy nie świadczyła (wyrok SN z 16.03.1999 r. II UKN 512/98, OSNAPiUS 2000/9/36; wyrok SN z 28.02.2001 r. II UKN 244/00, OSNAPiUS 2002/20/496; wyrok SN z 17.12.1996 r. II UKN 32/96, OSNAPiUS 1997/15/275; wyrok SN z 4.08.2005 r. II UK 320/04, OSNAPiUS 2006/7-8/122; wyrok SN z 25.01.2005 r. II UK 141/04, OSNAPiUS 2005/15/ 712).

Tytułem do ubezpieczenia, z którym przepisy prawa ubezpieczeń społecznych łączą podleganie ubezpieczeniu i prawo do świadczeń, jest zatrudnienie jako wykonywanie pracy w ramach stosunku pracy. Nie jest istotne przy tym, czy strony miały realny zamiar zobowiązania się – przez pracownika do wykonywania pracy, a pracodawcy do przyjmowania tego świadczenia i dawania wynagrodzenia, lecz to czy zamiar taki został w rzeczywistości zrealizowany.

W świetle poczynionych ustaleń faktycznych nie można mówić o pozorności oświadczeń woli w zawarciu umowy o pracę. Podkreślić należy, że Sąd nie miał podstaw do podważenia wiarygodności twierdzeń wnioskodawcy i płatnika w zakresie intencji zawarcia umowy o pracę, zwłaszcza przy braku dowodów przeciwnych.

Do skutecznego zawarcia umowy o pracę wystarczy jedynie określenie warunków z art. 29 § 1 k.p. oraz wykonywanie umowy, zgodnie z tymi warunkami. Postępowanie dowodowe, w szczególności zeznania wszystkich przesłuchanych świadków, wykazało, że wnioskodawca pracę podjął i ją świadczył, a złożone do akt dokumenty potwierdzają, że pracodawca – świadczenie to przyjmował i płacił umówione wynagrodzenie.

Sąd Okręgowy w pierwszej kolejności zważył, że T. G. jest wprawdzie matką wnioskodawcy, lecz okoliczność ta nie może sama w sobie przesądzać o pozorności zawartej między stronami umowy o pracę. Przepisy prawa nie zabraniają zawierania umów o pracę pomiędzy bliskimi krewnymi, pod warunkiem jednakże, iż celem zawartej między stronami umowy jest wyłącznie świadczenie pracy, a nie uzyskanie świadczeń z ubezpieczenia społecznego.

Przedstawione przez płatnika argumenty, co do motywów, którymi kierował się przy podjęciu decyzji o zatrudnieniu wnioskodawcy są w ocenie Sądu logiczne. W szczególności Sąd zważył, że przed zatrudnieniem skarżącego płatnik zatrudniał kolejno po sobie na umowy o pracę (...) inne pracownice na stanowisku sprzedawcy, jednakże T. G. nie była zadowolona z wykonywanej przez nie pracy, dlatego wolała zatrudnić kogoś do kogo ma zaufanie - syna.

Sąd zważył, że jednym z fundamentów na jakich opiera się stosunek pracy jest wzajemne zaufanie stron tego stosunku, choć niewątpliwie waga zaufania po stronie pracodawcy ma swoisty ciężar z uwagi na to, że to on ponosi odpowiedzialność za działanie jego firmy wobec osób trzecich. Zaufanie płatnika do odwołującego, w uznaniu Sądu, nie było przy tym pozbawione racjonalnych podstaw, gdyż niezależnie od tego, że skarżący jest synem T. G. to miał już przed zwarciem kwestionowanej umowy o pracę odpowiednie doświadczenie zawodowe w sprzedaży artykułów spożywczych, odbył też szkolenia w tym zakresie, posiadał umiejętność obsługi kasy fiskalnej, a nadto w odróżnieniu od płatniczki ma prawo jazdy, dzięki czemu może jako zaopatrzeniowiec sam przywozić towar do sklepu. Należy wskazać, że ze zgodnych zeznań stron badanej umowy a także świadka D. S. wynika, że płatnik i wnioskodawca, mimo że mieszkają razem, to jednak nie prowadzą wspólnego gospodarstwa domowego.

