Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I PK 323/06
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 5 kwietnia 2007 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Zbigniew Myszka (przewodniczący)
SSN Katarzyna Gonera (sprawozdawca)
SSN Józef Iwulski
w sprawie z powództwa S. C.
przeciwko Przedsiębiorstwu Produkcyjno-Transportowemu "P. " Spółce z
ograniczoną odpowiedzialnością
o odprawę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 5 kwietnia 2007 r.,
skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w K.
z dnia 12 lipca 2006 r.,
oddala skargę kasacyjną.
2
Uzasadnienie
Sąd Rejonowy w K. – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z 31
stycznia 2006 r., zasądził od pozwanego Przedsiębiorstwa Produkcyjno-
Transportowego „P.” Spółki z o.o. na rzecz powoda S. C. kwotę 3.087,66 zł tytułem
należnego powodowi ekwiwalentu za niewykorzystany urlop wraz z odsetkami od 1
sierpnia 2005 r. W pozostałej części Sąd Rejonowy powództwo oddalił. Powód
domagał się zasądzenia od pozwanego pracodawcy kwoty 16.186,68 zł z
ustawowymi odsetkami od 1 sierpnia 2005 r., w tym: kwoty 1.169,28 zł z tytułu
ekwiwalentu za niewykorzystany urlop w 2004 r. w ilości 6 dni, kwoty 3.142,40 zł z
tytułu ekwiwalentu za niewykorzystany urlop w 2005 r. w ilości 16 dni oraz
odprawy pieniężnej w wysokości 12.375,00 zł na podstawie art. 8 ustawy z dnia 13
marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków
pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (Dz.U. Nr 90, poz. 844 ze zm.).
Sąd Rejonowy ustalił, że powód był zatrudniony u pozwanego pracodawcy
od 20 sierpnia 1987 r., ostatnio na stanowisku dyrektora zakładu w K. W wyniku
uzgodnień oraz w wyniku umów zawartych przez pozwaną Spółkę z R. N. i D. N. w
dniach 24 lutego 2005 r., 31 marca 2005 r. i 12 kwietnia 2005 r. zakład w K.
przeszedł na PHU „D.” z dniem 15 kwietnia 2005 r. Po tym fakcie zbywca zakładu,
czyli pozwana Spółka, złożyła powodowi oświadczenie o wypowiedzeniu umowy o
pracę na podstawie art. 10 ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych
zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn
niedotyczących pracowników ze skutkiem na 31 lipca 2005 r., a następnie 1
sierpnia 2005 r. wydała mu świadectwo pracy. Od chwili przejścia zakładu pracy na
nowego pracodawcę do dnia wydania wyroku przez Sąd Rejonowy powód pracował
w nim nieprzerwanie, przy czym 1 sierpnia 2005 r. zawarł nową umowę o pracę na
czas nieokreślony z nabywcą zakładu, czyli PHU „D.”, zgodnie z którą powierzono
mu stanowisko kierownika zakładu w K.
Sąd Rejonowy uznał, że roszczenie powoda jest zasadne w części
dotyczącej należnego powodowi ekwiwalentu za niewykorzystany urlop.
Roszczenie powoda o zapłatę ekwiwalentu za niewykorzystany urlop za lata 2004 i
2005 w łącznej kwocie 3.087,66 zł pozostawało poza sporem, a to z uwagi na fakt
3
uznania go przez pełnomocnika strony pozwanej na pierwszej rozprawie i w
odpowiedzi na pozew oraz potwierdzenie wysokości kwoty bezspornej w piśmie
procesowym powoda. Zgodnie z art. 213 § 2 k.p.c. sąd jest związany uznaniem
powództwa, chyba że uznanie jest sprzeczne z prawem lub zasadami współżycia
społecznego albo zmierza do obejścia prawa. Ponieważ uznanie roszczenia o
zapłatę ekwiwalentu za niewykorzystany urlop przez pozwaną Spółkę nie nosi
żadnej z tych cech, Sąd Rejonowy był nim związany. Powód ograniczył przy tym
powództwo w tej części (co do ekwiwalentu za niewykorzystany urlop) do kwoty
wyliczonej i uznanej przez pozwaną.
Zasadniczy spór między stronami dotyczył tego, czy w ustalonym stanie
faktycznym powodowi należy się odprawa z art. 8 ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o
szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z
przyczyn niedotyczących pracowników. W ocenie Sądu pierwszej instancji odprawa
ta jest nienależna. Według Sądu, z ustaleń faktycznych wynika, że w wyniku
przekazania przez pozwaną Spółkę na rzecz PHU „D.”, na podstawie kilku
zawartych umów, nieruchomości i środków trwałych składających się na zakład w
K., doszło do przejścia w dniu 15 kwietnia 2005 r. zakładu pracy w K. na nowego
pracodawcę, w rozumieniu art. 231
k.p., a w konsekwencji nowy pracodawca stał
się z mocy prawa stroną w dotychczasowych stosunkach pracy, w tym w stosunku
pracy powoda. Dotychczasowy pracodawca nie mógł rozwiązać stosunku pracy w
czasie, gdy nie był już jego stroną. Skoro stosunek pracy powoda nie został
rozwiązany, powodowi nie należy się odprawa.
