Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 461/11
POSTANOWIENIE
Dnia 25 kwietnia 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Mirosław Bączyk (przewodniczący)
SSN Anna Owczarek (sprawozdawca)
SSN Dariusz Zawistowski
w sprawie z wniosku J. T.
przy uczestnictwie J. S., X.Y.,
T. S. i Gminy O.
o wpis prawa własności w księdze wieczystej Kw nr A / numer elektroniczny […],
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 25 kwietnia 2012 r.,
skarg kasacyjnych - wnioskodawczyni – J. T., uczestników postępowania X.Y. i
T. S.
od postanowienia Sądu Okręgowego
z dnia 9 marca 2011 r.,
1. oddala skargi kasacyjne;
2. zasądza na rzecz uczestnika postępowania Gminy O. od
wnioskodawczyni J. T., uczestnika postępowania X.Y. i
uczestnika postępowania T. S kwoty po 120 zł tytułem
zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu
kasacyjnym.
Uzasadnienie
2
Wnioskiem z dnia 9 sierpnia 2010 r., zarejestrowanym jako sprawa
z wniosku J. T. sygn. Akt […], przy wskazaniu uczestników postępowania X.Y., T.
S., J. S. - jako osób na rzecz których miał, obok wnioskodawczyni, nastąpić wpis
prawa własności oraz Gminy O. - jako osoby co do której wpis prawa własności
miał być wykreślony, wniesiono o dokonanie zmian w dziale II księgi wieczystej Kw
nr A (numer elektroniczny […]) prowadzonej przez Sąd Rejonowy.
Powyższa księga wieczysta, prowadzona dla zabudowanej nieruchomości
o powierzchni 0.1212 ha, działka nr ew. 50/12 (poprzednio część działki nr ew.
50/1, która poprzednio stanowiła część działki nr ew. 50) została założona –
w związku z wnioskiem Wójta Gminy O. z dnia 17 listopada 1993 r. o wpis prawa
własności na rzecz wymienionej Gminy, na podstawie decyzji komunalizacyjnej
Wojewody z dnia 19 listopada 1992 r. znak GKG.III.7228-7411A/92 - po odłączeniu
z księgi wieczystej Kw B, oznaczonej jako ciąg dalszy Księgi Wieczystej Majątek
Ziemski G. Nr C, prowadzonej przez Sąd Rejonowy. Wpis ten nastąpił w miejsce
Skarbu Państwa, którego prawo własności ujawniono w dziale II księgi wieczystej
Kw B, na podstawie postanowienia b. Sądu Powiatowego z dnia 17 maja 1961 r., w
oparciu o orzeczenie Prezydium WRN z dnia 30 listopada 1955 r. (nr 21/6/55),
stwierdzające że Majątek Ziemski G. podpada pod art. 2 ust. 1 lit. e dekretu PKWN
o przeprowadzeniu reformy rolnej i podlega przejęciu na rzecz Skarbu Państwa,
które utrzymane zostało w mocy decyzją Ministra Rolnictwa dnia 12 marca 1959 r.
(UR.R. 6/7010/58).
Wnioskodawczyni i uczestnicy postępowania prawo własności wywodzili
z następstwa prawnego po L. M. – ostatniej osobie fizycznej ujawnionej jako
właściciel w księdze wieczystej Kw nr C, prowadzonej przez b. Sąd Powiatowy dla
nieruchomości pod nazwą Majątek Ziemski G. - którego podstawą były nabycia
spadku oraz czynności prawne.
Referendarz sądowy Sądu Rejonowego orzeczeniem z dnia 27 sierpnia
2010 r. zarządził dokonanie w dziale II księgi wieczystej Kw nr A wpisu o treści: T.
S. syn W. i H. PESEL […] do 1/8 części, J. S. , syn W. i H. PESEL […] do 1/8
części, J. T. córka W. i H. PESEL […] do 1/8 części , X. Y. syn J. i F. PESEL […]
oraz jego żona J. T. córka W. i H. PESEL […] na prawach wspólności ustawowej
jako współwłaściciele do 5/8 części - w miejsce dotychczasowego właściciela
3
Gminy O. Jako podstawę wpisu wskazano wniosek, decyzję Ministra Spraw
Wewnętrznych i Administracji nr 277 z dnia 30 marca 2010 r. (stwierdzająca
nieważność decyzji komunalizacyjnej co do działek nr 50/10 i 50/12) oraz decyzję
Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji nr 531 z dnia 2 lipca 2010r.
(utrzymująca w mocy decyzję nr 277), postanowienie Sądu Powiatowego z dnia 21
lipca 1966r. sygn. akt 316/66, postanowienia Sądu Rejonowego z dnia 25 marca
1991 r. sygn. akt 899/91/4 i z dnia 9 listopada 1998 r. sygn. akt 6280/98/2, umowę
sprzedaży z dnia 27 marca 2007 r. rep A.[…] sporządzoną przez notariusza W. K.
w P., znajdującą się w aktach Kw D.
Sąd Rejonowy, po rozpoznaniu skargi uczestniczki postępowania Gminy O.,
postanowieniem z dnia 5 listopada 2010 r. utrzymał w mocy zaskarżony wpis.
Podkreślił, że sąd wieczystoksięgowy orzeka w granicach wniosku i na podstawie
dołączonych do niego dokumentów, a w odniesieniu do decyzji administracyjnych,
mających stanowić podstawę wpisu, ustala czy wywołuje skutki materialno -
prawne, pochodzi od właściwego organu i czy jest ostateczna. Sąd ustalił, że
Gmina O. została wpisana do księgi wieczystej Kw nr E na podstawie prawomocnej
decyzji komunalizacyjnej Wojewody nr GKG III.7228 - 7114/92 z dnia 4 sierpnia
1992 r. Decyzja Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji nr 280 z dnia 30
marca 2010 r., stwierdzająca nieważność decyzji komunalizacyjnej co do działek nr
50/10 i 50/12, wyczerpała administracyjny tok instancji, była decyzją ostateczną i
mogła stanowić podstawę wpisu do księgi wieczystej. Zarzut skarżącej, że
dołączone do wniosku dokumenty nie mogły stanowić podstawy wpisu w księdze
wieczystej, wobec wniesienia skargi na decyzję Ministra Spraw Wewnętrznych i
Administracji do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego, uznał za bezzasadny.
