Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 14 lutego 2019 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie następującym:

Przewodniczący: SSA Anna Polak

Sędziowie: SSA Romana Mrotek

SSO del. Gabriela Horodnicka-Stelmaszczuk (spr.)

Protokolant: st. sekr. sąd. Edyta Rakowska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 14 lutego 2019 r. w Szczecinie

sprawy T. M.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S.

o prawo do emerytury pomostowej

na skutek apelacji ubezpieczonego

od wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie

z dnia 19 czerwca 2018 r., sygn. akt VI U 1689/17

oddala apelację.

SSA Romana Mrotek SSA Anna Polak SSO del. Gabriela Horodnicka-

Stelmaszczuk

Sygn. akt III AUa 436/18

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 28 października 2017 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. odmówił T. M. prawa do emerytury pomostowej, wskazując, że ubezpieczony nie udowodnił okresu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wynoszącego co najmniej 15 lat.

Z powyższą decyzją nie zgodził się T. M., który w odwołaniu wniósł o zaliczenie pracy wykonywanej w Fabryce (...) do pracy w szczególnych warunkach. Ubezpieczony wskazał, że nie ma obecnie możliwości uzyskania świadectwa pracy w szczególnych warunkach, bowiem zakład pracy nie istnieje.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie w całości, podtrzymując argumentację, jak w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji.

Wyrokiem z dnia 19 czerwca 2018 r. Sąd Okręgowy w Szczecinie VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalił odwołanie.

Sąd Okręgowy oparł swoje rozstrzygnięcie na następujących ustaleniach faktycznych i rozważaniach prawnych:

T. M. urodził się w dniu (...), wniosek
o emeryturę pomostową złożył w organie rentowym w dniu 24 sierpnia 2017 r. Ubezpieczony udowodnił 33 lata, 9 miesięcy i 16 dni okresów składkowych
i nieskładkowych.

W okresie od 24 listopada 1986 r. do 19 stycznia 2009 r. T. M. był zatrudniony w Fabryce (...) w S.
w pełnym wymiarze czasu pracy. W dniu 24 listopada 1986 r. ubezpieczony zawarł z (...) w S. umowę o pracę na okres próbny od 24 listopada 1986 r. do 7 grudnia 1986 r. w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowisku tokarza. W dniu 8 grudnia 1986 r. T. M. zawarł z pracodawcą umowę o pracę na czas nieokreślony na stanowisku tokarza. W okresie od 24 listopada 1986 r. do 3 listopada 1991 r. ubezpieczony pracował jako tokarz, do jego obowiązków należała obsługa obrabiarki wyrobów metalowych. W okresie od 11 do 23 września 1991 r. ubezpieczony korzystał z urlopu bezpłatnego.

Z dniem 4 listopada 1991 r. ubezpieczony został przniesiony ze stanowiska operatora obrabiarek skrawających na stanowisko malarza wyrobów metalowych. W okresie od 4 listopada 1991 r. do 15 marca 1998 r. ubezpieczony pracował na stanowisku malarza wyrobów metalowych. Do obowiązków ubezpieczonego należało ręczne lakierowanie wałów napędowych pistoletem natryskowym farbą nitro. Ubezpieczony pracował w kabinie lakierniczej. Mimo wykonywania pracy w masce ubezpieczony wdychał opary lakierów, farb i rozpuszczalników.

Z dniem 16 marca 1998 r. ubezpieczony został przeniesiony na stanowisko wyważacza wałów. W okresie od 16 marca 1998 r. do 19 stycznia 2009 r. ubezpieczony pracował jako wyważacz wałów napędowych. Jako wyważacz ubezpieczony zakładał wał na wyważarkę wałów, uruchamiał wał, następnie w oparciu o informacje znajdujące się na 3 okrągłych ekranach, dotyczące wielkości odważników, które należy dobrać zgrzewał odważniki łukiem elektrycznym do wału. W okresie od 16 marca 1998 r. do 19 stycznia 2009 r. poza obowiązkami wyważacza ubezpieczony wykonywał również prace związane ze spawaniem wałów napędowych i rur do łączenia wałów oraz zajmował się montowaniem podzespołów wałów napędowych. Czasami, gdy nie było pracy dla wyważaczy wnioskodawca był przydzielany prac porządkowych.

Od 19 sierpnia 2004 r. ubezpieczony, z tytułu prowadzenia własnej taksówki osobowej, jest członkiem Zrzeszenia (...) w S..

W dniu 16 marca 2008 r. pracodawca wystawił ubezpieczonemu świadectwo pracy, w którym wskazał, że ubezpieczony wykonywał pracę w szczególnych warunkach – od 4 listopada 1991 r. do 15 marca 1998 r. jako malarz/lakierowanie ręczne lub natryskowe – niezhermetyzowane wymienione w Dziale XIV poz. 17 pkt 1 oraz od 16 marca 1998 r. do 19 stycznia 2009 r. jako wyważacz (prace przy spawaniu
i wycinaniu elektrycznym, gazowym, atomowo-wodorowym wymienione w Dziale XIV poz. 12 pkt 13 Zarządzenia nr 3 MHiPM z dnia 30 marca 1985 r., Dz. Urz. Nr 1-3 poz. 1 wykaz A rozporządzenia rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r., Dz.U. Nr 8/83).

