Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 16 maja 2013 r.

Sąd Apelacyjny - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 16 maja 2013 r. w Gdańsku

sprawy J. W. (1)

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.

o prawo do emerytury

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.

od wyroku Sądu Okręgowego w Gdańsku VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 20 września 2012 r., sygn. akt VII U 2283/12

zmienia zaskarżony wyrok i oddala odwołanie.

Sygn. akt III AUa 1909/12

UZASADNIENIE

Wnioskodawca J. W. (1) odwołał się od decyzji pozwanego Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. z dnia 26.06.2012 r. odmawiającej mu prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym.

W odpowiedzi na odwołanie pozwany organ rentowy wniósł o jego oddalenie.

Sąd Okręgowy w Gdańsku VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 20.09.2012r. wydanym w sprawie VII U 2283/12 zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał wnioskodawcy J. W. (1) prawo do emerytury od dnia 13.05.2012 roku (pkt 1) oraz stwierdził, że organ rentowy nie ponosi odpowiedzialności za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji (pkt 2). Powyższe rozstrzygnięcie Sąd Okręgowy oparł na następujących ustaleniach i rozważaniach.

Ubezpieczony J. W. (1), ur. (...), w dniu 16.04.2012 r. złożył do ZUS wniosek o emeryturę.

Decyzją z dnia 08.05.2012r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Oddział w G. odmówił J. W. (1) prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym z tytułu pracy w szczególnym warunkach z uwagi na niespełnienie warunków nabycia tego prawa. W wyniku przedłożenia przez wnioskodawcę nowych dokumentów organ rentowy wydał kolejną decyzję o odmowną z dnia 11.06.2012 r. wskazując, iż wnioskodawca nadal nie spełnia warunków do nabycia prawa do emerytury w warunkach szczególnych przewidzianych przepisem art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS z uwagi na nieudokumentowanie 25 letniego okresu składkowego i nieskładkowego (21 lat, 10 miesięcy i 13 dni) i nieudokumentowanie 15 lat stażu pracy w warunkach szczególnych (4 lata, 4 miesiące i 3 dni ).

Wnioskodawca jest członkiem OFE, ale złożył wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na koncie w otwartym funduszu emerytalnym za pośrednictwem Zakładu w dochody budżetu państwa, nie pozostaje w stosunku pracy.

Ostatecznie pozwany uwzględnił wnioskodawcy 25 lat okresów składkowych i nieskładkowych ogólnego stażu pracy oraz 4 lat, 4 miesiące i 3 dni okresów pracy w szczególnych warunkach.

Decyzją z dnia 28.06.2011r., zaskarżoną w niniejszym postępowaniu, pozwany organ rentowy odmówił ubezpieczonemu J. W. (2) prawa do emerytury z uwagi na brak 15 letniego stażu pracy w szczególnych warunkach.

J. W. (1) był zatrudniony w Spółdzielni Kółek Rolniczych w S. w okresie od 12.07.1975r. do 3.10.1984r. na stanowisku traktorzysty a następnie na podstawie porozumienia stron podjął zatrudnienie od 1.11.1984r. w Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej (...) z siedzibą w dolnych M. - S., początkowo na podstawie umowy o warunkach pracy i płacy na czas określony do dnia 1.11.1985r. a następnie na podstawie umowy o warunkach pracy i płacy na czas nieokreślony do dnia 27.02.1993r. na stanowisku traktorzysty, w pełnym wymiarze czasu pracy. Praca świadczona przez wnioskodawcę wykonywana była w wymiarze 8 godzin dziennie, w okresie żniw do wieczora.

Wnioskodawca posiada uprawnienia traktorzysty od dnia 16.09.1975r., nie pozostaje w stosunku pracy.

Powyższy stan faktyczny Sąd I instancji ustalił na podstawie dokumentacji zgromadzonej w aktach sprawy, w aktach osobowych wnioskodawcy oraz w aktach ubezpieczeniowych pozwanego organu emerytalnego, której prawdziwość i rzetelność nie była przez żadną ze stron kwestionowana. Sąd również nie znalazł podstaw do podważenia jej autentyczności z urzędu. Podstawę ustaleń stanu faktycznego stanowiły także zeznania wnioskodawcy, które, w ocenie Sądu Okręgowego, były logiczne, jasne, a także wzajemnie ze sobą korelując tworzyły zgodną całość.