Apelację od powyższego wyroku wniósł pełnomocnik powoda, zaskarżając
wyrok Sądu Rejonowego w części oddalającej powództwo. Skarżący wniósł o
zmianę zaskarżonego wyroku przez uwzględnienie powództwa w całości.
Zaskarżonemu wyrokowi zarzucił błędne ustalenie, że pomiędzy stroną pozwaną a
małżonkami D. i R. N. doszło do zawarcia umowy o przejęciu zakładu pracy w
rozumieniu art. 231
k.p., a ponadto naruszenie tego ostatniego przepisu oraz art.
551
i art. 552
k.c. polegające na ich błędnej wykładni prowadzącej do przyjęcia, że w
przypadku nabycia części majątku spółki z o.o. pozostającej w stadium układu z
wierzycielami, zatwierdzonego przez sąd, obejmującego prawo użytkowania
wieczystego nieruchomości Skarbu Państwa oraz prawo własności wzniesionych
4
na tej nieruchomości budynków, a także nabycia niektórych składników majątku
ruchomego, nabywca – nawet jeżeli nie przejął pracowników zbywcy ani nie
zobowiązał się do przejęcia zadań zbywcy i kontynuowania jego działalności - jest
pracodawcą, który przejął zakład pracy w rozumieniu art. 231
k.p.
Sąd Okręgowy– Sąd Pracy wyrokiem z 12 lipca 2006 r., oddalił apelację
powoda od powyższego wyroku Sądu Rejonowego.
W ocenie Sądu Okręgowego, Sąd pierwszej instancji w sposób prawidłowy
dokonał ustaleń faktycznych, zgromadził w toku postępowania w sposób
wyczerpujący materiał dowodowy i należycie uzasadnił swoje stanowisko.
W szczególności Sąd pierwszej instancji słusznie uznał, że pomiędzy
pozwaną Spółką a R. N. i D. N., prowadzącymi działalność gospodarczą pod nazwą
Przedsiębiorstwo Handlowo-Usługowe „D.” D. N. i R. N., na podstawie umowy
sprzedaży z 24 lutego 2005 r., zawartej w formie aktu notarialnego, doszło z dniem
15 kwietnia 2005 r. do przejścia zakładu pracy w K. na nowego pracodawcę, w
rozumieniu art. 231
k.p., a w konsekwencji nowy pracodawca stał się z mocy prawa
stroną w dotychczasowych stosunkach pracy. W konsekwencji prawidłowo Sąd
Rejonowy uznał, że wypowiedzenie powodowi umowy o pracę dokonane przez
stronę pozwaną po przejściu zakładu pracy na nowego pracodawcę było
bezskuteczne i w związku z tym powodowi nie należy się odprawa przewidziana w
ustawie z 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z
pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników. Powyższe
stanowisko potwierdza także w swym orzecznictwie Sąd Najwyższy (np. w wyroku
z 22 września 1999 r., I PKN 264/99, OSNAPiUS z 2001 r. nr 2, poz. 37).
W ocenie Sądu Okręgowego, przytoczone w apelacji przez powoda
zastrzeżenia dotyczące niewyjaśnienia istoty sprawy w kontekście okoliczności
związanych z zawarciem aktu notarialnego i ujawnionych w tym akcie, będącym
podstawą przejścia zakładu pracy na nowego pracodawcę, nie znajdują
uzasadnienia, ponieważ powód, mimo iż to na nim - zgodnie z art. 6 k.c. -
spoczywał ciężar dowodu, nie udowodnił w żaden sposób, że dane zawarte w tym
dokumencie (o charakterze dokumentu urzędowego) są nieprawdziwe. W akcie
notarialnym w § 7 wyraźnie stwierdzono, że pozwana Spółka zobowiązuje się
wydać przedmiot umowy w posiadanie kupującym w terminie do 15 kwietnia 2005
5
r., a ponadto zobowiązuje się wydać w posiadanie przedmiot sprzedaży, tj. grunt i
budynki, w stanie niepogorszonym. Powód w toku procesu nie wykazał, że termin
przekazania przedmiotu umowy sprzedaży nie został dotrzymany.
Sąd Okręgowy zwrócił ponadto uwagę na treść § 5 aktu notarialnego, z
którego wynika, że R. N. i D. N. prawo wieczystego użytkowania działki gruntu i
własność budynków stanowiących odrębną nieruchomość nabyli w celu
prowadzenia tam działalności gospodarczej. Jednocześnie Sąd stanął na
stanowisku, że dla zakresu zastosowania normy prawnej zawartej w art. 231
§ 1
k.p. obojętny jest - wbrew twierdzeniom powoda - przedmiot działalności
prowadzonej przez nowego pracodawcę „na bazie” majątku przejętego od
dotychczasowego pracodawcy. Ten sam majątek zakładu można bowiem
wykorzystać dla różnych celów produkcyjno-usługowych i decyzja w tej kwestii
pozostawiona jest swobodzie zainteresowanego pracodawcy (przejmującego
zakład pracy). Jeżeli zadecyduje on o zmianie dotychczasowego przedmiotu
działalności przejętego zakładu pracy lub jego części, to taka zmiana może wpłynąć
tylko na trwałość przejętych stosunków pracy, uzasadniając ich ewentualne
wypowiedzenie zmieniające czy nawet wypowiedzenie definitywne, ale nie na samo
przejęcie pracowników. Zdaniem Sądu nie ma też w sprawie znaczenia, ilu
pracowników zostało przejętych przez nabywców zakładu. Skutkiem przejęcia
części zakładu pracy przez inny podmiot jest jego wejście w rolę nowego
pracodawcy wszystkich pracowników, którzy przedmiotem swego zobowiązania byli
związani z działalnością przejmowanej części zakładu, przy czym skutek ten nie
zależy od liczby zatrudnionych, a więc może obejmować nawet jedną osobę (por.