Po ustaleniu powyższego stanu faktycznego, wskazując na treść 1 ust. 1, art. 3, art. 4 i art. 49 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (Dz.U.
z 2015 r., poz. 965), Sąd Okręgowy uznał odwołanie za nieuzasadnione.

Biorąc pod uwagę zebrany w sprawie materiał dowodowy, Sąd pierwszej instancji ustalił, że po dniu 31 grudnia 2008 r. ubezpieczony nie świadczył pracy w warunkach szczególnych w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach pomostowych. W konsekwencji uznał, że skoro po 31 grudnia 2008 r. ubezpieczony nie wykonywał pracy w warunkach szczególnych w rozumieniu ustawy o emeryturach pomostowych, to do jego sytuacji nie znajdował zastosowania przepis art. 4 ustawy o emeryturach pomostowych, lecz art. 49 tejże ustawy. Przepis ten stanowi, iż osoba która po dniu 31 grudnia 2008 r. nie wykonywała pracy w warunkach szczególnych wymienionych w nowym wykazie prac (do ustawy o emeryturach pomostowych) – jak ubezpieczony – mogłaby nabyć prawo do emerytury pomostowej, gdyby na dzień wejścia w życie ustawy o emeryturach pomostowych, tj. 1 stycznia 2009 r., posiadała wymagany okres pracy w warunkach szczególnych w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3, tj. w rozumieniu aktualnie obowiązujących przepisów.

Sąd meriti podkreślił, że taka interpretacja omawianego przepisu pozostaje bezsporna w orzecznictwie Sądu Najwyższego, który w wyroku z dnia 4 grudnia 2013 r. (II UK 159/13, LEX nr 1405231) wyraźnie wskazał, iż art. 49 w miejsce warunku z art. 4 pkt 6 wprowadza wymaganie, aby zainteresowany spełniał w dniu wejścia w życie ustawy (1 stycznia 2009 r.) warunek posiadania co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy o emeryturach pomostowych. Osoba ubiegająca się o emeryturę pomostową, która po dniu 31 grudnia 2008 r. nie kontynuuje pracy w warunkach szczególnych lub o szczególnym charakterze i legitymuje się w związku z tym jedynie stażem pracy „szczególnej” według poprzednio obowiązujących przepisów, może nabyć prawo do tej emerytury jedynie wówczas, gdy dotychczasowy staż pracy można kwalifikować jako pracę w warunkach szczególnych lub o szczególnym charakterze w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy o emeryturach pomostowych. Sąd Najwyższy odniósł się również w tym kontekście do art. 3 ust. 7 ustawy o emeryturach pomostowych wskazując, iż przepis ten zezwala na uwzględnienie okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów rozporządzenia z 1983 r., ale jedynie w przypadku ubezpieczonych spełniających warunek wykonywania po dniu 31 grudnia 2008 r. pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy o emeryturach pomostowych. Jest on wyłączony w stosunku do osób, które takiej pracy po wskazanej dacie nie wykonywały, a w rezultacie nie spełniają warunku określonego w art. 4 pkt 6 tej ustawy.

Na tożsamym stanowisku Sąd Najwyższy stanął w wyroku z dnia 4 września 2012 r. (I UK 164/12, OSNP 2013/15-16/185) przyjmując, iż okres pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu art. 3 ust. l i 3 wskazany w art. 49 pkt. 3 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych oznacza okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze na stanowiskach wymienionych w załącznikach 1 i 2 ustawy o emeryturach pomostowych, bez wliczania do niego okresów pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu art. 32 i 33 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (również wyrok SA w Gdańsku z dnia 25 kwietnia 2013 r., III AUa 1857/12, LEX nr 1322446).

Sąd Okręgowy wskazał, iż warunkiem skutecznego ubiegania się o emeryturę pomostową w świetle wykładni językowej art. 4 i art. 49 ustawy z 2008 r. o emeryturach pomostowych jest zatem legitymowanie się określonym stażem w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze (w rozumieniu ustawy o emeryturach pomostowych lub dotychczasowych przepisów) oraz kontynuowanie pracy w tych warunkach po wejściu w życie ustawy. W przypadku kiedy osoba ubiegająca się o to świadczenie nie kontynuuje pracy w warunkach szczególnych po dniu 31 grudnia 2008 r. i legitymuje się w związku z tym jedynie stażem pracy szczególnej według poprzednio obowiązujących przepisów może nabyć prawo do nowego świadczenia jedynie wówczas, gdy dotychczasowy okres pracy można kwalifikować jako prace w warunkach szczególnych w rozumieniu dziś obowiązujących przepisów (art. 3 ust. 1 ustawy) lub o szczególnym charakterze (art. 3 ust. 3 ustawy).

Sąd meriti zważył, iż ubezpieczony ukończył 60 lat i udokumentował okres składkowy i nieskładkowy w wymiarze powyżej 25 lat oraz nie pozostawał
w stosunku pracy. Spornym pozostawało ustalenie, czy w dniu wejścia w życie ustawy o emeryturach pomostowych, tj. 1 stycznia 2009 r., posiadał on wymagany okres pracy w szczególnych warunkach w rozumieniu art. 3 tej ustawy w wymiarze 15 lat. Wnioskodawca wskazywał, że w szczególnych warunkach pracował jedynie
w Fabryce (...) na stanowiskach malarza, wyważacza i spawacza.

