Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów decyzją z dnia 28 grudnia 2012 r.,(...):

I.1. uznał za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów działanie Banku (...) S.A. z siedzibą w W. polegające na niewskazywaniu w umowach o otwarcie i prowadzenie indywidualnych kont emerytalnych – wbrew dyspozycji art. 52 ust. 2 pkt 8 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (Dz.U. z 2002 r., Nr 72, poz. 665 ze zm.) – przesłanek dokonywania zmian umowy, co stanowi naruszenie art. 24 ust.2 w zw. z art. 24 ust. 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, nakazując zaniechanie jej stosowania;

I.2. uznał za naruszającą zbiorowe interesy konsumentów praktykę stosowaną przez Banku (...) S.A. z siedzibą w W. polegającą na niewskazywaniu w umowach o otwarcie i prowadzenie indywidualnych kont emerytalnych - wbrew dyspozycji art. 52 ust. 2 pkt 10 prawa bankowego – zakresu odpowiedzialności banku za terminowe i prawidłowe przeprowadzenie rozliczeń pieniężnych oraz wysokości odszkodowania za przekroczenie terminu realizacji dyspozycji posiadacza rachunku, co stanowi naruszenie art. 24 ust.2 w zw. z art. 24 ust. 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, nakazując zaniechanie jej stosowania.

Na podstawie art. 106 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów za naruszenie zbiorowych interesów konsumentów Prezes UOKiK nałożył na Bank (...) S.A. z siedzibą w W. karę pieniężną w wysokości:

II.1. 1.680.817 zł płatną do budżetu państwa z tytułu naruszenia zakazu, o którym mowa w art. 24 ust. 2 w zw. z art. 24 ust. 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, w zakresie opisanym w punkcie I.1. sentencji decyzji;

II.2. 1.176.572 zł płatną do budżetu państwa z tytułu naruszenia zakazu, o którym mowa w art. 24 ust. 2 pkt 1 w zw. z art. 24 ust. 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, w zakresie opisanym w punkcie I.2. sentencji decyzji.

Od powyższej decyzji odwołanie złożył Bank (...) S.A. z siedzibą w W. zaskarżając ją w całości, wnosząc o uchylenie zaskarżonej decyzji w całości względnie o jej zmianę w całości w ten sposób, że postępowanie w sprawie umarza się lub nie uznaje wskazanych w uzasadnieniu decyzji Prezesa UOKiK działań i zaniechań Banku (...) S.A. za praktyki naruszające zbiorowe interesy konsumentów, względnie o zmianę decyzji poprzez odstąpienie od nałożenia kary pieniężnej lub jej zasadniczą redukcję oraz w każdym przypadku wniesiono o zasądzenie na rzecz powoda kosztów postępowania według norm przepisanych, włączając w to koszty zastępstwa procesowego.

Zaskarżonej decyzji odwołujący zarzucił:

1.  Naruszenie art. 81 ust. 1 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów w zw. z art. 2 oraz art. 45 i art. 78 Konstytucji RP oraz art. 8 k.p.a. poprzez wydanie i doręczenie decyzji w sposób ograniczający prawo do wniesienia odwołania od rozstrzygnięcia administracji publicznej i poddaniu kontroli sądowej, jak też naruszający zasadę zaufania do państwa oraz do działania władzy publicznej

2.  Naruszenie art. 52 ust. 2 pkt 10 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe w zw. z art. 32 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o indywidualnych kontach emerytalnych oraz indywidualnych kontach zabezpieczenia emerytalnego oraz art. 24 ust. 1 i 2 pkt 2 i 3, i art. 26 ust. 1 i art. 106 ust. 1 pkt 4 u.o.k.k. poprzez uznanie, że Bank miał obowiązek zamieszczać w umowach lub regulaminach dotyczących indywidualnych kont emerytalnych (IKE) informacje o zakresie odpowiedzialności Banku za terminowe i prawidłowe przeprowadzenie rozliczeń pieniężnych oraz wysokości odszkodowania za przekroczenie terminu realizacji dyspozycji posiadacza rachunku pomimo tego, że obowiązek taki ze względu na specyficzny charakter IKE nie istnieje;

3.  Naruszenie art. 52 ust. 2 pkt 8 i 10 ustawy Prawo bankowe w zw. z art. 32 ustawy o indywidualnych kontach emerytalnych oraz art. 24 ust. 1 i 2 pkt 2 i 3, i art. 26 ust. 1 i art. 106 ust. 1 pkt 4 u.o.k.k. poprzez błędne ustalenie, że Bank nie zamieszczał we wzorach umownych dotyczących IKE przesłanek zmiany umowy IKE oraz zasad odpowiedzialności za terminowe i prawidłowe przeprowadzenie rozliczeń pieniężnych pomimo tego, że takie regulacje zawarte były w Regulaminie Ogólnym Otwierania i Prowadzenia Rachunków Bankowych dla Osób Fizycznych w Banku (...) S.A., znajdującym zastosowanie do wszystkich rachunków prowadzonych przez Bank, w tym IKE;

4.  Naruszenie art. 27 ust. 1 i 2 u.o.k.k. oraz art. 384 ¹ k.c. oraz art. 24 ust. 1 i 2 pkt 2 i 3 i art. 26 ust. 1 i art. 106 ust. 1 pkt 4 u.o.k.k. poprzez uznanie, że Bank nie zaniechał rzekomych praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów pomimo tego, że przed wydaniem decyzji dokonane zostały zmiany Ogólnych Warunków Umowy Indywidualnego Konta Emerytalnego (OWU IKE) odnoszące skutek zarówno dla nowych jak i dotychczasowych klientów Banku;

