Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 17 czerwca 2019 roku

Sąd Okręgowy w Gorzowie Wielkopolskim - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący SSO Marek Zwiernik

Protokolant st. sekr. sądowy Aneta Symeryak

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 17 czerwca 2019 roku

sprawy z odwołania M. F.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w G.

z dnia 6 sierpnia 2018 roku znak (...)

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w G.

o ustalenie braku podstaw do zwrotu pobranej renty rodzinnej

oddala odwołanie.

SSO Marek Zwiernik

Sygnatura akt: VI U 977/18

UZASADNIENIE

Decyzją z 6.08.2018 roku, znak: (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. zobowiązał M. F. do zwrotu nienależnie pobranej renty rodzinnej w kwocie 23 295,98 zł.

Ubezpieczony M. F. odwołał się od tej decyzji. W uzasadnieniu odwołania podał, że przysługuje mu prawo do renty rodzinnej po żonie. Przy czym wskazał, że od 1.02.2008 roku prowadzi działalność gospodarczą lecz, jak ustnie wyjaśniono mu w ZUS, jeśli nie płaci on składek na ubezpieczenie społeczne z tytułu prowadzonej działalności, to przysługuje mu prawo do renty rodzinnej. Jednocześnie dodatkowo pracował on na umowę o pracę gdzie pilnował aby wynagrodzenie nie przekroczyło 130 % średniej krajowej. Obecnie ubezpieczony jest na emeryturze, spłaca raty kredytu i nie stać go na zwrot nieprawidłowo wypłaconej kwoty renty.

Pozwany Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. wniósł o oddalenie odwołania. Podał, że dokonał rozliczenia renty przysługującej ubezpieczonemu w związku z przychodem osiągniętym w 2017 roku z tytułu zatrudnienia w Urzędzie Miejskim w S. raz prowadzeniem pozarolniczej działalności gospodarczej. Łączny przychód skarżącego w okresie od 1.01.2017 roku do 31.12.2017 roku wyniósł 98 697,08 zł tj. z tytułu zatrudnienia kwota 68 003,48 zł (zgodnie z zaświadczeniem z 10.07.2018 roku) oraz kwota 30 693,60 zł – przychód z działalności gospodarczej, za który uważa się przychód stanowiący podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne. Przychód przekroczył wyższą kwotę graniczną dla 2017 roku (tj. 65 969,10 zł) o kwotę 32 727,98 zł. Decyzja o przyznaniu renty rodzinnej z dnia 31.07.2014 roku zawiera pouczenie o zasadach zmniejszania i zawieszania prawa do świadczeń w przypadku osiągnięcia przychodów, oraz informację, że w przypadku osiągnięcia przychodu z tytułu pozarolniczej działalności gospodarczej za przychód uważa się przychód stanowiący podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

M. F. urodził się (...).

Decyzją z dnia 31.07.2014 roku nabył prawo do renty rodzinnej po zmarłej żonie. Świadczenie przysługuje mu od dnia 2.06.2014 roku. Wysokość świadczenia ustalono na kwotę 2 371,08 zł. Wypłata renty została zawieszona z uwagi na osiąganie przychodów w kwocie powyżej 130% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy, ostatnio ogłoszonego przez prezesa GUS. Pismem z dnia 28.04.2015 roku ubezpieczony wniósł o podjęcie wypłaty renty rodzinnej z uwzględnieniem maksymalnego zmniejszenia z powodu zmniejszenia osiąganych zarobków.

Decyzją z dnia 6.05.2015 roku organ rentowy wznowił wypłatę renty rodzinnej od dnia 1.04.2015 roku.