Sąd I instancji wyjaśnił, że przedmiotem niniejszego postępowania była kwestia ustalenia prawa ubezpieczonego do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym z tytułu pracy w szczególnych warunkach. Wyniki przeprowadzonego postępowania dowodowego wykazały, zdaniem Sądu Okręgowego, że wnioskodawca legitymuje się wymaganym 15 – letnim stażem pracy w szczególnych warunkach, co sprawia, iż stanowisko organu emerytalnego odmawiające wnioskodawcy prawa do wcześniejszej emerytury, nie jest słuszne.

Sąd Okręgowy powołał przepisy art. 184 i art. 32 ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tj. Dz. U. z 2009, Nr 153 poz. 1227 ze zm.), wyjaśniając, iż regulują ogólne zasady nabywania prawa do emerytury dla ubezpieczonych urodzonych po 1948 r. Aktem wykonawczym, do którego odsyła ustawa o emeryturach i rentach z FUS, jest rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7.02.1983 r. w sprawie wieku emerytalnego dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 r., nr 8, poz. 43 ze zm.). Stosownie do treści § 4 tego rozporządzenia pracownik, który wykonywał prace w szczególnych warunkach, wymienione w wykazie A, nabywa prawo do emerytury, jeżeli spełnia łącznie następujące warunki: 1) osiągnął wiek emerytalny wynoszący: 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn, 2) ma wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach. W wykazie A – prac w szczególnych warunkach, których wykonywanie uprawnia do niższego wieku emerytalnego – stanowiącym załącznik do rozporządzenia, w dziale VIII (W transporcie i łączności) pod pozycją 3 wymienione są prace kierowców ciągników, kombajnów lub pojazdów gąsienicowych. Zgodnie z przepisem § 2 ust 1 i 2 powołanego wyżej rozporządzenia okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy. Okresy pracy natomiast, o których mowa w ust. 1, stwierdza zakład pracy, na podstawie posiadanej dokumentacji, w świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach, wystawionym według wzoru stanowiącego załącznik do przepisów wydanych na podstawie § 1 ust. 2 rozporządzenia, lub w świadectwie pracy (§ 2 ust. 2). Sąd I instancji wskazał, iż okresy zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, mogą być ustalane także innymi środkami dowodowymi niż dowód z zaświadczenia z zakładu pracy, a więc wszelkimi dopuszczalnymi przez prawo środkami dowodowymi.

Sąd Okręgowy podkreślił, iż bezspornym jest, iż ubezpieczony w dniu (...) osiągnął 60 rok życia, na dzień 01.01.1999r. udokumentował okres składkowy i nieskładkowy w wymiarze co najmniej 25 lat, wprawdzie przystąpił do otwartego funduszu emerytalnego ale w trakcie postępowania przed organem rentowym złożył wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na koncie w funduszu emerytalnym w dochody budżetu państwa za pośrednictwem Zakładu oraz na dzień orzekania nie pozostawał w stosunku pracy. Pozwany uznał wnioskodawcy 4 lata, 4 miesiące i 3 dni pracy w szczególnych warunkach. Przedmiotem sporu pozostawało, zatem ustalenie, czy za zatrudnienie w szczególnych warunkach może zostać uznany okres pracy wnioskodawcy od dnia 12.07.1975r. do 31.10.1984r. w Spółdzielni Kółek Rolniczych w S.oraz okres od dnia 01.11.1984r. do 27.02.1993r. w Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej (...)w D.. Organ rentowy zarzucił, iż w okresie od dnia 01.11.1984 r. do 27.02.1993r. wnioskodawca był członkiem Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej (...)” w D., a nie jej pracownikiem.

W ocenie Sądu Okręgowego, stanowisko pozwanego jest chybione i nie zasługuje na uwzględnienie. Podnieść, bowiem wypada, że wnioskodawca z całą pewnością w spornym okresie miał status pracownika, co wynika przede wszystkim z samego charakteru zatrudnienia ( umowa) a także z zakresu wykonywanej pracy ( kierowca – traktorzysta).

