Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 27 sierpnia 2015 r.

Sąd Apelacyjny - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku

w składzie:

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 27 sierpnia 2015 r. w G.

sprawy P. L.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

o prawo do emerytury

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

od wyroku Sądu Okręgowego w Bydgoszczy VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 21 stycznia 2015 r., sygn. akt VI U 1649/14

postanawia:

uchylić zaskarżony wyrok i odrzucić odwołanie.

Sygn. akt III AUa 464/15

UZASADNIENIE

Ubezpieczony P. L. wniósł odwołanie od decyzji ZUS Oddział w B. z dnia 14 maja 2014 r., którą odmówiono mu prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu opieki nad synem. W uzasadnieniu wskazał, iż z dniem 14 kwietnia 2014 r. zwolnił się z pracy, gdyż wymagała tego sytuacja rodzinna. Obecnie, z uwagi na zmianę sytuacji rodzinnej (śmierć opiekującej się synem w latach 2004 – 2009 babci, wyjście za mąż i wyprowadzenie się córki oraz ciężką chorobę żony uniemożliwiającą jej sprawowanie opieki na niepełnosprawnym synem), to on musiał zakończyć zatrudnienie aby sprawować w sposób ciągły stałą, codzienną, całodobową opiekę nad dzieckiem.

W odpowiedzi na odwołanie pozwany organ rentowy wniósł o jego odrzucenie na podstawie art. 199 § 1 pkt 2 kpc. Organ rentowy wskazał , iż ubezpieczony ubiegał się już o przedmiotowe świadczenie - prawomocnym wyrokiem, w sprawie sygn. VI U 1533/10, Sąd Okręgowy w Bydgoszczy oddalił jego odwołanie z uwagi na zatrudnienie ubezpieczonego w dacie 31 grudnia 1998r. Aktualnie ubezpieczony nie przedłożył nowej dokumentacji, „która stanowiłaby o kwestii jego zatrudnienia” tj. kwestii, z powodu której prawa do ww. emerytury odmówiono.

Pozwany wyjaśnił, iż przedłożone dokumenty nie potwierdzają niemożności kontynuowania przez powoda pracy z powodu konieczności sprawowania stałej opieki nad synem, gdyż w dniu 31 grudnia 1998 r. ubezpieczony pozostawał w stosunku pracy i pracował do 14 kwietnia 2014 r. Ponadto jego syn w latach 1994-2004 przebywał w placówce opiekuńczo –wychowawczej, a następnie opiekę nad nim sprawowała teściowa ubezpieczonego, po niej jego córka.

Wyrokiem z dnia 21 stycznia 2015r. (sygn. VI U 1649/14) Sąd Okręgowy w Bydgoszczy VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych zmienił decyzję Zakładu i przyznał ubezpieczonemu prawo do emerytury od dnia 01 maja 2014r. (pkt 1), stwierdził, iż pozwany nie ponosi odpowiedzialności za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji (pkt 2).

Swoje rozstrzygnięcie Sąd Okręgowy oparł na następujących ustaleniach i rozważaniach.

Sąd Okręgowy stwierdził, iż stan faktyczny w sprawie był co do zasady bezsporny. W latach 1994 – 2004 niepełnosprawny umysłowo syn ubezpieczonego M. L. przebywał w tzw. szkole życia , gdzie miał zapewnioną całodobową opiekę. W ośrodku tym M. L. zamieszkiwał od poniedziałku do piątku, weekendy spędzał w domu (ojciec przywoził go z placówki do domu w piątek, a odwoził w poniedziałek). W kolejnych latach opiekę nad dzieckiem ubezpieczonego przejęła jego teściowa, która sprawowała ją do swojej śmierci w 2009 r. W tych latach ubezpieczony oraz jego żona – J. L. pozostawali w zatrudnieniu. Od roku 2009 r. synem ubezpieczonego opiekowała się zamieszkująca z nimi córka ubezpieczonego, która w kwietniu 2014 r. zmieniła miejsce zamieszkania. Obecnie żona ubezpieczonego z uwagi na ciężką chorobę (nowotwór płuca) nie jest w stanie zajmować się synem. W dniu 14 kwietnia 2014 r. ubezpieczony P. L. rozwiązał umowę o prace łączącą go z (...) w T., uzasadniając powyższe koniecznością sprawowania opieki nad synem.