Decyzja z dnia 6.06.2016 roku ZUS dokonał rozliczenia renty rodzinnej i zwrotu świadczenia w związku z osiągniętym przez ubezpieczonego przychodem w 2015 roku. W uzasadnieniu swojej decyzji organ rentowy wskazał, że łączny przychód osiągnięty przez M. F. w 2015 roku wyniósł 55 485,27 zł i przekroczył niższą kwotę graniczną ustaloną dla tego okresu (tj. 32 911,10 zł) łącznie o kwotę 22 574,17 zł. Jednocześnie ZUS wskazał, iż osiągnięty przez ubezpieczonego przychód w 2015 roku uzasadniał zmniejszenie łącznej kwoty świadczenia za 2015 rok o kwotę maksymalnego zmniejszenia tj. o 5 723,20 zł, w tym: od 1.01.2015 roku do 28.02.2015 roku o 474,25zł (x 2 = 948,50 zł); i od 1.03.2015 roku do 31.12.2015 roku o 477,47 zł (x 10 = 4 774,70 zł. Po dokonaniu rozliczenia ZUS przyjął, że ubezpieczonemu przysługuje zwrot świadczenia w kwocie 5 723,27 zł.

Decyzja z dnia 30.03.2017 roku pozwany dokonał rozliczenia renty rodzinnej wnioskodawcy w związku z przychodem osiągniętym przez skarżącego w 2016 roku. Łączny przychód osiągnięty w 2016 roku wyniósł 62 948,69 zł i przekroczył niższą kwotę graniczną ustaloną dla 2016 roku (tj. 34 054,40 zł) łącznie o kwotę 28 894,29 zł. Osiągnięty przez ubezpieczonego dochód uzasadniał zmniejszenie łącznej kwoty świadczenia za 2016 rok o kwotę maksymalnego zmniejszenia, tj. o 5 741,14 zł, w tym: od 1.01.2016 roku do 29.02.2016 roku o 477,47 zł (x 2 = 954,94 zł); i od 1.03.2016 roku do 31.12.2016 roku o 478,62 zł (x 10 = 4 786,20 zł). W w/w okresie świadczenie było zmniejszone na łączną kwotę 5 741,14 zł.

Pismem z dnia 12.06.2018 roku ZUS poinformował ubezpieczonego, że dokonał miesięcznego rozliczenia renty rodzinnej w związku z przychodem uzyskanym w poszczególnych miesiącach 2017 roku. Pozwany ustalił, że łączna kwota nienależnie pobranych świadczeń w 2017 roku: a/ w przypadku niedokonania wpłaty na FUS wynosi 5 811,23 zł; b/ w przypadku dokonania wpłaty na FUS wynosi 1 934,24 zł. Jednocześnie ZUS podał, że jeśli ubezpieczony dokona wpłaty na FUS kwoty 1 168,16 zł ZUS wyda decyzję rozliczającą świadczenie, w której ustali nienależnie pobrane świadczenie w kwocie 1 934,24 zł. Jeśli zaś skarżący nie dokona wpłaty na FUS w terminie do dnia 29.06.2018 roku to organ rentowy wyda decyzję rozliczającą świadczenie, w której ustalił nienależnie pobrane świadczenie w kwocie 5 811,23 zł. Dnia 9.07.2018 roku M. F. dokonał wpłaty na konto ZUS kwoty 1 168,16 zł.

W dniu 11.07.2018 roku Urząd Miejski w S. przesłał do ZUS korektę zaświadczenia o uzyskanych przychodach ubezpieczonego za 2017 rok.

Dnia 6.08.2018 roku ZUS dokonał rozliczenia nienależnie pobranych świadczeń przez ubezpieczonego.

Decyzją z dnia 6.08.2018 roku organ rentowy dokonał korekty rozliczenia renty rodzinnej ubezpieczonego w związku z osiągniętym przychodem w 2017 roku na podstawie nadesłanej korekty zaświadczenia o osiągniętym przychodzie przez Urząd Miejski w S. z dnia 10.07.2018 roku oraz danych z Kompleksowego Systemu Informatycznego o prowadzonej działalności gospodarczej i ustalił, że skarżący pobrał nienależne świadczenie w łącznej wysokości 23 295,98 zł.

Ubezpieczony odwołał się od decyzji z dnia 6.08.2018 roku.

Bezsporne.