Sąd Okręgowy wskazał, iż dokumentów zgromadzonych w aktach osobowych oraz z zeznań wnioskodawcy i świadków wynika, że ubezpieczony był zatrudniony w okresie od 24 listopada 1986 r. do 19 stycznia 2009 r. w Fabryce (...) w S., w tym w okresie od 24 listopada 1986 r. do 3 listopada 1991 r. na stanowisku tokarza, w okresie od 4 listopada 1991 r. do 15 marca 1998 r. na stanowisku malarza wyrobów metalowych, natomiast w okresie od 16 marca 1998 r. do 19 stycznia 2009 r. na stanowisku wyważacza. Poza sporem pozostawało również i to, że praca na stanowisku malarza przy lakierowaniu ręcznym lub natryskowym – niezhermetyzowanym (dział XIV poz. 17 wykazu A) oraz praca spawacza (dział XIV poz. 12 wykazu A) są uznawane za pracę w warunkach szczególnych w rozumieniu przepisów rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. z 1983 r. Nr 8 poz. 43).

W ocenie Sądu pierwszej instancji, zgromadzony w sprawie materiał dowodowy dawał podstawy do ustalenia, że w okresie od 4 listopada 1991 r. do 15 marca 1998 r. ubezpieczony wykonywał pracę na stanowisku malarza przy lakierowaniu natryskowym – niezhermetyzowanym stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, a więc prace wymienione w pozycji 17, działu XIV wykazu A stanowiącego załącznik do rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. Prac tych nie można jednak kwalifikować jako prac w warunkach szczególnych w rozumieniu dziś obowiązujących przepisów ustawy o emeryturach pomostowych, gdyż w pozycji 29 załącznika nr 1 do ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. wymieniono jako prace w szczególnych warunkach jedynie prace bezpośrednio przy malowaniu w pomieszczeniach o bardzo małej kubaturze z utrudnioną wentylacją (podwójne dna statków, zbiorniki, rury itp.). Jak wynika z zeznań wnioskodawcy obowiązków malarza nie wykonywał w warunkach o których mowa w pozycji 29 załącznika nr 1 do ustawy o emeryturach pomostowych.

Zdaniem Sądu Okręgowego wyniki postępowania dowodowego nie pozwalają uznać, że w pozostałych okresach zatrudnienia wnioskodawca pracował
w szczególnych warunkach. Jak wynika z zeznań wnioskodawcy i świadków, do obowiązków ubezpieczonego jako wyważacza należało mocowanie wału napędowego na wyważarce, uruchamianie wału obrotowego według wskazań dokumentacji technologicznej, kontrolowanie i sprawdzanie na ekranach wyważarki wartości niewyważonych oraz zgrzewanie odpowiedniej ilości płytek wyważających. W tym samym okresie zatrudnienia ubezpieczony wykonywał prace związane ze spawaniem oraz montowaniem podzespołów wałów napędowych. Co więcej, jak wynika z zeznań świadka K. K., gdy nie było pracy dla wyważaczy ubezpieczony był przydzielany przez brygadzistów do czynności porządkowych. Sąd orzekający podkreślił, że wbrew przekonaniu wnioskodawcy, praca na stanowisku wyważacza nie jest pracą w warunkach szczególnych w rozumieniu przepisów rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r., gdyż praca taka nie została wymieniona w wykazie A stanowiącym załącznik do rozporządzenia. Z tego samego powodu pracą w warunkach szczególnych nie jest praca montera czy tokarza. Pracą w warunkach szczególnych jest praca spawacza wymieniona w dziale XIV, w pozycji 12 wykazu A. Zaliczenie pracy na stanowisku spawacza do okresu pracy w warunkach szczególnych jest możliwe tylko wtedy, gdy obowiązki spawacza są wykonywane stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, a nie na przemian z obowiązkami wyważacza i montera.

Sąd meriti stwierdził, że wykonywana przez wnioskodawcę praca na stanowiskach malarza i wyważacza niewątpliwie była pracą w trudnych i niebezpiecznych warunkach (na co wskazuje również fakt, że w świetle przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. prace wykonywane przez ubezpieczonego były uznawane za prace w warunkach szczególnych), podkreślił jednak, że w przypadku kiedy osoba ubiegająca się o emeryturę pomostową nie wykonywała po dniu 31 grudnia 2008 r. pracy w warunkach szczególnych w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach pomostowych (a taka sytuacja miała miejsce w realiach niniejszej sprawy) i legitymuje się w związku z tym jedynie stażem pracy szczególnej według poprzednio obowiązujących przepisów może nabyć prawo do nowego świadczenia jedynie wówczas, gdy dotychczasowy okres pracy można kwalifikować również jako prace w warunkach szczególnych (art. 3 ust. 1 ustawy) lub o szczególnym charakterze (art. 3 ust. 3 ustawy) w rozumieniu dziś obowiązujących przepisów. W ocenie Sądu pierwszej instancji wykonywane przez ubezpieczonego prace nie znajdują odniesienia w wykazie prac w warunkach szczególnych lub szczególnym charakterze stanowiącym załącznik nr 1 i 2 do ustawy o emeryturach pomostowych, a co więcej, z zebranego w sprawie materiału dowodowego wynika, że w szczególnych warunkach (na stanowisku malarza) w rozumieniu rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. wnioskodawca pracował jedynie 6 lat.