Sąd I instancji podkreślił, że istotą stosunku pracy jest świadczenie przez pracownika na rzecz pracodawcy pracy dobrowolnie podporządkowanej. Zgodnie, bowiem z art. 22 k.p., przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju, na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem, w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca do zatrudnienia pracownika za wynagrodzeniem. Celem i zamiarem stron umowy o pracę winna być zatem faktyczna realizacja treści stosunku pracy w granicach zakreślonych zawartą umową. W świetle przedstawionych rozważań oczywistym jest, że osoba wykonująca zatrudnienie jako traktorzysta jak nikt inny podlega podporządkowaniu i nadzorowi ze strony bezpośredniego przełożonego (kierownika działu transportu). Mało tego wykonuje ona pracę w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę i nie możliwym jest jego zmiana, co wynika już z samego zakresu czynności i zadań do wykonania. Dodatkowo zaznaczyć należy, że wszelkie zaniechania ze strony pracownika nie wykonania obowiązków zleconych przez pracodawcę skutkowałyby rozwiązaniem umowy, a takowe nie miało miejsca w przedmiotowej sprawie.

W ocenie Sądu Okręgowego, przeprowadzone w sprawie postępowanie dowodowe pozwala na przyjęcie stanowiska ubezpieczonego, zgodnie z którym był on był pracownikiem spółdzielni. W szczególności zasadnicze znaczenie w omawianej kwestii Sąd ten przypisał dokumentom z akt osobowych przedłożonych do akt rentowych, w tym umowom o pracę, świadectwom pracy, kartotekom zarobkowym i kartotekom zasiłkowym. Na podstawie przedmiotowych dokumentów ponad wszelką wątpliwość wskazać należy, iż wnioskodawca był pracownikiem Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej (...) w D. i wykonywał pracę na stanowisku traktorzysty, pracując w dziale transportu spółdzielni. Podkreślenia wymaga, iż podnoszony przez pozwanego zarzut, iż wnioskodawca był wyłącznie członkiem spółdzielni a nie jej pracownikiem został obalony przeprowadzonym przez Sąd Okręgowy postępowaniem dowodowym. Nie uszło jednak uwadze Sądu, że wnioskodawca słuchany na rozprawie w dniu 20 września 2012r. zeznał, „wszyscy, którzy pracowali tam byli członkami tej spółdzielni, ale pracowaliśmy jako pracownicy”.

Nie jest to jednak w ocenie Sądu Okręgowego argument dający podstawę do przyjęcia ponad wszelką wątpliwość, iż wnioskodawca J. W. (1) był członkiem spółdzielni, gdyż brak jest innych dowodów potwierdzających tę okoliczność w tym m.in. dowodów potwierdzających wniesienie wkładu członkowskiego (w postaci ziemi, maszyn, zwierząt), a z kart zarobkowych przedłożonych do akt rentowych nie wynika, aby wnioskodawca oprócz wynagrodzenia określonego dniówką i ryczałtem otrzymywał inny składnik wynagrodzenia przysługujący, co do zasady członkom spółdzielni w postaci dywidendy czyli udziału w dochodzie spółdzielni. Sąd Okręgowy podkreślił, że wnioskodawca takiego składnika nie otrzymywał, co wynika z załączonej do akt rentowych dokumentacji płacowej. Sąd I instancji wskazał również, że spółdzielnia zawarła z wnioskodawcą umowy o pracę na piśmie, wydała mu świadectwo pracy, a w dokumentacji osobowej ubezpieczonego brakuje deklaracji członkowskiej czy innych dokumentów związanych z członkostwem w spółdzielni. Karty płac ubezpieczonego za lata 1984r. - 1992r. nie zawierają żadnych zapisów dotyczących członkowstwa, podobnie jak kart zasiłkowe, stąd zdaniem tego Sądu, nie można uznać, iż wnioskodawca był wyłącznie członkiem spółdzielni, ale jednoznacznie można stwierdzić, iż był jej pracownikiem. Stanowisko takie wynika również z orzeczenia Sądu Najwyższego z 25.I.2005 r. (I UK 142/2004, OSNP 2005/17 poz. 272), w którym wskazał, iż gdyby się okazało, że członek rolniczej spółdzielni produkcyjnej wykonuje swoją pracę w reżymie ściśle takim, jaki przewidziany jest w stosunku pracy, to mimo istniejącego członkostwa należałoby ją kwalifikować jako umowę w ramach stosunku pracy.