Sąd Okręgowy stwierdził, iż odwołanie zasługiwało na uwzględnienie. Stosownie do treści art. 186 ust. 3 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, do wniosków osób urodzonych przed dniem 1 stycznia 1949 r., które do dnia wejścia w życie ustawy nie zgłosiły wniosku o emeryturę, mimo że spełniły warunki do nabycia prawa do tego świadczenia - stosuje się przepisy ustaw i dekretu wymienionych w art. 195 dotyczące warunków nabycia prawa do emerytury, chyba że przepisy ustawy są dla tych osób korzystniejsze. Z dniem 17 stycznia 2000 r. art. 186 ust. 3 został uznany w zakresie, w jakim uzależnia od urodzenia przed 1 stycznia 1949 r. stosowanie - do wniosków o emeryturę zgłoszonych po dniu wejścia w życie ustawy - przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 15 maja 1989 r. w sprawie uprawnień do wcześniejszej emerytury pracowników opiekujących się dziećmi wymagającymi stałej opieki (Dz.U.1989.28.149), za niezgodny z art. 2 Konstytucji RP, wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 4 stycznia 2000 r. (Dz.U.2000.2.26).

Wszelkie wątpliwości co do możliwości przejścia na wcześniejszą emeryturę opiekuna dziecka, który stosunek pracy rozwiązał po wejściu w życie ustawy o emeryturach i rentach rozwiewa aktualne orzecznictwo Sądu Najwyższego. W wyroku z dnia 19 lutego 2014 r. II UK 328/13 (LEX nr 1436075), Sąd Najwyższy wskazał, iż wymagany przez § 1 rozporządzenia z dnia 15 maja 1989 r. w sprawie uprawnień do wcześniejszej emerytury pracowników opiekujących się dziećmi wymagającymi stałej opieki (Dz. U. Nr 28, poz. 149) w związku z art. 186 ust. 3 u.e.r.f.u.s. - okres zatrudnienia "określony w art. 26 ust. 1 pkt 2 ustawy z 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin" powinien być zweryfikowany na podstawie przepisów prawa, które obowiązywały do dnia wejścia w życie ustawy o emeryturach i rentach, a nie według stanu prawnego obowiązującego w dacie (późniejszej) złożenia wniosku emerytalnego po dniu wejścia w życie tej ustawy. Rozwiązanie stosunku pracy rozumiane jako niemożność kontynuowania zatrudnienia z powodu stanu dziecka wymagającego stałej opieki, bez zaniedbania takiej opieki, oznacza tylko tyle, że ustanie zatrudnienia było i nadal jest (na gruncie dyspozycji § 1 ust. 1 rozporządzenia z dnia 15 maja 1989 r. w sprawie uprawnień do wcześniejszej emerytury pracowników opiekujących się dziećmi wymagającymi stałej opieki w związku z art. 186 ust. 3 u.e.r.f.u.s.) warunkiem ustalenia i wypłaty wcześniejszej emerytury, ale nie stanowi przeszkody do nabycia wcześniejszych uprawnień emerytalnych na wniosek złożony w trybie art. 186 ust. 3 u.e.r.f.u.s., tj. po rozwiązaniu stosunku pracy po wejściu w życie tej ustawy, ze względu na niemożność kontynuowania zatrudnienia z powodu stanu zdrowia dziecka wymagającego stałej opieki, jeżeli osoba uprawniona spełniała warunki nabycia tego świadczenia według stanu prawnego obowiązującego do dnia wejścia w życie tej ustawy. W uzasadnieniu tegoż orzeczenia czytamy między innymi: „skład orzekający nie akceptuje tej linii judykatury, w której przyjmowano, że zaprzestanie zatrudnienia z powodu konieczności sprawowania stałej (ciągłe) opieki nad dzieckiem szczególnej troski - jako warunek nabycia prawa do wcześniejszej emerytury powinno nastąpić do dnia 31 grudnia 1998 r. (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 maja 2004 r., II UK 350/03), ponieważ § 1 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z 15 maja 1989 r. w związku z art. 186 ust. 3 ustawy o emeryturach i rentach nie uzależnia nabycia tego uprawnienia od warunku rozwiązania stosunku pracy do dnia 31 grudnia 1998 r., ale od stanu niemożności kontynuowania zatrudnienia z powodu chorób dziecka wymagającego stałej opieki, bez zaniedbania sprawowania takiej opieki, który u ciężko chorej od urodzenia córki skarżącej utrzymuje się nadal po wejściu w życie ustawy o emeryturach i rentach (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 marca 1999 r., I UKN 518/98, OSNAPiUS 2000, Nr 9, poz. 371). Rozwiązanie stosunku pracy rozumiane jako niemożność kontynuowania zatrudnienia z powodu stanu dziecka wymagającego stałej opieki, bez zaniedbania takiej opieki, oznacza zatem tylko tyle, że ustanie zatrudnienia było i nadal jest (na gruncie dyspozycji § 1 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z 15 maja 1989 r. w związku z art. 186 ust. 3 ustawy o emeryturach i rentach) warunkiem ustalenia i wypłaty wcześniejszej emerytury, ale nie stanowi przeszkody do nabycia wcześniejszych uprawnień emerytalnych na wniosek złożony w trybie art. 186 ust. 3 ustawy o emeryturach i rentach, tj. po rozwiązaniu stosunku pracy po wejściu w życie tej ustawy, ze względu na niemożność kontynuowania zatrudnienia z powodu stanu zdrowia dziecka wymagającego stałej opieki, jeżeli osoba uprawniona spełniała warunki nabycia tego świadczenia według stanu prawnego obowiązującego do dnia wejścia w życie tej ustawy. Odmienna wykładnia, wedle której nie można nabyć prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu opieki nad dziećmi szczególnej troski bez rozwiązania stosunku pracy przed 1 stycznia 1999 r. jest ewidentnie sprzeczna z art. 186 ust. 3 ustawy o emeryturach i rentach, który dopuszcza możliwość ustalenia takich wcześniejszych uprawnień emerytalnych na wniosek złożony po dniu wejścia w życie ustawy o emeryturach i rentach, a zatem także po rozwiązaniu stosunku pracy po 1 stycznia 1999 r., ze względu na niemożność kontynuowania zatrudnienia z powodu stanu dziecka wymagającego stałej opieki, bez jej zaniedbania, jeżeli osoba uprawniona spełniała warunki nabycia tego świadczenia według stanu prawnego obowiązującego do dnia wejścia w życie tej ustawy. Tymi warunkami były:

