V CZ 34/14
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Izby:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:15-09-2014
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:I CZ 168/12 II CSK 568/10 II CZ 141/12 II CZ 26/13 III CZ 77/12 IV CZ 147/12 IV CZ 156/12 IV CZ 166/12 V CZ 3/14 I CKN 486/00 II CKN 897/97 IV CK 229/04
Pełny tekst orzeczenia
Sygn. akt V CZ 34/14
POSTANOWIENIE
Dnia 29 maja 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Krzysztof Pietrzykowski (przewodniczący)
SSN Dariusz Dończyk
SSN Anna Owczarek (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku R. Ś.
przy uczestnictwie T. Dystrybucja Spółki Akcyjnej w K.
i Gminy B. o ustanowienie służebności przesyłu,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 29 maja 2014 r.,
zażalenia uczestnika postępowania T. Dystrybucja
Spółki Akcyjnej w K.
na postanowienie Sądu Okręgowego w B.
z dnia 17 lutego 2014 r.
1) oddala zażalenie,
2) pozostawia rozstrzygnięcie o kosztach postępowania
zażaleniowego Sądowi, który wyda orzeczenie kończące
postępowanie w sprawie.
UZASADNIENIE
2
Sąd Okręgowy w B. postanowieniem z dnia 17 lutego 2014 r., uwzględniając
apelację wnioskodawcy R. Ś., uchylił postanowienie Sądu Rejonowego w B. z dnia
26 września 2013 r., wydane w sprawie z udziałem T. Dystrybucja Spółki Akcyjnej
z siedzibą w K. oraz Gminy B., oddalające wniosek o ustanowienie za
wynagrodzeniem służebności przesyłu na nieruchomości wnioskodawcy - i
przekazał sprawę do ponownego rozpoznania.
W ocenie Sądu drugiej instancji nie rozpoznano istoty sprawy ze względu na
nieprawidłowe przyjęcie, że w myśl art. 3051
k.c. ustanowienie służebności przesyłu
może nastąpić tylko wtedy, gdy przedsiębiorca przesyłowy jest wyłącznym
właścicielem urządzeń przesyłowych i w konsekwencji, wobec ustalenia, że
urządzenia objęte wnioskiem stanowią przedmiot współwłasności także
uczestniczki Gminy B. nie posiadającej statusu przedsiębiorcy przesyłowego,
oddalono wniosek. Sąd Rejonowy zaniechał dokonania, w oparciu
o przeprowadzone dowody z opinii biegłych z zakresu geodezji i szacowania
nieruchomości, istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy ustaleń, stąd niemożliwe była
ocena podniesionych przez w apelacji zarzutów dotyczących opinii biegłego. Sąd
Okręgowy nie podzielił przy tym stanowiska uczestniczki T. Dystrybucja S.A.,
według którego oddalenie wniosku przez Sąd Rejonowy było prawidłowe, skoro
urządzenia przesyłowe zostały wybudowane za zgodą właścicieli działki. Zgoda
taka może bowiem wyłączać bezprawność posadowienia urządzeń przesyłowych
na nieruchomości, a nie niweczyć roszczenia właściciela nieruchomości
o ustanowienie służebności przesyłu.
Uczestniczka T. Dystrybucja S.A. zaskarżyła postanowienie Sądu
Okręgowego zażaleniem do Sądu Najwyższego. W zażaleniu podniosła naruszenie
art. 386 § 4 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. przez jego błędne zastosowanie i przyjęcie, że
Sąd Rejonowy nie rozpoznał istoty sprawy oraz że rozstrzygnięcie sprawy przez
Sąd Okręgowy wymagało przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości.
W ocenie żalącego stanowisko Sądu Rejonowego było trafne i poczynione przezeń
ustalenia były wystarczające do oddaleniu wniosku, gdyż podstawą orzekania
w sprawie było rozważenie dopuszczalności ustanowienia służebności przesyłu
w sytuacji, gdy jeden ze współwłaścicieli urządzeń przesyłowych pozbawiony jest
statusu przedsiębiorcy przesyłowego. Niedostateczne rozważenie prawa
3
materialnego nie kwalifikuje się jako nierozpoznanie istoty sprawy,
a przeprowadzone dowody z opinii biegłych wystarczały do wydania orzeczenia
merytorycznego przez Sąd Okręgowy, ponadto dowód z uzupełniającej opinii
biegłego mógł zostać przeprowadzony w postępowaniu apelacyjnym.