Wskazał, że podziela stanowisko Sądu Najwyższego (postanowienie z dnia 23
lutego 2005 r., III CZP 537/04), zgodnie z którym ostateczna decyzja
administracyjna, mimo zaskarżenia do sądu administracyjnego, stanowi podstawę
wpisu do księgi wieczystej. Ocenił ponadto, że następstwo prawne zostało w
sprawie wykazane w sposób całkowicie wystarczający do dokonania wpisu
zgodnego z wnioskiem, gdyż poza sporem pozostaje fakt, że ostateczną decyzją
Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 21 września 2007 r. (GZm - 057-625-
335/07) stwierdzono nieważność orzeczenia Ministra Rolnictwa z dnia 12 marca
4
1959 r. (znak UR. U.6/7010/580), określającego że Majątek Ziemski G. podpada
pod art. 2 ust. 1 lit. e dekretu PKWN o przeprowadzeniu reformy rolnej i podlega
przejęciu na rzecz Skarbu Państwa, oraz utrzymanego nim w mocy orzeczenia
Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w P. z dnia 30 listopada 1955 r. (znak
21/6/55). Przedmiotem tych orzeczeń był Majątek Ziemski G. objęty reformą rolną
na mocy dekretu PKWN z dnia 6 września 1944 r.. Na skutek uchylenia orzeczeń
Ministra Rolnictwa z dnia 12 marca 1959 r. oraz Prezydium Wojewódzkiej Rady
Narodowej w P. z dnia 30 listopada 1955 r. Skarb Państwa, w dacie wydawania
przez Wojewodę decyzji komunalizacyjnej z dnia 19 listopada 1992 r., nie był
właścicielem przedmiotowej nieruchomości. Do czasu uchylenia przez właściwy
organ tej decyzji nie było podstaw do kwestionowania prawa własności Gminy O.
Jest nią obecnie ostateczna decyzja Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji
nr 277 z dnia 30 marca 2010 r., stwierdzająca nieważność decyzji komunalizacyjnej
co do działek nr 50/10 i 50/12, która posiada walor dokumentu mogącego stanowić
podstawę wpisu w księdze wieczystej.
Sąd Okręgowy postanowieniem z dnia 9 marca 2011r., na skutek apelacji
uczestniczki postępowania Gminy O., zmienił postanowienie Sądu Rejonowego z
dnia 5 listopada 2010 r. w ten sposób, że uchylił wpis z dnia 27 sierpnia 2010 r. w
dziale II księgi wieczystej Kw nr A dotyczący J. T., X.Y., T. S., J. S. i oddalił wniosek
o dokonanie tego wpisu; zasądził na rzecz apelującej od wnioskodawczyni i
pozostałych uczestników postępowania kwotę 200 zł tytułem kosztów
postępowania apelacyjnego.
Sąd odwoławczy stwierdził że, wbrew stanowisku Sądu pierwszej instancji,
powołane przy tym wpisie dokumenty nie mogły stanowić jego podstawy. Uznał, że
przedłożone dokumenty wykazują następstwo prawne uczestników postępowania
i wnioskodawczyni (poza uczestniczką Gminą O.) po pierwotnym właścicielu
majątku ziemskiego G. – L. M. oraz utratę tytułu prawnego do nieruchomości przez
Gminę O. Na uwzględnienie wniosku nie pozwala jednak, zdaniem Sądu, decyzja
Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 21 września 2007 r., utrzymana w mocy
decyzją z dnia 31 października 2007 r., co do której skarga i skarga kasacyjna
zostały oddalone przez Naczelny Sąd Administracyjny wyrokiem z dnia 1 lipca
2009r. (sygn. akt 1259 /08). Decyzja ta stwierdza nieważność orzeczenia Ministra
5
Rolnictwa z 12 marca 1959 r. oraz utrzymanego nim orzeczenia Prezydium WRN w
P. z dnia 30 listopada 1955r., stwierdzającego że Majątek Ziemski G. podpada pod
art. 2 ust. 1 lit. e dekretu PKWN z 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy
rolnej (Dz.U. nr 4 poz.17) i podlega przejęciu na rzecz Skarbu Państwa - jedynie z
powodu wady prawnej, polegającej na tym, że została wydana bez wniosku
uprawnionej osoby. Tym samym za zasadne Sąd uznał zarzuty skarżącej Gminy,
że decyzja ta nie rozstrzyga czy nieruchomość podlegała reformie rolnej na
podstawie dekretu PKWN, zatem że nie można w obecnym postępowania w
sposób definitywny i pewny stwierdzić, że poprzednik prawny Gminy O. - Skarb
Państwa nie jest właścicielem tego majątku. Z dokumentów sprawy, w tym z
zamkniętej księgi wieczystej nr B, wynika, że Skarb Państwa w dniu 17 maja 1961
r. został wpisany jako właściciel i dysponował tym majątkiem. Prawo własności
nieruchomości ziemskich wymienionych w art. 2 ust. 1 lit. e przeszło na Skarb
Państwa z mocy prawa z dniem wejścia w życie dekretu, zatem Sąd Rejonowy nie
mógł pominąć Skarbu Państwa. W ocenie Sądu kwestie wątpliwe i sporne, zatem w
niniejszej sprawie fakt czy przedmiotowa nieruchomość objęta księgą wieczystą Kw
nr A (numer elektroniczny […]) podpada pod działanie art. 2 ust. 1 lit. e dekretu, nie
mogą być rozstrzygane przez sąd wieczystoksięgowy, tylko w postępowaniu o
uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym (art. 10
u.k.w.h.).
Skargę kasacyjną od powyższego orzeczenia złożyli wnioskodawczyni J. T. i
uczestnicy postępowania X.Y., T. S.
Wnioskodawczyni w skardze kasacyjnej, opartej na obu podstawach,
zarzuciła: - naruszenia przepisów postępowania, w szczególności art. 6268
§ 2
k.p.c., art. 6269
k.p.c., art. 31 ust. 2 u.k.w.h., art. 34 zd. 2. u.k.w.h. oraz art. 1 ust. 1
dekretu Rady Ministrów z dnia 8 sierpnia 1946 r. o wpisywaniu w księgach
hipotecznych (gruntowych) prawa własności nieruchomości przejętych na cele
reformy rolnej (Dz. U. nr 39, poz. 233 ze zm.) poprzez oddalenie wniosku o wpis
w księdze wieczystej z uwagi na niepewność Sądu co do kwestii właściciela
nieruchomości po dacie wejścia w życie dekretu PKWN o reformie rolnej, wywołaną
treścią art. 2 ust. 1 tego dekretu; art. 234 k.p.c. w zw. z art. 382 k.p.c. w zw. z art.
