Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZ 49/14
POSTANOWIENIE
Dnia 26 listopada 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Katarzyna Tyczka-Rote (przewodniczący)
SSN Grzegorz Misiurek
SSN Barbara Myszka (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa R. I. sp. z o.o. w W.
przeciwko W. R. i E. R.
o ustanowienie rozdzielności majątkowej,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 26 listopada 2014 r.,
zażalenia pozwanego W. R.
na wyrok Sądu Okręgowego w K.
z dnia 27 lutego 2014 r.,
1. uchyla zaskarżony wyrok,
2. pozostawia rozstrzygnięcie o kosztach postępowania
zażaleniowego w orzeczeniu kończącym postępowanie
w sprawie.
2
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 12 lipca 2012 r. Sąd Rejonowy w K. utrzymał w mocy wyrok
zaoczny tego Sądu z dnia 13 stycznia 2012 r., którym z dniem 30 sierpnia 2011 r.
została ustanowiona rozdzielność majątkowa między pozwanymi E. R. i W. R.
Sąd Rejonowy ustalił, że pozwani od dnia 24 czerwca 1982 r. pozostają
w związku małżeńskim, przy czym ich stosunki majątkowe podlegają ustrojowi
wspólności ustawowej. Są właścicielami nieruchomości o obszarze 0,91 ha
położonej w L., zabudowanej domem jednorodzinnym.
Nakazem zapłaty z dnia 3 grudnia 2009 r. Sąd Okręgowy w W. orzekł, że
pozwana E. R. ma zapłacić spółce R. I. sp. z o.o. w W. kwotę 179 131,88 zł z
odsetkami i kosztami postępowania. W dniu 9 marca 2010 r. nakaz ten został
zaopatrzony w klauzulę wykonalności; stwierdzona nim wierzytelność wynikała ze
zobowiązania zaciągniętego przez E. R. bez zgody pozwanego.
Komornik sądowy przy Sądzie Rejonowym w K. prowadził przeciwko
pozwanej na podstawie wymienionego tytułu postępowanie egzekucyjne, lecz
w jego wyniku nie doszło do wyegzekwowania całej należności. W tej sytuacji R. I.
sp. z o.o. w W. wystąpiła z pozwem o ustanowienie między pozwanymi
rozdzielności majątkowej.
Sąd Rejonowy uznał powództwo za uzasadnione; stwierdził, że zgodnie z art.
52 § 1a k.r.o. ustanowienia przez sąd rozdzielności majątkowej może żądać także
wierzyciel jednego z małżonków, jeżeli uprawdopodobni, że zaspokojenie
wierzytelności stwierdzonej tytułem wykonawczym wymaga dokonania podziału
majątku wspólnego małżonków. Podkreślił, że według art. 42 § 2 k.r.o., jeżeli
małżonek zaciągnął zobowiązanie bez zgody drugiego małżonka albo
zobowiązanie jednego z małżonków nie wynika z czynności prawnej, wierzyciel
może żądać zaspokojenia z majątku osobistego dłużnika, z wynagrodzenia
za pracę lub z dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej działalności
zarobkowej, jak również z korzyści uzyskanych z jego praw, o których mowa w art.
33 pkt 9, a jeżeli wierzytelność powstała w związku z prowadzeniem
przedsiębiorstwa, także z przedmiotów majątkowych wchodzących w skład
3
przedsiębiorstwa. Z art. 42 k.r.o. wynika natomiast, że wierzyciel małżonka nie
może w czasie trwania wspólności ustawowej żądać zaspokojenia z udziału, który
w razie ustania wspólności przypadnie temu małżonkowi w majątku wspólnym lub
w poszczególnych przedmiotach należących do tego majątku.
Zdaniem Sądu Rejonowego strona powodowa, przedstawiając pismo
komornika o bezskuteczności egzekucji z majątku osobistego pozwanej,
uprawdopodobniła, że zaspokojenie przypadającej jej wierzytelności wymaga
dokonania podziału majątku wspólnego pozwanych małżonków.
Po rozpoznaniu sprawy na skutek apelacji pozwanej, Sąd Okręgowy w K.
wyrokiem z dnia 27 lutego 2014 r. uchylił zaskarżony wyrok Sądu Rejonowego w K.