Zdaniem Sądu Okręgowego, zgromadzony w sprawie materiał dowodowy pozwala również na przyjęcie, iż wnioskodawca wykonywał stale i w pełnym wymiarze czasu pracy czynności traktorzysty, o której mowa w wykazie A, dziale VIII ( w transporcie i łączności ) poz. 3 przywołanego wyżej rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie wieku emerytalnego dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze - co najmniej przez brakujące (do wymaganego prawem okresu 15 lat) okres ponad 11 lat. W szczególności nie budzi wątpliwości tego Sądu, iż wnioskodawca, co najmniej od 16.09.1975r. do 31.10.1984r. i od 01.11.1984r. do 27.02.1993r. wykonywał pracę na stanowisku traktorzysty, co zostało potwierdzone dowodami z akt osobowych i zeznaniami samego wnioskodawcy. Wnioskodawca legitymował się w tym czasie stosownymi uprawnieniami traktorzysty, które posiada od 16.09.1975r.

W konsekwencji, Sąd Okręgowy na podstawie przepisu art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. i cytowanych wyżej regulacji, w punkcie I wyroku zmienił decyzję pozwanego i przyznał ubezpieczonemu prawo do emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach od dnia 13.05.2012 r. tj. od ukończenia 60 roku życia. Sąd Okręgowy wskazał, że prawo do świadczenia emerytalnego powstaje z dniem spełnienia wszystkich warunków wymaganych do nabycia tego prawa, a świadczenie wypłaca się poczynając od dnia powstania prawa do tych świadczeń, nie wcześniej jednak niż od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek. (art. 100 ust. 1 i art. 129 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych).

Na mocy art. 118 ust. 1 a ustawy o emeryturach i rentach z FUS Sąd Okręgowy stwierdził, że organ rentowy nie ponosi odpowiedzialność za nie ustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji albowiem zasadność odwołania wynika z przeprowadzonego przez Sąd postępowania dowodowego oraz nowych okoliczności ujawnionych w postępowaniu sądowym, a nieznanych organowi rentowemu przy wydaniu decyzji.

Apelację od powyższego wyroku wywiódł pozwany zarzucając mu naruszenie przepisów art. 184 w zw. z art. 32 ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w związku z § 2, § 3 i § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 07.02.1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, poprzez przyjęcie, iż Wnioskodawca spełnił wszystkie warunki do przyznania prawa do emerytury.

W oparciu o powyższe zarzuty apelujący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania ewentualnie uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania przez Sąd I instancji.

W uzasadnieniu pozwany wyjaśnił, że nie zgadza się ze rozstrzygnięciem Sądu Okręgowego, wskazując, że z wnioskodawcą zawarta była spółdzielcza umowa o warunkach pracy i płacy - umowa z dnia 01.11.1984 r. oraz zmiana umowy z dnia 01.08.1987 r. (karta 69 akt rentowych). Z dokumentacji płacowej wynika, że Ubezpieczonemu wypłacano wynagrodzenia według ilości przepracowanych dni. W związku z tym na podstawie złożonych dokumentów należy uznać, że był związany z obu rolniczymi spółdzielniami pracy stosunkiem członkowstwa. Pozwany wskazał, że Spółdzielnie Pracy zatrudniały i zatrudniają pracowników, w oparciu o spółdzielczą umowę o pracę. Obowiązek taki wynika wprost z treści art. 182 ustawy z dnia 16 września 1982 r. Prawo spółdzielcze (Dz. U.2003.188.1848 j.t.). Zgodnie z brzmieniem § 1 tego przepisu Spółdzielnia i członek spółdzielni mają obowiązek pozostawania ze sobą w stosunku pracy. Poza wyjątkami przewidzianymi w przepisach ustawy odmowa nawiązania stosunku pracy lub pozostawania w takim stosunku stanowi naruszenie istotnych praw i obowiązków wynikających ze stosunku członkostwa. Natomiast zgodnie z § 2 cytowanego przepisu, członek ma prawo do zatrudnienia stosownie do swoich kwalifikacji zawodowych i osobistych oraz aktualnych możliwości gospodarczych spółdzielni. § 3 stanowi natomiast, że stosunek pracy pomiędzy spółdzielnią a jej członkiem nawiązuje się przez spółdzielczą umowę o pracę, (wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 19.04.2012 r., sygn. akt III AUa 188/12).