1) okres zatrudnienia "określony w art. 26 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin" oraz

2) sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem szczególnej troski, którą skarżąca sprawowała nie tylko w okresie wykorzystywania urlopu wychowawczego udzielonego z tytułu i potrzeby sprawowania opieki, między innymi, nad nieuleczalnie chorą od urodzenia córką.

Ponadto występowały przypadki, że pracujący rodzice dzieci wymagających szczególnej troski, którzy do dnia wejścia w życie ustawy o emeryturach i rentach spełniali warunki nabycia lub mogli nabyć wcześniejszą emeryturę z tytułu sprawowania stałej opieki, kontynuowali zatrudnienie w celu osiągnięcia wyższych dochodów z pracy aniżeli z potencjalnej emerytury, chociaż w taki sposób zaniedbywali sprawowanie stałej opieki nad dziećmi szczególnej troski. W stosunku do takich uprawnionych ustawodawca pozostawił im możliwość skorzystania z wcześniejszych uprawnień emerytalnych na wniosek złożony po ustaniu zatrudnienia i po dniu wejścia w życie ustawy, jeżeli do tego dnia mogli skorzystać z ukształtowanej ekspektatywy nabycia tych uprawnień (art. 186 ust. 3 ustawy o emeryturach i rentach). Zdarzało się też, że pobierający tego rodzaju emerytury podejmowali zatrudnienie już po przyznaniu takich świadczeń, które podlegały ogólnemu reżimowi zawieszenia świadczeń emerytalnych. Jeżeli dodatkowo zważyć, że określona ("ciemna") liczba osób korzysta nadal (z przyczyn dotyczących organów rentowych) z emerytur z tytułu opieki nad dziećmi, chociaż ich stany chorobowe nigdy nie uprawniały rodziców do nabycia tych uprawnień emerytalnych, to pozbawienie możliwości uzyskania tych uprawnień przez rodziców dzieci ewidentnie wymagających stałej opieki tylko dlatego, że do dnia wejścia w życie ustawy o emeryturach i rentach rodzice nie skorzystali z pełni ukształtowanej ekspektatywy emerytalnej, jest ewidentnie sprzeczne nie tylko z art. 184 ust. 3 ustawy o emeryturach i rentach, ale także z ustawowymi (art. 2a ust. 2 pkt 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych) i konstytucyjnymi zasadami niedyskryminacji ubezpieczonych w państwie prawa (art. 2 i art. 32 Konstytucji RP), ze względu na datę złożenia wniosku o skorzystanie z ukształtowanych do dnia wejścia w życie ustawy o emeryturach i rentach praw emerytalnych lub z powodu rozwiązania dopiero po tej dacie stosunku pracy, ze względu na niemożność kontynuowania stosunku pracy lub wcześniejsze zaniedbywanie sprawowania stałej opieki nad dzieckiem szczególnej troski.