wyrok Sądu Najwyższego z 2 października 1996 r., I PRN 72/96, OSNAPiUS z
1997 r. nr 7, poz. 115). Sąd podkreślił, że Kodeks pracy nie precyzuje, co oznacza
pojęcie „przejście” zakładu pracy lub jego części na innego pracodawcę. W
orzecznictwie przyjmuje się, że art. 231
k.p. reguluje każdą czynność lub akt, w
wyniku których następuje rozporządzenie mieniem dotychczasowego pracodawcy,
w trakcie trwania nawiązanych przez niego stosunków pracy, na rzecz nowego
pracodawcy.
Skargę kasacyjną od powyższego wyroku (nazwaną kasacją) wniósł
pełnomocnik powoda. Skarga oparta została na podstawach:
6
1) rażącego naruszenia prawa materialnego, tj.: a) art. 231
k.p.,
polegającego na jego błędnej wykładni sprowadzającej się do wniosku, że
przejęciem zakładu pracy w rozumieniu tego przepisu było zakupienie przez
małżonków N. prawa wieczystego użytkowania nieruchomości w K., stanowiącej
własność Skarbu Państwa, wraz z budynkami stanowiącymi własność pozwanego
Przedsiębiorstwa Produkcyjno-Transportowego „P.” Spółki z o.o. oraz części
ruchomości zbywcy; b) art. 231
k.p. w związku z art. 551
i art. 552
k.c., polegającego
na ich błędnej wykładni, prowadzącej do ustalenia, że w przypadku nabycia części
majątku spółki z o.o. pozostającej w stadium układu z wierzycielami
zatwierdzonego przez sąd, obejmującego prawo użytkowania wieczystego
nieruchomości Skarbu Państwa oraz prawo własności wzniesionych na tej
nieruchomości budynków, a także nabycia niektórych składników ruchomych
majątku spółki, nabywca taki - nawet jeżeli nie przejął pracowników zbywcy ani nie
zobowiązał się do przejęcia zadań zbywcy i kontynuowania jego działalności - jest
pracodawcą, który przejął zakład pracy w rozumieniu art. 231
k.p.;
2) rażącego naruszenie przepisów postępowania, tj art. 386 § 4 k.p.c.,
polegającego na oddaleniu apelacji powoda, mimo nierozpoznania istoty sprawy
przez Sąd pierwszej instancji i mimo niewyjaśnienia istoty sprawy oraz pominięcia
zainteresowaniem Sądu pierwszej instancji takich kwestii jak: a) czy nabywcy
prawa wieczystego użytkowania nieruchomości wraz z budynkami nabyli także całe
wyposażenie zakładu w K., czy tylko jego część; b) czy nabywcy prawa
wieczystego użytkowania nieruchomości wraz z budynkami zobowiązali się przejąć
zobowiązania zbywcy w zakresie kontynuowania jego działalności oraz choćby
część jego pracowników, czy też nawiązali stosunek pracy z niektórymi byłymi
pracownikami zbywcy - po wygaśnięciu ich umów o pracę ze zbywcą; c) czy
nabywców prawa wieczystego użytkowania nieruchomości wraz z budynkami
należy traktować jako następców prawnych zbywcy, a jeżeli tak, to na jakiej
podstawie; d) czy przekazanie nieruchomości wraz z budynkami nastąpiło
rzeczywiście w dacie określonej w akcie notarialnym z 24 lutego 2005 r., tj. w dniu
15 kwietnia 2005 r., a jeżeli tak, to na jakiej zasadzie powód oraz wiele innych osób
pracowało w pozwanej Spółce, w zakładzie w K., po tej dacie (powód aż do 31 lipca
2005 r.) i na jakiej podstawie prawnej pozwana Spółka dysponowała
7
nieruchomością oraz wyposażeniem zakładu, mimo ich zbycia w lutym 2005 r. z
datą przekazania w dniu 15 kwietnia 2005 r.; e) dlaczego w piśmie z 24 sierpnia
2005 r., adresowanym do nabywców prawa wieczystego użytkowania
nieruchomości wraz z budynkami, pozwana Spółka twierdzi, że PHU „D.” nie jest jej
następcą prawnym „w żadnym stopniu", ponieważ m.in. nie przejął wraz z
produkcją dotychczasowych pracowników zakładu w K. w trybie art. 231
k.p.; f) czy
nabywcy nieruchomości przejęli choćby jednego pracownika likwidowanego
zakładu w K. przed wygaśnięciem jego umowy o pracę, czy też zatrudnili osoby
bezrobotne i jak się ma ilość osób zatrudnionych przez nabywców do ilości
pracowników zlikwidowanego zakładu.