Co prawda przepisy art. 2 K.p. wskazują, iż pracownikami są też członkowie spółdzielni pracy. Osoby te mają status pracowniczy w rozumieniu kodeksu pracy. Oznacza to, że pracownikami w znaczeniu kodeksowym są członkowie spółdzielni pracy zatrudnieni w nich na podstawie spółdzielczej umowy o pracę. Prawo spółdzielcze nie nazywa ich pracownikami, jednakże osoby te mają status pracowniczy w rozumieniu kodeksu pracy Natomiast członkowie innych spółdzielni, niż spółdzielnie pracy (m.in. rolniczych spółdzielni produkcyjnych) nie są pracownikami w rozumieniu art. 2, jeśli nie są w nich zatrudnieni na podstawie umów o pracę. W związku z tym nie można uznać, że do członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych mają zastosowanie przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 07.02.1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 z późn. zm.).

W tym stanie sprawy, zdaniem pozwanego, Ubezpieczony nie wykazał się co najmniej 15 letnim stażem pracy w szczególnych warunkach, wobec czego nie spełnił warunków do nabycia prawa do emerytury.

Ponadto pozwany zauważył, że stosunek pracy z ostatnim pracodawcą, to jest z Gminnym Przedsiębiorstwem (...) sp. z o.o. w S. został rozwiązany z dniem 14.05.2012 r. (świadectwo pracy z dnia 15.05.2012 r. - karta 57 akt rentowych), a zatem Sąd winien był przyznać prawo do emerytury od dnia 15.05.2012 r.

W odpowiedzi na apelację pozwanego wnioskodawca wniósł o utrzymanie w mocy rozstrzygnięcia Sądu Okręgowego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja zasługiwała na uwzględnienie i skutkowała zmianą zaskarżonego wyroku i oddaleniem odwołania.

Przedmiotem sporu między stronami było, czy J. W. (1) spełnił kumulatywne przesłanki warunkujące nabycie prawa do emerytury w wieku obniżonym, przewidziane w art. 184 w związku z art. 32 ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm. dalej: „ustawa emerytalna), a konkretnie czy ubezpieczony legitymował się, na dzień 01.01.1999r., 15 letnim stażem pracy w warunkach szczególnych.

Spór stron dotyczył w szczególności prawnej kwalifikacji zatrudnienia ubezpieczonego w Spółdzielni Kółek Rolniczych w S. od dnia 12.07.1975r. do 31.10.1984r. oraz w Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej (...) w D. od dnia 01.11.1984 r. do 27.02.1993r. Przewidziane w art. 184 w związku z art. 32 ust 1 ustawy emerytalnej prawo do emerytury w wieku niższym niż art. 24 ust 1 ustawy emerytalnej przysługuje wyłącznie pracownikom i to tylko tym, którzy wykonywali pracę w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (zob. wyroki SN z 21.10.2009r. I UK 115/09 Lex 558571, z dnia 25.04.2012r. I UK 384/11 Lex nr 1212661, z 25.01.2005r. I UK 142/04 Lex nr 154234). Stąd uwzględnienie ubezpieczonemu do stażu pracy w warunkach szczególnych spornych okresów uwarunkowane było wykazaniem przez niego (art. 232 kpc), iż w (...) w S., jak i w (...) był zatrudniony w ramach stosunku pracy. Przy tym każdy z tych okresów samodzielnie, razem z okresem uwzględnionym ubezpieczonemu przez Zakład do stażu pracy w warunkach szczególnych, nie dawał łącznie 15 lat. Ustalenie zatem, iż ubezpieczony nie był pracownikiem jednego z tych zakładów, oznaczałoby iż nie legitymuje się wymaganym stażem pracy w warunkach szczególnych.