Sąd Okręgowy dodatkowo zwrócił uwagę, że w orzecznictwie ukształtował się jednoznaczny pogląd, zgodnie z którym nabycie prawa do emerytury w niższym niż powszechnie wieku jest przywilejem, w związku z czym przy wykładni przepisów określających przesłanki nabycia takiego świadczenia nie można stosować wykładni rozszerzającej, w szczególności jeżeli chodzi o rodzaj pracy i jej charakter. Przepisy regulujące system zabezpieczenia społecznego – ze względu na swoją istotę
i konstrukcję – podlegają bowiem wykładni ścisłej (wyroki Sądu Najwyższego z dnia: 16 sierpnia 2005 r., sygn. akt I UK 378/04, z dnia 23 października 2006 r., sygn. akt I UK 128/06, z dnia 29 stycznia 2008 r., sygn. akt I UK 239/07, z dnia 4 marca 2008 r., sygn. akt II UK 129/07, z dnia 19 maja 2009 r., sygn. akt III UK 6/09).

Ustalony w sprawie stan faktyczny oparto na podstawie niebudzących wątpliwości Sądu pierwszej instancji oraz niekwestionowanych przez strony dowodów z dokumentów znajdujących się w aktach sprawy, w aktach osobowych skarżącego oraz aktach emerytalnych. Jako wiarygodne Sąd meriti ocenił zeznania ubezpieczonego i świadków, gdyż były one konsekwentne, logiczne i spójne a nadto korespondowały z dowodami w postaci dokumentów. Sąd ten nie doszukał się podstaw mogących podważyć wiarygodność słów świadków, którzy w spornym okresie byli współpracownikami ubezpieczonego: W. B. pracował w Fabryce (...) w S. w latach 1987-2006 na stanowisku operatora maszyn skrawających – tokarza, K. K. pracował w (...) w latach 1983-2007 jako monter wałów napędowych, a później wyważacz.

Mając na uwadze omówione regulacje prawne oraz wyniki postępowania dowodowego, w ocenie Sądu pierwszej instancji nie sposób przyjąć, że skarżący spełnia wymogi niezbędne do przyznania mu emerytury pomostowej. T. M. nie wykazał, że po dniu 31 grudnia 2008 r. wykonywał prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymienione w załącznikach do ustawy o emeryturach pomostowych i nie legitymuje się 15-letnim stażem pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy, stąd też brak jest przesłanek do zmiany zaskarżonej decyzji.

W tym stanie rzeczy Sąd Okręgowy na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. oddalił odwołanie jako nieuzasadnione.

Z powyższym rozstrzygnięciem w całości nie zgodził się ubezpieczony, który
w wywiedzionej apelacji zarzucił mu:

1) naruszenie art. 49 pkt 2 i pkt 3 w zw. z art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (zwanej dalej „ustawą”), poprzez tak ich niewłaściwą wykładnię, jak i nieprawidłowe zastosowanie;

2) naruszenie art. 5 w zw. z art. 232 i 278 § 1 k.p.c., mogące mieć wpływ na wynik postępowania, poprzez zaniechanie pouczenia ubezpieczonego o tym, iż spełnienie przez niego wymienionego w art. 49 pkt 3 warunku wymaga przeprowadzenia dowodu z opinii biegłego, o którego opinię ubezpieczony może przed sądem wnioskować;

3) naruszenie art. 468 § 1 w zw. z § 2 pkt 4 k.p.c., mogące mieć wpływ na wynik postępowania, poprzez zaniechanie wyjaśnienia, czy (a jeśli tak, to o ile) czas pracy ubezpieczonego przekraczał dobowe i tygodniowe normy, co mogło doprowadzić do błędnych ustaleń, że pracy spawacza ubezpieczony nie wykonywał stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, przez co nie wykonywał pracy w szczególnych warunkach od 16 marca 1998 r. do 31 grudnia 1998 r.;

4) naruszenie art. 468 § 1 w zw. z § 2 pkt 3 k.p.c., mogące mieć wpływ na wynik postępowania, poprzez zaniechanie ustalenia, jakie dowody należałoby przeprowadzić, aby ustalić, czy praca spawacza w okresie zatrudnienia na stanowisku wyważacza była wykonywana przez ubezpieczonego stale i w pełnym wymiarze czasu pracy po to, aby przynajmniej zwrócić na to uwagę stronie działającej bez profesjonalnej pomocy prawnej, stosownie do art. 5 k.p.c., na potrzebę sformułowania odpowiednich wniosków w tym przedmiocie;

5) ewentualnie, skarżący zarzucił wyrokowi również naruszenie art. 3 ust. 1 ustawy.

Wskazując na powyższe, apelujący wniósł o zmianę orzeczenia w całości poprzez przyznanie ubezpieczonemu prawa do emerytury pomostowej, jak też o zasądzenie od organu emerytalnego na jego rzecz zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego według norm przepisanych.