5.  Naruszenie art. 24 ust. 1 i 2 pkt 2 i 3 u.o.k.k. i art. 26 ust. 1 i art. 106 ust. 1 pkt 4 u.o.k.k. poprzez uznanie, że Bank naruszył zbiorowe interesy konsumentów i nałożenie na Bank kary pieniężnej pomimo tego, że naruszenie takie w rzeczywistości nie nastąpiło, a ponadto zarzucane przez Prezesa UOKiK praktyki nawet gdyby zaistniały, nie mogłyby stanowić naruszenia zbiorowych interesów konsumentów;

6.  Naruszenie art. 106 ust. 1 pkt 4 u.o.k.k. poprzez nałożenie kar pieniężnych w sytuacji, w której nie doszło do naruszenia art. 24 ust. 1 i 2 u.o.k.k. oraz naruszenie art. 111 u.o.k.k. poprzez uznanie, że kryteria wskazane w tym przepisie uzasadniają nałożenie kary w wysokości zastosowanej przez organ pomimo tego, że prawidłowe zastosowanie tych kryteriów prowadzi do wniosku, że nałożona kara jest rażąco wysoka.

W uzasadnieniu odwołania powód w odniesieniu do pierwszego zarzutu zakwestionował działanie Prezes UOKiK polegające na zaskoczeniu odwołującego wydaniem decyzji i doręczenie jej poprzez posłańca, na dodatek w dniu 28 grudnia 2012 r., tj. dniu bezpośrednio poprzedzającym długi weekend noworoczny, co ograniczyło prawo adresata decyzji do złożenia odwołania i zainicjowania postępowania sądowego z uwagi na znaczne skrócenie okresu na sporządzenie odwołania. Odnośnie zarzutu drugiego powód wskazał, że wypłata w przypadku IKE może nastąpić ze względu na wystąpienie konkretnych przesłanek i nie należy IKE porównywać do rachunku rozliczeniowo – oszczędnościowego. Wyplata może zostać dokonana po uzyskaniu konkretnego wieku, może przybrać formę wypłaty transferowej na inne konto IKE lub nastąpić może zwrot w sytuacji wypowiedzenia umowy. Bank realizując powyższe dyspozycje nie przeprowadza rozliczeń pieniężnych, ale realizuje ustawowo określone uprawnienia osoby uprawnionej. W wypadku rachunku oszczędnościowego przewidzianego dla IKE na podstawie art. 32 u.i.k.e. Bank nie ma obowiązku przeprowadzania rozliczeń pieniężnych., gdyż przedmiotem jest wyłącznie gromadzenie środków pieniężnych. Zdaniem odwołującego w odniesieniu do rachunków oszczędnościowych obowiązek wskazania elementów określonych w art. 52 ust. 2 pkt 10 p.b. nie ma zastosowania. Umowa rachunku nie ma tu charakteru oszczędnościowo – rozliczeniowego. Skoro zgodnie z u.i.k.e. możliwości odzyskania środków przez posiadacza IKE ograniczone są w zasadzie do wypłaty gotówkowej (z wyjątkiem tzw. wypłaty transferowej, która ma charakter szczególny) to operacje dokonywane przez posiadacza IKE nie mają charakteru rozliczeń pieniężnych w rozumieniu prawa bankowego. Produkt IKE, jak wskazał powód, funkcjonuje za pośrednictwem odrębnego rachunku oszczędnościowo – rozliczeniowego. Transakcje dotyczące IKE mają charakter wewnętrzny, co wyłącza naruszenie praw klienta. Bank zmieniając OWU IKE zgodnie z sugestiami Prezesa UOKIK nie stał na stanowisku, że ciąży na nim prawny obowiązek dokonania takiej zmiany. W zakresie punktu trzeciego odwołania, powód wskazał, że stosowne postanowienia znajdowały się w Regulaminie Ogólnym Otwierania i Prowadzenia Rachunków Bankowych dla Osób Fizycznych w Banku (...) S.A. Potwierdził natomiast fakt, że postanowienia będące przedmiotem decyzji nie zostały włączone w samym OWU IKE w okresie do września 2011 r. w odniesieniu do przesłanek zmiany OWU IKE oraz do kwietnia 2012 r. w odniesieniu do zakresu odpowiedzialności. Jak wskazał Bank, Regulamin został doręczony każdemu z klientów posiadających IKE. Odnośnie punktu czwartego odwołania – powód wskazał, że zachował tryb do zmiany OWU IKE, która weszła w życie 1 września 2011 r., jak i 1 kwietnia 2012 r. Zmieniona treść wzorca została doręczona dotychczasowym klientom i po 14 dniach od daty doręczenia weszła w życie co pozwala na przyjęcie, że zaniechał stosowania rzekomej praktyki. W jego ocenie Prezes błędnie określił okres rzekomego naruszenia. Zakwestionował twierdzenie Prezesa Urzędu, iż powód nie udowodnił faktu zaniechania rzekomej praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów, w sytuacji gdy dowód jest tożsamy z dowodem doręczenia dotychczasowym klientom zmienionego wzorca.. W zakresie punktu piątego odwołania powód wskazał, że wskazywane przez Prezesa UOKiK rzekome uchybienia nie mogły być podstawą ustalenia, iż doszło do naruszenia zbiorowych interesów konsumentów. W jego ocenie bowiem, w świetle oceny całości produktu IKE zarzucane uchybienia mają charakter co najwyżej drobnych uchybień formalnych i nie naruszają interesów konsumentów. Nie ma też w ocenie powoda podstaw do wykładania art. 52 ust. 2 p.b. jako chroniącego interes publiczny. Waga zaś naruszeń i ich bagatelny charakter powinny być wzięte przy ocenie wymiaru kary. W zakresie punktu szóstego odwołania powód zakwestionował wysokość zastosowanej kary pieniężnej oraz sposób jej wyliczenia. Stwierdził także, iż Prezes UOKiK błędnie ocenił stopień rzekomego naruszenia jak i okres jego trwania, błędnie przyjmując że Bank nie zaniechał stosowania rzekomej praktyki. Zdaniem powoda Prezes całkowicie też pominął skalę działalności Banku w zakresie produktów jakimi są IKE. Pominięto również fakt, że Bank aktywnie współdziałał z Prezesem w trakcie trwania postępowania co uzasadnia obniżenie kary o maksymalnie 20%.