Nie zachodziła tym samym konieczność przeprowadzenia postępowania
dowodowego w całości. Uczestniczka wniosła o uchylenie postanowienia Sądu
Okręgowego i przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania oraz
o zasądzenie kosztów postępowania zażaleniowego według norm przepisanych.
W odpowiedzi na zażalenie wnioskodawca wniósł o jego oddalenie
i zasądzenie kosztów postępowania zażaleniowego według norm przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył:
Zażalenie nie zasługuje na uwzględnienie.
Rozpoznając zażalenie wniesione na podstawie art. 3941
§ 11
k.p.c. Sąd
Najwyższy bada prawidłowość uchylenia przez sąd drugiej instancji orzeczenia
sądu pierwszej instancji i przekazania sprawy do ponownego postępowania, ale nie
dokonuje oceny trafności stanowiska sądu drugiej instancji co do meritum sprawy.
Zakres rozpoznania Sądu Najwyższego co do zasady obejmuje wyłącznie ustalenie,
czy przyjęta przez sąd drugiej instancji przyczyna uchylenia orzeczenia sądu
pierwszej instancji i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania odpowiada
jednej z podstaw przewidzianych w art. 386 § 2 lub § 4 k.p.c. i tylko w przypadku
przyjęcia przez sąd drugiej instancji, że miała miejsce nieważność postępowania,
kognicja Sądu Najwyższego obejmuje także ustalenie, czy nieważność taka
rzeczywiście wystąpiła. Kontrola w tym przedmiocie nie sięga jednak meritum
sprawy, bowiem dotyczy przesłanek procesowych (por. postanowienia Sądu
Najwyższego: z dnia 7 listopada 2012 r., IV CZ 147/12, OSNC 2013/3/41; z dnia
28 listopada 2012 r., III CZ 77/12, OSNC 2013/4/54; z dnia 5 grudnia 2012 r., I CZ
168/12, OSNC 2013/5/68; z dnia 19 grudnia 2012 r., II CZ 141/12, niepubl.; z dnia
10 stycznia 2013 r., IV CZ 166/12, niepubl.; z dnia 13 lutego 2014 r., V CZ 3/14,
niepubl.).
W odniesieniu do nierozpoznania istoty sprawy, jako przewidzianej w art.
386 § 4 k.p.c. podstawy uchylenia wyroku sądu pierwszej instancji i przekazania
sprawy do ponownego rozpoznania, w judykaturze Sądu Najwyższego jednolicie
4
przyjmuje się, że występuje ono wtedy, gdy sąd pierwszej instancji w sposób
nieprawidłowy zaniechał zbadania materialnej podstawy żądania pozwu lub
zarzutów merytorycznych przeciwstawionych zgłoszonemu roszczeniu (por. wyrok
SN z dnia 23 września 1998 r., II CKN 897/97, OSNC 1999/1/22; wyrok SN z dnia
12 lutego 2002 r., I CKN 486/00, OSP 2003/3/36; wyrok SN z dnia 17 listopada
2004 r., IV CK 229/04, niepubl.; wyrok SN z dnia 10 czerwca 2011 r., II CSK 568/10,
OSNC 2012/B/40). Nierozpoznanie istoty sprawy następuje zatem w tak rzadkich
przypadkach, jak w razie oddalenia powództwa ze względu na błędne przyjęcie
braku legitymacji procesowej, błędne przyjęcie, że dochodzone roszczenie nie stało
się jeszcze wymagalne albo że wygasło, czy błędne uwzględnienie zarzutu
przedawnienia.