Wobec powyższego, skoro dopuszczalnym jest skorzystanie przez opiekuna prawnego z wcześniejszej emerytury w przypadku rozwiązania stosunku pracy po granicznej dacie, to logiczną konsekwencją jest przyjęcie, iż nie stoi temu na przeszkodzie również fakt niesprawowania osobistej opieki w tym czasie, gdyż osoba taka pozostawała wówczas w zatrudnieniu. Istotnym jest jedynie, aby stan faktyczny w momencie przechodzenia danej osoby na wcześniejszą emeryturę pozwalał stwierdzić, iż spełnione są przesłanki prawne określone w § 1 ust. 1 tj.

1 ) okres zatrudnienia "określony w art. 26 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin" oraz

2) sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem szczególnej troski, którą skarżąca sprawowała nie tylko w okresie wykorzystywania urlopu wychowawczego udzielonego z tytułu i potrzeby sprawowania opieki, między innymi, nad nieuleczalnie chorą od urodzenia córką.

Taka sytuacja ma miejsce w niniejszej sprawie. Ubezpieczony spełnia warunek posiadania odpowiedniego stażu pracy – 25 lat , a jego syn wymagał i nadal wymaga jego stałej osobistej opieki. Opiekę tą ubezpieczony obecnie sprawuje (nikt inny nie jest w stanie zajmować się synem – żona jest poważnie chora, teściowa zmarła kilka lat temu, a córka wyszła za mąż i zmieniła miejsce zamieszkania. Okoliczność, iż syn ubezpieczonego przebywał w latach 1994 -2004 (w cyklu tygodniowym od poniedziałku do piątku) w tzw. szkole życia, nie tylko, że nie przeczy temu, iż wymagał on (w 1999 r.) sprawowania osobistej opieki, lecz okoliczność tą potwierdza. Fakt, iż syn ubezpieczonego wymagał i wymaga nadal (obecnie) sprawowania nad nim osobistej opieki nie jest obecnie kwestionowany przez organ rentowy. Upatrywanie natomiast przez organ rentowy w fakcie świadczenia pracy przez rodziców dziecka w latach 1994 – 2004 (co umożliwiał im pobyt dziecka wyspecjalizowanej placówce opiekuńczo wychowawczej) przeszkody w przyznaniu obecnie wcześniejszej emerytury jego obecnemu opiekunowi (ojcu, jako jedynemu wobec śmierci babci oraz ciężkiej choroby żony) jest całkowicie chybionym, albowiem wymóg sprawowania osobistej opieki musi być spełniony właśnie w dacie rozwiązania stosunku pracy i przejścia opiekuna na wcześniejszą emeryturę.

Z uwagi na powyższe, Sąd Okręgowy na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. orzekł jak w sentencji. Sporne świadczenie przyznał od pierwszego dnia miesiąca, w którym ubezpieczony złożył wniosek o jego przyznanie (zgodnie z art. 129 ustawy o emeryturach i rentach z FUS).

W ocenie Sądu I instancji, brak było podstaw do odrzucenia odwołania, o co od początku wnosił organ rentowy, albowiem w sprawie zmienił się stan faktyczny - pojawiła się kluczowa nowa okoliczność w postaci faktu rozwiązania przez ubezpieczonego stosunku pracy z uwagi na konieczność sprawowania osobistej opieki nad niepełnosprawnym synem.

W punkcie 2 sentencji wyroku Sąd Okręgowy zgodnie z przepisem art. 118 ust. 1a ustawy emerytalno- rentowej FUS z urzędu orzekał w przedmiocie odpowiedzialności organu rentowego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji. Zdaniem Sądu w sytuacji niewątpliwie nasuwających się wątpliwości interpretacyjnych oraz konieczności przeprowadzenia postępowania dowodowego nie zachodzą przesłanki do stwierdzenia takiej odpowiedzialności.