W odpowiedzi na odwołanie Prezes UOKiK wniósł o jego oddalenie w całości oraz zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy w Warszawie – Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów ustalił następujący stan faktyczny:

Bank (...) S.A. z siedzibą w W. (dalej: Bank) został zarejestrowany w Krajowym Rejestrze Sądowym pod numerem (...) w dniu 7 maja 2001 r., Jego działalność obejmuje m.in. zakres pozostałej finansowej działalności usługowej, w skład której wchodzi pozostała działalność wspomagająca usługi finansowe z wyłączeniem ubezpieczeń i funduszów emerytalnych, a także pozostała działalność wspomagająca ubezpieczenia i fundusze emerytalne. /k. 19 akt adm./ Bank zawierał umowy o prowadzenie IKE z klientami, tj. osobami fizycznymi dokonującymi czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z ich działalnością zawodową lub gospodarczą, którzy w rozumieniu art. 22 ¹ k.c . byli konsumentami. /okoliczność bezsporna/ Przy zawieraniu umów o prowadzenie IKE Bank posługiwał się wzorcami umownymi w rozumieniu art. 384 k.c., zatytułowanymi „Umowa Indywidualnego Konta Emerytalnego ^-" ( (...)) oraz „Ogólne Warunki Umowy Indywidualnego Konta Emerytalnego" („OWU IKE"). /okoliczność bezsporna/ Treść wzorca umownego OWU IKE stanowiła załącznik nr 1 do Zarządzenia nr ZA/19/11/UM z dnia 20 kwietnia 2011 r. (obowiązujące od 24 kwietnia 2011 r. do 1 września 2011 r.). /okoliczność bezsporna/ W okresie od 24 kwietnia 2011 r. do 1 września 2011 r. załącznik nie określał przesłanek dokonywania zmiany umowy oraz zakresu odpowiedzialności Banku za terminowe i prawidłowe przeprowadzenie rozliczeń pieniężnych oraz wysokości odszkodowania za przekroczenie terminu realizacji dyspozycji posiadacza rachunku. /k. 7 – 13, k. 30 – 107 akt adm./

Z dniem 1 września 2011 r. Zarządzeniem nr ZA/37/11 z dnia 21 lipca 2011 r. Bank zmienił załącznik nr 1 do Zarządzenia nr ZA/19/11/UM z dnia 20 kwietnia 2011 r. i wprowadził tym samym do obrotu nowy wzorzec ogólnych warunków umowy (dalej: „OWU IKE z lipca 2011"). Do treści OWU IKE z lipca 2011 Bank wprowadził postanowienia szczegółowo określające przesłanki dokonywania zmian umowy. Nowe warunki umowy są stosowane do nowych klientów banku ale także zmiany zostały przedstawione oszczędzającym w IKE, którzy zawarli umowy na starych warunkach (zeznania świadków R. P. i M. P. na rozprawie w dniu 17 listopada 2014 r., k 105 oraz przykładowe pismo banku skierowane do oszczędzających k.60).

Od dnia 1 września 2011 r. dotychczasowa treść § 14 OWU IKE w brzmieniu: „Bank ma prawo dokonywania zmian w Ogólnych warunkach. W przypadku zmiany Ogólnych warunków, Bank przesyła Posiadaczowi rachunku tekst zmian. Zmienione ogólne warunki wiążą Bank oraz Posiadacza rachunku po 14 dniach od dnia doręczenia tekstu zmian, chyba że Posiadacz rachunku w tym okresie złoży wypowiedzenia umowy rachunku bankowego zgodnie z trybem § 11." została zastąpiona postanowieniem o treści (§ 14 OWU IKE z lipca 2011 ): „Bank ma prawo dokonywania zmian w Ogólnych warunkach. W przypadku zmiany Ogólnych warunków, jeśli wystąpi przynajmniej jedna z poniższych przyczyn: 1) zmiana przepisów prawa regulujących sektor bankowy lub finansowy albo zmiana rekomendacji lub dobrych praktyk przez instytucje nadzorujące lub związane z sektorem bankowym wpływająca na wzajemne prawa i obowiązki stron umowy IKE, 2) zmiana zakresu lub sposobu świadczenia usług, do których stosują się zapisy Ogólnych warunków, poprzez wprowadzenie nowych usług albo wycofanie łub zmianę cech dotychczasowych usług, a także wprowadzenie lub zmiana nazwy handlowej. Bank zastrzega sobie prawo do dokonywania zmian Cennika usług, w trakcie trwania umowy IKE, jeżeli wystąpi przynajmniej jedna z poniższych przyczyn: (tu wymieniono szczegółowo przyczyny)". /okoliczność bezsporna/