W ocenie skarżącego, rozpoznanie skargi kasacyjnej uzasadnia: 1) potrzeba
uchylenia skutków postępowania dotkniętego błędem polegającym na
nierozpoznaniu istoty sprawy oraz sprzecznej z intencją ustawodawcy, krzywdzącej
pracownika, interpretacji art. 231
k.p. oraz 2) potrzeba dokonania ujednoliconej
wykładni art. 231
k.p. przez rozstrzygnięcie nasuwających się wątpliwości
interpretacyjnych - w szczególności sprowadzających się do odpowiedzi na pytanie,
czy intencją ustawodawcy było, aby przepis ten służył interesom pracodawców, czy
też ma on zabezpieczać pracownika przed nieuzasadnionym pozbawieniem go
pracy przez nowego pracodawcę albo pogorszeniem warunków pracy.
Skarżący wniósł o uchylenie w całości orzeczeń Sądów drugiej i pierwszej
instancji i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej
instancji, ewentualnie o uchylenie obu wyroków i orzeczenie co do istoty sprawy.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie ma uzasadnionych podstaw.
1. W ramach procesowej podstawy skargi (art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c.)
sformułowano zarzut naruszenia tylko jednego przepisu postępowania, a
mianowicie art. 368 § 4 k.p.c., zgodnie z którym - poza wypadkiem nieważności
postępowania przed sądem pierwszej instancji - sąd drugiej instancji może uchylić
zaskarżony wyrok i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania tylko w razie
nierozpoznania przez sąd pierwszej instancji istoty sprawy albo gdy wydanie
8
wyroku wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości. Skarżący
twierdzi, że Sąd pierwszej instancji nie rozpoznał istoty sprawy, w związku z czym
Sąd drugiej instancji nie powinien był oddalać apelacji, lecz uchylić zaskarżony
apelacją wyrok i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi
Rejonowemu. Tak skonstruowany zarzut jest bezpodstawny.
W szczególności nie jest uzasadniona teza o nierozpoznaniu istoty sprawy
przez Sąd pierwszej instancji. Nierozpoznanie istoty sprawy - w rozumieniu art. 386
§ 4 k.p.c. - oznacza zaniechanie przez sąd pierwszej instancji zbadania materialnej
podstawy żądania pozwu albo pominięcie merytorycznych zarzutów pozwanego
(por. np. wyroki Sądu Najwyższego z 23 września 1998 r., II CKN 897/97, OSNC z
1999 r., nr 1, poz. 22 oraz z 21 października 2005 r., III CK 161/05, LEX nr
1786350). Nierozpoznanie istoty sprawy w rozumieniu art. 386 § 4 k.p.c. ma
miejsce wówczas, gdy rozstrzygnięcie sądu pierwszej instancji nie odnosi się do
tego, co było przedmiotem sprawy, gdy zaniechał on zbadania materialnej
podstawy powództwa albo merytorycznych zarzutów pozwanego, bezpodstawnie
przyjmując, że istnieje przesłanka materialnoprawna lub procesowa unicestwiająca
roszczenie (por. wyrok Sądu Najwyższego z 25 listopada 2003 r., II CK 293/02,
LEX nr 151622). Pojęcie "istoty sprawy", o którym mowa w art. 386 § 4 k.p.c.,
dotyczy jej aspektu materialnoprawnego, a jej nierozpoznanie wchodzi w grę
wówczas, gdy sąd pierwszej instancji nie zbadał podstawy materialnoprawnej
pozwu, jak też skierowanych do niego zarzutów merytorycznych i w swoim
rozstrzygnięciu nie odniósł się do tego, co jest przedmiotem sprawy (na przykład na
skutek uznania roszczenia za przedawnione albo przedwcześnie zgłoszone).
Sytuacja taka nie zaistniała w rozpoznawanej sprawie i brak było - z tej przyczyny -
podstaw do uchylenia przez Sąd Okręgowy wyroku Sądu Rejonowego.
Nierozpoznanie istoty sprawy nie polega bowiem na dokonaniu ustalenia – w
oparciu o przedstawione lub dopuszczone z urzędu dowody - innego stanu
faktycznego niż wynikający z twierdzeń prezentowanych przez jedną ze stron.
Na marginesie należy zauważyć, że nierozpoznanie istoty sprawy nie
powoduje w każdej sytuacji konieczności uchylenia wyroku i przekazania sprawy do
ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji, o czym świadczy zwrot "może
uchylić" użyty przez ustawodawcę w art. 386 § 4 k.p.c., w odróżnieniu od zwrotu
9
"sąd drugiej instancji uchyla zaskarżony wyrok” użytego w art. 386 § 2 i 3 k.p.c.
Sąd drugiej instancji może zatem dokonać własnych ustaleń i ocen także wtedy,
gdy sąd pierwszej instancji nie rozpoznał istoty sprawy, choć ze względu na
dwuinstancyjność postępowania sądowego, gwarantowaną konstytucyjnie, powinno
to stanowić wyjątek.