W tym zaś, że na miejsce wnioskodawcy w okresie jego nieobecności nikt nie został zatrudniony, również nie można upatrywać pozorności umowy stron. W trakcie nieobecności odwołującego płatniczka sama sprzedaje w sklepie i wykonuje inne łączące się tym czynności, a przy zaopatrzeniu częściowo korzysta z pomocy świadka W. (...).

Oceniając rzeczywiste wykonywanie spornej umowy Sąd zważył, że wszyscy świadkowie potwierdzili, że wnioskodawca pracował w sklepie płatnika jako sprzedawca – zaopatrzeniowiec, szczegółowo opisując na czym polegała praca skarżącego, przytaczając konkretne sytuacje, w których widzieli skarżącego podczas pracy. Świadkowie mieszkają w bliskim sąsiedztwie sklepu płatnika, a zatem mają możliwość codziennie robić w nim zakupy. Zdaniem Sądu świadkowie mają zatem stosowną wiedzę na ten temat, a nadto jako osoby obce dla skarżącego i płatniczki nie mają żadnego interesu, aby składać korzystne dla którejś ze stron postępowania zeznania. Ponadto zeznania świadków nie zostały zakwestionowane przez organ rentowy.

Istotne jest przede wszystkim to, że z zeznań świadków, wnioskodawcy i płatnika wynika, że po okresach długotrwałej niezdolności do pracy wnioskodawca zawsze powracał do wykonywania pracy sprzedawcy – zaopatrzeniowca w sklepie płatnika. Płatnik i wnioskodawca wyjaśnili też w sposób przekonujący jak radziła sobie T. G. z prowadzeniem sklepu w czasie niezdolności do pracy skarżącego.

Przesłuchanie odwołującego i płatnika w połączeniu z dokumentacją pracowniczą skarżącego ze spornego okresu wskazują przy tym, że świadczenie pracy przez wnioskodawcę było zgodne z przedmiotem umowy i zakresem jego obowiązków pracowniczych, a przede wszystkim odbywało się w reżimie charakterystycznym dla stosunku pracy.

Odwołujący podlegał bowiem w badanym okresie pracowniczo płatnikowi składek zarówno co do miejsca, czasu, jak i sposobu wykonywania przez niego świadczenia (pracy). W szczególności nie tylko z zeznań odwołującej i zainteresowanego, ale także świadków wynika, że płatnik na bieżąco kontrolował pracę skarżącego, udzielał mu stosownych wskazówek i sprawdzał jakość wykonanych przez niego zadań.

Odwołujący swoje przybycie do pracy potwierdzał na listach obecności prowadzonych przez płatnika i w stałych ustalonych przez pracodawcę godzinach pracy pozostawał do jego dyspozycji w miejscu, w którym płatnik prowadzi swoją działalność czyli sklepie.

W godzinach pracy w sklepie odwołującego przy wykonywaniu powierzonych obowiązków w spornym okresie wiedzieli wszyscy przesłuchani świadkowie, którzy są jego stałymi klientami – w szczególności byli przez niego obsługiwani, widzieli też, jak skarżący wyładowywał towar, a nadto byli obecni przy tym, jak płatniczka wydawała synowi polecenia, aby pojechał po towar czy posprzątał sklep. Sąd zważył, że odwołujący, płatnik składek, świadkowie, w swoich zeznaniach szczegółowo przedstawili na czym konkretnie polegała praca skarżącego, co znajduje potwierdzenie w załączonych do odwołania dokumentach.