M. F. ma ustalone prawo do renty rodzinnej po zmarłej żonie od czerwca 2014 roku. W okresie pobierania renty rodzinnej w 2017 roku miał zarejestrowaną działalność gospodarczą (od dnia 1.02.2008 roku) oraz był zatrudniony w Urzędzie Miejskim w S. jako zastępca skarbnika. Łączny przychód ubezpieczonego w 2017 roku wyniósł 98 697,08 zł, w tym: z tytułu zatrudnienia – 68 003,48 zł, oraz 30 693,60 zł z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej. Łączy przychód ubezpieczonego w 2017 roku przekroczył kwotę graniczną ustaloną dla 2017 roku tj. kwotę 65 969,10 zł o kwotę 32 727,98 zł. prowadząc działalność gospodarczą skarżący opłacał składki wyłącznie na ubezpieczenie zdrowotne.

M. F. jest zobowiązany do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń za 2017 rok w łącznej kwocie 23 295,98 zł.

Dowód: dokumenty w aktach organu rentowego, tom I: odpisy skrócone USC k. 12-13, zaświadczenia k. 14, 20, 26, 30, 34, 37,45, decyzje k. 17, 24, 32, 36; zeznania ubezpieczonego M. F. k. 13-13v, 53, zestawienia i raporty k. 17-29.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie ubezpieczonego nie zasługiwało na uwzględnienie.

Zgodnie z art. 138 ust. 1 ustawy z dnia 17.12.1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U.2018, poz. 1270; dalej jako ustawa emerytalna) osoba, która nienależnie pobrała świadczenia, jest obowiązana do ich zwrotu. Zgodnie z ust. 2 pkt 1 tego przepisu, za nienależnie pobrane świadczenia w rozumieniu ust. 1 uważa się świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania.

W ust. 4 i 5 cytowanego przepisu ustawodawca określił, za jaki okres można skutecznie żądać zwrotu nienależnie pobranego świadczenia. I tak nie można żądać zwrotu kwot nienależnie pobranych świadczeń za okres dłuższy niż 12 miesięcy, jeżeli osoba pobierająca świadczenia zawiadomiła organ rentowy o zajściu okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, a mimo to świadczenia były jej nadał wypłacane, w pozostałych zaś wypadkach - za okres dłuższy niż 3 lata, z zastrzeżeniem ust. 5. Kwoty nienależnie pobranych świadczeń w związku z osiągnięciem przychodów, o których mowa w art. 104 ust. 1, podlegają zwrotowi za okres nie dłuższy niż 1 rok kalendarzowy poprzedzający rok, w którym wydano decyzję o rozliczeniu świadczenia, jeżeli osoba pobierająca to świadczenie powiadomiła organ rentowy o osiągnięciu przychodu, w pozostałych zaś przypadkach - za okres nie dłuższy niż 3 lata kalendarzowe poprzedzające rok wydania tej decyzji.

Zgodnie zaś z art. 104 ustawy emerytalnej:

- ust. 1: prawo do emerytury lub renty ulega zawieszeniu lub świadczenia te ulegają zmniejszeniu, na zasadach określonych w ust. 3-8 oraz w art. 105, w razie osiągania przychodu z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego, o której mowa w ust. 2 oraz z tytułu służby wymienionej w art. 6 ust. 1 pkt 4 i 6;

- ust. 1a: dla emerytów i rencistów prowadzących pozarolniczą działalność za przychód, o którym mowa w ust. 1, przyjmuje się przychód stanowiący podstawę wymiaru składki na ubezpieczenia społeczne w rozumieniu przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych;

- ust. 2: za działalność podlegającą obowiązkowi ubezpieczenia społecznego, o której mowa w ust. 1, uważa się zatrudnienie, służbę lub inną pracę zarobkową albo prowadzenie pozarolniczej działalności, z uwzględnieniem ust. 3;

- ust. 3: przepisy ust. 1 i 2 stosuje się również do emerytów i rencistów osiągających przychód z tytułu działalności wykonywanej za granicą;

- ust. 4: przepisy ust. 1, 1a i 2 stosuje się również do osób wyłączonych z obowiązku ubezpieczenia społecznego z tytułu ustalenia prawa do emerytury i renty lub wykonujących działalność niepodlegającą obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu z uwagi na podleganie temu obowiązkowi z innego tytułu;