Bank wprowadził z dniem 1 kwietnia 2012r kolejne zmiany do OWU IKE, poprzez dodanie Załącznika nr 1 do Zarządzenia nr ZA/8/12/UM z dnia 27 lutego 2012 r., („OWU IKE z lutego 2012"), który zawiera postanowienia określające przesłanki dokonywania zmian umowy (§ 15), w brzmieniu OWU IKE z lipca 2011, oraz zakres odpowiedzialności Banku za terminowe i prawidłowe przeprowadzenie rozliczeń pieniężnych oraz wysokości odszkodowania za przekroczenie terminu realizacji dyspozycji posiadacza rachunku (§ 13 ust. 4 i 5). /k. 126 – 128 akt adm./. Z tym dniem w OWU IKE znalazło się następujące postanowienie „W przypadku nieterminowej realizacji wypłaty, wypłaty transferowej, częściowego zwrotu łub zwrotu środków zgromadzonych na IKE, Posiadaczowi rachunku przysługują odsetki w wysokości ustawowej za każdy dzień”. Nowe warunki umowy są stosowane do nowych klientów banku ale także zmiany zostały przedstawione oszczędzającym w IKE, którzy zawarli umowy na starych warunkach (zeznania świadków R. P. i M. P. na rozprawie w dniu 17 listopada 2014 r., k 105 oraz przykładowe pismo banku skierowane do oszczędzających k.61 i 62).

Bank w roku 2011 osiągnął przychód w wysokości 3.361.634.000 zł. Działalność Banku związana z IKE stanowi marginalną cześć jego aktywności gospodarczej. Przy wartości całego portfela oszczędności klientów indywidulanych na poziomie 30 mld zł, oszczędności w IKE stanowią niecałe 0,003% i wynoszą około 100 mln zł. Produkt ten jest deficytowy dla Banku w sensie finansowym, lecz korzyści Banku związane są z długoterminowym związaniem klienta IKE z Bankiem (zeznania świadka M. P. protokół z 17 listopada 2014 od 44 minuty).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił, na podstawie dokumentów zgromadzonych w toku postępowania administracyjnego, które nie były kwestionowane przez strony niniejszego postępowania. Okoliczność zaprzestania stosowania praktyk Sąd ustalił w oparciu o zeznania świadków R. P. i M. P., którym Sąd dał wiarę, gdyż ich zeznania korespondowały z dowodami z dokumentów – wskazującymi na przedstawienia nowych OWU IKE także dotychczasowym kontrahentom banku.

Sąd Okręgowy – Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów zważył co następuje.

Odwołanie zasługuje na uwzględnienie ale tylko częściowo.

Rozstrzygając merytorycznie sporne kwestie należy w pierwszej kolejności wskazać, że w myśl art. 24 ust. 1 i 2 u.o.k.i.k. zakazane jest stosowanie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów. Przez praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów rozumie się godzące w nie bezprawne działania przedsiębiorcy, w tym między innymi stosowanie postanowień wzorców umów, które zostały wpisane do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone, o którym mowa w art. 479 ⁴⁵ k.p.c., naruszanie obowiązku udzielania konsumentom rzetelnej, prawdziwej i pełnej informacji oraz nieuczciwe praktyki rynkowe lub czyny nieuczciwej konkurencji.

Nie budzi w sprawie niniejszej wątpliwości, że powód jest przedsiębiorcą i że podejmuje działania w obrocie z konsumentami. Pozostaje więc do rozstrzygnięcia kwestia czy działania i zaniechania opisane w stanie faktycznym sprawy są bezprawne i czy naruszają zbiorowe interesy konsumentów.

O bezprawności w rozumieniu powołanego przepisu możemy mówić, gdy zachowanie przedsiębiorcy – czyli jego działanie jak również zaniechanie – jest sprzeczne z powszechnie obowiązującym porządkiem prawnym, a więc zarówno z normami prawnymi, jak również z zasadami współżycia społecznego i dobrymi obyczajami. Bezprawność jest przy tym obiektywnym czynnikiem, a więc niezależna jest od winy i jej stopnia, jak również bez znaczenia jest świadomość istnienia naruszeń. Bezprawność jest także niezależna od wystąpienia szkody.

Bezprawne praktyki muszą być ponadto wymierzone w zbiorowe interesy konsumentów, czyli odnosić się do obecnych, przyszłych i potencjalnych konsumentów, a więc naruszać prawa nieograniczonej bliżej nieokreślonej liczby konsumentów. Interes, który jest chroniony owym przepisem, to interes prawny rozumiany jako określone potrzeby konsumenta, które zostały uznane przez ustawodawcę za godne ochrony (tak SN w uzasadnieniu uchwały z 13 lipca 2006r III SZP 3/06, OSNP 2007, nr 1-2, poz.35).

Oceny czy w danej sytuacji mamy do czynienia z bezprawnym naruszeniem interesu konsumentów dokonujemy na podstawie analizy między innymi regulacji określonych aktów prawnych, które swym działaniem naruszył przedsiębiorca.

W zaskarżonej w niniejszym postępowaniu decyzji Prezes UOKiK wskazał, że działania opisane w pkt I.1 i I.2 decyzji były sprzeczne z bezwzględnie obowiązującymi przepisami prawa bankowego tj art. 52 ust 1 pkt 8 i 10, które odpowiednio stanowią, że umowa rachunku bankowego powinna określać w szczególności: (8) przesłanki i tryb dokonywania zmian umowy; (10) zakres odpowiedzialności banku za terminowe i prawidłowe przeprowadzenie rozliczeń pieniężnych oraz wysokość odszkodowania za przekroczenie terminu realizacji dyspozycji posiadacza rachunku.