Organ rentowy wywodził swoje twierdzenia o pozorności spornej umowy o pracę przede wszystkim z tego, że odwołujący w badanym okresie często przebywał na długotrwałych zwolnieniach w związku z jego schorzeniami, na które leczy się od wielu od lat. Sąd dostrzega, że zainteresowany w spornym okresie leczył się w związku z jego schorzeniami związanymi ze zwyrodnieniem kręgosłupa (przyznał to zresztą sam wnioskodawca, składając na potwierdzenie dokumentację medyczną, jak i płatnik), a także wziął pod uwagę wcześniejszy przebieg ubezpieczenia społecznego zainteresowanego w ZUS i okresy zasiłkowe. Trzeba stanowczo jednak zauważyć, że w badanym okresie poza okresami niezdolności do pracy z powodu choroby – skarżący rzeczywiście dużo wcześniej już wykonywał pracę sprzedawcy - zaopatrzeniowca na rzecz płatnika zgodnie z kwestionowaną umową o pracę, albowiem za każdym razem po zakończeniu leczenia, wracał do pracy w sklepie płatnika. To zaś przesądza o braku pozorności tej umowy.

Sąd Okręgowy pragnie z całą mocą w tym miejscu podkreślić, że z samego faktu zawarcia umowy o pracę przez osobę, która cierpi na określone schorzenie, ani z tego, że w stosunkowo niedługim czasie od zawarcia takiej umowy pracownik zaczyna korzystać ze zwolnień lekarskich nie można wywodzić pozorności takiej umowy. Pozorność powinna być wykazana przez organ rentowy stosownymi dowodami i nie może opierać się jedynie na przypuszczeniach ZUS-u. Ponadto wskazać należy, że nie jest objęte zakazem prawnym zawieranie umów o pracę w celu osiągnięcia skutku w postaci objęcia pracownika ubezpieczeniem społecznym, ani też skutek w postaci objęcia obowiązkowym ubezpieczeniem społecznym nie jest zakazany przez prawo, ale właśnie odwrotnie – następczym skutkiem rzeczywistego podjęcia pracy w ramach stosunku pracy jest nakaz obowiązkowego ubezpieczenia pracownika co wprost wynika z ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (art. 6 ust.1 pkt 1, art. 12 ust.1 , art. 13 pkt 1 ustawy systemowej).

Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z 25 listopada 2004 r. ( I PK 42/04, OSNP 2005, nr 14, poz. 209) stwierdził, że ,,czynności mające na celu obejście ustawy (in freudem legis) zawierają jedynie pozór zgodności z ustawą. Czynność prawna mająca na celu obejście ustawy polega na takim ukształtowaniu jej treści, która z punktu widzenia formalnego (pozornie) nie sprzeciwia się ustawie, ale w rzeczywistości (w znaczeniu materialnym) zmierza do zrealizowania celu, którego osiągnięcie jest przez nią zakazane. Chodzi tu zatem o wywołanie skutku sprzecznego z prawem” (podobnie wyrok SN z 25.01.2005 r., II UK 141/04, OSNP 2005/15/235; wyrok SN z 9.08.2005 r., III UK 89/05).

Z pewnym uproszczeniem można zatem stwierdzić, że obejście ustawy to zachowanie podmiotu prawa, który napotykając prawny zakaz dokonania określonej czynności prawnej ,,obchodzi” go w ten sposób, że dokonuje innej niezakazanej formalnie czynności w celu osiągnięcia skutku związanego z czynnością zakazaną, a tym samym sprzecznego z prawem.

Skorzystanie z zasiłków z ubezpieczenia społecznego, nie może być uznane za cel, którego osiągnięcie jest sprzeczne z prawem. Skorzystanie z ochrony gwarantowanej pracowniczym ubezpieczeniem społecznym jest legalnym celem zawierania umów o pracę ( vide: wyrok SN z 9.08.2005 r., III UK 89/05). Może on nawet być głównym motywem nawiązania stosunku pracy, zamiast wykonywania pracy na innych podstawach prawnych.