391 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., poprzez oddalenie wniosku o wpis
6
w oparciu o niepewność Sądu co do faktu, czy prawo własności nieruchomości nie
należy do Skarbu Państwa, w sytuacji gdy prawo to zostało wykreślone z księgi
wieczystej, co z mocy art. 3 ust. 2 u.k.w.h. skutkuje funkcjonowaniem domniemania
prawnego nieistnienia tego prawa, które wiąże Sąd i nie zostało przez Gminę O.
czy Skarb Państwa obalone; art. 244 § 1 k.p.c. w zw. z art. 382 k.p.c. w zw. z art.
391 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. poprzez uznanie, że przedmiotowa
nieruchomość może być własnością Skarbu Państwa, w sytuacji gdy z treści
załączonych do wniosku o wpis dokumentów urzędowych w postaci ostatecznych
decyzji Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 31 marca 2010r. oraz z
dnia 2 lipca 2010 r. wynika, że Skarb Państwa nie jest i nie był właścicielem
przedmiotowej nieruchomości; art. 365 § 1 k.p.c. w zw. z art. 382 k.p.c., w zw. z art.
391 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., poprzez oddalenie wniosku o wpis w
oparciu o występujące wątpliwości co do kwestii czy Skarb Państwa nie nabył na
mocy dekretu PKWN o przeprowadzeniu reformy rolnej własności Majątku
Ziemskiego G., w sytuacji gdy kwestia ta była już przedmiotem badania i podstawą
rozstrzygnięcia we wcześniejszych postępowaniach wieczystoksięgowych
dotyczących innej nieruchomości, która stanowiła część wskazanego majątku, a
prawomocne orzeczenie wydane w tych sprawach wiązało sąd, - naruszenia prawa
materialnego, tj. art. 2 ust. 1 dekretu o przeprowadzeniu reformy rolnej przez
błędną wykładnię oraz art. 6 k.c. przez przyjęcie, że wskazany przepis ustanawia
domniemanie przejścia na własność Skarbu Państwa każdej nieruchomości, w tym
nieruchomości, której częścią były tereny objęte niniejszym postępowaniem, i w
konsekwencji przerzucenie na wnioskodawczynię obowiązku wykazania, że tereny
te nie podlegały reformie rolnej oraz oddalenie wniosku o wpis z uwagi na brak
wykazania przez wnioskodawczynię, że przedmiotowa nieruchomość nie stanowi
własności Skarby Państwa. Skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonego
postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi
Okręgowemu, rozpoznanie sprawy także na rzecz współuczestników, którzy nie
zaskarżyli wyroku wobec tego, że prawa będące przedmiotem zaskarżenia są dla
nich wspólne.
Uczestnik postępowania T. S. w skardze kasacyjnej, opartej na obu
podstawach, zarzucił naruszenia przepisów postępowania: art. 6268
§ 2 k.p.c. w
7
związku z art. 189 k.p.c. poprzez wydanie postanowienia przekraczającego zakres
kognicji sądu w postępowaniu wieczystoksięgowym i niesłuszne stwierdzenie, iż
wnioskodawca ma interes prawny w żądaniu uzgodnienia treści księgi wieczystej ze
stanem prawnym, w związku z uznaniem, że ostateczne decyzje administracyjne
stanowiące podstawę wpisu współwłasności w księdze wieczystej wydane przez
Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi, stwierdzające nieważność orzeczenia Ministra
Rolnictwa z 12 marca 1959 r. oraz utrzymanego nim orzeczenia Prezydium
Wojewódzkiej Rady Narodowej z dnia 30 listopada 1955 r. - nie mogą stanowić
podstawy wpisu do księgi wieczystej, gdyż nie rozstrzygają ostatecznie czy
nieruchomości podlegały reformie rolnej na podstawie dekretu o przeprowadzeniu
reformy rolnej, mimo że stwierdzają bezwzględną nieważność decyzji na
podstawie, których prawo własności L. M. zostało wykreślone z działu II księgi
wieczystej; art. 6269
k.p.c. poprzez oddalenie wniosku o wpis prawa do księgi
wieczystej pomimo braku przeszkód do dokonania takiego wpisu; art. 244 § 1 k.p.c.
w związku z art. 328 § 2 k.p.c. poprzez odmowę uznania mocy dowodowej
dokumentów urzędowych jakimi są decyzja Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia
21 września 2007 r., utrzymująca ją w mocy decyzja tego organu z dnia 31
października 2007 r. oraz decyzja Ministra Sprawa Wewnętrznych i Administracji z
dnia 31 marca 2010 r. nr 277 i utrzymująca ją w mocy decyzja tego organu nr 531 z
dnia 2 lipca 2010 r. oraz niewskazanie podstawy faktycznej rozstrzygnięcia; art. 365
§ 1 k.p.c. w związku z nieuwzględnieniem przez Sąd Okręgowy prawomocnych
orzeczeń Sądu Rejonowego dokonujących wpisów współwłasności
wnioskodawczyni i uczestników postępowania (za wyjątkiem Gminy O.) w
prowadzonych przez ten sąd księgach wieczystych Kw nr D, Kw nr F, mimo że
zostały one dokonane w oparciu o te same dokumenty, które stanowiły podstawę
złożonego w przedmiotowej sprawie wniosku o wpis; art. 38 ust. 2 u.k.w.h.
w związku z art. 328 § 2 k.p.c. poprzez jego zastosowanie mimo, że przepis ten nie
obowiązywał w chwili orzekania bowiem został skreślony ustawą o zmianie ustawy
o księgach wieczystych i hipotece, ustawy - Kodeks postępowania cywilnego,
ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych oraz ustawy - Prawo
o notariacie z dnia 11 maja 2001 r. oraz w ramach podstawy naruszenia prawa
materialnego: dokonanie błędnej wykładni art. 1 u.k.w.h. w związku z art. 3 u.k.w.h.
8
w związku z wydaniem orzeczenia, które doprowadziło do powstania stanu
niezgodności treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym oraz art. 34
zdanie 2 u.k.w.h. poprzez nieujawnienie współwłasności nieruchomości, mimo
wykazania odpowiednimi dokumentami ich następstwa prawnego po osobie
wpisanej jako poprzedni właściciel. W konkluzji wniósł o uchylenie zaskarżonego
postanowienia i dokonanie wpisu zgodnie z żądaniem wnioskodawcy, ewentualnie
o uchylenie postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania
Sądowi Okręgowemu.