Nadto, skarżący wniósł o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego na okoliczność tego:

1) czy praca, jaką ubezpieczony wykonywał w okresie od 16 marca 1998 r. do 31 grudnia 2008 r. była związana z czynnikami ryzyka, które z wiekiem mogą z dużym prawdopodobieństwem spowodować trwałe uszkodzenie zdrowia, wykonywana
w szczególnych warunkach środowiska pracy, determinowanych siłami natury lub procesami technologicznymi, które mimo zastosowania środków profilaktyki technicznej, organizacyjnej i medycznej stawiały przed pracownikami wymagania przekraczające poziom ich możliwości, ograniczony w wyniku procesu starzenia się jeszcze przed osiągnięciem wieku emerytalnego, w stopniu utrudniającym ich pracę na dotychczasowym stanowisku;

2) czy praca, jaką ubezpieczony wykonywał od 1 stycznia 2009 r. do 19 stycznia 2009 r. była związana z czynnikami ryzyka, które z wiekiem mogą z dużym prawdopodobieństwem spowodować trwałe uszkodzenie zdrowia, wykonywana
w szczególnych warunkach środowiska pracy, determinowanych siłami natury lub procesami technologicznymi, które mimo zastosowania środków profilaktyki technicznej, organizacyjnej i medycznej stawiały przed pracownikami wymagania przekraczające poziom ich możliwości, ograniczony w wyniku procesu starzenia się jeszcze przed osiągnięciem wieku emerytalnego, w stopniu utrudniającym ich pracę na dotychczasowym stanowisku.

Apelujący wniósł również o wystąpienie przez Sąd odwoławczy do Trybunału Konstytucyjnego z pytaniem prawnym:

1) czy art. 49 pkt 3 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych, rozumiany w ten sposób, że jednym z koniecznych warunków nabycia prawa do emerytury pomostowej przez osobę, która po dniu 31 grudnia 2008 r. nie wykonywała pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest to, aby do tego dnia przepracowała co najmniej 15 lat w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, a przy tym prace te odpowiadały pracom wymienionym w wykazach stanowiących załącznik nr 1 i nr 2 do tej ustawy, w sytuacji gdy drugi konieczny warunek, wynikający z art. 49 pkt 2 w zw. z art. 4 pkt 5 ustawy pozwala, aby prace, wykonywane przed 1 stycznia 1999 r., były pracami w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów art. 32 ustawy o emeryturach
i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, a zatem, aby odpowiadały pracom wymienionym w załącznikach do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, a przy tym zakresy stanowisk i charakterów prac wymienione w przepisach dotychczasowych oraz ustawie o emeryturach pomostowych nie pokrywają się

- narusza zasadę przyzwoitej legislacji, wypływającą z zasady zaufania obywatela do Państwa i Prawa (art. 2 Konstytucji);

- narusza konstytucyjną zasadę ochrony praw słusznie nabytych, wynikającą z zasady zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa (jw.);

2) czy art. 3 ust. 1 zdanie drugie ustawy o emeryturach pomostowych w zakresie,
w którym ustanawia numerus clausus prac w szczególnych warunkach, odwołując się do załącznika numer 1, pomimo tego, że sam w zdaniu pierwszym wprowadza definicję prac w szczególnych warunkach, której odpowiadają lub mogą odpowiadać również prace nie wymienione w tym załączniku

- narusza zasadę przyzwoitej legislacji, wypływającą z zasady zaufania obywatela do Państwa i Prawa (art. 2 Konstytucji).

W odpowiedzi na apelację organ rentowy wniósł o jej oddalenie w całości, podtrzymując swoje dotychczasowe stanowisko w sprawie.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja ubezpieczonego nie zasługuje na uwzględnienie.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, rozstrzygnięcie Sądu pierwszej instancji jest prawidłowe. Sąd Okręgowy właściwie przeprowadził postępowanie dowodowe, w żaden sposób nie uchybiając przepisom prawa procesowego oraz dokonał trafnej oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego, w konsekwencji prawidłowo ustalając stan faktyczny sprawy. Sąd Apelacyjny podzielił ustalenia faktyczne i rozważania prawne Sądu Okręgowego przedstawione w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, rezygnując jednocześnie z ich ponownego szczegółowego przytaczania (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 5 listopada 1998 r., sygn. akt I PKN 339/98, OSNAP 1999/24/776 i z dnia 22 lutego 2010 r., sygn. akt I UK 233/09, LEX nr 585720).

W pierwszej kolejności przypomnieć należy, że w niniejszej sprawie przyczyną odmowy przyznania prawa do emerytury pomostowej było nieudowodnienie przez ubezpieczonego T. M. faktu posiadania co najmniej 15 lat pracy
w warunkach szczególnych w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach pomostowych.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego ugruntowany jest pogląd, że warunkiem skutecznego ubiegania się o emeryturę pomostową w świetle wykładni językowej art. 4 i 49 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 664), jest legitymowanie się wymaganym stażem pracy w warunkach szczególnych lub o szczególnym charakterze (w rozumieniu tej ustawy lub dotychczasowych przepisów) oraz kontynuowanie pracy w tych warunkach po wejściu w życie ustawy o emeryturach pomostowych, a więc po 1 stycznia 2009 r. Osoba ubiegająca się o emeryturę pomostową, która nie kontynuuje pracy w warunkach szczególnych lub o szczególnym charakterze i legitymuje się w związku z tym jedynie stażem pracy „szczególnej” według poprzednio obowiązujących przepisów, może nabyć prawo do tej emerytury jedynie wówczas, gdy dotychczasowy staż pracy można kwalifikować jako pracę w warunkach szczególnych lub o szczególnym charakterze w rozumieniu obowiązujących przepisów – art. 3 ust. 1 i 3 ustawy o emeryturach pomostowych (m.in. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 marca 2012 r., sygn. akt II UK 164/11, Lex nr 1171289).

