Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 11 sierpnia 2016 r.

Sąd Rejonowy w Bydgoszczy VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie następującym:

po rozpoznaniu w dniu 11 sierpnia 2016 r. w Bydgoszczy

sprawy P. L.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

o odsetki

na skutek odwołania P. L.

od decyzji Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

z dnia 8 kwietnia 2016r. nr (...)

1.  zmienia zaskarżoną decyzję w ten sposób, że przyznaje ubezpieczonej prawo do odsetek od świadczenia rehabilitacyjnego wypłaconego za okres od 1.04.2011r. do 27.09.2011r.

2.  zasądza od pozwanego organu na rzecz ubezpieczonej kwotę 360 zł (trzysta sześćdziesiąt złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu.

SSR Marcin Winczewski

Sygn. akt VII U 608/16

UZASADNIENIE

Decyzją nr (...) z dnia 8 kwietnia 2016 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. odmówił P. L. prawa do odsetek od świadczenia rehabilitacyjnego wypłaconego za okres od 1 kwietnia do 27 września 2011 r. W uzasadnieniu decyzji wskazano, iż zgodnie z art. 85 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, jeżeli Zakład – w terminach przewidzianych w przepisach określających zasady przyznawania i wypłacania świadczeń pieniężnych z ubezpieczeń społecznych lub świadczeń zleconych do wypłaty na mocy odrębnych przepisów albo umów międzynarodowych – nie ustalił prawa do świadczenia lub nie wypłacił tego świadczenia, jest obowiązany do wypłaty odsetek od tego świadczenia w wysokości odsetek ustawowych określonych przepisami prawa cywilnego. Nie dotyczy to przypadku, gdy opóźnienie w przyznaniu lub wypłaceniu świadczenia jest następstwem okoliczności, za które Zakład nie ponosi odpowiedzialności. Organ stwierdził, że do czasu rozstrzygnięcia słuszności decyzji ZUS o podleganiu ubezpieczeniom społecznym z tytułu zatrudnienia, nie mógł stwierdzić prawa ubezpieczonej do świadczenia rehabilitacyjnego, mimo że lekarz orzecznik orzekł o celowości przyznania świadczenia na okres 6 miesięcy. Dopiero wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 29 października 2015 r., zmieniający wyrok Sądu Okręgowego w Bydgoszczy, rozstrzygnął prawomocnie tę kwestię. W świetle tych okoliczności brak jest podstaw do wypłaty odsetek za zwłokę w wypłacie świadczenia.

Odwołanie od powyższej decyzji złożyła P. L., wnosząc o jej zmianę, poprzez przyznanie odsetek ustawowych należnych od świadczenia rehabilitacyjnego wypłaconego za okres od 1 kwietnia do 27 września 2011 r. oraz zasądzenia kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa prawnego według norm przepisanych. W uzasadnieniu wskazano, iż stanowisko organu jest nieuprawnione i krzywdzące, gdyż to on sam stworzył podstawę do odmowy przyznania świadczenia. W dniu złożenia wniosku P. L. spełniała wszystkie warunki do tego prawa, a dopiero następczo otrzymała decyzję o niepodleganiu ubezpieczeniom społecznym. Organ ponosi więc pełną odpowiedzialność za opóźnienie w przyznaniu świadczenia, gdyż zadecydował o tym nie brak wiedzy, czy dokumentów, a własna nieprawomocna decyzja ZUS. Odpowiednie dowody zostały zgromadzone w postępowaniu przed organem i już w 2011 r. nie istniały obiektywne przeszkody uniemożliwiające przyznanie świadczenia rehabilitacyjnego.

W odpowiedzi na odwołanie pozwany Zakład Ubezpieczeń Społecznych wniósł o jego oddalenie, podtrzymując argumentację przedstawioną w zaskarżonej decyzji.

Sąd ustalił, co następuje:

Zakład Ubezpieczeń Społecznych decyzją z dnia 9 maja 2011 r. orzekł, że P. L. nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym od dnia 1 września 2010 r. z tytułu zatrudnienia u płatnika składek u W. L..