Uczestnik postępowania X.Y. w skardze kasacyjnej, opartej na obu
podstawach, zarzucił naruszenia przepisów postępowania: art. 6268
§ 1 i 2 k.p.c.
oraz art. 6269
k.p.c. wbrew domniemaniom z art. 3 ust. 1 i 2 u.k.w.h. polegające na
przekroczeniu kognicji sądu wieczystoksięgowego i bezpodstawne uznanie praw
Skarbu Państwa do nieruchomości, przyjęcie, że sąd wieczystoksięgowy powinien
uwzględnić nacjonalizację z mocy prawa przez przyjęcie domniemania, że wszelkie
nieruchomości przekraczające normy obszarowe stały się własnością Skarbu
Państwa, a zanegowanie tego tytułu wymaga przedłożenia decyzji Wojewody
stwierdzającej, że dana nieruchomość nie podlegała pod działanie dekretu; art. 31
ust. 1 u.k.w.h. poprzez uznanie praw Skarbu Państwa i Gminy O., mimo braku
podstaw w treści księgi i złożonych dokumentach; art. 34 u.k.w.h. poprzez uznanie
że wnioskodawczyni i uczestnikom (poza Gminą) nie służą uprawnienia
właścicielskie do nieruchomości, mimo wykazania następstwa prawnego po
ostatnim właścicielu, uznania za nieważne i wyeliminowania z obrotu prawnego
podstawy późniejszych wpisów właścicielskich, uznanie uprawnień Skarbu Państwa
i Gminy O. mimo braku odpowiednich dokumentów, art. 31 ust. 2 u.k.w.h., art. 3
ust. 1, art. 4 i art. 31 ust. 2 u.k.w.h. w zw. z art. 234 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. oraz
art. 6268
§ 2 k.p.c. w zw. z art. 244 § 1 i art. 234 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. na skutek
przyjęcia przez Sąd Okręgowy, że załączone dokumenty w postaci ostatecznych
decyzji administracyjnych stwierdzających nieważność orzeczeń stanowiących
podstawę wpisu Skarbu Państwa i Gminy O. nie dają podstawy do wykreślenia
prawa własności Gminy O. i wpisania go na rzecz wnioskodawczyni i uczestników
(poza Gminą) oraz w ramach podstawy naruszenia prawa materialnego: pominięcie
art. 140 k.c. w zw. z art. 2 i 64 ust. 1 i 3 Konstytucji RP, polegające na oddaleniu
9
wniosku mimo bezsprzecznego następstwa prawnego po dawnych właścicielach
nieruchomości i braku uprawnienia Skarbu Państwa i Gminy O. w tym zakresie. W
konkluzji wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia i orzeczenie co do istoty
sprawy poprzez zmianę postanowienia w całości i oddalenie apelacji Gminy O.,
ewentualnie o uchylenie postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania Sądowi Okręgowemu.
Uczestniczka postępowania Gmina O. wniosła o oddalenie skarg
kasacyjnych i zasądzenie zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego. W piśmie
procesowym, złożonym w trakcie postępowania kasacyjnego, uczestniczka
postępowania wskazała jako nowy fakt i dowód wydanie przez Wojewódzki Sąd
Administracyjny w W. wyroku z dnia 18 listopada 2011 r., sygn. akt 1868/10, którym
uchylono decyzję MSWiA nr 531 z dnia 2 lipca 2010 r. i utrzymaną nią w mocy
decyzję MSWiA nr 277 z dnia 30 marca 2010 r. o stwierdzeniu nieważności decyzji
komunalizacyjnej.
Sąd Najwyższy zważył:
1/ W pierwszym rzędzie wskazać należy na wady uzasadnienia w części
dotyczącej podstawy faktycznej rozstrzygnięcia Sądu Okręgowego, polegające
na powołaniu oczywiście błędnych: sygnatury akt postępowania
wieczystoksięgowego, numeru księgi wieczystej, oznaczenia i daty decyzji
Wojewody w przedmiocie komunalizacji, oznaczenia i daty decyzji MSWiA w
przedmiocie stwierdzenia nieważności decyzji komunalizacyjnej. Pozostają one
w jawnej sprzeczności zarówno z komparycją postanowienia, jak i z
oznaczeniem dokumentów, przytoczonych w dalszej części motywów przy
omawianiu podstawy prawnej rozstrzygnięcia. Bez wątpienia omyłka jest
związana z równoległym rozpoznawaniem kolejnych apelacji w sprawach,
toczących się w tym samym układzie podmiotowym, na skutek wniosków o wpisy
w księgach wieczystych prowadzonych dla innych nieruchomości, stanowiących
w przeszłości część Majątku Ziemskiego G. Uchybienia powyższe nie zostały
wskazane przez skarżących w ramach podstawy naruszenia prawa
procesowego, a Sąd Najwyższy rozpoznając skargę kasacyjną przyjmuje za
prawdziwe ustalenia faktyczne sądów powszechnych i jako sąd prawa nie może
10
samodzielnie konstruować podstawy faktycznej (art. 39813
§ 2 in fine k.p.c.).
Niemniej oczywistość powyższych błędów, rzeczywistego przedmiotu
rozstrzygnięcia sądu odwoławczego i przytoczenie adekwatnych do niego
przyczyn wydania orzeczenia reformatoryjnego nie uniemożliwiają dokonania
kontroli kasacyjnej.
2/ Niedopuszczalność powoływania nowych faktów i dowodów
w postępowaniu kasacyjnym (art. 39813
§ 2 in princ. k.p.c.) oraz ograniczony
zakres kognicji sądów w postępowaniu wieczystoksięgowym, wynikający ze
związania treścią wniosku i dołączonych do niego dokumentów (art. 6266
§ 1 i 2
k.p.c.), są przeszkodą dla uwzględnienia przez Sąd Najwyższy nowej
okoliczności, polegającej na wydaniu przez Wojewódzki Sąd Administracyjny
w W. wyroku z dnia 18 listopada 2011r., sygn. akt 1868/10, którym uchylono
decyzję MSWiA nr 531 z dnia 2 lipca 2010 r. i utrzymaną nią w mocy decyzję
MSWiA nr 277 z dnia 30 marca 2010 r. o stwierdzeniu nieważności decyzji
komunalizacyjnej. Powyższe rozstrzygnięcie Wojewódzkiego Sądu
Administracyjnego dotyczy dokumentów powołanych jako podstawa wpisu, co do
którego wydano w postępowaniu apelacyjnym postanowienie objęte skargą
kasacyjną ale, mimo jego znaczenia dla sprawy, musi zostać pominięte (por.
postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 4 września 2008r., IV CSK 200/08).
3/ Chybione są zarzuty skarżących, powołane w ramach podstawy
naruszenia prawa procesowego, dotyczące uchybienia treści art. 365 § 1 k.p.c..