Odpowiednie zastosowanie w postępowaniu nieprocesowym pojęcia
nierozpoznania istoty sprawy musi odbywać się z uwzględnieniem specyfiki danej
kategorii sprawy podlegającej rozpoznaniu w tym trybie postępowania
(por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 5 grudnia 2012 r., I CZ 168/12,
OSNC 2013/5/68, z dnia 21 sierpnia 2013 r., II CZ 26/13, niepubl., oraz z dnia
13 lutego 2014 r., V CZ 3/14, niepubl.). W wypadku żądania przez właściciela
nieruchomości ustanowienia służebności przesyłu za odpowiednim
wynagrodzeniem na podstawie art. 3052
§ 2 k.c., niewątpliwie do istoty sprawy
należą ustalenie treści służebności i wysokości należnego w zamian
wynagrodzenia. Ich dokonywanie może okazać się zbędne w razie istnienia
materialnoprawnej przeszkody do uwzględnienia wniosku. Według Sądu
Rejonowego przeszkodę taką stanowiła okoliczność, że współwłaścicielem
urządzeń przesyłowych jest podmiot, który nie ma statusu przedsiębiorcy
przesyłowego. Odmienna ocena Sądu Okręgowego w tym przedmiocie, dotycząca
oceny zasadności zaskarżonego rozstrzygnięcia spowodowała, że przyjęta przez
Sąd Rejonowy przeszkoda do uwzględnienia wniosku stała się nieaktualna, co
z kolei nie mogło pozostać bez wpływu na zakres koniecznego rozpoznania
sprawy. Nietrafnie żaląca odwoływała się do poglądu przyjętego w judykaturze
Sądu Najwyższego, w myśl którego niedostateczne w ocenie sądu drugiej instancji
rozważenie przez sąd pierwszej instancji prawa materialnego znajdującego
zastosowanie w sprawie nie może być kwalifikowane jako nierozpoznanie istoty
5
sprawy (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 listopada 2012 r., IV CZ
156/12, niepubl.). Pogląd ten nie dotyczy bowiem sytuacji, gdy naruszenie prawa
materialnego polega na błędnym przyjęciu istnienia materialnoprawnej przeszkody
do uwzględnienia wniosku. Sytuacja, w której odmawia się ustanowienia
służebności przesyłu ze względu na brak statusu przedsiębiorcy przesyłowego
u jednego ze współwłaścicieli urządzeń przesyłowych zbliżona jest do przypadku,
gdy w postępowaniu procesowym powództwo zostaje oddalone ze względu na brak
legitymacji.
Z tych względów Sądowi Okręgowemu nie można zarzucić mylnej oceny, że
Sąd Rejonowy dopuścił się nierozpoznania istoty sprawy, a w konsekwencji, że
naruszył art. 386 § 4 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.
Sąd Najwyższy, wobec bezzasadności zarzutów zażalenia, na podstawie art.
39814
w zw. z art. 3941
§ 3 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., postanowił jak
w sentencji, orzeczenie o kosztach postępowania zażaleniowego pozostawiając
końcowemu rozstrzygnięciu (art. 108 § 2 w zw. z art. 39821
, art. 3941
§ 3 k.p.c.
i w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.).
POSTANOWIENIE
Dnia 29 maja 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Krzysztof Pietrzykowski (przewodniczący)
SSN Dariusz Dończyk
SSN Anna Owczarek (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku R. Ś.
przy uczestnictwie T. Dystrybucja Spółki Akcyjnej w K.
i Gminy B. o ustanowienie służebności przesyłu,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 29 maja 2014 r.,
zażalenia uczestnika postępowania T. Dystrybucja
Spółki Akcyjnej w K.
na postanowienie Sądu Okręgowego w B.
z dnia 17 lutego 2014 r.
1) oddala zażalenie,
2) pozostawia rozstrzygnięcie o kosztach postępowania
zażaleniowego Sądowi, który wyda orzeczenie kończące
postępowanie w sprawie.
UZASADNIENIE
2
Sąd Okręgowy w B. postanowieniem z dnia 17 lutego 2014 r., uwzględniając
apelację wnioskodawcy R. Ś., uchylił postanowienie Sądu Rejonowego w B. z dnia
26 września 2013 r., wydane w sprawie z udziałem T. Dystrybucja Spółki Akcyjnej
z siedzibą w K. oraz Gminy B., oddalające wniosek o ustanowienie za
wynagrodzeniem służebności przesyłu na nieruchomości wnioskodawcy - i
przekazał sprawę do ponownego rozpoznania.