i przekazał sprawę temu Sądowi do ponownego rozpoznania. Stwierdził, że Sąd
pierwszej instancji nie rozpoznał istoty sprawy, ponieważ nie ustalił składu i
wartości majątku dłużnika, poza dowodami z dokumentów dołączonych do pozwu
nie przeprowadził żadnych innych dowodów, a ponadto - z naruszeniem art. 452
k.p.c. - nie wezwał stron do osobistego stawiennictwa i ich nie przesłuchał. Z
przedłożonego przez stronę powodową pisma komornika przy Sądzie Rejonowym
w K. z dnia 18 maja 2011 r. wynika, że część wierzytelności została
wyegzekwowana, natomiast z przedłożonego przez pozwaną na rozprawie
apelacyjnej pisma komornika przy Sądzie Rejonowym w Z. z dnia 22 października
2012 r. wynika, że postępowanie egzekucyjne toczące się z wniosku R. I. sp. z o.o.
w W. przeciwko E. R. zostało zakończone wobec wyegzekwowania całej należności.
Poddaje to w wątpliwość twierdzenia strony powodowej o istnieniu wierzytelności w
stosunku do pozwanej i konieczności dokonania podziału majątku wspólnego
pozwanych. W tym stanie rzeczy - stwierdził Sąd Okręgowy - wydanie wyroku
wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości. Z tych względów
Sąd Okręgowy uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę do ponownego
rozpoznania w celu ustalenia, czy aktualnie pozwana ma dług wobec powódki i
ewentualnie w jakiej wysokości, a także w celu ustalenia składu i wartości majątku
pozwanej oraz składu i wartości majątku wspólnego pozwanych.
W zażaleniu pozwany zarzucił Sądowi Okręgowemu naruszenie art. 386 § 4
w związku z art. 378 § 1 k.p.c. przez przyjęcie, że Sąd pierwszej instancji nie
4
rozpoznał istoty sprawy oraz że wydanie wyroku wymaga przeprowadzenia
postępowania dowodowego w całości, a w konsekwencji bezzasadne przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Sądu Najwyższego, kontrola
dokonywana na skutek zażalenia przewidzianego w art. 3941
§ 11
k.p.c. ma
charakter formalny, skupiający się na przesłankach uchylenia orzeczenia sądu
pierwszej instancji, bez wkraczania w kompetencje sądu in merito. Oznacza to,
że w postępowaniu toczącym się na skutek zażalenia na orzeczenie o uchyleniu
wyroku sądu pierwszej instancji i przekazaniu sprawy do ponownego rozpoznania
na podstawie art. 386 § 2 k.p.c. Sąd Najwyższy poddaje kontroli prawidłowość
stwierdzenia nieważności postępowania przez sąd drugiej instancji, a jeżeli
przyczyną orzeczenia kasatoryjnego były przesłanki określone w art. 386 § 4 k.p.c.
- bada, czy sąd drugiej instancji prawidłowo pojmował wskazane w tym przepisie
przyczyny uzasadniające uchylenie orzeczenia sądu pierwszej instancji i czy jego
merytoryczne stanowisko uzasadniało taką ocenę postępowania sądu pierwszej
instancji. Innymi słowy, bada czy rzeczywiście sąd pierwszej instancji nie rozpoznał
istoty sprawy albo czy rzeczywiście wydanie wyroku wymaga przeprowadzenia
postępowania dowodowego w całości. Dokonywana kontrola ma przy tym charakter
czysto procesowy, Sąd Najwyższy nie może bowiem wkraczać w merytoryczne
kompetencje sądu drugiej instancji rozpoznającego apelację (zob. postanowienia
Sądu Najwyższego z dnia 25 października 2012 r., I CZ 136/12, nie publ., z dnia
25 października 2012 r., I CZ 139/12, nie publ., z dnia 25 października 2012 r.,
I CZ 143/12, nie publ., z dnia 7 listopada 2012 r., IV CZ 147/12, nie publ., z dnia
9 listopada 2012 r., IV CZ 156/12, nie publ., z dnia 28 listopada 2012 r., III CZ 77/12,
nie publ., z dnia 15 lutego 2013 r., I CZ 5/13, nie publ., z dnia 10 kwietnia 2013 r.,