Polegać ono miało na nie uwzględnieniu związania postanowieniami, które
stanowiły podstawę wpisu następców prawnych L. M. w innych księgach
wieczystych, prowadzonych dla nieruchomości, stanowiących w przeszłości
część nieruchomości pod nazwą Majątek Ziemski G. W tym przedmiocie
stwierdzić należy, że postępowanie wieczystoksięgowe stanowi jeden z rodzajów
spraw z zakresu prawa rzeczowego, toczących się w trybie nieprocesowym, ale
charakteryzuje znaczącymi odrębnościami. Zarówno orzeczenie referendarza
(postanowienie sądu) zarządzające wpis jak i sam wpis w księdze, zrównany z
orzeczeniem na mocy przepisu szczególnego (art. 6268
§ 6 k.p.c.), korzystają z
cechy prawomocności materialnej (art. 365 § 1 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.) – por.
uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 13 stycznia 2011 r., III CZP 123/10. Oznacza
11
to, że wiążą one również inne sądy, organy państwowe i administracji publicznej.
Niemniej związanie to po pierwsze - nie ma charakteru prejudycjalnego dla
sprawy rozpoznawanej w postępowaniu wieczystoksięgowym dotyczącej innej
nieruchomości, po drugie - nakazuje przyjęcie orzeczenia w postaci gotowej, ale
tylko wówczas, gdyby wchodziło w skład podstawy faktycznej lub prawnej
rozstrzygnięcia w innej sprawie, po trzecie - nie skutkuje powinnością wydania
zbieżnych rozstrzygnięć przez sądy w różnych sprawach, mimo wskazywania na
te same bądź takie same okoliczności faktyczne i prawne (orzeczenia, decyzje,
zdarzenia prawne), gdyż godziłoby to w konstytucyjnie zastrzeżone prerogatywy
sądu, po czwarte – obejmuje tylko treść orzeczenia, a nie jego uzasadnienie, po
piąte – zakres kognicji sądu wieczysto-księgowego ograniczony jest do treści
księgi, w której wpis ma być dokonany i dokumentów wskazanych jako podstawa
żądanego wpisu.
4/ Podstawowe znaczenie dla oceny zasadności dalszych podstaw
kasacyjnych powołanych przez skarżących ma stwierdzenie, że zgodnie z art.
6268
§ 1 k.p.c. wpis jest dokonywany jedynie na wniosek i w jego granicach,
chyba że przepis szczególny przewiduje dokonanie wpisu z urzędu. W niniejszej
sprawie żądanie obejmowało dokonanie wpisów w dziale II księgi wieczystej Kw
nr A, polegających na (1) wykreśleniu Gminy O. i (2) wpisaniu J. T., X.Y., T. S.,
J. S. jako następców prawnych L. M. – w odpowiednich udziałach we
współwłasności. L. M. był wprawdzie ostatnią osobą fizyczną ujawnioną jako
właściciel w księdze wieczystej Kw nr C, prowadzoną przez b. Sąd Powiatowy
dla nieruchomości pod nazwą Majątek Ziemski G., ale księga wieczysta Kw nr A,
prowadzona dla zabudowanej nieruchomości o powierzchni 0.1212 ha, działka
nr ew. 50/12 (poprzednio część działki nr ew. 50/1, która poprzednio stanowiła
część działki nr ew. 50) została założona po odłączeniu z księgi wieczystej Kw B,
oznaczonej jako ciąg dalszy Księgi Wieczystej Majątek Ziemski G. Nr C – na
podstawie wniosku Wójta Gminy O. z dnia 17 listopada 1993 r. Poprzednikiem
prawnym Gminy O. był Skarb Państwa, którego prawo własności ujawniono w
dziale II księgi wieczystej Kw B na podstawie postanowienia b. Sądu
Powiatowego z dnia 17 maja 1961 r., w oparciu o orzeczenie Prezydium WRN z
dnia 30 listopada 1955 r., stwierdzające że Majątek Ziemski G. podpada pod art.
12
2 ust. 1 lit. e dekretu PKWN o przeprowadzeniu reformy rolnej i podlega
przejęciu na rzecz Skarbu Państwa, które zostało utrzymane w mocy decyzją
Ministra Rolnictwa z dnia 12 marca 1959 r.
Prowadzenie ksiąg wieczystych oparte jest na zasadzie tzw. ciągłości
wpisów, określanej w doktrynie prawniczej także jako zasada wpisu uprzedniego.
Zgodnie z art. 34 u.k.w.h. wpis może nastąpić, jeżeli osoba, której prawo ma być
wpisem dotknięte, jest lub zostaje jednocześnie wpisana do księgi wieczystej jako
uprawniona, z tym uproszczeniem co do wpisów w dziale II, że dla ujawnienia
właściciela wystarcza, aby następstwo prawne po osobie wpisanej jako właściciel
zostało wykazane odpowiednimi dokumentami. Przepis ten jest zbieżny z treścią
art. 6268
§ 2 k.p.c. wskazującego, że kognicją sądu objęte jest badanie treści księgi
wieczystej oraz z art. 3 ust. 2 u.k.w.h. zawierającym domniemanie prawne,
że prawo wykreślone nie istnieje. Konsekwentnie osoba ubiegająca się o wpis
musi albo wykazać wprost, że jest następcą prawnym osoby aktualnie wpisanej,
albo przedstawić i wykazać ciąg następstw prawnych po niej. Dowody przejścia,
ustanowienia, zmiany lub wygaśnięcia prawa, które ma być wpisane, powinny
zatem pochodzić od lub dotyczyć takiej osoby i mieć formę dokumentu (z wyjątkiem
sytuacji gdy wpis jest dokonywany bezpośrednio na podstawie przepisu prawa).
Oznacza to, że nie jest dopuszczalne wwiązanie się w następstwo prawne po
jednym z podmiotów, którego wprawdzie dotyczył wpis prawa własności dokonany
wcześniej, ale został wykreślony, albo podmiotu który sam, lub którego poprzednik
prawny, nie był w ogóle ujawniony w księdze wieczystej (por. postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 25 lutego 1998 r., II CKN 604/07, z dnia 15 września 2004 r.,
III CK 276/03 nie publ.). Nawet zatem gdyby założyć, że rację mają skarżący
twierdząc, iż została usunięta ze skutkiem wstecznym z obrotu prawnego decyzja
komunalizacyjna, nie oznaczałoby to dopuszczalności wybiórczego odwołania
do jednego z wcześniejszych wpisów dla wykazania wskazanej ciągłości.
Poprzedni wpis w wydziale II księgi wieczystej dotyczył bowiem Skarbu Państwa,
a nie L. M. Domniemanie prawne, wynikające z wykreślenia prawa objętego
wpisem, dotyczy wszystkich wcześniejszych wykreśleń, w tym prawa
przysługującego w przeszłości osobie, od której skarżący wywodzą swe
następstwo. Należy ono wprawdzie do domniemań wzruszalnych (praesumptiones
13
iuris) ale, z uwagi na ograniczoną kognicję sądu, prowadzenie dowodów w tym
zakresie nie może nastąpić w ramach postępowania wieczystoksięgowego.