Zdaniem Sądu takie rozstrzygnięcie organu było trafne, gdyż istotnie postanowienia dotyczące powyższych kwestii winny się znaleźć w umowach IKE prowadzonych przez Bank w formie rachunku bankowego, co jednak w stasowanych przez powoda wzorcach umów się nie znalazło, a zatem praktyka ta była bezprawna (sprzeczna z prawem). Przy czym w odniesieniu do przesłanek dokonywania zmian umowy, to winien znaleźć się w umowie zamknięty katalog przesłanek zmian, gdyż konsumentowi powinny być znane te warunki w chwili podpisywania umowy, aby mógł świadomie podjąć decyzję o jej zawarciu oraz aby miał pewność w jakich tylko znanych mu okolicznościach umowa może podlegać zmianie.

Powyższego zakresu umownej regulacji stosunku prawnego jakim jest IKE nie wyłączają przepisy szczególne zawarte w ustawie z dnia 20 kwietnia 2004 r. o indywidualnych kontach emerytalnych oraz indywidualnych kontach zabezpieczenia emerytalnego (Dz.U. z 2004 r., Nr 116, poz. 1205). Zgodnie z treścią definicji zawartej w art. 2 pkt 1 tej ustawy, IKE (Indywidualne Konto Emerytalne) to: wyodrębniony zapis w rejestrze uczestników funduszu inwestycyjnego, wyodrębniony rachunek papierów wartościowych lub inny rachunek, na którym zapisywane są instrumenty finansowe niebędące papierami wartościowymi oraz rachunek pieniężny służący do obsługi takich rachunków w podmiocie prowadzącym działalność maklerską, lub wyodrębniony rachunek w ubezpieczeniowym funduszu kapitałowym, wyodrębniony rachunek bankowy w banku, wyodrębniony rachunek IKE w dobrowolnym funduszu emerytalnym, prowadzone na zasadach określonych ustawą (o IKE), a w zakresie w niej nieuregulowanym - na zasadach określonych w przepisach właściwych dla tych rachunków i rejestrów.

Z kolei w myśl art. 8 ust. 1 pkt 4 powyższej ustawy, IKE jest prowadzone na podstawie pisemnej umowy zawartej przez oszczędzającego, zwanej dalej "umową o prowadzenie IKE„ z bankiem o prowadzenie rachunku bankowego. Artykuł 9 tej samej ustawy definiuje, co w szczególności winna określać umowa o prowadzenie IKE. Są to m.in. oznaczenie IKE umożliwiające jego identyfikację, sposób oznaczenia dyspozycji dotyczących środków gromadzonych na IKE lub IKZE; sposób postępowania instytucji finansowej w przypadku, gdy suma wpłat dokonanych przez oszczędzającego na IKE lub IKZE w danym roku kalendarzowym przekroczy maksymalną wysokość wpłat ustaloną zgodnie z art. 13 albo art. 13a; zakres, częstotliwość i formę informowania oszczędzającego o środkach zgromadzonych na IKE lub IKZE; koszty i opłaty obciążające oszczędzającego w związku z prowadzeniem IKE lub IKZE, w zakresie nieuregulowanym przepisami, o których mowa w art. 12; okres wypowiedzenia umowy; termin dokonania wypłaty, wypłaty transferowej, częściowego zwrotu oraz zwrotu; warunki wypłaty w ratach, w tym liczbę rat, w przypadku dokonywania wypłaty w ratach. Ustawa o IKE określa również w art. 12 pkt 4, że zasady prowadzenia IKE, a także tryb oraz warunki zawarcia i rozwiązania umowy o prowadzenie IKE określa w przypadku banku –umowa rachunku bankowego. Zasad zawierania umów o IKE z Bankiem dotyczy również przepis art. 32 ustawy IKE, który wskazuje, że Bank zawiera umowę o prowadzenie IKE w formie rachunku oszczędnościowego, zgodnie z zasadami określonymi w ustawie Prawo bankowe, o ile przepisy ustawy IKE nie stanowią inaczej.

Wobec przedstawionej wyżej regulacji nie może budzić wątpliwości, że IKE prowadzone przez Bank ma postać wyodrębnionego rachunku bankowego-rachunku oszczędnościowego, do którego stosuje się normy prawa bankowego, w tym także art. 52 ust 2 pkt 8 i 10 pr bankowego, gdyż przepisy ustawy o indywidualnych kontach emerytalnych nie regulują tej kwestii, w tym nie regulują tej kwestii inaczej.

Dla powyższej konkluzji zasadnicze znaczenie ma treść art. 32 ustawy o IKE, który wyraźnie wskazuje, że Bank zawiera umowę o prowadzenie IKE w formie rachunku oszczędnościowego, zgodnie z zasadami określonymi w ustawie - Prawo bankowe, o ile przepisy ustawy IKE nie stanowią inaczej. Istotne jest również, na co wyraźnie wskazuje art. 2 pkt 1 ustawy IKE, że IKE będące wyodrębnionym rachunkiem bankowym w banku jest prowadzone na zasadach określonych w prawie bankowym.

