Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 22 stycznia 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach

Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 8 stycznia 2013 r. w Katowicach

sprawy z odwołania J. M. (J. M. )

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R.

o prawo do emerytury

na skutek apelacji ubezpieczonego J. M. (J. M.)

od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w Gliwicach Ośrodka Zamiejscowego w Rybniku

z dnia 22 maja 2012 r. sygn. akt IX U 52/12

oddala apelację.

/-/ SSA E. Piotrowska /-/ SSA M. Małek-Bujak /-/ SSA J. Ansion

Sędzia Przewodnicząca Sędzia

Sygn. akt III AUa 1456/12

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 29 listopada 2011r. organ rentowy Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R. odmówił ubezpieczonemu J. M. (M.) prawa do emerytury na podstawie art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z FUS w związku z § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, gdyż ubezpieczony nie udokumentował rozwiązania stosunku pracy z pracodawcą, na rzecz którego praca ta była wykonywana bezpośrednio przed dniem ustalania prawa do emerytury oraz na dzień 1 stycznia 1999r. nie udowodnił 15-letniego okresu pracy w warunkach szczególnych.

Ubezpieczony w odwołaniu od decyzji domagał się jej zmiany i przyznania prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w warunkach szczególnych.

Wyrokiem z dnia 22 maja 2012 roku Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gliwicach Ośrodek Zamiejscowy w Rybniku oddalił odwołanie ubezpieczonego.

Jako okoliczności bezsporne między stronami, Sąd Okręgowy ustalił na podstawie akt rentowych ubezpieczonego, że J. M. urodził się w dniu (...) W dniu 21 września 2011r. złożył wniosek o poznanie prawa do emerytury. W wyniku rozpoznaniu tego wniosku organ rentowy postanowił jak w zaskarżonej decyzji z dnia 29 listopada 2011r.

Organ rentowy uznał za udowodniony na dzień 1 stycznia 1999r. okres składkowy
i nieskładkowy w łącznym wymiarze 29 lat, 4 miesięcy i 29 dni, w tym żadnego okresu pracy w warunkach szczególnych. Ubezpieczony od dnia 1 lipca 1969r. do dnia 31 października 1993r. był zatrudniony w Przedsiębiorstwie (...) w R. na stanowisku murarza. Według ustaleń Sądu Okręgowego, ubezpieczony nie przystąpił do otwartego funduszu emerytalnego, a od dnia 2 sierpnia 1995r. do nadal jest
zatrudniony w Przedsiębiorstwie (...) S.A. w J. Zakładzie (...) w R..

Dokonując rozważań prawnych, Sąd Okręgowy powołał się na treść art. 184
w związku z art. 32 ust. l ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2009r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.) oraz § 4 ust. l rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze
(Dz. U. Nr 8, poz. 43 ze zm.) uznając, że ubezpieczonemu nie przysługuje prawo do dochodzonego świadczenia emerytalnego.

Uzasadniając powyższe rozstrzygnięcie, Sąd I instancji wskazał, że nie ulega wątpliwości, że ubezpieczonemu nie przysługuje prawo do dochodzonego świadczenia na podstawie wyżej powołanych przepisów, gdyż pomimo bezspornego osiągnięcia przez ubezpieczonego wieku emerytalnego 60 lat, posiadania na dzień 1 stycznia 1999r. wymaganego 25-letniego okresu składkowego i nieskładkowego oraz nie przystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego, ubezpieczony nie spełnił kolejnego koniecznego warunku prawa do emerytury, a mianowicie nie rozwiązał stosunku pracy, bo od dnia 2 sierpnia 1995r. nieprzerwanie do chwili obecnej pozostaje w zatrudnieniu w Przedsiębiorstwie (...) S.A. w J. Zakładzie (...) w R..

W tej sytuacji Sąd Okręgowy nie badał dalszej niezbędnej przesłanki prawa do świadczenia, a to posiadania przez ubezpieczonego na dzień 1 stycznia 1999r. 15-letniego okresu pracy w warunkach szczególnych, gdyż i tak ewentualne jej spełnienie, przy braku rozwiązania stosunku pracy, pozostawałoby bez znaczenia dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy.