- ust. 5: przepisów ust. 1-4 nie stosuje się do honorariów z tytułu działalności twórczej i artystycznej;

- ust. 6: za przychód, o którym mowa w ust. 1, uważa się również kwoty pobranych zasiłków: chorobowego, macierzyńskiego i opiekuńczego oraz wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy, wypłacanego na podstawie przepisów Kodeksu pracy, i kwoty świadczenia rehabilitacyjnego i wyrównawczego, zasiłku wyrównawczego i dodatku wyrównawczego;

- ust. 7: prawo do emerytury, renty z tytułu niezdolności do pracy oraz renty rodzinnej, do której uprawniona jest jedna osoba, ulega zawieszeniu w razie osiągania przychodu w kwocie wyższej niż 130% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy, ostatnio ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego;

- ust. 8: w razie osiągania przychodu w kwocie przekraczającej 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy, ostatnio ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego, nie wyżej jednak niż 130% tej kwoty, świadczenie ulega zmniejszeniu o kwotę przekroczenia, nie większą jednak niż kwota maksymalnego zmniejszenia obowiązująca w dniu 3112.1998 roku w wysokości:

1) 24% kwoty bazowej obowiązującej przy ostatniej waloryzacji w 1998 r. - dla emerytury lub renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy;

2) 18% kwoty bazowej, o której mowa w pkt 1 - dla renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy;

3) 20,4% kwoty bazowej, o której mowa w pkt 1 - dla renty rodzinnej, do której uprawniona jest jedna osoba;

- ust. 9: kwoty maksymalnych zmniejszeń, o których mowa w ust. 8, podlegają podwyższeniu, przy zastosowaniu wskaźnika waloryzacji emerytur i rent w kolejnych terminach waloryzacji;

- ust. 10: Prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych ogłasza w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”:

1) w terminie do 14 dnia roboczego drugiego miesiąca każdego kwartału kalendarzowego - kwoty przychodu, o których mowa w ust. 7 i 8, z zaokrągleniem w górę do pełnych 10 groszy;

2) w terminie do 14 roboczego dnia listopada - kwoty graniczne przychodu dla mijającego roku kalendarzowego.

Wobec jednoznacznego brzmienia art. 104 ust. 1a ustawy emerytalnej, nie ma możliwości przyjęcia za podstawę rozliczenia świadczenia ubezpieczonego, pobierającego rentę i prowadzącego działalność gospodarczą, rzeczywistego przychodu z prowadzonej działalności gospodarczej. Z literalnego brzmienia tego przepisu wynika, że chodzi tu wyłącznie o przychód, który ustawodawca wiąże z ustaleniem podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Przepis ten nie odwołuje się do pojęcia przychodu w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych. Kwoty przychodu, o którym mowa w art. 104 ust. 7 i 8 ustawy emerytalnej, corocznie określa Prezes ZUS w drodze komunikatu w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „ Monitor Polski ”. Emeryt lub rencista jest zobowiązany zawiadomić organ rentowy o prowadzeniu działalności, o której mowa w art. 104 ust. 1-4, i o wysokości osiąganego z tego tytułu przychodu, a po upływie roku kalendarzowego - o wysokości tego przychodu uzyskanego w poprzednim roku kalendarzowym (art. 127 ust. 1 ustawy emerytalnej), a nadto do końca lutego każdego roku - zawiadomienia o łącznej wysokości osiąganego z tego tytułu przychodu w ubiegłym roku kalendarzowym (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 1.08.2017 roku, III AUa 1188/16, Legalis).