Skoro więc w myśl art. 12 ustawy o IKE, w przypadku banku - zasady prowadzenia a także tryb oraz warunki zawarcia i rozwiązania umowy o prowadzenie IKE określa umowa rachunku bankowego – to umowa ta musi odpowiadać normom rządzącym także, rachunkiem bankowym, a to z kolei oznacza, że również przepisy art. 52 ust 2 pkt 8 i 10 muszą być uwzględnione w umowie stron. Oznacza, to również, że w odniesieniu do rachunku IKE prowadzonego przez Bank, nie jest możliwe ograniczenie postanowień umowy do tych tylko, które są wymienione w przepisie art. 9 ustawy o IKE. Ta regulacja stanowi wprawdzie o warunkach koniecznych umowy o IKE, ale tylko tych, które są uniwersalne dla wszystkich umów o IKE niezależnie od podmiotu który prowadzi IKE, natomiast nie wyłącza ona stosowania do umów zawieranych z oszczędzającym, przepisów szczególnych odnoszących się do instytucji finansowych które prowadzą IKE.

Brak jest, w świetle tak jasnych i oczywistych przepisów, uzasadnienia dla wyłączenia stosowania w odniesieniu do rachunków bankowych w formie których prowadzone jest IKE przez Bank, przepisów podstawowych dla tych rachunków jakimi są pkt 8 i 10 art. 52 ust 2 prawa bankowego.

Nie jest zdaniem Sądu prawidłowa interpretacja powoda wzajemnej zależności przepisów obu ustaw, dokonana w oparciu o przepis art. 2 pkt 1 ustawy IKE, gdyż odesłanie do przepisów prawa bankowego w zakresie nieuregulowanym w ustawie IKE nie może oznaczać, wyłączenia obowiązku określenia warunków dokonywania zmiany umowy w sposób, jaki kreuje to art. 52 prawa bankowego z tej przyczyny, że art. 12 pkt 4 ustawy IKE wskazuje, że to umowa rachunku bankowego ma je określać. Zdaniem Sądu powyższe regulacje wzajemnie się nie wyłączają a uzupełniają. Odesłanie więc w przepisie art. 12 do umowy rachunku bankowego stanowi o konieczności zastosowania regulacji dotyczących rachunku bankowego –tu art. 52 ust 2 pkt 8 i 10 prawa bankowego

Odnosząc się szczegółowo do kwestii, które znaleźć się winny w umowie IKE, a których we wzorcach stosowanych przez powoda zabrakło tj. tych na które wskazują przepisy pkt 8 i 10 ust 2 art. 52 pr bankowego, to zdaniem Sądu wbrew twierdzeniom powoda, przepis ten określa elementy niezbędne umowy rachunku bankowego, a więc także niezbędne dla umowy IKE prowadzonej w formie rachunku bankowego.

Nie budzi wątpliwości Sądu, że we wzorcu powoda winno znaleźć się postanowienie określające zakres odpowiedzialności banku za terminowe i prawidłowe przeprowadzenie rozliczeń pieniężnych oraz wysokość odszkodowania za przekroczenie terminu realizacji dyspozycji posiadacza rachunku (art. 52 ust 2 pkt 10). Nie sposób się w tej kwestii zgodzić z powodem, który twierdzi, że rodzaj transakcji jakie dokonywane są na zlecenie oszczędzającego w ramach IKE nie stanowi rozliczeń pieniężnych. Powyższe powód wywodzi z ustawowego wyróżnienia w prawie bankowym rachunków rozliczeniowych, rachunków oszczędnościowych oraz rachunków oszczędnościowo – rozliczeniowych . Jednak rozróżnienie to nie daje podstaw do przyjęcia, aby poszczególne rachunki determinowały możliwość dokonywania czy też nie w ich ramach rozliczeń pieniężnych, skoro z ustawy takie ograniczenia nie wynikają a przepisy prawa bankowego wskazując na pewne szczególne cechy, charakterystyczne tylko dla danego typu rachunku, nie wyłączają w odniesieniu do któregokolwiek z nich dokonywania w jego ramach rozliczeń pieniężnych.

Warto w tym miejscu odwołać się do doktryny prawa bankowego i ekonomii, która wskazuje, że rozliczenia pieniężne to świadome oraz zgodne z przepisami obowiązującego prawa przemieszczanie środków pieniężnych pomiędzy osobami prawnymi i fizycznym zaś bankowe rozliczenia pieniężne są to operacje bankowe polegające na dokonywaniu zmian w stanie środków na rachunku bankowym na zlecenie klienta lub w wyniku czynności, które z mocy prawa powodują takie zmiany. Bankowe rozliczenia pieniężne są prowadzone w formie gotówkowej i bezgotówkowej, lecz katalog form nie jest zamknięty.

W świetle powyższej teorii nie może budzić wątpliwości, że przewidziane w ustawie IKE dyspozycje oszczędzającego takie jak wypłata, wypłata transferowa, zwrot, częściowy zwrot są transakcjami pieniężnymi, skoro powodują zmiany w stanie środków na rachunku bankowym IKE oszczędzającego – są rozliczenia pieniężnymi. Przy czym treść art. 63 pr bankowego nie wyłącza z rozliczeń pieniężnych tych, których celem jest przeniesienie środków pieniężnych w ramach masy majątkowej tej samej osoby, skoro ustawa stawia jedynie wymóg aby w rozliczeniu uczestniczył bank (dokonywał rozliczenia pieniężnego) oraz aby przynajmniej jedna ze stron rozliczenia posiadała rachunek bankowy. Oba warunki w przypadku operacji finansowych na koncie IKE są spełnione: dokonuje ich bank a oszczędzający w IKE posiada rachunek bankowy. Z żadnego przepisu ustawy nie wynika jak twierdzi powód, że zmiana stanu środków pieniężnych musi odnosić się do dwóch rachunków bankowych różnych osób (obciążanego i uznawanego) bądź wypłaty lub wpłaty na rzecz lub przez osobę trzecią. W szczególności także zdaniem Sądu, Bank dokonując wpłat i wypłat na rzecz oszczędzającego jego środków pieniężnych dokonuje rozliczeń pieniężnych z oszczędzającym w związku z realizacją zobowiązania do przechowywania środków pieniężnych.