W związku z powyższym, z uwagi na fakt, że po dniu 31 grudnia 2008 r. T. M. bezspornie nie wykonywał pracy w warunkach szczególnych
w rozumieniu przepisów o emeryturach pomostowych, Sąd Okręgowy prawidłowo uznał, że ubezpieczony mógłby nabyć prawo do wnioskowanego świadczenia jedynie wówczas, gdyby dotychczasowy okres jego pracy został zakwalifikowany jako okres wykonywania prac w warunkach szczególnych lub o szczególnym charakterze w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 cytowanej ustawy. Tym samym, w rozpoznawanej sprawie rozstrzygnąć należało, czy dotychczas wykonywaną przez ubezpieczonego pracę (przed 31 grudnia 2008 r.) można zakwalifikować jako pracę wykonywaną w warunkach szczególnych lub o szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach pomostowych.

Zgodnie z art. 3 ust. 1 wskazanej wyżej ustawy, prace w szczególnych warunkach to prace związane z czynnikami ryzyka, które z wiekiem mogą z dużym prawdopodobieństwem spowodować trwałe uszkodzenie zdrowia, wykonywane
w szczególnych warunkach środowiska pracy, determinowanych siłami natury lub procesami technologicznymi, które mimo zastosowania środków profilaktyki technicznej, organizacyjnej i medycznej stawiają przed pracownikami wymagania przekraczające poziom ich możliwości, ograniczony w wyniku procesu starzenia się jeszcze przed osiągnięciem wieku emerytalnego, w stopniu utrudniającym ich pracę na dotychczasowym stanowisku; wykaz prac w szczególnych warunkach określa załącznik nr 1 do ustawy. Z kolei ust. 3 art. 3 stanowi, że prace o szczególnym charakterze to prace wymagające szczególnej odpowiedzialności oraz szczególnej sprawności psychofizycznej, których możliwość należytego wykonywania w sposób niezagrażający bezpieczeństwu publicznemu, w tym zdrowiu lub życiu innych osób, zmniejsza się przed osiągnięciem wieku emerytalnego na skutek pogorszenia sprawności psychofizycznej, związanego z procesem starzenia się; wykaz prac o szczególnym charakterze określa załącznik nr 2 do ustawy.

Jak słusznie przyjmuje się w orzecznictwie Sądu Najwyższego, wykaz prac określonych w art. 3 ust. 1 i 3 ustawy z 2008 r. o emeryturach pomostowych jest zamknięty i nie podlega uzupełnieniu, co oznacza, że cech pracy „o szczególnym charakterze” lub „w szczególnych warunkach” nie mogą posiadać inne prace, choćby sposób ich wykonywania i ich jakość mogła obniżyć się z wiekiem (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 13 marca 2012 r., sygn. akt II UK 164/11, LEX nr 1171289). Wykazy prac, o jakich mowa w art. 3 ust. 1 oraz 3 ustawy o emeryturach pomostowych, były przedmiotem zainteresowania Trybunału Konstytucyjnego, który uznał, że załączniki do ustawy w zakresie w jakim pomijają jako przesłankę uzyskania emerytury pomostowej prace wykonywane w warunkach innych aniżeli prace w tych wykazach wymienione są zgodne z zasadą zaufania obywatela do państwa i stanowiącego przez nie prawa oraz są zgodne z zasadą ochrony praw słusznie nabytych (patrz wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 3 marca 2011 r., sygn. akt K 23/09, OTK-A 2011/2/8).

Mając na uwadze powyższe, stwierdzić należy, że warunek wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu art. 3 ust. 1
i 3 ustawy o emeryturach pomostowych jest spełniony wyłącznie wówczas, gdy prace te wymienione zostały w załączniku nr 1 lub 2 do ww. ustawy. Innymi słowy, prawo do emerytury pomostowej na podstawie art. 49 ustawy nie przysługuje ubezpieczonemu, którego dotychczasowy okres pracy w warunkach szczególnych lub o szczególnym charakterze w obowiązującym stanie prawnym nie może być w ten sposób kwalifikowany.

Na podstawie zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego Sąd pierwszej instancji prawidłowo ustalił, że ubezpieczony T. M. był zatrudniony w Fabryce (...) w S. kolejno na stanowiskach: tokarza (od 24 listopada 1986 r. do 3 listopada 1991 r.), malarza wyrobów metalowych (od 4 listopada 1991 r. do 15 marca 1998 r.) oraz wyważacza wałów napędowych (od 16 marca 1998 r. do 19 stycznia 2009 r.). Poza sporem pozostawało również, że praca na stanowisku malarza przy lakierowaniu ręcznym lub natryskowym – niezhermetyzowanym (dział XIV poz. 17 wykazu A) oraz praca spawacza (dział XIV poz. 12 wykazu A) są uznawane za prace w warunkach szczególnych w rozumieniu rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. z 1983 r. Nr 8, poz. 43).