Regulacja zawarta w art. 18 ust. 8 ustawy z dnia 13.10.1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2019 r. poz. 300) wskazuje, iż podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe osób prowadzących pozarolniczą działalność oraz osób z nimi współpracującymi, stanowi zadeklarowana kwota, nie niższa jednak niż 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego przyjętego do ustalenia kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek, ogłoszonego w trybie art. 19 ust. 10 na dany rok kalendarzowy. Jak wynika z powyższego, ograniczenie dotyczy dolnej granicy podstawy wymiaru składek. Na tym tle aktualne jest orzecznictwo dotyczące sytuacji, gdy rzeczywisty przychód z działalności został osiągnięty poniżej tej dolnej granicy, a jednak należy uwzględniać przychód w wysokości 60 % prognozowanego wynagrodzenia miesięcznego (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku, III AUa 1082/12, legalis). Zastrzec należy, iż z treści wskazanego przepisu wynika w sposób oczywisty, iż prymat ma kwota zadeklarowana przez ubezpieczonego jako podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne, a powyższa regulacja ma zastosowanie wówczas, gdyby miała być ona niższa niż 60 % prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego. W pełni uprawnione jest zatem stanowisko, że wobec jednoznacznego brzmienia art. 104 ust. 1a ustawy emerytalnej, nie ma możliwości przyjęcia za podstawę rozliczenia świadczenia ubezpieczonego, pobierającego rentę z tytułu niezdolności do pracy i prowadzącego działalność gospodarczą, rzeczywistego przychodu z prowadzonej działalności gospodarczej.

Takie rozumienie art. 104 ustawy emerytalnej zostało zaaprobowane także przez Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 8.03.2005 r. (K. 27/2003, OTK ZU 2005/3A poz. 22). W uzasadnieniu tego wyroku zostało przedstawione stanowisko Rzecznika Praw Obywatelskich, który wskazał, że regulacja art. 104 ustawy pogorszyła sytuację świadczeniobiorców prowadzących pozarolniczą działalność, którzy osiągają przychody niższe niż 60 % przeciętnego wynagrodzenia, gdyż nie mogą oni zgłaszać organom rentowym przychodów niższych niż owe 60 %. Jak wskazał Trybunał, intencją ustawodawcy było polepszenie sytuacji emerytów i rencistów, a wprowadzenie do porządku prawnego normy art. 104 ust. 1a miało za zadanie zlikwidować niekorzystne skutki zmian stanu prawnego. Jednak intencji tej nie udało się ustawodawcy w pełni zrealizować, gdyż zaskarżone przepisy okazały się niekorzystne dla emerytów, którzy z tytułu prowadzenia działalności pozarolniczej uzyskują rzeczywisty przychód, który jest niższy niż ustalony jako minimalna podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne. W konsekwencji, wskazana grupa adresatów nie ma możliwości wykazania rzeczywistej kwoty przychodu i musi zadeklarować kwotę stanowiącą minimum podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne, co powoduje dolegliwości w postaci zmniejszenia należnego im z tego tytułu świadczenia (art. 104 ust. 7 i ust. 8 ustawy o emeryturach i rentach). Mimo to Trybunał Konstytucyjny nie uznał powyższych regulacji za niezgodne z Konstytucją w całości, ponieważ dla wielu świadczeniobiorców wprowadzona z mocą wsteczną regulacja była korzystna. Trybunał uznał zaskarżone przepisy za niekonstytucyjne wyłącznie w zakresie, w jakim z mocą wsteczną (w okresie od dnia 1 stycznia do dnia 26 sierpnia 1999 r.) obowiązywały w stosunku do osób, które w tym okresie, będąc uprawnionymi do świadczeń emerytalnych lub rentowych na gruncie ustawy o emeryturach i rentach, osiągały przychody z działalności pozarolniczej w wysokości niższej niż 60% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia. Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego spowodowało utratę mocy art. 104 ust. 1a w ograniczonym zakresie, wyłącznie w odniesieniu do przychodów uzyskiwanych w okresie od dnia 1 stycznia do dnia 26 sierpnia 1999 r. Wobec jednoznacznego brzmienia art. 104 ust. 1a powołanej ustawy, nie jest uprawniony pogląd, że za podstawę rozliczenia świadczenia ubezpieczonego pobierającego rentę i prowadzącego działalność gospodarczą należy przyjąć rzeczywisty przychód z działalności gospodarczej. Zaznaczyć należy, że przepis ten obowiązuje od 1 stycznia 1999 r., a więc nie jest nową regulacją.