Skoro zatem na rachunku IKE przeprowadzane są transakcje pieniężne, to nie może budzić wątpliwości, że po stronie powoda istniał obowiązek uwzględnienia w treści umowy IKE zakresu odpowiedzialności banku za terminowe i prawidłowe przeprowadzenie rozliczeń pieniężnych a także wysokość odszkodowania za przekroczenie terminu realizacji dyspozycji.

Nie sposób zgodzić się z powodem, że Bank wypełnił jednak zobowiązanie do zamieszczenia w umowach IKE regulacji wymaganych w art. 52 ust 2 pkt 8 i 10 prawa bankowego, poprzez uregulowanie tych kwestii w Regulaminie Ogólnym Otwierania i Prowadzenia Rachunków Bankowych dla Osób Fizycznych w Banku (...). O ile można się zgodzić z powodem, że ów regulamin zawierał przedmiotowe regulacje (§70 i 73 regulaminu k. 58 i 59) to jednak nie można uznać, aby znajdował on zastosowanie do rachunku IKE. Z treści § 3 Regulaminu wynika bowiem, że Bank otwiera i prowadzi Rachunki bankowe na podstawie Regulaminu ogólnego oraz Umowy Rachunku bankowego, z wyłączeniem tych Rachunków bankowych, dla których konieczne jest zawarcie odrębnej umowy. Skoro więc otwarcie rachunku IKE wymaga zawarcia odrębnej umowy, to ta regulacja nie może odnosić się do IKE.

Na brak możliwości zastosowania Regulaminu Ogólnego do umowy IKE wskazuje także wzór umowy IKE (k.7 akt adm.), który w pkt 1 określa, że Bank otwiera i prowadzi rachunek IKE na warunkach określonych w OWU IKE, oraz pkt 5 tej umowy, który wskazuje, że przed jej podpisaniem posiadacz rachunku otrzymuje jedynie OWU IKE oraz Cennik Usług obowiązujące w dniu zawarcia umowy. Nie ma zatem racji odwołujący twierdząc, iż sporne zapisy będące przedmiotem niniejszego postępowania a zawarte w Regulaminie Ogólnym były wystarczające dla wypełnienia obowiązku informacyjnego posiadacza IKE, skoro nie stanowiły elementu umowy a klient nie zapoznawał się z ich treścią.

Wobec dokonanej wyżej analizy stanu prawnego, nie budzi wątpliwości Sądu, że w umowach IKE banku z konsumentami zabrakło niezbędnych elementów o jakich mowa w treści art. 52 ust. 2 pkt 8 i 10 pr bankowego. Stanowiło to bezprawną praktykę o jakiej mowa w art. 24 uokik. Powyższa praktyka powoda skierowana była do nieograniczonej liczby konsumentów i naruszała ich zbiorowy interes.

Zdaniem Sądu Prezes UOKiK natomiast nieprawidłowo ustalił, iż powód nie zaniechał stosowania praktyki opisanej decyzji. Należy zgodzić się z pozwanym, ze wobec faktu, że umowa o IKE jest umową o charakterze ciągłym, to wzorzec wydany w czasie jej trwania wiąże drugą stronę, jeżeli zostały zachowane wymagania określone w art. 384 kc (doręczenie wzorca przed zawarciem/zmianą umowy) a strona nie wypowiedziała umowy w najbliższym terminie wypowiedzenia (tak art. 384 ¹ kc). Oznacza to, że do oszczędzających, którzy zawarli z powodem umowy w oparciu o wzorce, które nie zawierały niezbędnych regulacji prawnych, nowe wzorce stały się skuteczne, z chwilą ich doręczenia. Wobec tego, że zostało ustalone, że powód nie tylko zmienił OWU IKE, ale także dokonał zmiany warunków w stosunku do umów wcześniej zawartych, a przynajmniej taką zmianę swoim kontrahentom zaproponował, to konieczna stała się zmiana decyzji Prezesa UOKiK w zakresie w jakim odnosiła się ona do nakazania zaniechania praktyk poprzez ustalenie, że powód zaniechał stosowania obu praktyk.

Konsekwencją uznania, że powód stosując praktyki opisane w punkcie I.1 i I.2 decyzji naruszył zbiorowe interesy konsumenta było nałożenie kary pieniężnej o której mowa w art. 106 ust. 1 pkt 4 uokik. Nałożenie kary na powoda co do zasady nie budzi wątpliwości Sądu, gdyż potrzeba realizacji interesu publicznego – tu ochrony konsumentów – w obliczy naruszenia wartości istotnych dla prawa ochrony konsumentów uzasadnia konieczności nałożenia kary pieniężnej.

Odnosząc się do zarzutów dotyczących zastosowania kary pieniężnej należy stwierdzić, że Prezes UOKiK słusznie wskazał, że powód jest profesjonalistą z dużym doświadczeniem na rynku bankowym i powinien być świadomy spoczywającego na nim obowiązku informowania konsumentów w sposób jasny i jednoznaczny o warunkach umowy o IKE.