Zawierając umowy o pracę strony kierują się różnymi motywami indywidualnymi, które należy odróżnić od causae czynności prawnej (typowego celu czynności prawnej). Między innymi, jak trafnie wskazał Sąd Najwyższy, zawarcie umowy o pracę, choćby zmierzało do uzyskania kredytu bankowego, nie jest obejściem ustawy (zob. w/w wyrok SN z 25.11.2004 r., I PK 42/04, wyrok SN z 9.08.2005 r., III UK 89/05).

Podobnie takiego zarzutu nie można postawić umowie o pracę nienaruszającej art. 22 k.p., nawet gdy jej cel dyktowany był wyłącznie chęcią uzyskania świadczeń z ubezpieczenia społecznego (zob. w/w wyrok z 25.11.2004 r., I PK 42/04, wyrok SN z 9.08.2005 r., III UK 89/05).

Reasumując - najistotniejsze na gruncie niniejszej sprawy jest to, że skarżący faktycznie wykonywał pracę na rzecz płatnika składek po podpisaniu umowy o pracę, a pracodawca przyjmował od wnioskodawcy świadczoną na jego rzecz przez odwołującego pracę i wypłacał mu za to umówione wynagrodzenie.

Podkreślić należy, że o pozorności można mówić jedynie wówczas, gdy oświadczenie woli złożone jest drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru, co w praktycznym przełożeniu oznacza, że strony niejako udają, że dokonują jakiejś czynności prawnej, np. zawierają umowę o pracę.

Postępowanie dowodowe przeprowadzone w niniejszej sprawie wykazało, że pTeresa G. chciała zatrudnić pracownika o czym świadczy chociażby jej zachowanie w okresie poprzedzającym zatrudnienie wnioskodawcy, skoro zatrudniała na umowy o pracę (...) inne osoby. Nie było to zatem stanowisko pracy utworzone specjalnie dla skarżącego.

Ponadto o realnym zamiarze zatrudnienia odwołującego i rzeczywistej potrzebie świadczy to, że matka wnioskodawcy jest już osobą starszą, przebywa na emeryturze, nie ma prawa jazdy, a zatem sama nie może zajmować się zaopatrzeniem swojego sklepu, a nadto jej stan zdrowia nie pozwala już na samodzielne wykonywanie wszystkich czynności łączących się z prowadzeniem sklepu, skarżący zaś pomimo leczenia swoich schorzeń faktycznie świadczył pracę sprzedawcy – zaopatrzeniowca w godzinach pracy sklepu płatnika, miał odpowiednie do tego kompetencje i doświadczenie, i otrzymywał za to stosowne wynagrodzenie. A zatem niewątpliwie brak było po obu stronach zgody na zatrudnienie pozorne.

Uwzględniając poglądy Sądu Najwyższego wyrażone w przytoczonych powyżej orzeczeniach, należy uznać, że w sytuacji, gdy wolą stron zawierających umowę o pracę było nawiązanie stosunku pracy i doszło do faktycznego świadczenia pracy za wynagrodzeniem, sama świadomość jednej ze stron umowy, a nawet obu jej stron, co do wystąpienia w przyszłości zdarzenia uprawniającego do świadczeń z ubezpieczenia społecznego (np. choroby), nie daje podstawy do uznania, że umowa miała na celu obejście prawa.

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy doszedł do przekonania, iż decyzja organu rentowego wydana została w oparciu o błędnie ustalony stan faktyczny i nie znajduje oparcia w realiach sprawy niniejszej.

Wobec powyższego na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c., zmienił zaskarżoną decyzję orzekając jak w pkt. 1 sentencji wyroku.

Orzeczenie o zwrocie kosztów zastępstwa procesowego zapadło na podstawie art. 98 §1 i 3 k.p.c. w zw. z §9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (t.j. Dz. U. z 2015 r., poz. 1800 ze zm.).

A.P.