Z tych względów nie są uzasadnione zarzuty naruszenia art. 1, 3, 34 u.k.w.h.
oraz we przedstawionym zakresie art. 6268
§ 2 k.p.c., wskazane w ramach
powołanej podstawy kasacyjnej.
5/ Szczególne znaczenie w niniejszej sprawie ma ograniczony zakres
kognicji sądu w postępowaniu wieczystoksięgowym. Wszyscy skarżący powołali
się na naruszenie art. 6268
§ 1 i 2 k.p.c., ale z przytoczonych dla jego wykazania
motywów wynika, że błędnie zrekonstruowali treść zawartej w nim normy
procesowej. Powyższy przepis dopuszcza badanie przez sąd, przy rozpoznawaniu
wniosku o wpis, jedynie treści i formy wniosku, dołączonych do wniosku
dokumentów oraz treści księgi wieczystej. Dokument stanowiący postawę wpisu
musi być nie tylko formalnie prawidłowy ale i zawierać treść uzasadniającą
przyjęcie, że powstało, uległo modyfikacji lub ustało prawo podlegające ujawnieniu
w księdze wieczystej. Może nim być także decyzja administracyjna dotycząca stanu
prawnego nieruchomości. Sąd nie ustala stanu faktycznego, nie rozstrzyga sporu
o prawo i nie bada, czy stan prawny po dokonaniu wpisu będzie zgodny ze stanem
rzeczywistym. Niemniej, obok wskazanego badania formy i treści dokumentów,
zgodnie z zasadą legalizmu obowiązującą w tym postępowaniu, ocenia czy wpis
będzie dokonany zgodnie z prawem. W orzecznictwie sądowym, już przed
dokonaniem zmiany stanu prawnego polegającej na wyłączeniu z ustawy
o księgach wieczystych i hipotece przepisów o charakterze procesowym,
zarysowała się różnica poglądów co do zakresu kognicji sądu w postępowaniu
wieczystoksięgowym. Za przyjęciem, że żadna kwestia sporna nie powinna być
przedmiotem badania w charakterze przesłanki ani objęta treścią rozstrzygnięcia
opowiedział się Sąd Najwyższy m.in. w orzeczeniach z dnia 6 grudnia 1999 r.
III CKN 892/99, z dnia 19 marca 2003 r., I CKN 152/01, OSNC 2004, nr 6, poz. 94,
z dnia 22 maja 2003 r., II CKN 109/01, nie publ., z dnia 29 listopada 2005 r., III CK
285/05, z dnia 4 września 2008r., IV CSK 200/08, nie publ., z dnia 18 czerwca
2009 r., II CSK 4/09, nie publ., z dnia 19 lutego 2010 r., II CSK 4/09, z dnia 23
lutego 2011 r., V CSK 235/10, nie publ., z dnia 20 października 2011r., II CSK
322/10, nie publ. Znajduje ono wsparcie również w wyroku Trybunału
14
Konstytucyjnego z dnia 3 lipca 2007 r., SK 1/06, OTK-A 2007, nr 7, poz. 73.
Stanowisko, że dopuszczalne jest również badanie materialno-prawnych skutków
czynności wskazanych jako podstawa żądanego wpisu, okoliczności znanych
sądowi z urzędu, uzyskanych w inny sposób, zajął Sąd Najwyższy w postanowieniu
z dnia 18 lutego 2005 r., V CK 409/04, nie publ., z dnia 15 grudnia 2005r., V CK
54/05, nie publ., z dnia 5 listopada 2008 r., I CSK 169/08, nie publ., z dnia
18 czerwca 2009 r., II CSK 4/09, nie publ. Po zmianie stanu prawnego uległo ono
modyfikacji, w kierunku sformalizowania postępowania wieczystoksięgowego,
uwzględniania jedynie dokumentów złożonych równocześnie z wnioskiem o wpis
i niedopuszczalności uwzględniania okoliczności znanych sądowi z urzędu, co
potwierdza uchwała Sądu Najwyższego (7) z dnia 16 grudnia 2009r., III CZP 80/09,
postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 20 października 2011r., III CSK 322/10,
nie publ., postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 6 kwietnia 2011r., I CSK 367/10,
nie publ., postanowienie Sądu Najwyższego (7) z dnia 16 listopada 2011r., II CSK
538/10 nie publ.. Sąd Najwyższy w składzie rozpoznający niniejszą sprawę
podziela pogląd, że żaden spór co do prawa nie powinien być rozstrzygany
w postępowaniu o wpis oraz że postępowanie nie może wykraczać poza badanie
dokumentów załączonych do wniosku o wpis oraz treść księgi wieczystej.
Szczególny rodzaj podstawy wpisu stanowią decyzje administracyjne,
będące dowodem zmiany stanu prawnego nieruchomości. Istnieje konsens co do
tego, że sąd w postępowaniu o wpis jest związany taką decyzją, z wyjątkiem tzw.
bezwzględnej nieważności (nie aktu), niemniej dokonuje oceny jej skutków cywilno-
prawnych. Związanie dotyczy przy tym wyłącznie rozstrzygnięcia, bez względu na
to czy ma charakter konstytutywny, czy deklaratywny, a nie uzasadnienia. Nie
ulega wątpliwości, że zarówno decyzja (zbędne jest w tym miejscu odnoszenie się
do kwestii czy właściwą formą jest decyzja czy zaświadczenie) w przedmiocie tego,
że nieruchomość podpada pod art. 2 ust. 1 lit. e dekretu PKWN o przeprowadzeniu
reformy rolnej i podlega przejęciu na rzecz Skarbu Państwa, jak i decyzja
komunalizacyjna mają charakter deklaratywny i mogą być podstawą zmiany
właściciela w dziale II księgi wieczystej. W obu wypadkach jednak zmiana taka,
polegająca w pierwszym wypadku na nacjonalizacji, w drugim na uwłaszczeniu,
następowała wprost z mocy prawa, co oznaczało jej skuteczność wobec wszystkich
15
niezależnie od treści aktualnego wpisu ujawniającego osobę właściciela, uchylało
domniemanie z art. 3 ust. 1 u.k.w.h., mogło być podnoszone w każdej sprawie (por.
wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 marca 1999r., III RN 165/98, OSN 2000, nr 3,
poz. 90, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 10 maja 2002r., IV CKN
1024/00, nie publ.). Jedynie ubocznie wskazać należy, że Sąd Najwyższy
w obecnym składzie podziela pogląd, iż dla orzekania w przedmiocie objęcia danej
nieruchomości dyspozycją art. 2 ust. 1 lit. e dekretu PKWN o przeprowadzeniu
reformy rolnej na podstawie § 5 rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Reform
Rolnych z dnia 1 marca 1945r. w sprawie wykonania dekretu PKWN z dnia
6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej właściwa jest droga
postępowania administracyjnego (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 17
lutego 2011 r., III CZP 121/10, OSNC 2011, nr 10, poz. 109, uchwała Sądu
Najwyższego z dnia 18 maja 2011 r., III CZP 21/11, nie publ., uchwała (7)
Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 10 stycznia 2011 r., I OPS 3/10, ZNSA
2011, nr 1, poz. 100). Porządkująco Sąd Najwyższy zauważa, że gdyby
z wnioskiem o wpis wystąpił Skarb Państwa, to właściwym tytułem do wpisania na
jego rzecz prawa własności byłby dokument wskazany w art. 1 dekretu z dnia
8 sierpnia 1946 r. o wpisywaniu w księgach hipotecznych (gruntowych) prawa
własności nieruchomości przejętych na cele reformy rolnej (Dz.U. 1946, Nr 39, poz.
233 z późn. zm.). Następcy prawni poprzednich właścicieli nieruchomości,
ubiegający się o wpis na swoją rzecz, powinni legitymować się orzeczeniem
stwierdzającym, że dana nieruchomość nie podpada (jest wyłączona) spod
działania przepisów art. 2 ust. 1 pkt e dekretu o przeprowadzeniu reformy rolnej
(§ 5 rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych z dnia 1 marca 1945 r.
w sprawie wykonania dekretu PKWN z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu
reformy rolnej – Dz. U. 1945, Nr 10, poz. 51 z późn. zm.) zatem, że i tytuł własności
przysługiwał tym osobom. Samo wszczęcie postępowania administracyjnego
z wniosku strony o wydanie takiego rozstrzygnięcia nie zawiesza skutku
rzeczowego art. 2 dekretu następującego ex lege.
Istota skarg dotyczy dwóch kwestii. Skarżący – powołując szereg przepisów
prawa procesowego i materialnego, przytoczonych wyżej - kwestionują stanowisko
Sądu Okręgowego co do tego, że załączona do wniosku decyzja Ministra Spraw
16
Wewnętrznych i Administracji nr 277 z dnia 30 marca 2010 r. stwierdzająca
nieważność decyzji komunalizacyjnej, wskazująca jako przyczynę unieważnienia
naruszenie prawa polegające na błędnym przyjęciu, że nieruchomość w dniu 27
maja 1990r. stanowiła mienie ogólnonarodowe (państwowe), nie może stanowić
podstawy do wykreślenia wpisu Gminy O. i dokonania wpisu wnioskodawczyni i
uczestników postępowania. (Druga z załączonych decyzji Ministra Spraw
Wewnętrznych i Administracji nr 531 z dnia 2 lipca 2010 r. dotyczyła jedynie
utrzymania w mocy decyzji nr 277). Ich zdaniem decyzja nr 277 skutecznie
podważa tytuł prawny do nieruchomości zarówno jednostki samorządu
terytorialnego jak i Skarbu Państwa. Podstawy skarg kasacyjnych w tej części nie
zasługuje na akceptację. Po pierwsze, wprawdzie art. 107 k.p.a. określa, że
składnikami decyzji administracyjnych są także powołana w niej podstawa prawna
rozstrzygnięcia oraz uzasadnienie faktyczne i prawne, ale związanie sądu
wieczystoksięgowego obejmuje wyłącznie zawarte w niej rozstrzygnięcie. Oznacza
to, że nie może on uwzględniać i czynić podstawą wpisu zdarzeń prawnych
przytoczonych w motywach decyzji i winien się ograniczyć tylko i wyłącznie do
przyjęcia, że na skutek stwierdzenia nieważności decyzja komunalizacyjna
Wojewody z dnia 19 listopada 1992 r. znak GKG.III.7228-7411A/92, obejmująca
działkę nr 50/1, została usunięta z obrotu prawnego. Sąd odwoławczy prawidłowo
pominął zatem, wynikającą tylko z uzasadnienia decyzji MSWiA nr 277, okoliczność
stwierdzenia nieważności orzeczenia Ministra Rolnictwa z dnia 12 marca 1959 r.
oraz Prezydium WRN w P. z dnia 30 listopada 1955 r. Po drugie sąd
wieczystoksięgowy zobowiązany jest do oceny charakteru i następstw prawnych
przedstawionej decyzji. Decyzja administracyjna o stwierdzeniu nieważności ma
charakter procesowy i skutek kasacyjny (art. 156 k.p.a.). Jak wskazuje doktryna
prawa administracyjnego przedmiotem postępowania o stwierdzenie nieważności
jest wyłącznie rozpoznanie i rozstrzygnięcie sprawy procesowej, a sprawa która
była przedmiotem takiej decyzji wraca do stanu sprzed wydania decyzji
unieważnionej. W postępowaniu tym organ nie może przejść do merytorycznego
rozpoznania i rozstrzygnięcia sprawy administracyjnej materialnej. Stwierdzenie
nieważności ma moc wsteczną. W stosunku do decyzji, której nieważność
stwierdzono, upada razem z nią domniemanie legalności i prawidłowości.
17
Eliminując skutki prawne wadliwej decyzji, tak jakby w ogóle nie została podjęta,
decyzja nieważnościowa jednocześnie otwiera drogę do ponownego rozpoznania
sprawy (polegającego, w zależności od przyczyny nieważności, bądź na umorzeniu
postępowania, bądź na wydaniu merytorycznego rozstrzygnięcia). Organ
stwierdzający nieważność powinien ją zatem przekazać do właściwego organu, ten
rozpoznać sprawę ponownie, a gdyby wydanie ponowne było bezprzedmiotowe -
umorzyć postępowanie. Z tych przyczyn, zdaniem Sądu Najwyższego,
przedstawienie przez wnioskodawcę w postępowaniu wieczystoksięgowym decyzji
o stwierdzeniu nieważności decyzji administracyjnej (tu: komunalizacyjnej) nie
stanowi wystarczającej podstawy do wykreślenia, opartego na niej wpisu w dziale
II księgi wieczystej. Uzasadniałoby ono jedynie, wobec stwierdzenia że zachodzi
niezgodność stanu prawnego ujawnionego w księdze wieczystej z rzeczywistym
stanem prawnym, dokonanie z urzędu wpisu ostrzeżenia w oparciu o art. 62613
§ 1
k.p.c.