Brak rozpoznania przez sąd pierwszej instancji zgłoszonego roszczenia
może oznaczać nierozpoznanie istoty sprawy w rozumieniu art. 386 § 4 k.p.c., a w
konsekwencji potrzebę wydania przez sąd drugiej instancji orzeczenia
uchylającego. Jednak każde - poza doprowadzeniem do nieważności postępowania
- naruszenie przepisu prawa procesowego przez sąd musi wywrzeć istotny wpływ
na wynik sprawy, aby można je uznać za usprawiedliwioną podstawę skargi
kasacyjnej (por. wyrok Sądu Najwyższego z 23 maja 2003 r., III CKN 1385/00, LEX
nr 109440). Tego w rozpoznawanej sprawie nie udało się skarżącemu wykazać.
Część uzasadnienia zarzutu naruszenia art. 386 § 4 k.p.c. sprowadza się przy tym
do twierdzeń o niewłaściwym ustaleniu stanu faktycznego (niewyjaśnieniu
wszystkich istotnych okoliczności sprawy) lub pominięciu pewnych istotnych kwestii
faktycznych. Istotna część uzasadnienia skargi kasacyjnej obejmuje zastrzeżenia
skarżącego co do niewyjaśnienia istotnych okoliczności faktycznych lub
sprzeczności tych ustaleń z treścią zebranego w sprawie materiału. Tymczasem,
skarga kasacyjna nie może opierać się na zarzutach kwestionujących ustalenie
faktów lub ocenę dowodów (art. 3983
§ 3 k.p.c.).
Skoro zarzuty naruszenia przepisów postępowania okazały się
nieusprawiedliwione, Sąd Najwyższy był przy rozpoznawaniu skargi kasacyjnej
związany ustalonym stanem faktycznym. Zgodnie bowiem z art. 39813
§ 2 k.p.c., w
postępowaniu kasacyjnym nie jest dopuszczalne powołanie nowych faktów i
dowodów, a Sąd Najwyższy jest związany ustaleniami faktycznymi stanowiącymi
podstawę zaskarżonego orzeczenia.
2. Nie jest również uzasadniony zarzut naruszenia prawa materialnego, a
mianowicie art. 231
k.p. w związku z art. 551
i art. 552
k.c. Sąd Okręgowy
prawidłowo zinterpretował i zastosował te przepisy, zgodnie z utrwalonym
orzecznictwem Sądu Najwyższego.
10
Warto przypomnieć, co w rozpoznawanej sprawie ustalił Sąd drugiej
instancji. Przyjął on, że powód był zatrudniony na stanowisku dyrektora zakładu
strony pozwanej w K. Zakład ten został sprzedany D. N. i R.N. Do przejścia zakładu
pracy w K. na nowego pracodawcę doszło w wyniku zawarcia przez pozwaną
Spółkę z PHU „D.” D. N. i R. N. umowy sprzedaży z 24 lutego 2005 r., która
przewidywała zbycie prawa wieczystego użytkowania gruntu stanowiącego
własność Skarbu Państwa oraz własności wzniesionych na tym gruncie budynków,
a także późniejszych umów zbycia niektórych składników ruchomych majątku
pozwanej Spółki (środków trwałych oraz wyposażenia biura i warsztatu). Do
przejścia zakładu pracy na nowego pracodawcę doszło 15 kwietnia 2005 r., jak to
przewidziano w treści aktu notarialnego z 24 lutego 2004 r. Już po przejściu
zakładu pracy na nowego pracodawcę pozwana Spółka wypowiedziała powodowi
stosunek pracy, co było jednak bezskuteczne, ponieważ w chwili składania
oświadczenia o wypowiedzeniu powód nie był już jej pracownikiem.
Przytoczone ustalenia faktyczne dawały Sądowi Okręgowemu podstawę do
przyjęcia, że w wyniku ujawnionych transakcji nabywcy D. N. i R.N. nabyli zakład w
K. (grunt, budynki wraz z wyposażeniem, w tym środki trwałe), a w związku z tym -
w następstwie zbycia składników majątkowych - doszło do przejścia zakładu pracy
na innego pracodawcę w rozumieniu art. 231
k.p. W ustalonych okolicznościach
rozpoznawanej sprawy nie powinno podlegać wątpliwości, że majątek zakładu w K.
przejęło PHU „D.” D. N. i R. N. stając się z mocy prawa, z dniem 15 kwietnia 2005
r., pracodawcą powoda. Pozwana Spółka nie mogła zatem skutecznie, po 15
kwietnia 2005 r., wypowiedzieć powodowi umowy o pracę, ponieważ nie była już
wtedy jego pracodawcą. Skutek przewidziany w art. 231
§ 1 k.p. następuje z mocy
prawa i jest niezależny od woli i zamiarów stron stosunku pracy, które swoimi
zachowaniami o charakterze czynności prawnych lub tylko czynności faktycznych
nie mogą tego skutku unicestwić. Zgodnie z art. 231
§ 1 k.p., w razie przejścia
zakładu pracy lub jego części na innego pracodawcę staje się on z m o c y p r a w
a stroną w dotychczasowych stosunkach pracy.