Sąd Okręgowy w Bydgoszczy wyrokiem z dnia 17 lutego 2015 r. w sprawie VI U 3105/14, oddalił odwołanie ubezpieczonej. Na skutek apelacji, prawomocnym wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 29 października 2015 r. w sprawie III AUa 956/15, zmieniono wyrok Sądu pierwszej instancji i zaskarżoną decyzję, poprzez ustalenie, że P. L. podlegała ubezpieczeniom społecznym z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy o pracę u W. L. od dnia 1 września 2010 r. Powyższe rozstrzygniecie Sąd Apelacyjny oparł na dowodach z dokumentów (takich samych, jakimi dysponował lub mógł zgromadzić organ rentowy w toku postępowania administracyjnego) oraz na dowodzie z przesłuchania świadków, płatnika składek i samej ubezpieczonej.

(okoliczności bezsporne, a ponadto dowód: wyrok Sądu Okręgowego w Bydgoszczy z dnia 17 lutego 2015 r. w sprawie VI U 3105/14 wraz z uzasadnieniem oraz wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 29 października 2015 r. wraz z uzasadnieniem – k. 317, 327-340, 382, 387-400 akt sprawy VI U 3105/14 SO w Bydgoszczy)

Decyzją z dnia 20 maja 2011 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. odmówił P. L. prawa do świadczenia rehabilitacyjnego. Lekarz orzecznik w swym orzeczeniu z dnia 29 kwietnia 2011 ustalił, co prawda, okoliczności uzasadniające przyznanie prawa do świadczenia na okres 6 miesięcy, jednakże z dokumentacji organu wynikało, że ubezpieczona nie podlega od dnia 1 września 2010 r. ubezpieczeniom społecznym.

P. L. odwołała się od rzeczonej decyzji, a postanowieniem z dnia 7 września 2011 r. w sprawie VII U 650/11 Sąd Rejonowy w Bydgoszczy zawiesił postępowanie w sprawie, z uwagi na toczące się postępowanie w przedmiocie podlegania pod ubezpieczenia społeczne. Postępowanie podjęto postanowieniem z dnia 2 lutego 2016 r.

Dopiero po wydaniu przez Sąd Apelacyjny w Gdańsku wyroku z dnia 29 października 2015 r. w sprawie III AUa 956/15, pozwany organ decyzją z dnia 8 lutego 2016 r. uchylił decyzję z dnia 20 maja 2011 r. i przyznał P. L. prawo do świadczenia rehabilitacyjnego łącznie za okres od 1 kwietnia do 27 września 2011 r., o czym poinformowano Sąd pismem z dnia 9 lutego 2016 r. Postanowieniem z dnia 3 marca 2016 r. umorzono postępowanie w sprawie i orzeczono o jego kosztach. Uprawomocniło się ono w dniu 11 marca 2016 r., a jego prawomocny odpis przekazano pozwanemu w dniu 16 marca 2016 r.

(okoliczności bezsporne, a ponadto dowód: postanowienia Sądu Rejonowego w Bydgoszczy z dnia 7 września 2011 r., 2 lutego 2016 r. i 3 marca 2016 r.; pismo pozwanego z dnia 9 lutego 2016 r., decyzja pozwanego z dnia 8 lutego 2016 r., zpo – k. 56, 42, 46-48, 53 akt sprawy VII U 650/11 SR w Bydgoszczy)

W dniu 7 marca 2016 r. ZUS dokonał wypłaty świadczenia rehabilitacyjnego należnego ubezpieczonej za okres od 1 kwietnia do 27 września 2011 r., jednakże bez uiszczenia odsetek. Decyzją z dnia 8 kwietnia 2016 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. odmówił P. L. prawa do wypłaty odsetek ustawowych od rzeczonego świadczenia.