Apelację od powyższego wyroku wniósł organ rentowy zaskarżając go w całości i domagając się jego zmiany i oddalenia odwołania, ewentualnie uchylenia wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji. Pozwany zarzucił:

- naruszenie prawa materialnego tj. § 1 ust 1 rozporządzenia Rady Ministrów z 15 maja 1989r. w sprawie uprawnień do wcześniejszej emerytury pracowników opiekujących się dziećmi wymagającymi stałej opieki w związku z art. 186 § 3 ustawy z 17 grudnia 1989r. o emeryturach i rentach z FUS.

W uzasadnieniu apelujący stwierdził, iż stosownie do § 1 powołanego rozporządzenia, nie można nabyć prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu opieki nad dziećmi szczególnej troski bez rozwiązania stosunku pracy przed 01 stycznia 1999r. Powołując się na orzecznictwo sądowe wskazał, iż wszystkie warunki powstania prawa muszą zostać spełnione przed dniem 01 stycznia 1999r. Przepisem art. 186 ust 3 ustawy o emeryturach i rentach z FUS zostały objęte osoby, które do dnia 31 grudnia 1998r. spełniły warunki nabycia prawa do emerytury, a nie zgłosiły wniosku o to świadczenie. Przeprowadzone postępowanie nie potwierdza niemożności kontynuowania przez ubezpieczonego konieczności sprawowania stałej opieki nad synem, gdyż w dniu 31 grudnia 1998r. ubezpieczony pozostawał w stosunku pracy i pracował do dnia 14 kwietnia 2014r.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelację pozwanego należało uwzględnić.

Ustalenia faktyczne istotne dla rozstrzygnięcia były między stronami niesporne, ich prawidłowość nie budzi wątpliwości, dlatego Sąd II instancji przyjął je za własne, co czyni zbędnym ich ponowne powoływanie (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 20 stycznia 2000 r., I CKN 356/98 i z dnia 17 lipca 2009 r., IV CSK 110/09 - oba niepublikowane).

Sporne miedzy stronami było, czy skarżący spełnił przesłanki do nabycia prawa do emerytury z tytułu opieki nad dzieckiem na podstawie § 2 pkt 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 15 maja 1989 r. w sprawie uprawnień do wcześniejszej emerytury pracowników opiekujących się dziećmi wymagającymi stałej opieki (Dz. U. Nr 28, poz. 149 ze zm. – dalej „rozporządzenie”).

W myśl § 2 pkt 1 rozporządzenia, w razie śmierci matki albo w innych przypadkach uniemożliwiających jej sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem, jak również w razie pozbawienia matki władzy rodzicielskiej – z prawa do wcześniejszej emerytury, na warunkach określonych w § 1 może skorzystać ojciec dziecka, z tym że musi spełniać warunek okresu 25 lat zatrudnienia przewidziany w art. 26 ust 1 pkt 2 ustawy z dnia 14 grudnia 1982r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz.U. z 1982r. poz. 40 ze zm.).

Przepis § 1 ust 1 rozporządzenia, stanowił, iż matce, która nie mogła lub nie może kontynuować zatrudnienia z powodu stanu zdrowia swojego dziecka, wymagającego - bez względu na wiek - jej stałej opieki oraz pielęgnacji lub pomocy w czynnościach samoobsługowych, przysługuje prawo do wcześniejszej emerytury, jeżeli spełnia łącznie następujące warunki:

1) ma okres zatrudnienia określony w art. 26 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin, zwanej dalej "ustawą";

2) sprawuje osobistą opiekę nad dzieckiem, które:

a) zostało zaliczone do I grupy inwalidów, bez względu na przyczynę chorobową inwalidztwa, albo

b) zostało zaliczone do II grupy inwalidów z powodu jednego ze stanów chorobowych wymienionych w ust. 3,

a inwalidztwo dziecka istnieje od urodzenia albo powstało przed ukończeniem 18 roku życia.