Sąd Okręgowy na podstawie wiarygodnych zeznań świadków oraz wyjaśnień ubezpieczonego ustalił, że będąc zatrudnionym na stanowisku malarza, T. M. nie wykonywał pracy w warunkach szczególnych w rozumieniu dziś obowiązujących przepisów ustawy o emeryturach pomostowych, bowiem nie pracował stale w pomieszczeniach o bardzo małej kubaturze, z utrudnioną wentylacją (podwójne dna statków, zbiorniki, rury), tj. nie wykonywał pracy wskazanej pod poz. 29 załącznika nr 1 do ustawy o emeryturach pomostowych. Z zeznań ubezpieczonego złożonych na rozprawie w dniu 5 czerwca 2018 r. wynika, że lakierowanie ręczne wykonywał w kabinie lakierniczej – jak dodatkowo wyjaśnił świadek K. K., kabiny te nie były całkowicie zamknięte. Z kolei świadek W. B. podał, że malowanie odbywało się na „otwartej hali” oraz że „nie było żadnych hermetycznych pomieszczeń do lakierowania” (protokół rozprawy z dnia 5 czerwca 2018 r., k. 38-39 akt sprawy).

Odnosząc się natomiast do możliwości uwzględnienia okresów pracy ubezpieczonego na stanowiskach tokarza oraz wyważacza, zwrócić należy uwagę, że wskazane wyżej prace nie zostały wymienione ani w wykazie A stanowiącym załącznik do rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r.. ani też w wykazie prac w szczególnych warunkach objętych załącznikiem nr 1 do ustawy o emeryturach pomostowych oraz w wykazie prac o szczególnym charakterze wymienionych w załączniku nr 2 do wskazanej ustawy. Należy zatem zgodzić się z Sądem Okręgowym co do tego, że prace wykonywane przez ubezpieczonego w spornych okresach zatrudnienia nie mogły zostać przypisane do żadnej z kategorii prac o zbliżonym charakterze, wymienionych w załącznikach nr 1 i 2, jako prace w warunkach szczególnych w rozumieniu ustawy o emeryturach pomostowych. W tym miejscu przypomnieć należy, że prawo do emerytury pomostowej jest instytucją wyjątkową, określającą szczególne uprawnienia uprzywilejowanego kręgu podmiotów, stąd wymaga ścisłej wykładni. W związku z powyższym, sporne w niniejszej sprawie okresy zatrudnienia nie mogły zostać uznane za okresy pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy o emeryturach pomostowych. Przy czym na marginesie wskazać należy, na co słusznie zresztą zwrócił uwagę Sąd pierwszej instancji, że ubezpieczony, będąc zatrudnionym na stanowisku tokarza oraz wyważacza, wykonywał prace zbliżone do prac spawalniczych czy też prace stricte spawalnicze, które to wymienione zostały zarówno w wykazie A stanowiącym załącznik do rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. (dział XIV poz. 12 wykazu A), jak też w wykazie prac w szczególnych warunkach objętych załącznikiem nr 1 do ustawy o emeryturach pomostowych (poz. 28 załącznika nr 1). Niemniej, powyższa okoliczność nie może wpływać na zmianę oceny charakteru zatrudnienia ubezpieczonego w spornych okresach, bowiem prac związanych ze spawaniem odwołujący z całą pewnością nie wykonywał stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, który to wymóg musi zostać spełniony, aby dany okres mógł zostać uwzględniony jako okres wykonywania pracy w warunkach szczególnych. Przypomnieć należy w tym miejscu, że ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego wynikało, iż obowiązki spawacza odwołujący niejednokrotnie wykonywał naprzemiennie z obowiązkami wyważacza czy też tokarza (montera), nadto, co również istotne, z zeznań świadków wynikało, że w sytuacjach, gdy nie było pracy dla wyważaczy, ubezpieczony był przydzielany do prac porządkowych.

Reasumując, Sąd Apelacyjny stwierdza, że ocena zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego dokonana została przez Sąd Okręgowy zgodnie z dyspozycją art. 233 k.p.c., a zaprezentowane w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku poglądy prawne zasługują na aprobatę. W niniejszej sprawie należało zatem uznać, że na dzień wydania decyzji przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych wnioskodawca nie legitymował się stażem pracy w warunkach szczególnych w wymiarze 15 lat, który uprawniałby go do uzyskania prawa do emerytury pomostowej. W orzecznictwie podkreśla się, że przesłanki do nabycia prawa do emerytury na podstawie przepisów o emeryturach pomostowych muszą być spełnione łącznie, co oznacza, że brak choćby jednego z tych warunków powoduje niemożność nabycia uprawnień emerytalnych (tak wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 26 kwietnia 2012 r., sygn. akt III AUa 252/12, LEX nr 1164689). W związku z tym, że wcześniejsza emerytura jest przywilejem, przesłanki których spełnienie jest wymagane muszą być interpretowane ściśle. Mając to na uwadze stwierdzić należy, że niespełnienie przesłanki legitymowania się co najmniej 15-letnim stażem pracy w warunkach szczególnych – pomimo spełnienia przesłanki ukończenia odpowiedniego wieku oraz posiadania wymaganych co najmniej 25 lat okresów składkowych i nieskładkowych – skutkuje brakiem możliwości przyznania ubezpieczonemu wnioskowanego świadczenia.