W ocenie Sądu drugiej instancji nie rozpoznano istoty sprawy ze względu na
nieprawidłowe przyjęcie, że w myśl art. 3051
k.c. ustanowienie służebności przesyłu
może nastąpić tylko wtedy, gdy przedsiębiorca przesyłowy jest wyłącznym
właścicielem urządzeń przesyłowych i w konsekwencji, wobec ustalenia, że
urządzenia objęte wnioskiem stanowią przedmiot współwłasności także
uczestniczki Gminy B. nie posiadającej statusu przedsiębiorcy przesyłowego,
oddalono wniosek. Sąd Rejonowy zaniechał dokonania, w oparciu
o przeprowadzone dowody z opinii biegłych z zakresu geodezji i szacowania
nieruchomości, istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy ustaleń, stąd niemożliwe była
ocena podniesionych przez w apelacji zarzutów dotyczących opinii biegłego. Sąd
Okręgowy nie podzielił przy tym stanowiska uczestniczki T. Dystrybucja S.A.,
według którego oddalenie wniosku przez Sąd Rejonowy było prawidłowe, skoro
urządzenia przesyłowe zostały wybudowane za zgodą właścicieli działki. Zgoda
taka może bowiem wyłączać bezprawność posadowienia urządzeń przesyłowych
na nieruchomości, a nie niweczyć roszczenia właściciela nieruchomości
o ustanowienie służebności przesyłu.
Uczestniczka T. Dystrybucja S.A. zaskarżyła postanowienie Sądu
Okręgowego zażaleniem do Sądu Najwyższego. W zażaleniu podniosła naruszenie
art. 386 § 4 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. przez jego błędne zastosowanie i przyjęcie, że
Sąd Rejonowy nie rozpoznał istoty sprawy oraz że rozstrzygnięcie sprawy przez
Sąd Okręgowy wymagało przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości.
W ocenie żalącego stanowisko Sądu Rejonowego było trafne i poczynione przezeń
ustalenia były wystarczające do oddaleniu wniosku, gdyż podstawą orzekania
w sprawie było rozważenie dopuszczalności ustanowienia służebności przesyłu
w sytuacji, gdy jeden ze współwłaścicieli urządzeń przesyłowych pozbawiony jest
statusu przedsiębiorcy przesyłowego. Niedostateczne rozważenie prawa
3
materialnego nie kwalifikuje się jako nierozpoznanie istoty sprawy,
a przeprowadzone dowody z opinii biegłych wystarczały do wydania orzeczenia
merytorycznego przez Sąd Okręgowy, ponadto dowód z uzupełniającej opinii
biegłego mógł zostać przeprowadzony w postępowaniu apelacyjnym.
Nie zachodziła tym samym konieczność przeprowadzenia postępowania
dowodowego w całości. Uczestniczka wniosła o uchylenie postanowienia Sądu
Okręgowego i przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania oraz
o zasądzenie kosztów postępowania zażaleniowego według norm przepisanych.
W odpowiedzi na zażalenie wnioskodawca wniósł o jego oddalenie
i zasądzenie kosztów postępowania zażaleniowego według norm przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył:
Zażalenie nie zasługuje na uwzględnienie.
Rozpoznając zażalenie wniesione na podstawie art. 3941
§ 11
k.p.c. Sąd
Najwyższy bada prawidłowość uchylenia przez sąd drugiej instancji orzeczenia
sądu pierwszej instancji i przekazania sprawy do ponownego postępowania, ale nie
dokonuje oceny trafności stanowiska sądu drugiej instancji co do meritum sprawy.
Zakres rozpoznania Sądu Najwyższego co do zasady obejmuje wyłącznie ustalenie,
czy przyjęta przez sąd drugiej instancji przyczyna uchylenia orzeczenia sądu
pierwszej instancji i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania odpowiada
jednej z podstaw przewidzianych w art. 386 § 2 lub § 4 k.p.c. i tylko w przypadku
przyjęcia przez sąd drugiej instancji, że miała miejsce nieważność postępowania,
kognicja Sądu Najwyższego obejmuje także ustalenie, czy nieważność taka
rzeczywiście wystąpiła. Kontrola w tym przedmiocie nie sięga jednak meritum
sprawy, bowiem dotyczy przesłanek procesowych (por. postanowienia Sądu
Najwyższego: z dnia 7 listopada 2012 r., IV CZ 147/12, OSNC 2013/3/41; z dnia
28 listopada 2012 r., III CZ 77/12, OSNC 2013/4/54; z dnia 5 grudnia 2012 r., I CZ
168/12, OSNC 2013/5/68; z dnia 19 grudnia 2012 r., II CZ 141/12, niepubl.; z dnia
10 stycznia 2013 r., IV CZ 166/12, niepubl.; z dnia 13 lutego 2014 r., V CZ 3/14,
niepubl.).
W odniesieniu do nierozpoznania istoty sprawy, jako przewidzianej w art.