Okres zatrudnienia w rolniczej spółdzielni produkcyjnej nie jest zaliczany do pracy w szczególnych warunkach wymaganych do uzyskania wcześniejszej emerytury. Jej członek nie jest bowiem pracownikiem, a tylko on ma prawo do takiego świadczenia (zob. wyrok SN z 25.04.2012r. I UK 384/11 Lex nr 1212661, z 21.10.2009r. I UK 115/09 Lex 558571, wyrok SA w Białymstoku z 16.01.2013r. III AUa 752/12 Lex nr 1271807, SA w Szczecinie z 11.09.2012r. III AUa 325/12 Lex nr 1220638, SA w Gdańsku z 12.02.2013r. III AUa 1360/12 Lex nr 1289747). Zatrudnienie wynikające ze stosunku członkostwa w rolniczej spółdzielni produkcyjnej nie odpowiada warunkom zatrudnienia w ramach stosunku pracy opisanym w art 22 § 1 kpc. W tym pierwszym wypadku prawo i obowiązek świadczenia pracy wynika ze stosunku członkostwa w spółdzielni, z którym wiąże się między innymi prawo udziału w jej zarządzaniu poprzez jej organy i inne rozwiązania instytucjonalne właściwe ruchowi spółdzielczemu, co ma określony wpływ na sposób organizacji pracy i podporządkowanie w procesie jej świadczenia. W konsekwencji tego w zestawieniu ze stosunkiem pracy stosunek członkostwa w rolniczej spółdzielni produkcyjnej, w ramach którego świadczona jest praca, wykazuje właściwości jakościowo różne i w związku z tym do pracy wykonywanej przez członków tych spółdzielni zastosowanie mają tylko niektóre, nieliczne (ochronne) przepisy prawa pracy.

Pozwany organ emerytalny zarzucił naruszenie prawa materialnego przez Sąd I instancji. Z uzasadnienia apelacji wynika jednakże, iż kwestionuje również ustalenie przez Sąd Okręgowy, iż ubezpieczony w okresach spornych był pracownikiem a nie członkiem (...) w S. i (...) w D.. Jak wynika z uzasadnienia zaskarżonego wyroku, Sąd Okręgowy za niewiarygodne uznał w tym zakresie zeznania ubezpieczonego, który przyznał, iż był członkiem (...), stwierdził bowiem, iż dowody z dokumentów powyższej okoliczności nie potwierdzają – w dokumentacji osobowej brak jest dowodów z których wynikałoby, iż wykonywał prawa i obowiązki członkowskie. Nadto przeczy temu, w ocenie Sądu Okręgowego, „zakres wykonywanej pracy” – kierowca-traktorzysta.

Sąd Apelacyjny, mając na uwadze materiał dowodowy zgromadzony przez Sąd Okręgowy, zważył, iż powyższe ustalenia faktyczne Sądu I instancji nie były prawidłowe. Przede wszystkim sam ubezpieczony przyznał, iż był członkiem (...) w M.. Nie ma żadnych podstaw do uznania, iż zeznania ubezpieczonego są w tym zakresie niewiarygodne, w szczególności dlatego, iż z potwierdzonej przez niego okoliczności wywodzi się niekorzystne dla niego skutki prawne. Nadto mając na uwadze treść przepisu art. 229 kpc i fakt, że ubezpieczony przyznał podnoszoną przez pozwanego ww. okoliczność (vide decyzja z 28.06.2012r., odpowiedź na odwołanie), nie wymagała ona dowodu - należało przyjąć iż jest to bezsporne

Stosownie do art. 2 kp, pracownikiem jest osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę. Gdyby wnioskodawca w spornym okresie świadczył pracę na podstawie spółdzielczej umowy o pracę, to nie byłoby przeszkód, aby okres ten uznany został za pracę w szczególnych warunkach. Ustawodawca nie przewidział jednakże w rolniczej spółdzielni produkcyjnej formy zatrudnienia występującej w spółdzielni pracy, w której stosunek pracy pomiędzy spółdzielnią a jej członkiem nawiązuje się przez spółdzielczą umowę o pracę (art. 182 § 3 ustawy z dnia 16.09.1982r. – Prawo spółdzielcze Dz.U. 30/1982r. poz. 210 ze zm.). Stąd oznaczenie przez (...) i ubezpieczonego umowy z dnia 01.11.1984r. i z dnia 01.08.1987r. jako spółdzielczej umowy o warunkach pracy i pracy oraz aneksu do takiej umowy, jak również wystawienie świadectwa pracy, nie daje podstaw do ustalenia, iż w okresie od 01.11.1984 r. do 27.02.1993r. ubezpieczony był tam zatrudnionym na podstawie spółdzielczej umowy o pracę, a zatem był pracownikiem. Jak wynika z jego zeznań był członkiem (...), co wyklucza ustalenie, iż jednocześnie był jej pracownikiem.