Przekształcenie stosunku pracy po stronie podmiotowej na podstawie art.
231 § 2 k.p. następuje automatycznie w wyniku przejęcia zakładu pracy w całości
lub w części przez inny zakład, niezależnie od tego, czy i jakiego rodzaju decyzja
11
została podjęta co do "przekazania" pracowników (por. wyrok SN z 20 maja 1993 r.,
I PRN 40/93, OSNCP z 1994 r. nr 4, poz. 89, z glosą M.Gersdorf, Przegląd Sądowy
z 1994 r. nr 5, s. 84). Nabywca i zbywca nie mogą swoją wolą dotyczącą
przekazania lub nieprzekazania pracowników zatrudnionych w zbywanym zakładzie
wyłączyć skutku wynikającego z bezwzględnie obowiązującego art. 231
k.p.
Normatywne oddziaływanie art. 231
k.p. następuje z mocy prawa, a zatem
strony umowy cywilnoprawnej (dotychczasowy i nowy pracodawca) nie mogą
swoimi czynnościami i wolą modyfikować automatyzmu prawnego w zakresie
stabilizacji zatrudnienia przejmowanych pracowników realizujących obowiązki
pracownicze w przejętym zakładzie pracy lub jego części. Przepis art. 23
1
§ 1 k.p.
jest bezwzględnie obowiązujący i przejęcie w tym trybie pracowników przez
nowego pracodawcę następuje z mocy prawa, co nie jest uzależnione od
jakichkolwiek czynności pracowników i pracodawcy. Nie jest również możliwe
uchylenie skutków działania tego przepisu w wyniku czynności prawnej (umowy)
pomiędzy dotychczasowym i nowym pracodawcą (por. wyrok Sądu Najwyższego z
1 lutego 2000 r., I PK 508/99, OSNAPiUS z 2001 r nr 12, poz. 412). W
orzecznictwie przyjmuje się również, że dla zakresu zastosowania normy z art. 231
§ 1 k.p. obojętny jest przedmiot działalności prowadzonej przez nowego
pracodawcę w oparciu o majątek przejęty w całości lub w części od poprzedniego
pracodawcy, a więc nie musi to być działalność tego samego czy podobnego
rodzaju (por. wyrok Sądu Najwyższego z 3 czerwca 1998 r., I PKN 159/98,
OSNAPiUS z 1999 r. nr 11, poz. 363, z glosą Z.Hajna, OSP z 1999 r. nr 12, poz.
211). Z punktu widzenia automatyzmu art. 231
k.p. bez znaczenia jest fakt wydania
powodowi przez pozwaną Spółkę świadectwa pracy zawierającego oświadczenie
wiedzy (a nie woli) co do daty ustania stosunku pracy łączącego strony. Treść
świadectwa pracy nie może wyłączyć skutku wynikającego z art. 231
§ 1 k.p.
Podobnie oświadczenia wiedzy strony pozwanej - co do tego, czy PHU „D.”
prowadzone przez D. N. i R. N. jest, czy też nie jest jej następcą prawnym (i w
jakim rozumieniu - ogólnym, wynikającym z przepisów prawa cywilnego, czy też
szczególnym, mającym za podstawę regulacje prawa pracy gwarantujące
stabilność zatrudnienia pracowników) - są bez znaczenia dla rozstrzygnięcia o
12
przejściu powoda do nowego pracodawcy z chwilą przejęcia przez niego zakładu
pracy, w którym był on zatrudniony.
Ustalone przez Sąd Okręgowy okoliczności faktyczne potwierdzały przejęcie
przez PHU „D.” D. N. i R. N. majątku składającego się na zakład w K., a zatem
wskazywały na sukcesję podmiotową, w rozumieniu art. 231
k.p., nowego
pracodawcy powoda w trwającym (bo nierozwiązanym przed 15 kwietnia 2005 r.)
stosunku pracy. Zważywszy ponadto, że u nowego pracodawcy powód nadal
świadczył pracę także po 1 sierpnia 2005 r. (na podstawie zawartej z PHU „D.” D.
N. i R. N. umowy o pracę), nie powinno budzić wątpliwości, że od 15 kwietnia 2005
r. stał się, z mocy art. 23
1
§ 1 k.p., pracownikiem nabywcy majątku zakładu w K.
także dlatego, że u tego pracodawcy istniało zapotrzebowanie na wykonywanie
przez niego zatrudnienia. Wypowiedzenie powodowi przez pozwaną Spółkę umowy
o pracę po 15 kwietnia 2005 r., gdy powód z mocy prawa (art. 231 § 1 k.p.) był już
pracownikiem nowego pracodawcy, nie mogło wywołać i nie wywołało skutku
rozwiązującego stosunek pracy powoda u byłego pracodawcy i nie rodziło
uprawnienia do uzyskania odprawy, o której stanowi art. 8 ustawy z dnia 13 marca
2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy
z przyczyn niedotyczących pracowników. Jak przyjmuje w swoim orzecznictwie
Sąd Najwyższy, wypowiedzenie umowy o pracę w imieniu podmiotu niebędącego
już pracodawcą pracownika, który został przejęty z mocy prawa przez nowego
pracodawcę (art. 231 § 1 k.p.), nie prowadzi do rozwiązania stosunku pracy (por.
wyroki Sądu Najwyższego z 17 listopada 2004 r., II PK 69/04, OSNP z 2005 r. nr 8,
poz. 112 oraz z 9 grudnia 2004 r., I PK 103/04, OSNP z 2005 r. nr 15, poz. 220).