Mając na uwadze powyższe, Sąd Okręgowy oddalił wnioski dowodowe ubezpieczonego o przesłuchanie w charakterze świadków K. Ż. i K. B. uznając, iż w sprawie zostały wyjaśnione wszystkie istotne okoliczności niezbędne do jej rozstrzygnięcia.

W konsekwencji takiego stanowiska, Sąd I instancji na mocy art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c., orzekł jak w sentencji.

Apelację od powyższego wyroku wniósł ubezpieczony.

Zaskarżając wyrok Sądu Okręgowego w całości, apelujący zarzucił mu niewyjaśnienie wszystkich okoliczności faktycznych istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy poprzez oddalenie wniosku o przesłuchanie świadków K. Ż. i K. B., które to okoliczności mają znaczenie dla rozstrzygnięcia w zakresie ustalenia, czy faktycznie istnieją podstawy do zaliczenia ubezpieczonemu pracy świadczonej przez niego w szczególnych warunkach w wymiarze 15 lat bezpośrednio przed dniem ustalenia prawa do emerytury oraz na dzień 1 stycznia 1999r., która to okoliczność jest jednym z celów niniejszego postępowania.

Motywując wniesiony środek odwoławczy, skarżący podniósł, że nie zgadza się
z zaskarżonym wyrokiem, gdyż wyliczenia organu rentowego nie uwzględniają jego całkowitego stażu pracy. Zdaniem ubezpieczonego, przedmiotem postępowania powinno być nie tylko ustalenie prawa do emerytury, ale również wyjaśnienie przesłanek niezbędnych dla ustalenia w dacie wydania wyroku spełnienia warunku, jakim jest wykonywanie przez okres 15 lat pracy w warunkach szczególnych. Ubezpieczony podkreślił, że ustaleniu powyższej okoliczności miały służyć dowody z zeznań świadków, które nie zostały przeprowadzone przez Sąd I instancji.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Ponowna analiza zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, a także zarzutów podniesionych w apelacji prowadzi, zdaniem Sądu Apelacyjnego do wniosku, że zaskarżony wyrok Sądu Okręgowego jest prawidłowy. Sąd Apelacyjny podziela i przyjmuje za własne ustalenia Sądu I instancji, co do opisanego przezeń stanu faktycznego, jak również podziela ocenę zebranego w sprawie materiału dowodowego. Sąd ten dokonał również trafnej interpretacji przepisów mających zastosowanie w niniejszej sprawie.

Należy podkreślić w pierwszym rzędzie, że przepis art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2009r.
Nr 153, poz. 1227 ze zm. - zwanej dalej ustawą) w sposób odrębny i szczególny uregulował sytuację prawną ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948r., którzy w dniu wejścia w życie ustawy - 1 stycznia 1999r., legitymowali się okresem zatrudnienia
w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat dla kobiet
i 65 lat dla mężczyzn oraz okresem składkowym i nieskładkowym, o którym mowa w art. 27 ustawy, gwarantując im prawo do nabycia emerytury po osiągnięciu wieku przewidzianego
w art. 32. Dodatkowo prawo do świadczenia uzależniono od nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego oraz rozwiązaniem stosunku pracy. Intencją ustawodawcy było zapewnienie nabycia uprawnień emerytalnych dla tej kategorii ubezpieczonych, którzy
w chwili wejścia w życie ustawy spełniali wymagane warunki stażu, w tym stażu pracy
w szczególnych warunkach, za wyjątkiem wieku emerytalnego przewidzianego w art. 32 ustawy. Sytuacja ubezpieczonych, wskazanych w art. 184, opisywana w doktrynie jako ekspektatywa prawa podmiotowego, polega na spełnieniu się tylko części stanu faktycznego koniecznego do nabycia prawa, które poprzedza i zabezpiecza przyszłe prawo podmiotowe, realizowane po osiągnięciu wieku emerytalnego.

Rację ma zatem Sąd Okręgowy, że ubezpieczony - wobec nierozwiązania stosunku pracy - nie spełnił jednego z ustawowych warunków jego nabycia. W ocenie Sądu II instancji, nie ma wątpliwości, iż przesłankę rozwiązania stosunku pracy należy traktować jako warunek nabycia prawa, a nie jako warunek jego realizacji.