386 § 4 k.p.c. podstawy uchylenia wyroku sądu pierwszej instancji i przekazania
sprawy do ponownego rozpoznania, w judykaturze Sądu Najwyższego jednolicie
4
przyjmuje się, że występuje ono wtedy, gdy sąd pierwszej instancji w sposób
nieprawidłowy zaniechał zbadania materialnej podstawy żądania pozwu lub
zarzutów merytorycznych przeciwstawionych zgłoszonemu roszczeniu (por. wyrok
SN z dnia 23 września 1998 r., II CKN 897/97, OSNC 1999/1/22; wyrok SN z dnia
12 lutego 2002 r., I CKN 486/00, OSP 2003/3/36; wyrok SN z dnia 17 listopada
2004 r., IV CK 229/04, niepubl.; wyrok SN z dnia 10 czerwca 2011 r., II CSK 568/10,
OSNC 2012/B/40). Nierozpoznanie istoty sprawy następuje zatem w tak rzadkich
przypadkach, jak w razie oddalenia powództwa ze względu na błędne przyjęcie
braku legitymacji procesowej, błędne przyjęcie, że dochodzone roszczenie nie stało
się jeszcze wymagalne albo że wygasło, czy błędne uwzględnienie zarzutu
przedawnienia.
Odpowiednie zastosowanie w postępowaniu nieprocesowym pojęcia
nierozpoznania istoty sprawy musi odbywać się z uwzględnieniem specyfiki danej
kategorii sprawy podlegającej rozpoznaniu w tym trybie postępowania
(por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 5 grudnia 2012 r., I CZ 168/12,
OSNC 2013/5/68, z dnia 21 sierpnia 2013 r., II CZ 26/13, niepubl., oraz z dnia
13 lutego 2014 r., V CZ 3/14, niepubl.). W wypadku żądania przez właściciela
nieruchomości ustanowienia służebności przesyłu za odpowiednim
wynagrodzeniem na podstawie art. 3052
§ 2 k.c., niewątpliwie do istoty sprawy
należą ustalenie treści służebności i wysokości należnego w zamian
wynagrodzenia. Ich dokonywanie może okazać się zbędne w razie istnienia
materialnoprawnej przeszkody do uwzględnienia wniosku. Według Sądu
Rejonowego przeszkodę taką stanowiła okoliczność, że współwłaścicielem
urządzeń przesyłowych jest podmiot, który nie ma statusu przedsiębiorcy
przesyłowego. Odmienna ocena Sądu Okręgowego w tym przedmiocie, dotycząca
oceny zasadności zaskarżonego rozstrzygnięcia spowodowała, że przyjęta przez
Sąd Rejonowy przeszkoda do uwzględnienia wniosku stała się nieaktualna, co
z kolei nie mogło pozostać bez wpływu na zakres koniecznego rozpoznania
sprawy. Nietrafnie żaląca odwoływała się do poglądu przyjętego w judykaturze
Sądu Najwyższego, w myśl którego niedostateczne w ocenie sądu drugiej instancji
rozważenie przez sąd pierwszej instancji prawa materialnego znajdującego
zastosowanie w sprawie nie może być kwalifikowane jako nierozpoznanie istoty
5
sprawy (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 listopada 2012 r., IV CZ
156/12, niepubl.). Pogląd ten nie dotyczy bowiem sytuacji, gdy naruszenie prawa
materialnego polega na błędnym przyjęciu istnienia materialnoprawnej przeszkody
do uwzględnienia wniosku. Sytuacja, w której odmawia się ustanowienia
służebności przesyłu ze względu na brak statusu przedsiębiorcy przesyłowego
u jednego ze współwłaścicieli urządzeń przesyłowych zbliżona jest do przypadku,
gdy w postępowaniu procesowym powództwo zostaje oddalone ze względu na brak
legitymacji.
Z tych względów Sądowi Okręgowemu nie można zarzucić mylnej oceny, że
Sąd Rejonowy dopuścił się nierozpoznania istoty sprawy, a w konsekwencji, że
naruszył art. 386 § 4 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.
Sąd Najwyższy, wobec bezzasadności zarzutów zażalenia, na podstawie art.
39814
w zw. z art. 3941
§ 3 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., postanowił jak
w sentencji, orzeczenie o kosztach postępowania zażaleniowego pozostawiając
końcowemu rozstrzygnięciu (art. 108 § 2 w zw. z art. 39821
, art. 3941
§ 3 k.p.c.
i w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.).