Rozporządzenie w sprawie uprawnień do wcześniejszej emerytury pracowników opiekujących się dziećmi wymagającymi stałej opieki utraciło moc z dniem 01 stycznia 1999r. (art. 194 ustawy z 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z FUS). W stanie prawnym obowiązującym od dnia 1 stycznia 1999 r., prawo osób urodzonych przed dniem 1 stycznia 1949 r. i po dniu 31 grudnia 1948 r. do emerytury określonej w rozporządzeniu, które nie zgłosiły wniosków o to świadczenie przed dniem wejścia w życie ustawy, spełniając przesłanki do nabycia prawa do świadczenia, stosownie do art. 186 ust. 3 ustawy o emeryturach i rentach z FUS (dalej: „ustawa”), ocenia się według przepisów dotychczasowych. Tak więc przepisy dotychczasowe mają zastosowanie do osób, które przed dniem 1 stycznia 1999 r. spełniły wszystkie warunki wymagane tymi przepisami (zob. wyrok SN z 4.12.2013r. II UK 158/13 Lex 1408681).

W świetle przepisów rozporządzenia przesłanki uzyskania prawa do wcześniejszej emerytury to: niemożność kontynuowania zatrudnienia z powodu stanu zdrowia dziecka, posiadanie wymaganego okresu zatrudnienia oraz sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem. Przesłanki te musiały być spełnione kumulatywnie do dnia 31 grudnia 1998r.

Jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z 09 stycznia 2012r. sygn.. II UK 78/11 (1129347), brak jednej z wymienionych przesłanek skutkował niepowstaniem prawa.

Istotne jest, iż ubezpieczony ubiegał się już o prawo do przedmiotowego świadczenia w postępowaniu sądowo-odwoławczy, w sprawie sygn. VI U 1533/10 Sądu Okręgowego w Bydgoszczy, odwołując się od decyzji odmownej pozwanego z dnia 24 maja 2010r. W postępowaniu tym poza sporem było, iż ubezpieczony legitymował się wymaganym stażem zatrudnienia. Pozwany natomiast zarzucał, iż P. L. nie spełnił warunku niemożności kontynuowania zatrudnienia z uwagi na konieczność sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem M. L., wskazując na okoliczność przyznaną przez ubezpieczonego tj. iż na dzień 31 grudnia 1998r. ubezpieczony pozostawał w zatrudnieniu (i nadal je kontynuuje), a jego syn przebywał w placówce opiekuńczo-wychowawczej (od 1994r. do 2004r.). Prawomocnym wyrokiem z dnia 15 września 2010r. Sąd Okręgowy w Bydgoszczy oddalił odwołanie ubezpieczonego (decyzja k. 50 a.e, odpowiedź na odwołanie k. 4, zeznania ubezpieczonego k. 9-10, wyrok k. 13 – akt VI U 1533/10).

W rozpoznawanej sprawie organ rentowy, w odpowiedzi na odwołanie, zarzucił, iż sprawa była już przedmiotem postępowania sądowego, a Sąd Okręgowy nieprawidłowo uznał, iż okoliczność ta nie uzasadnia zastosowania przepisu art. 199 § 1 pkt 2 kpc, bowiem zmienił się stan faktyczny – ubezpieczony rozwiązał stosunek pracy z uwagi na konieczność sprawowania osobistej opieki nad niepełnosprawnym synem. Stosownie do art. 199 § 1 pkt 2 kpc, Sąd odrzuci pozew, jeżeli o to samo roszczenie pomiędzy tymi samymi stronami sprawa została już prawomocnie osądzona. W myśl art. 13 § 2 kpc, przepis ten ma również zastosowanie w postępowaniu w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych, w których odwołanie od decyzji spełnia rolę pozwu. Zgodnie z art. 386 § 3 kpc, jeżeli pozew podlega odrzuceniu, sąd II instancji uchyla wyrok oraz odrzuca pozew.

Sąd odwoławczy z urzędu ma obowiązek uwzględniać naruszenia przepisów postępowania, a skutkujące nieważnością postępowania, z uwagi na powagę rzeczy osądzonej (art. 379 pkt 3 kpc). W orzecznictwie utrwalone jest stanowisko, iż w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych powaga rzeczy osądzonej ma walor szczególny, który ogranicza jej praktyczne znaczenie. Choć rozstrzygnięcia sądowe w tych sprawach ustalają treść łączącego strony stosunku prawnego w chwili wyrokowania, to nowe zdarzenia zachodzące po uprawomocnieniu się orzeczenia mogą spowodować przekształcenie treści praw i obowiązków stron stosunku ubezpieczenia społecznego, gdyż nie jest wykluczone spełnienie się lub upadek przesłanek materialnoprawnych prawa do świadczeń z ubezpieczenia społecznego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 lipca 2005 r., I UK 11/05, OSNP 2006 nr 5-6, poz. 98, postanowienie SN z dnia 15 lipca 2011 r., I UK 425/10, niepublikowane).