Prezes UOKiK posiadając uprawnienie do zastosowania kary w wysokości do 10% przychodów za rok poprzedni, ustalił ją odnośnie pkt. I.1 na poziomie 0,05% przychodów, uwzględniając przy tym jako okoliczność łagodzącą działania Banku zmierzające do zaprzestania stosowania praktyki, a odnośnie pkt. I.2. na poziomie 0,035% przychodu, uwzględniając jako okoliczność łagodzącą działania Banku zmierzające do zaprzestania stosowania praktyki oraz ograniczoną ilość rozliczeń pieniężnych w związku z prowadzeniem IKE. Wysokość nałożonych przez Prezesa UOKiK kar pieniężnych stanowi zatem zaledwie promil procenta przychodów Banku. Niemniej jednak w ocenie Sądu zachodziły dodatkowe okoliczności, które zdaniem winny zostać wzięte pod uwagę przy wymierzaniu kary i to istotnym stopniu. Mianowicie chodzi o bardzo niewielki udział przychodów z IKE, do którego tylko odnosiło się bezprawne działanie, w całkowitych przychodach Banku. Naruszenie prawa przez powoda w odniesieniu do IKE stanowiącego niszowy i nieprzynoszący wymiernych korzyści finansowych produkt oferowany przez Bank, nie może skutkować nałożeniem kary relatywnie nieuwzględniającej tego marginalnego aspektu działalności banku. Kara, która ma pozostawać w odpowiedniej proporcji do naruszenia reguł prawa musi także uwzględniać i ten aspekt więzi między karą a bezprawnym działaniem.

Dlatego Sąd uznał za właściwe zredukowanie nałożonej w decyzji kary w znacznym stopniu, właśnie z uwagi na jej niewspółmierność w stosunku do zarzucanego czynu, ale także i faktyczne zaprzestanie stosowania praktyki, również wobec dotychczasowych kontrahentów. I tak w odniesieniu do praktyki opisanej w pkt. I.1 Sąd uznał za właściwą karę w wysokości 500.000 zł , a w odniesieniu do praktyki opisanej w pkt. I.2 karę w wysokości 350.000 zł.

Kara w orzeczonej wysokości, pozostaje we właściwej proporcji do uzyskanego przychodu i uwzględnia niewielki udział IKE w przychodach Banku a ponadto, nie wpłynie negatywnie na rentowność powoda i jego płynność finansową. Kara w tej wysokości ma szanse spełnić wszystkie zakładane cele, a więc będąc jednak odczuwalną dla powoda dolegliwością finansową zapobiegnie w przyszłości dalszym naruszeniom interesów konsumentów przez powoda, a także w ramach prewencji ogólnej z uwagi na nominalną wartość kary, zadziała na innych uczestników rynku zapobiegając w przyszłości podobnym naruszeniom przez innych przedsiębiorców.

Bezskuteczny okazał się natomiast zarzut, w którym powód, upatruje w dacie wydanie i doręczenia decyzji, ograniczenia jego prawa do wniesienia odwołania od wydanego rozstrzygnięcia. Podzielić należy stanowisko Prezesa UOKIK zaprezentowane w odpowiedzi na odwołanie, iż zarówno sposób doręczenia, jak i termin wydania decyzji nie wpływa na jej treść, albowiem nie wpływa merytorycznie na końcowe rozstrzygnięcie. Przepisy prawa nie wyłączają ani możliwości wydawania orzeczeń w dni poprzedzające dni wolne od pracy (wszak są to dni w których funkcjonują urzędy państwowe a ich urzędnicy świadczą pracę) podobnie jak nie przewidują przedłużania terminów ustawowych z uwagi na przypadające w czasie ich biegu dni ustawowo wolne od pracy. Zatem jeśli, powód miał przeszkodę w terminowym wniesieniu odwołania, czego Sąd jednak w sprawie niniejszej nie odnotował, to jedynym procesowym rozwiązaniem pozostawało uzyskanie przywrócenia terminu do wniesienia odwołania, o ile oczywiście powód dowiódłby, że terminowi uchybił bez własnej winy. Tak więc doręczenie orzeczenia w dniu 28 grudnia 2012 r. – a więc nie w dniu wolnym od pracy i za pośrednictwem posłańca, a zatem zgodnie z treścią art. 39 k.p.a. i ustawą Prawo pocztowe – nie wskazuje na jakiekolwiek naruszenie prawa zarówno procesowego jak i prawa powoda do obrony. Ponadto ze względu na to, że Prezes UOKIK zawiadamiał powoda pismem z dnia 12 października 2012 r. o przedłużeniu postępowania do dnia 31 grudnia 2012 r. (k. 120 akt adm.), to powód winien liczyć się z możliwością otrzymania decyzji właśnie w tym czasie. Nie można w tych okolicznościach uznać za zasadne twierdzenia powoda, że Urząd „wyczekiwał” na okres urlopów świątecznych, że tym samym zmierzał do naruszenia i naruszał prawo Banku do wniesienia odwołania, co z kolei naruszać miało zasadę praworządności i legalności działania organów administracji publicznej. Powód winien tak organizować swoją działalność by nieprzerwanie, w dni nie uznane za świąteczne, móc zapewnić sobie sprawność działania. Organ wydał bowiem decyzję terminowo, w dniu urzędowania i prawidłowo też ją doręczył, w dniu pracy powoda.

Z powyższych względów na podstawie art. 479 ^3la § 3 k.p.c. Sąd orzekł jak wyżej w zakresie zmiany orzeczenia, a na podstawie art. 479 ^3la § 1 k.p.c. orzekł o oddaleniu dalej idących żądań powoda.

O kosztach postępowania orzeczono stosownie do wyniku sporu na podstawie art. 100 k.p.c. wobec częściowego tylko uwzględnienie żądań każdej ze stron.

SSO Małgorzata Perdion-Kalicka