Zgodnie z § 3 ust. 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie szczegółowych zasad zawieszania lub zmniejszania emerytury i renty z dnia 22.07.1992 roku (Dz.U. Nr 58, poz. 290), emeryt i rencista zawiadamia organ rentowy niezwłocznie o podjęciu (zaprzestaniu) pracy, służby lub działalności, o której mowa w § 1 ust. 1, zwanej dalej "działalnością".

Z przepisów art. 127 ust. 1 i art. 138 ust. 5 ustawy emerytalnej w zw. z przepisami § 3 ust. 3 i § 5 ust. 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 22.07.1992 roku wynika obowiązek składania dwóch oświadczeń. Pierwsze - to informacja o podjęciu określonej działalności i o prognozowanej wysokości przychodu z tego tytułu, drugie - to informacja składana na koniec lutego każdego roku kalendarzowego o wysokości przychodu osiągniętego w roku poprzednim. Pierwsza informacja służy zawieszeniu lub zmniejszeniu świadczenia wypłacanego na bieżąco, druga składana jest w celu rocznego rozliczenia pobieranej renty lub emerytury. W treści obu tych oświadczeń musi znaleźć się informacja o wysokości przychodu, co jest oczywiste zważywszy na zasady zmniejszania i zawieszania świadczenia wynikające z art. 104 ustawy emerytalnej. Powiadomienie organu rentowego o osiągnięciu przez emeryta przychodu w wysokości skutkującej zawieszeniem prawa do emerytury lub renty lub zmniejszeniem świadczeń polega na udzieleniu informacji o zamierzonej wysokości przychodów oraz o faktycznej wysokości przychodów osiągniętych w danym roku kalendarzowym. Świadczeniobiorca niedopełniający obowiązku, a więc nieinformujący organu rentowego o okoliczności mającej wpływ na wysokość pobieranego świadczenia lub na jego zawieszenie, nie może korzystać z przywileju ograniczenia zakresu obowiązku zwrotu nienależnie pobranej emerytury lub renty. Złagodzenie obowiązku wynikające z art. 138 ust. 5 ustawy emerytalnej opiera się bowiem na założeniu, że organ rentowy posiada dostarczoną przez ubezpieczonego wiedzę, na podstawie której powinien podjąć stosowne czynności, ale nie czyni tego na skutek własnego zaniedbania (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 5.02.2013 roku, III AUa 1314/12, Legalis).

Jak wynika z w/w przepisów obowiązek poinformowania o podjęciu i zaprzestaniu prowadzenia działalności gospodarczej, z której uzyskiwany jest przychód podlegający ubezpieczeniu społecznemu, spoczywa na świadczeniobiorcy. Decyzja z dnia 31.07.2014 roku o przyznaniu prawa do renty rodzinnej zawiera stosowne pouczenie o tym obowiązku (pkt V pouczenia). Brak jest jakichkolwiek dowodów, że skarżący zawiadomił organ rentowy o prowadzonej działalności gospodarczej. Tymczasem raz jeszcze podkreślić należy, że to na świadczeniobiorcy spoczywa obowiązek zawiadomienia organu rentowego o prowadzonej działalności gospodarczej, a nie – jak uważa ubezpieczony – ZUS sam powinien tę okoliczność ustalić, z urzędu, poprzez poszukiwanie informacji o prowadzeniu działalności gospodarczej przez skarżącego w systemie e-PUP ZUS. Postępowanie organu rentowego polegające na ustalaniu z urzędu danych świadczeniobiorcy - jakiego chciałby ubezpieczony – byłoby sprzeczne z brzmieniem art. 104 ustawy emerytalnej. M. F., pomimo takiego obowiązku, nie złożył oświadczenia o prowadzeniu działalności gospodarczej. Nadto, podkreślić należy, iż żaden przepis prawa nie zwalnia ubezpieczonego z obowiązku składania oświadczenia o prowadzeniu działalności gospodarczej, w sytuacji gdy z tytułu prowadzenia tej działalności gospodarczej świadczeniobiorca nie odprowadza składek na ubezpieczenia społeczne (a jedynie na ubezpieczenie zdrowotne).

Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego warunkiem uznania świadczenia za nienależnie pobrane jest pouczenie o okolicznościach, których wystąpienie w czasie pobierania świadczenia powoduje jego utratę (w całości lub w części). Pouczenie o takich okolicznościach nie może odnosić się indywidualnie do pobierającego świadczenie, gdyż nie da się przewidzieć, które z różnorodnych okoliczności wystąpią u konkretnego świadczeniobiorcy. W tym sensie wystarczające jest przytoczenie przepisów określających te okoliczności. Jednakże pouczenie musi być na tyle zrozumiałe, aby pobierający świadczenie mógł je odnieść do własnej sytuacji. Ponieważ pouczenie dotyczy zmian w stanie faktycznym i prawnym w stosunku do stanu istniejącego w dacie przyznania świadczenia, pobierający świadczenie musi mieć możność skonfrontowania zmian, jakie zaszły w jego przypadku, z treścią pouczenia (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 czerwca 2008 roku, sygn. akt I UK 394/07, LEX nr 494135, Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 marca 2006 roku, sygn. akt I UK 161/05, publ. OSNP 2007/5-6/78).

Sąd ustalił, że odwołujący był prawidłowo pouczony przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych o obowiązku informowania organu rentowego w celu ustalenia, czy zachodzą okoliczności powodujące zawieszenie prawa do renty albo wytrzymanie wypłaty lub zmniejszenie wysokości świadczenia o osiąganiu przychodu i jego wysokości, łącznej kwocie przychodu osiągniętego w roku kalendarzowym lub w poszczególnych miesiącach. W cytowanej już wyżej decyzji z dnia 31.07.2014 roku, ale także w każdej kolejnej decyzji, umieszczone było stosowne pouczenie, o obowiązku rencisty do powiadomienia organu rentowego o wszelkich okolicznościach mających wpływ na prawo oraz pouczenie o tym, iż świadczenie rentowe ulega zawieszeniu lub zmniejszeniu w razie osiągnięcia przychody z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej (k. 17v akt ZUS, k. 24v akt ZUS, k. 32v akt ZUS, k. 50v akt ZUS). W toku swoich zeznań ubezpieczony przyznał, że zna treść pouczeń i czytał je w momencie gdy przyznawano mu rentę (k. 13v i k. 53 akt).

Matematyczny sposób obliczenia wysokości należności podlegającej zwrotowi nie był kwestionowany przez ubezpieczonego. Sąd również nie znalazł podstaw aby odmówić wiarygodności obliczeniom dokonanym przez organ rentowy. Wobec czego Sąd uznał je za wiarygodne. Zeznania ubezpieczonego w zakresie w jakim wskazuje on na okoliczności faktu prawa do renty rodzinnej po zmarłej żonie oraz prowadzenia działalności gospodarczej od 1.08.2008 roku, Sąd uznał za wiarygodne. Zaś w pozostałym zakresie tj. co do uzyskania informacji z ZUS o braku konieczności informowania pozwanego o prowadzeniu działalności gospodarczej – wobec braku opłacania z tego tytułu składek na ubezpieczenia społeczne – Sąd nie dał wiary zeznaniom skarżącego. Twierdzenia wnioskodawcy w tym zakresie były gołosłowne i niepoparte żadnym materiałem dowodowym. Tym niemniej raz jeszcze podkreślić należy, że żaden przepis prawa nie zwalnia świadczeniobiorcy z obowiązku informowania ZUS o prowadzeniu pozarolniczej działalności gospodarczej w okresie pobierania świadczenia rentowego, zaś obowiązek składania oświadczenia na tę okoliczność wynikał wprost z treści pouczenia, z którym ubezpieczony się zapoznał.

Ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego wynika, że w spornym okresie ubezpieczony prowadził działalność gospodarczą, co rodziło obowiązek zgłoszenia tego do ZUS, bez względu na to czy odprowadzał on z tego tytułu składki na ubezpieczenia społeczne, czy tylko składki na ubezpieczenia zdrowotne. Wobec tego w niniejszej sprawie znajdują zastosowanie przesłanki z art. 138 ust. 1 i 2 ustawy emerytalnej.

W tym stanie rzeczy Sąd, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 K.p.c. orzekł jak w wyroku.

SSO Marek Zwiernik