Dla wystąpienia skutku z art. 231
§ 1 k.p. bez znaczenia jest, czy doszło do
nabycia przez nowego pracodawcę przedsiębiorstwa w znaczeniu przedmiotowym
w ujęciu art. 551
k.c. Zgodnie z tym przepisem, przedsiębiorstwo jest
zorganizowanym zespołem składników niematerialnych i materialnych,
przeznaczonym do prowadzenia działalności gospodarczej. Nawet jeżeli umowy
zawarte przez pozwaną Spółkę z PHU „D.” D. N. i R. N. nie miały za przedmiot
wszystkich składników majątkowych i niemajątkowych szczegółowo (choć jedynie
przykładowo) wymienionych w art. 551
k.c., nie oznacza to, że nie doszło do
przejścia zakładu pracy na nowego pracodawcę w rozumieniu art. 231
k.p. Do
13
przejścia zakładu pracy lub jego części na innego pracodawcę wystarcza samo
przejęcie zadań dotychczasowego pracodawcy, choćby nie doszło do przejęcia
żadnych składników majątkowych. Przepisy art. 231
k.p. są przepisami
szczególnymi w stosunku do przepisów Kodeksu cywilnego dotyczących zbycia
przedsiębiorstwa (art. 552
k.c.).
Przedstawione do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne - czy intencją
ustawodawcy było, aby art. 231
k.p. służył interesom pracodawców, czy też ma on
zabezpieczać pracownika przed nieuzasadnionym pozbawieniem go pracy przez
nowego pracodawcę albo pogorszeniem warunków pracy – zostało już wielokrotnie
rozstrzygnięte w doktrynie prawa pracy i orzecznictwie sądowym. Powołany
przepis służy jednoznacznie ochronie pracownika, stabilizacji jego sytuacji
pracowniczej
Wykładnia art. 231
k.p. opiera się, między innymi, na dwóch, istotnych
założeniach: pierwszym, że nie jest możliwe objęcie pracownika ochroną
wynikającą z tego przepisu, jeżeli p r z e d przejściem zakładu pracy na innego
pracodawcę stosunek pracy został skutecznie rozwiązany przed dotychczasowego
pracodawcę; drugim, że przejście zakładu pracy na innego pracodawcę nie
uzasadnia samo w sobie pogorszenia warunków pracy przejmowanego
pracownika. Obydwa te założenia muszą być widziane w świetle istoty i
podstawowego celu prawnej regulacji zmiany pracodawcy wskutek przejścia
zakładu pracy, którą jest stabilizacja (utrzymanie) zatrudnienia pracownika i
dotychczasowych warunków tego zatrudnienia pomimo zmiany pracodawcy.
Podmiotowe zmiany stosunku pracy wskutek zbycia zakładu pracy lub jego części
są bowiem nieodłączną cechą stosunków pracy w gospodarce rynkowej i zmiana
pracodawcy, gdy zachowana zostaje tożsamość zakładu pracy, a w szczególności
gdy nabywca zakładu kontynuuje jego dotychczasową działalność, nie uzasadnia
rozwiązania stosunków pracy z jego pracownikami, ani pogorszenia ich warunków
pracy. Nie oznacza to jednak, że nabywca zakładu pracy musi kontynuować
dotychczasową działalność (musi nabywać zakład pracy w celu kontynuowania tej
samej działalności, wykonywania tych samych zadań). Ochrona stosunku pracy
pracownika ma miejsce także wówczas, gdy przejmujący zakład pracy pracodawca
ma zamiar uruchomić w nim zupełnie inną (nową) działalność produkcyjno-
14
usługową w stosunku do tej prowadzonej przez dotychczasowego pracodawcę.
Jeżeli tak się stanie (dojdzie do zmiany profilu prowadzonej działalności), nowy
pracodawca będzie mógł dokonać wypowiedzeń zmieniających treść stosunków
pracy przejętych pracowników albo nawet wypowiedzeń definitywnych - z przyczyn
dotyczących pracodawcy, a więc niedotyczących pracowników. W rozpoznawanej
sprawie nie doszło – przynajmniej do czasu orzekania przez Sąd Rejonowy - do
wypowiedzenia powodowi umowy o pracę przez nowego pracodawcę. Jeżeli
umowa o pracę zawarta przez powoda z PHU „D.” 1 sierpnia 2005 r. przewidywała
gorsze od dotychczasowych warunki zatrudnienia powoda, to ewentualne
roszczenia z tego faktu wynikające mogły być skierowane przeciwko temu
(nowemu) pracodawcy powoda, a nie przeciwko pozwanej Spółce, która - zgodnie z
ustaleniami Sądów obydwu instancji – przestała być pracodawca powoda 15
kwietnia 2005 r., czyli w chwili przejścia zakładu pracy - z mocy prawa - na
nowego pracodawcę.