Jak wskazano wyżej kognicja sądu wieczystoksięgowego obejmuje, poza
oceną dokumentów przedstawionych jako podstawa żądanego wpisu, także
badanie treści księgi wieczystej (art. 6268
§ 2 k.p.c.). Treść księgi wieczystej
w rozumieniu tego przepisu jest pojęciem szerszym, jak wpisy istniejące w dacie
złożenia wniosku. W szczególności obejmuje ono wpisy wykreślone i ich podstawy
(orzeczenia zarządzające ich dokonanie i wykreślenie oraz dokumenty na których
były oparte). Tym samym sąd w postępowaniu wieczystoksięgowym nie może
pominąć okoliczności, że nieruchomość była objęta działaniem dekretu o reformie
rolnej, jeżeli wynika ona z treści księgi wieczystej, stanowiła podstawę poprzednich
wpisów i wykazania ciągu następstw prawnych. Wykreślenie wpisów oznacza
jedynie uchylenie domniemania istnienia wykreślonego prawa (art. 3 ust. 2
u.k.w.h.), a nie braku bądź wadliwości jego podstawy. Dane wynikające z treści
księgi wieczystej nie mogą być kwalifikowane jako fakt znany sądowi z urzędu.
Konsekwentnie ich uwzględnienie w postępowaniu wieczystoksięgowym
i przyjęcie, że załączone do wniosku decyzje Ministra Spraw Wewnętrznych
i Administracji (nr 277 i 231) nie mogą stanowić podstawy żądanych wpisów nie
uzasadniają zarzutów naruszenia przez Sąd Okręgowy przepisów wskazanych w
skargach kasacyjnych, tj. art. 6268
§ 2 k.p.c., art. 6269
k.p.c., art. 31 ust. 2 u.k.w.h.,
18
art. 34 zd. 2. u.k.w.h., art. 234 k.p.c. w zw. z art. 382 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1
k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. art. 244 § 1 k.p.c. w zw. z art. 382 k.p.c. w zw. z art.
391 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., art. 244 § 1 k.p.c. w zw. z art. 328 § 2
k.p.c., art. 6268
§ 1 i 2 k.p.c. oraz art. 6269
k.p.c. wbrew domniemaniom z art. 3 ust.
1 i 2 u.k.w.h., art. 3 ust. 1, art. 4 i art. 31 ust. 2 u.k.w.h. w zw. z art. 234 w zw. z art.
13 § 2 k.p.c. oraz art. 6268
§ 2 k.p.c. w zw. z art. 244 § 1 i art. 234 w zw. z art. 13 §
2 k.p.c..
Chybione są także zarzuty naruszenia powołanych w skargach, a nie
mających zastosowania w sprawie, przepisów prawa materialnego, tj. art. 2 ust. 1
dekretu o przeprowadzeniu reformy rolnej przez błędną wykładnię oraz art. 6 k.c.
przez przyjęcie, że wskazany przepis ustanawia domniemanie przejścia na
własność Skarbu Państwa każdej nieruchomości, w tym nieruchomości, której
częścią były tereny objęte niniejszym postępowaniem i obciążenia
wnioskodawczyni ciężarem dowodu co do faktu, że nieruchomość nie podlegała
reformie rolnej, dokonania błędnej wykładni art. 1 u.k.w.h. w związku z art. 3
u.k.w.h. w związku z wydaniem orzeczenia, które doprowadziło do powstania stanu
niezgodności treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym oraz art. 34
zdanie 2 u.k.w.h. poprzez nieujawnienie współwłaścicieli nieruchomości, mimo
wykazania odpowiednimi dokumentami ich następstwa prawnego po osobie
wpisanej jako poprzedni właściciel, art. 140 k.c. w zw. z art. 2 i 64 ust. 1 i 3
Konstytucji RP.
Wobec niewskazania przez skarżących w podstawach kasacyjnych na
naruszenie art. 10 u.k.w.h., tj. przepisu stanowiącego podstawę roszczenia
o usunięcie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości, ujawnionym
w księdze wieczystej, a rzeczywistym stanem prawnym, wprost powołanego przez
sąd odwoławczy jako podstawa rozstrzygnięcia takich „kwestii wątpliwych
i spornych" jak stwierdzone w rozpoznawanej sprawie, odniesienie się do tego
stanowiska wykracza poza kognicję Sądu Najwyższego.
Konkludując Sąd odwoławczy trafnie przyjął, że załączone do wniosku
dokumenty nie mogą stanowić podstawy żądanych wpisów w dziale II księgi
wieczystej w miejsce Gminy O. (art. 6269
in princ. k.p.c.). Zasadnie odwołał się
także do istnienia przeszkód, w rozumieniu art. 6269
in fine k.p.c., do dokonania
19
tych wpisów, wynikających z ujawnienia w treści księgi nabycia przez poprzednika
prawnego Gminy, tj. Skarbu Państwa, prawa własności na podstawie dekretu
o reformie rolnej. Kontrolno-rejestracyjna rola sądu w postępowaniu
wieczystoksięgowym i zakres jego kognicji, obejmując ocenę czy żądany wpis
będzie zgodny z prawem, uzasadniają odmowę dokonania wpisu także z przyczyny
uzasadnionej wątpliwości co do tego, czy nieruchomość nie jest objęta działaniem
wskazanego dekretu. Spór prawny powstały na tym tle powinien być usunięty poza
postępowaniem wieczystoksięgowym.
6/ Prawidłowa jest podstawa kasacyjna naruszenia prawa materialnego
dotycząca zastosowania, nieobowiązującego w dacie orzekania przez sąd
odwoławczy, art. 38 ust. 2 u.k.w.h., który został usunięty z porządku prawnego
w związku z nowelizacją ustawy i przeniesieniem przepisów procesowych do
kodeksu postępowania cywilnego. Nie miało to jednak wpływu na treść
i prawidłowość zaskarżonego rozstrzygnięcia.
Z przytoczonych przyczyn, mimo częściowo błędnego uzasadnienia,
zaskarżone orzeczenie odpowiada prawu, stąd skarga kasacyjna podlega
oddaleniu (art. 39814
k.p.c.) w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.
O kosztach postępowania kasacyjnego postanowiono, uwzględniając
sprzeczność interesów stron, w oparciu o art. 108 § 1 w zw. z art. 520 § 3 w zw.
z art. 13 § 2 k.p.c. oraz § 13 ust. 4 pkt 2 w zw. z § 8 pkt 5 rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002r. w sprawie opłat za czynności
adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy
prawnej udzielonej urzędu (Dz. U. Nr 163, poz. 1348 z późn. zm.).
20