Powaga rzeczy osądzonej dotyczy więc tych orzeczeń sądów ubezpieczeń społecznych, których 1) podstawa faktyczna nie może ulec zmianie lub 2) gdy odwołanie od decyzji organu rentowego zostało oddalone po stwierdzeniu niespełnienia prawnych warunków do świadczenia wymaganych przed wydaniem decyzji będącej przedmiotem postępowania sądowego przed datą wydania wyroku, takich jak np. okres zatrudnienia, czy data powstania niezdolności do pracy. Wzruszenie ustaleń dokonanych takimi prawomocnymi rozstrzygnięciami sądowymi może nastąpić wyłącznie po rozpoznaniu skargi o wznowienie postępowania sądowego (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 29 marca 2012r. I UK 299/11 Lex nr 1313681, dnia 13 grudnia 2005 r., II UK 61/05, OSNP 2006 nr 23-24, poz. 371, wyroki Sądu Najwyższego z dnia 25 września 1998 r., II UKN 373/98 OSNAPiUS 1999 nr 21, poz. 702; z dnia 28 maja 2002 r., II UKN 250/01, OSNAPiUS 2002 nr 16 - wkładka, poz. 3, z dnia 18 lutego 2003 r., II UK 139/02, OSNP 2004 nr 7, poz. 128, z dnia 14 maja 2009 r., II UK 211/08, LEX nr 509035, a także wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 26 kwietnia 2006 r., III AUa 3303/04, LEX nr 217149 i postanowienie Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 12 października 2006 r., III AUa 842/06, OSA 2007 Nr 10, poz. 17, wyrok Sądu Najwyższego II UK 211/08 lex nr 5090035). W konkretnej sprawie zachodzi druga z wymienionych sytuacji, skoro Sąd Okręgowy w Bydgoszczy prawomocnym wyrokiem z 24 maja 2010r. w sprawie sygn. VI U 1533/10 stwierdził, iż ubezpieczony nie spełnił w dacie 31 grudnia 1998r.warunków prawnych do nabycia emerytury, co w świetle powołanych na wstępie przepisów, wykluczało możliwość przyznania mu świadczenia. Sąd rozpoznający niniejszą sprawę, na podstawie art. 365 § 1 kpc, był związany wyrokiem Sądu Okręgowego z 24 maja 2010r., który jako prawomocny ma powagę rzeczy osądzonej – art. 366 kpc, co oznacza zakaz prowadzenia ponownego postępowania w tym samym przedmiocie, między tymi samymi stronami. Stan faktyczny sprawy – istotny dla rozstrzygnięcia - nie mógł zatem ulec zmianie. Okoliczność bowiem, że skarżący rozwiązał stosunek pracy w 2014r. miałaby jednie znaczenie dla podjęcia wypłaty świadczenia, w sytuacji, gdyby ubezpieczony wykazał, iż na dzień 31 grudnia 1998r. spełnił wszystkie przesłanki do nabycia przedmiotowego świadczenia (miał ukształtowaną w tej dacie ekspektatywę emerytalną), a takie ustalenie byłoby niedopuszczalne wobec prawomocnego rozstrzygnięcia w sprawie VI U 1533/10 Sądu Okręgowego w Bydgoszczy. W ocenie Sądu Najwyższego wykładnia przedstawiona przez Sąd Najwyższy w uzasadnieniu, powołanego przez Sąd I instancji, wyroku z dnia 19 lutego 2014r. II UK 328/13, potwierdza powyższe stanowisko.

Wobec niedopuszczalności merytorycznej oceny żądania ubezpieczonego, nie było podstaw do rozstrzygnięcia ponownie o jego prawie do emerytury. Tym samym doszło do naruszenia prawa materialnego poprzez jego zastosowanie – uznanie, iż skarżący spełnił przesłanki do nabycia prawa do świadczenia.

Brak podstaw do rozstrzygnięcia ustalającego prawo, skutkowało również nieprawidłowym zastosowaniem art. 118 ust 1a ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Reasumując, Sąd Apelacyjny, na podstawie art. 386 § 3 kpc w związku z art. 199 § 1 pkt 2 kpc, postanowił jak w sentencji.