Trzeba również wskazać, iż zgodnie z normą art. 83 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia
13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. Nr 137, poz. 887 ze zm.) organ rentowy wydaje decyzje w zakresie indywidualnych spraw dotyczących ustalania uprawnień do świadczeń z ubezpieczeń społecznych. Od decyzji takich, na podstawie art. 83 ust. 2 cyt. ustawy, przysługuje odwołanie do właściwego sądu.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, funkcja przepisu art. 83 ust. 1 pkt 4 cyt. ustawy sprowadza się do usunięcia stanu niepewności, który mógłby wystąpić w relacjach dotyczących ubezpieczeń społecznych. Cel tego przepisu jest zatem jasny. Tak więc, norma przyjęta w jego treści legitymuje odwołującego się do wystąpienia z żądaniem mającym na celu usunięcie tego stanu niepewności. Zakładając zatem, że w postępowaniu przed organami rentowymi mają (na podstawie art. 123 cyt. ustawy z dnia 13 października 1998r. i art. 124 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych) posiłkowe zastosowanie przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego, przy uwzględnieniu art. 104 k.p.a., to należy przyjąć, że decyzją administracyjną jest jednostronna czynność posiadająca odpowiednią formę prawną i określająca konsekwencje stosowanej normy prawnej w odniesieniu do konkretnie oznaczonego adresata w sprawie indywidualnej. Istotnym elementem decyzji, jako przejawu woli organu administracyjnego, jest stanowcze rozstrzygnięcie sprawy objętej wnioskiem wszczynającym postępowanie.

Inaczej mówiąc, decyzja administracyjna - zgodnie z art. 104 k.p.a. - rozstrzyga sprawę, co do jej istoty w granicach żądania określonego przez strony.

Natomiast rozstrzyganie w postępowaniu administracyjnym polega na zastosowaniu obowiązującego prawa do ustalonego stanu faktycznego sprawy administracyjnej. W ten sposób organ administracji publicznej realizuje cel postępowania administracyjnego, jakim jest urzeczywistnienie obowiązującej normy prawnej w zakresie stosunków administracyjno-prawnych, gdy stosunki te tego wymagają. Stosownie do tego celu postępowania administracyjnego, jak i istoty decyzji administracyjnej można odróżnić podstawę faktyczną
i podstawę prawną decyzji administracyjnej. Podstawę faktyczną stanowią dokonywane przez organ administracji publicznej ustalenia faktyczne, a podstawę prawną stanowią te przepisy prawne, które organ przyjął w danym wypadku za obowiązujące i zastosował w swym orzeczeniu (M.Jaśkowska, A.Wróbel, Kodeks postępowania administracyjnego. Komentarz, Zakamycze, 2000 r.).

Jednocześnie należy zauważyć, że postępowanie sądowe w sprawach dotyczących ubezpieczenia rentowego wszczynane jest w rezultacie odwołania wniesionego od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Ma więc ono charakter odwoławczy. Jego przedmiotem jest ocena zgodności z prawem - w aspekcie formalnym i materialnym - decyzji wydanej przez organ rentowy na wniosek ubezpieczonego lub z urzędu. Jest zatem postępowaniem kontrolnym. Badanie owej legalności decyzji i orzekanie o niej jest możliwe tylko przy uwzględnieniu stanu faktycznego i prawnego istniejącego w chwili wydawania decyzji. Mówiąc inaczej - o zasadności przyznania lub odmowy przyznania świadczenia decydują okoliczności istniejące w chwili ustalania do niego prawa. Postępowanie dowodowe przed sądem jest postępowaniem sprawdzającym, weryfikującym ustalenia dokonane przez organ rentowy.

Przedstawione rozważania opisują relację pomiędzy: żądaniem wniosku, przedmiotem rozpoznania w postępowaniu administracyjnym przed organem rentowym (zakończonym wydaniem decyzji) oraz postępowaniem sądowym (sprowadzającym się do badania jej legalności).

Rację ma zatem Sąd Okręgowy, że ubezpieczony w dacie wydania zaskarżonej decyzji - wobec nierozwiązania stosunku pracy - nie spełnił jednego z ustawowych warunków nabycia opisanej emerytury.