Przyznanie to nie budzi wątpliwości również, z uwagi na treść kartotek płacowych ubezpieczonego za okres zatrudnienia w (...). Stosownie do regulacji ustawy Prawo Spółdzielcze (obowiązujących w spornym okresie), członek rolniczej spółdzielni produkcyjnej był zobowiązany do pracy w niej w rozmiarze ustalanym corocznie przez walne zgromadzenie, stosownie do potrzeb wynikających z planu działalności gospodarczej spółdzielni, przy czym przy przydzielaniu pracy członkom spółdzielnia powinna uwzględniać jego kwalifikacje zawodowe i osobiste. Mogli być w niej zatrudnieni także domownicy członka (...) (art. 155, 156 ustawy Prawo Spółdzielcze w brzmieniu do 25.09.1994r.). Stosownie do art. 157 ustawy, inne niż członkowie i ich domownicy osoby, mogły być zatrudnione w rolniczej spółdzielni produkcyjnej wyłącznie przy wykonywaniu prac wymagających szczególnych kwalifikacji lub przy wykonywaniu prac sezonowych i dorywczych (art. 157 ustawy Prawo Spółdzielcze w brzmieniu jw.). Zatrudnienie poza członkami i ich domownikami, innych osób, było zatem w przedmiotowym okresie, wyjątkiem od zasady. Z powyższej regulacji wnioskować także należy, iż z samej istoty rolniczej spółdzielni produkcyjnej wynika, że powinna ona opierać się na osobistej pracy członków i regułą jest niełączenie stosunku pracy ze stosunkiem członkostwa.

Z kartotek wynagrodzeń, a także ze świadectwa pracy z dnia 27.02.1993r. wynika, że wnioskodawca otrzymywał wynagrodzenie w oparciu o wypracowane dniówki obrachunkowe (k.68, 73-82 akt ZUS), tj. w sposób przewidziany dla członków spółdzielni – art. 158 ustawy Prawo Spółdzielcze (w brzmieniu obowiązującym w spornym okresie). We wszystkich kartotekach wynagrodzeń ubezpieczonego są przy tym dwie rubryki – rubryka wynagrodzenia w dniówkach (charakterystyczna dla obliczenia wynagrodzeń dla członków Spółdzielni) i rubryka „pracownicy najemni” i ta druga rubryka we wszystkich kartach wynagrodzeń wnioskodawcy nie została przez (...) wypełniona. W żadnej kartotece wynagrodzeń wnioskodawcy, nie ma żadnych danych zapisanych w rubryce „pracownicy najemni”, natomiast są szczegółowo wypełnione dane w rubrykach „wynagrodzenia w dniówkach” naliczanego dla członka rolniczej spółdzielni produkcyjnej bądź jej domownika. Zatem treść kartotek zarobkowych ubezpieczonego także potwierdza fakt, iż w (...) wykonywał zatrudnienie na podstawie stosunku członkostwa, a nie stosunku pracy.

Prawa i obowiązki członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych są uregulowane w odmienny sposób od praw i obowiązków pracowniczych. Przy czym wyraźnie trzeba zaznaczyć, że niekorzystanie przez spółdzielcę z przysługujących mu praw nie oznacza, że nie kształtują one treści stosunku prawnego łączącego go ze spółdzielnią (zob. wyrok SN z 08.12.2009r. I UK 186/09 OSNP 13-14/2011 poz. 189). Dlatego nawet gdyby ubezpieczony nie korzystał czynnie z przysługujących mu jako członka (...) w D. praw (co nie zostało przez niego wykazane), nie niweczyłoby to jego stosunku członkostwa w (...).

Fakt pobierania przez wnioskodawcę w okresie zatrudnienia w (...) zasiłków chorobowych także nie jest argumentem potwierdzającym, iż wykonywał zatrudnienie na podstawie stosunku pracy, skoro stosownie do art. 1 pkt 1 i art. 3 pkt 2 dekretu z dnia 04.03.1976r. o ubezpieczeni u społecznym członów rolniczych spółdzielni produkcyjnych i spółdzielni kółek rolniczych oraz ich rodzin (Dz.U. 10/1976 poz. 54 ze zm.), członkowie rolniczych spółdzielni produkcyjnych podlegali ubezpieczeniom społecznym i z tego tytułu przysługiwały im świadczenia pieniężne w razie choroby i macierzyństwa, w tym zasiłek chorobowy.