Nowy pracodawca może wstąpić w stosunek pracy (wejść w miejsce
dotychczasowego pracodawcy) tylko wtedy, gdy w chwili przejęcia zakładu, będącej
jednocześnie chwilą zmiany pracodawcy, dana osoba jest pracownikiem zakładu. Z
tego względu w orzecznictwie utrwalony jest pogląd, że regulacja zawarta w art. 231
k.p. nie likwiduje skutku rozwiązującego wypowiedzenia umowy o pracę
dokonanego p r z e d tym przejściem przez dotychczasowego pracodawcę.
Jednakże, ze względu na podkreśloną wcześniej istotę instytucji przejścia zakładu
pracy, wypowiedzenie, jak każda inna czynność prawna, nie może zmierzać do
obejścia art. 231
k.p., a więc do wyłączenia ustawowych skutków przejścia zakładu
pracy na nowego pracodawcę (art. 58 § 1 k.c. w związku z art. 300 k.p.). Dlatego
podlega ono kontroli sądu pracy w postępowaniu wszczętym odwołaniem
pracownika od wypowiedzenia (por. wyrok Sądu Najwyższego z 21 czerwca 2005
r., II PK 38/05, OSNP 2006, nr 3-4, poz. 44 i tam powołane wcześniejsze
orzecznictwo). Od 1 stycznia 2004 r. stanowisko orzecznictwa w tej kwestii zostało
jasno potwierdzone w art. 231
§ 6 k.p., który stanowi, że przejście zakładu pracy lub
jego części na innego pracodawcę nie może stanowić przyczyny uzasadniającej
wypowiedzenie przez pracodawcę stosunku pracy. W rozpoznawanej sprawie nie
mamy jednak do czynienia ani z faktem rozwiązania stosunku pracy przez
15
dotychczasowego pracodawcę p r z e d przejściem zakładu pracy na nowego
pracodawcę, ani z roszczeniem uznania wypowiedzenia dokonanego przez
dotychczasowego pracodawcę za niezgodne z prawem, bo naruszające art. 231
k.p.
Stosunek pracy u nowego pracodawcy (przejmującego), zwłaszcza w
zakresie rodzaju umowy o pracę oraz warunków wynagrodzenia, kształtuje się na
tych samych warunkach, co u poprzedniego pracodawcy (por. wyrok Sądu
Najwyższego z 26 listopada 2003 r., I PK 620/02, LEX nr 113019). Teza ta dotyczy
chwili przejścia pracownika do nowego pracodawcy. Później pracodawca może
przez wypowiedzenie zmieniające (albo obie strony stosunku pracy przez stosowne
porozumienie) zmienić na gorsze warunki zatrudnienia przejętego pracownika.
Podobny pogląd wyraził Europejski Trybunał Sprawiedliwości stwierdzając, że na
gruncie art. 3 ust. 1 dyrektywy 77/187/EWG, w sprawie zbliżania ustawodawstw
Państw Członkowskich odnoszących się do ochrony praw pracowniczych w
przypadku przejęcia przedsiębiorstw, zakładów lub części przedsiębiorstw lub
zakładów (którego odpowiednikiem jest art. 231
§ 1 k.p.) zmiana treści stosunku
pracy przez nowego pracodawcę na niekorzyść pracowników jest dopuszczalna,
skoro ma on znaleźć się w sytuacji dotychczasowego pracodawcy, jednakże
przejście zakładu pracy nie może być jej wyłącznym powodem. Pracownik i nowy
pracodawca mogą wprowadzić w drodze porozumienia warunki pracy mniej
korzystne dla pracownika od dotychczasowych, pod warunkiem, że oświadczenie
woli pracownika jest w pełni dobrowolne, a porozumienia nie zmierza do obejścia
art. 231
§ 1 k.p. (por. np. wyroki Sądu Najwyższego z 7 czerwca 1994 r., I PRN
29/94, OSNAPiUS z 1994 r., nr 12, poz. 189; z 29 marca 2001 r., I PKN 324/00,
OSNAPiUS z 2003 r., nr 1, poz. 7).
Dokładniej sens art. 231
§ 1 k.p. Sąd Najwyższy wyraził w wyroku z 6 maja
2003, I PK 237/02 (OSNP z 2004 r. nr 15, poz. 265), w którym stwierdził, że
bezwzględnie obowiązująca natura norm prawnych wynikających z art. 231
k.p.
wyłącza modyfikowanie treści stosunków pracy, chyba że co innego wynika z
wyraźnej woli obu stron stosunku pracy i nie zmierza do obejścia standardów
ochrony pracownika zawartych w art. 231
k.p.
Powyższe uwagi stanowią odpowiedź na przedstawione przez skarżącego
istotne zagadnienie prawne, nie mają jednak bezpośredniego związku z
16
przedmiotem rozpoznawanej sprawy, która nie obejmowała roszczeń powoda
przeciwko nowemu pracodawcy powstałych po jego transferze.
Mając powyższe na uwadze, Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjna na
podstawie art. 39814
k.p.c.