(okoliczności bezsporne, ponadto dowód: komputerowe potwierdzenie przelewu – k. 6; decyzja z dnia 18 listopada 2013 r. – akta ZUS)

Sąd zważył, co następuje:

Powyższy stan faktyczny, zasadniczo bezsporny pomiędzy stronami, Sąd ustalił na podstawie dokumentów znajdujących się w aktach sprawy, aktach ZUS i aktach spraw VI U 3105/14 Sądu Okręgowego w Bydgoszczy oraz VII U 650/11 Sądu Rejonowego w Bydgoszczy, których wiarygodności i prawdziwości strony nie kwestionowały w toku procesu.

Podkreślenia wymaga, że wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 29 października 2015 r. w sprawie III AUa 956/15 oraz postanowienie Sądu Rejonowego w Bydgoszczy z dnia 3 marca 2016 r. w sprawie VII U 650/11 są prawomocne, a jako takie z mocy art. 365 § 1 k.p.c. wiążą zarówno strony (czyli ubezpieczoną i Oddział ZUS-u w B.), jak i sąd, który je wydał, a także inne sądy i organy państwowe. W tym miejscu dodać także należy, iż brak orzeczenia organu odwoławczego o odpowiedzialności organu rentowego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji nie pozbawia ubezpieczonego prawa do odsetek za opóźnienie w wypłacie świadczenia (tak SN w wyroku z dnia 28 kwietnia 2010 r., II UK 330/09, Lex nr 604220 i w uchwale z dnia 24 marca 2011 r., I UZP 2/11, Biul. SN 2011/3/25). Brak więc stosownego orzeczenia w tej kwestii w postanowieniu Sądu Rejonowego w Bydgoszczy z dnia 3 marca 2016 r. nie ma wpływu na rozstrzygnięcie niniejszej sprawy.

Przechodząc natomiast do meritum sprawy stwierdzić należy, że prawo do odsetek z tytułu opóźnienia w przyznawaniu i wypłacaniu świadczeń pieniężnych z ubezpieczeń społecznych reguluje art. 85 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (j.t: Dz. U. z 2016 r., poz. 963 ze zm., powoływanej dalej jako: „ustawa systemowa”), zgodnie z którym jeżeli Zakład – w terminach przewidzianych w przepisach określających zasady przyznawania i wypłacania świadczeń pieniężnych z ubezpieczeń społecznych lub świadczeń zleconych do wypłaty na mocy odrębnych przepisów albo umów międzynarodowych – nie ustalił prawa do świadczenia lub nie wypłacił tego świadczenia, jest obowiązany do wypłaty odsetek od tego świadczenia w wysokości odsetek ustawowych określonych przepisami prawa cywilnego. Nie dotyczy to przypadku, gdy opóźnienie w przyznaniu lub wypłaceniu świadczenia jest następstwem okoliczności, za które Zakład nie ponosi odpowiedzialności.

W myśl art. 64 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (j.t: Dz. U. z 2016 r., poz. 372 ze zm., powoływanej dalej jako: „ustawa”), płatnicy składek, o których mowa w art. 61 ust. 1 pkt 1, wypłacają zasiłki w terminach przyjętych dla wypłaty wynagrodzeń lub dochodów, a Zakład Ubezpieczeń Społecznych bieżąco po stwierdzeniu uprawnień; zasiłki te wypłaca się nie później jednak niż w ciągu 30 dni od daty złożenia dokumentów niezbędnych do stwierdzenia uprawnień do zasiłków; jeżeli płatnik składek nie wypłacił zasiłku w terminie, o którym mowa w ust. 1, jest on obowiązany do wypłaty odsetek od tego zasiłku w wysokości i na zasadach określonych w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych.