IV CZ 21/13, nie publ., z dnia 23 maja 2013 r., IV CZ 50/13, nie publ., z dnia
21 listopada 2013 r., III CZ 51/13, nie publ., z dnia 6 marca 2014 r., V CZ 13/14,
nie publ. i z dnia 6 czerwca 2014 r., IV CZ 27/14, nie publ.).
W niniejszej sprawie u podstaw wyroku kasatoryjnego legła ocena Sądu
Okręgowego, że Sąd pierwszej instancji nie rozpoznał istoty sprawy oraz
5
że wydanie wyroku wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego
w całości. W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że przez
nierozpoznanie istoty sprawy należy przede wszystkim rozumieć niezbadanie
podstawy merytorycznej dochodzonego roszczenia. O sytuacji takiej można mówić,
jeżeli np. sąd nie wniknął w całokształt okoliczności sprawy, ponieważ pozostając
w mylnym przekonaniu ograniczył się do zbadania jedynie kwestii legitymacji
procesowej jednej ze stron lub kwestii przedawnienia, wskutek czego
przedwcześnie oddalił powództwo albo jeżeli zaniechał zbadania merytorycznych
zarzutów pozwanego, związanych z ewentualną wierzytelnością wzajemną,
przysługującą pozwanemu wobec powoda (zob. wyroki Sądu Najwyższego z dnia
12 lutego 2002 r., I CKN 486/00, nie publ., z dnia 21 października 2005 r., III CK
161/05, nie publ., z dnia 20 lipca 2006 r., V CSK 140/06, nie publ., z dnia
17 kwietnia 2008 r., II PK 291/07, nie publ., z dnia 11 sierpnia 2010 r., I CSK
661/09, nie publ., z dnia 26 stycznia 2011 r., IV CSK 299/10, nie publ., z dnia
6 września 2011 r., I UK 70/11, nie publ. i z dnia 12 stycznia 2012 r., II CSK 274/11,
nie publ. oraz postanowienia z dnia 15 lipca 1998 r., II CKN 838/97, nie publ.,
z dnia 23 września 1998 r., II CKN 897/97, OSNC 1999, nr 1, poz. 22, z dnia
25 października 2012 r., I CZ 139/12, nie publ., z dnia 9 listopada 2012 r., IV CZ
156/12, nie publ., z dnia 5 grudnia 2012 r., I CZ 168/12, OSNC 2013, nr 5, poz. 68
i z dnia 25 kwietnia 2014 r., II CZ 117/13, nie publ.).
Nie jest natomiast nierozpoznaniem istoty sprawy sama potrzeba
uzupełnienia podstawy faktycznej rozstrzygnięcia (zob. postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 21 listopada 2013 r., III CZ 51/13, nie publ.).
Sytuacja taka wystąpiła w niniejszej sprawie, gdyż Sąd Okręgowy uznał za
konieczne ustalenie, czy pozwana ma nadal dług wobec powódki i ewentualnie
w jakiej wysokości oraz jaki majątek posiadają pozwani. Poczynienie tych ustaleń -
wbrew odmiennej ocenie Sądu Okręgowego - nie wymaga przyprowadzenia
postępowania dowodowego w całości, część dowodów bowiem została już przez
Sąd pierwszej instancji przeprowadzona. Nawet potrzeba znacznego uzupełnienia
postępowania dowodowego nie może stanowić podstawy do wydania przez sąd
drugiej instancji orzeczenia kasatoryjnego, może być nią bowiem - jak wynika
6
z wyraźnego brzmienia art. 386 § 4 k.p.c. - tylko konieczność przeprowadzenia
postępowania dowodowego w całości.
Konkludując, trzeba stwierdzić, że w niniejszej sprawie nie zostały spełnione
przewidziane w art. 386 § 4 k.p.c. przesłanki orzeczenia kasatoryjnego.
Z tych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1 zd. pierwsze
w związku z art. 3941
§ 3 k.p.c. uchylił zaskarżony wyrok i - stosownie do art. 108
§ 1 zd. pierwsze w związku z art. 391 § 1, art. 39821
i art. 3941
§ 3 k.p.c. –
pozostawił rozstrzygnięcie o kosztach postępowania zażaleniowego w orzeczeniu
kończącym postępowanie w sprawie.

III CZ 49/14

Powołane przepisy:

Informacje o źródle orzeczenia:

Dodatkowe informacje:

Pełny tekst orzeczenia