Ustosunkowując się do wniosków apelacji, w pierwszej kolejności stwierdzić należy, że nie zasługiwał na uwzględnienie wniosek o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego na okoliczność tego, czy praca jaką ubezpieczony wykonywał w okresach od 16 marca 1998 r. do 31 grudnia 2008 r. oraz od 1 stycznia 2009 r. do 19 stycznia 2009 r. była związana z czynnikami ryzyka, które z wiekiem mogą z dużym prawdopodobieństwem spowodować trwałe uszkodzenie zdrowia, wykonywana
w szczególnych warunkach środowiska pracy, determinowanych siłami natury lub procesami technologicznymi, które mimo zastosowania środków profilaktyki technicznej, organizacyjnej i medycznej stawiały przed pracownikami wymagania przekraczające poziom ich możliwości, ograniczony w wyniku procesu starzenia się jeszcze przed osiągnięciem wieku emerytalnego, w stopniu utrudniającym ich pracę na dotychczasowym stanowisku. W tym miejscu wyjaśnić należy bowiem, że dokonanie ustaleń dotyczących kwalifikacji danego okresu zatrudnienia jako okresu wykonywania pracy w warunkach szczególnych – z uwagi na konieczność jego „przypisania” do konkretnej pozycji właściwego załącznika (wykazu A stanowiącego załącznik do rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. oraz załącznika nr 1 lub 2 do ustawy o emeryturach pomostowych) – nie wymaga wiadomości specjalnych, a jedynie oparcia się przez sąd orzekający na dowodach z dokumentów zgromadzonych w aktach sprawy oraz treści zeznań świadków i dokonania ich oceny prawnej, która jest wyłączną kompetencją sądu, nie zaś biegłego. Z uwagi na powyższe, Sąd odwoławczy nie widział konieczności przeprowadzania zawnioskowanego przez stronę dowodu.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego, jako niezasługujący na uwzględnienie, ocenić należało również wniosek skarżącego o skierowanie pytania prawnego do Trybunału Konstytucyjnego, bowiem wskazywane przez apelującego kwestie były już przedmiotem zainteresowania Trybunału, który m.in. w przywołanym już wyroku z dnia 3 marca 2011 r. (sygn. akt K 23/09, OTK-A 2011/2/8) uznał, że załączniki do ustawy o emeryturach pomostowych, w zakresie w jakim pomijają jako przesłankę uzyskania emerytury pomostowej prace wykonywane w warunkach innych aniżeli prace w tych wykazach wymienione, są zgodne z zasadą zaufania obywatela do państwa i stanowiącego przez nie prawa oraz są zgodne z zasadą ochrony praw słusznie nabytych. Nadto, szerokie rozważania dotyczące omawianej ustawy Trybunał zawarł w wyroku z dnia 16 marca 2010 r. w sprawie o sygn. akt K 17/09 (Dz.U.2010.48.286), w którym m.in. wyjaśnił, że emerytury pomostowe, choć są świadczeniami emerytalnymi, różnią się od „zwykłych” emerytur (wypłacanych na podstawie ustawy o emeryturach i rentach z FUS osobom, które osiągnęły powszechny wiek emerytalny) oraz rozważył zakres w jakim ustawa różnicuje sytuację pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, przyznając prawo do emerytury pomostowej jedynie części z tych pracowników. Odnosząc się do zasady zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa, Trybunał Konstytucyjny wyjaśnił, iż można by mówić o jej naruszeniu wówczas, gdyby ubezpieczeni rozpoczynając pracę mogli w sposób racjonalny oczekiwać przyznania emerytur pomostowych. Tego typu oczekiwanie prawne nie może być jednak logiczną konsekwencją treści art. 24 ust. 2 ustawy emerytalnej, zgodnie z którym dla ubezpieczonych, urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r., zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze,
z wyjątkiem ubezpieczonych mających prawo do emerytury na warunkach określonych w art. 32, 33, 39, 40, 46, 50, 50a i 50e, 184 oraz w art. 88 ustawy, o której mowa w art. 150, zostaną ustanowione emerytury pomostowe.

Z powyższych względów Sąd odwoławczy nie widział potrzeby występowania do Trybunału Konstytucyjnego z pytaniem prawnym, zgodnie z żądaniem apelującego, jako że wskazywane przez skarżącego kwestie – z uwagi na wielokrotne dokonywanie przez Trybunał wykładni przepisów ustawy o emeryturach pomostowych – są w jego ocenie jasne i nie wymagają dalszej interpretacji.

Mając na uwadze przedstawioną ocenę prawną, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację ubezpieczonego jako nieuzasadnioną.

SSA Romana Mrotek SSA Anna Polak SSO del. Gabriela Horodnicka-

Stelmaszczuk