Oceny tej nie zmienia okoliczność, iż na mocy art. 1 ustawy z dnia 11 maja 2012r.
o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. 2012r., poz. 637) dokonano zmiany przepisu art. 184 ust. 2 poprzez rezygnację z opisanego warunku nabycia prawa do emerytury, w postaci rozwiązania stosunku pracy w przypadku ubezpieczonego będącego pracownikiem.

Trzeba mieć bowiem na względzie, iż skoro organ rentowy w zaskarżonej decyzji
z dnia 29 listopada 2011r., odmówił ubezpieczonemu przyznania prawa do spornego świadczenia z powodu nierozwiązania stosunku pracy, to brak było podstaw do odstąpienia od analizowanej wcześniej zasady badania legalności decyzji na dzień jej wydania.

Zdaniem Sądu II instancji, skoro kwestionowana była przez organ rentowy przesłanka szczególnego stażu emerytalnego, to po zmianie przepisów, brak podstaw do zastosowania normy art. 316 k.p.c. (kształtującej regułę, iż podstawą rozstrzygnięcia jest stan rzeczy istniejący w chwili zamknięcia rozprawy), gdyż zastosowanie przyjętej w niej dyspozycji wypaczałoby - w okolicznościach niniejszej sprawy - charakter postępowania
w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych i prowadziłoby do jaskrawego pominięcia odrębności tego postępowania poprzez całkowite pozbawienie znaczenia postępowania administracyjnego poprzedzającego postępowanie sądowe. Opisaną w jego treści zasadę można by zastosować jedynie w sytuacji, kiedy organ rentowy nie kwestionował pozostałych przesłanek warunkujących nabycie prawa do świadczenia emerytalnego, a rozwiązanie stosunku pracy w trakcie trwania procesu (bądź zmiana przepisu w tym zakresie) byłoby spełnieniem się ostatniej z przesłanek prawa do świadczenia (por. między innymi wyroki
z dnia 10 marca 1998r., II UKN 555/97, OSNAPiUS 1999, Nr 5, poz. 181; z dnia 20 maja 2004r., II UK 395/03, OSNP 2005, Nr 3, poz. 43; z dnia 25 stycznia 2005r., I UK 152/04, OSNP 2005, Nr 17, poz. 273; z dnia 2 sierpnia 2007r., III UK 25/07, OSNP 2008 nr 19-20, poz. 293).

Jednocześnie należy podnieść, że w orzecznictwie Sądu Najwyższego utrwalone jest stanowisko, sprowadzające się do twierdzenia, że ubezpieczony nie może uzyskać ustalenia przez sąd okresów ubezpieczenia dla celów ustalenia uprawnień z ubezpieczenia społecznego ani dowodów, które miałyby być wykorzystane w innym postępowaniu (por. między innymi uchwały Sądu Najwyższego z dnia 5 października 2001r., III CZP 46/01, OSNC 2002 Nr 7-8, poz. 85, z dnia 17 czerwca 1987r., III PZP 19/87 OSNCP 1988 nr 10, poz. 132 i z dnia
3 listopada 1994r., I PZP 45/94 OSNAPiUS 1995 Nr 6, poz. 74 oraz wyroki z dnia 4 listopada 1971r., I PR 344/71 OSNCP 1972 Nr 5, poz. 89, z dnia 1 grudnia 1983r., I PRN 189/83, OSNCP 1984 Nr 7, poz. 121, z dnia 17 grudnia 1997r., I PKN 434/97 OSNAPiUS 1998
Nr 21, poz. 627 i z dnia 23 lutego 1999r., I PKN 597/98, OSNAPiUS 2000 Nr 8, poz. 301).

Sąd Apelacyjny w składzie rozpoznającym niniejszą sprawę podziela to stanowisko, uznając, że wydawanie przez sądy pracy i ubezpieczeń społecznych orzeczeń ustalających jest w sprawach o świadczenia z ubezpieczenia społecznego niedopuszczalne.

Konkludując, Sąd II instancji uznał apelację za bezzasadną i na mocy art. 385 k.p.c., orzekł o jej oddaleniu.

/-/ SSA E. Piotrowska /-/ SSA M. Małek-Bujak /-/ SSA J. Ansion Sędzia Przewodnicząca Sędzia

JR