Jak wskazano wyżej, stosownie do art. 158 § 2 ustawy Prawo Spółdzielcze (w brzmieniu obowiązującym w spornym okresie), rolnicze spółdzielnie produkcyjnej miały obowiązek przy przydzielaniu pracy członkom uwzględniać ich kwalifikacje zawodowe i osobiste. Mając na uwadze fakt, iż ubezpieczony posiadał uprawnienia do prowadzenia traktora od 1975r. i miał w tym zakresie stosowne doświadczenie zawodowe, przydzielenie mu przez (...) – w ramach stosunku członkostwa - obowiązków traktorzysty było uprawnione i logiczne. W ocenie Sądu Apelacyjnego, stanowisko Sądu I instancji, iż zatrudnienie w charakterze traktorzysty w rolniczej spółdzielni produkcyjnej mogło się odbywać – z uwagi na charakter tych obowiązków – wyłącznie w ramach podporządkowania i nadzoru charakterystycznych dla stosunku pracy (art. 22 § 1 kp) jest zatem dowolne i nieprzekonujące.

Nie było też żadnych podstaw, w świetle zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, do ustalenia, iż przystąpienie ubezpieczonego do (...) miało charakter pozorny, a w rzeczywistości strony porozumiały się co do tego, ze zatrudnienie będzie wykonywane na podstawie umowy o pracę (art. 83 § 1 kc). W konsekwencji należało przyjąć, ubezpieczony wykonywał pracę na podstawie ważnego stosunku członkostwa w rolniczej spółdzielni produkcyjnej.

Postępowanie apelacyjne jest kontynuacja merytorycznego rozpoznania sprawy, co oznacza, że sąd II instancji rozpatruje sprawę ponownie. Ustalenia Sadu I instancji nie są dl a Sądu II instancji wiążące, w związku z czym sąd ten musi poczynić własne ustalenia faktyczne, niezależnie od tego, czy wnoszący apelację podniósł zarzut dokonania wadliwych ustaleń faktycznych lub ich braku. Dopiero dokonanie własnych ustaleń faktycznych pozwala sądowi II instancji na ustalenie podstawy prawnej wyroku, czyli na dobór właściwego przepisu prawa materialnego, jego wykładnię i dokonanie subsumpcji (zob. uzasadnienie wyroku SN z 05.10..2012r. IV CSK 89/12 lex nr 1275008).

Mając na uwadze powyższe obowiązki, Sąd Apelacyjny ustalił, iż w okresie zatrudnienia w (...) w D., ubezpieczony wykonywał zatrudnienie na podstawie stosunku członkostwa i nie był pracownikiem tej spółdzielni.

Powyższe ustalenie skutkuje uznaniem za zasadny zarzut naruszenia przez Sąd Okręgowy prawa materialnego, tj. art. 32 ust.1 w związku z art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych poprzez bezzasadne uwzględnienie powyższego okresu, jako okresu pracy w warunkach szczególnych. Zatrudnienie członka rolniczej spółdzielni produkcyjnej w tej spółdzielni wynika ze stosunku członkostwa, co wyklucza kwalifikowanie wykonywania takiej pracy, jako stosunku pracy. Ponieważ w okresie zatrudnienia w (...) ubezpieczony nie by pracownikiem, okresu tego nie można mu uwzględnić do stażu pracy w warunkach szczególnych. Ubezpieczony nie wykazał też, aby w (...) w S. pracował stale i w pełnym wymiarze czasu na podstawie umowy o pracę. Świadectwo pracy i jego zeznania (bardzo ogólnikowe i nieprecyzyjne) nie są dostatecznym w tym zakresie dowodem. Niezależnie od powyższego, okres ten jest zbyt krótki, aby łącznie z niekwestionowanym przez ZUS okresem pracy w warunkach szczególnych (4 lata 4 miesiące 3 dni) dawał łącznie 15 lat.

Mając na uwadze powyższe ustalenia i rozważania Sąd Apelacyjny, orzekł, na mocy art. 386 § 1 k.p.c. jak w sentencji.