Przesłanką powstania obowiązku organu rentowego wypłaty odsetek jest opóźnienie tego organu w ustaleniu prawa do świadczenia pieniężnego z ubezpieczenia społecznego lub wypłaty tego świadczenia. W orzecznictwie Sądu Najwyższego wyrażono pogląd, że zawarte w art. 85 ust. 1 ustawy systemowej określenie: „nie ustalił prawa do świadczenia” oznacza zarówno niewydanie w terminie decyzji przyznającej świadczenie, jak i wydanie decyzji odmawiającej przyznania świadczenia, mimo spełnienia warunków do jego uzyskania (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 marca 2001 r., II UKN 402/00, OSNP 2002/20/501), a zatem w tym ostatnim wypadku chodzi o sytuacje, w których organ rentowy odmawiając przyznania świadczenia, naruszył przepisy prawa materialnego określające przesłanki nabycia prawa do świadczenia pieniężnego z ubezpieczenia społecznego.

Odwołanie do zasad określonych w ustawie systemowej (na które to powołuje się organ), obejmuje także przewidziane w jej art. 85 ust. 1, wyłączenie odpowiedzialności Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z tytułu uchybienia terminom przewidzianym w przepisach określających zasady przyznawania i wypłacania świadczeń pieniężnych z ubezpieczeń społecznych w przypadku, gdy opóźnienie w przyznaniu lub wypłaceniu świadczenia jest następstwem okoliczności, za które Zakład nie ponosi odpowiedzialności. Przesłanki egzoneracji były przedmiotem rozważań Sądu Najwyższego. W judykaturze przyjmowano jej możliwość, gdy opóźnienie w ustaleniu prawa do świadczeń było skutkiem przyczyn niezależnych od organu (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 7 października 2004 r., II UK 485/03, OSNP 2005/10/147 i z dnia 25 stycznia 2005 r., I UK 159/04, OSNP 2005/19/308). Jednocześnie jako błąd obciążający organ ubezpieczeń społecznych kwalifikowano niepodjęcie z urzędu czynności zmierzających do ustalenia prawa i pozostawienie bez rozpoznania wniosku strony (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 12 sierpnia 1998 r., II UKN 171/98, OSNAPiUS 1999/16/521 i z dnia 9 marca 2001 r., II UKN 402/00, OSNAPiUS 2002/20/501).

Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 11 września 2007 r. (P 11/07), który rozstrzygał o zgodności art. 118 ust. 1a z Konstytucją, stwierdził, że przez pojęcie "wyjaśnienie ostatniej niezbędnej okoliczności" z art. 118 ust. 1a należy rozumieć wyjaśnienie ostatniej okoliczności koniecznej do ustalenia samego istnienia prawa wnioskodawcy do świadczenia. Stąd też 30-dniowy termin na wydanie decyzji w sprawie świadczenia i jego wypłaty w razie, gdy prawo do świadczenia zostało ustalone przez sąd, powinien być liczony od dnia doręczenia wyroku sądu tylko wtedy, gdy ustalenie prawa do świadczenia dopiero w postępowaniu sądowym nie było następstwem okoliczności, za które ponosi odpowiedzialność organ rentowy. W przeciwnym wypadku, gdy opóźnienie w ustaleniu prawa do świadczenia było spowodowane okolicznościami, za które odpowiada organ rentowy (np. błędne orzeczenie lekarza orzecznika ZUS lub komisji lekarskiej ZUS w sprawie niezdolności do pracy), termin ten będzie liczony od dnia, w którym organ rentowy, gdyby działał prawidłowo, powinien był ustalić prawo do świadczenia. W podobny sposób interpretuje cyt. art. 118 ust. 1a ustawy oraz art. 85 ust. 1 ustawy systemowej Sąd Najwyższy. W jego orzecznictwie przyjmuje się bowiem, że do wyłączenia obowiązku wypłaty odsetek nie jest wystarczające wykazanie, że organ rentowy nie ponosi winy w powstaniu opóźnienia (por. wyrok SN z dnia 7 października 2004 r., II UK 485/03, OSNP 2005/10/147). W wyroku z dnia 25 stycznia 2005 r. (I UK 159/04, OSNP 2005/19/308), Sąd Najwyższy przyjął, że wydanie przez organ rentowy niezgodnej z prawem decyzji odmawiającej wypłaty świadczenia w sytuacji, gdy było możliwe wydanie decyzji zgodnej z prawem, zwłaszcza gdy ubezpieczony wykazał wszystkie przesłanki świadczenia, oznacza, że opóźnienie w spełnieniu świadczenia jest następstwem okoliczności, za które organ rentowy ponosi odpowiedzialność, choćby nie można było mu zarzucić niestaranności w wykładni i zastosowaniu prawa. W uzasadnieniu tego wyroku Sąd Najwyższy podniósł też, że wówczas, gdy organ rentowy w chwili wydania zaskarżonej decyzji miał wszystkie potrzebne dane pozwalające na wydanie decyzji zgodnej z prawem, a po stronie ubezpieczonego nie występował obowiązek wykazania żadnych innych okoliczności uzasadniających jego wniosek, to dla obowiązku zapłaty odsetek za opóźnienie w wypłacie świadczenia nie mogą mieć znaczenia okoliczności dotyczące przebiegu postępowania sądowego, zwłaszcza gdy w tym postępowaniu nie ustalono żadnych nowych przesłanek wypłaty świadczenia, których wykazanie ciążyło na ubezpieczonym, a które nie były znane (nie mogły być znane) organowi rentowemu. W uzasadnieniu wyroku z 21 czerwca 2012 r. (III UK 110/11, Lex nr 1227452) Sąd Najwyższy wywodził z kolei, iż w celu ustalenia, że organ rentowy nie ponosi odpowiedzialności za opóźnienie spowodowane błędem w ustaleniach faktycznych, konieczne jest wykazanie, że w przepisanym terminie ZUS nie dysponował materiałem umożliwiającym przyznanie świadczenia. W takiej sytuacji Sąd Najwyższy podkreślił jednak konieczność uwzględnienia tego, czy organ rentowy w ramach swoich kompetencji i nałożonych obowiązków poczynił wszystkie możliwe ustalenia faktyczne i wyjaśnił wszystkie okoliczności konieczne do wydania decyzji. Jeżeli bowiem zmiana decyzji w postępowaniu odwoławczym będzie uzasadniona ustaleniami co do takich okoliczności, które nie były i nie mogły być znane organowi rentowemu, to nie będzie podstaw do uznania, iż opóźnienie jest następstwem okoliczności, za które ponosi on odpowiedzialność (por. uzasadnienie wyroku SN z dnia 21 kwietnia 2009 r., I UK 345/08, OSNP 2010/23-24/293). Poglądy te należy w pełni podzielić, uznając tym samym, że skoro organ w sprawach o podleganie ubezpieczeniu społecznemu i o świadczenie rehabilitacyjne opierał się na tym samym materiale, na którym Sądy orzekające w tych sprawach, to nie ma podstaw do wyłączenia odpowiedzialności organu w kontekście odsetek.

W niniejszej sprawie, opóźnienie w przyznaniu ubezpieczonej prawa do spornego świadczenia nie nastąpiło w konsekwencji przeprowadzenia wyczerpującego postępowania administracyjnego wyjaśniającego przez sam organ rentowy, lecz na skutek odwołania od wydanej przez organ decyzji odmownej i rozstrzygania wynikłego stąd sporu na drodze sądowej w toku postępowania przed Sądem Okręgowym w Bydgoszczy i Sądem Apelacyjnym w Gdańsku, gdzie ustalono, iż P. L. podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym, jako pracownik u płatnika składek W. L.. Sąd zdecydowanie podkreśla przy tym, że zarówno Sąd Apelacyjny w Gdańsku, jak i Sąd Rejonowy w Bydgoszczy ferując przedmiotowe orzeczenia opierały się na dowodach z dokumentów (takich samych, jakimi dysponował lub mógł zgromadzić organ rentowy w toku postępowania administracyjnego) oraz na dowodzie z przesłuchania świadków, płatnika składek i samej ubezpieczonej. Organ rentowy z łatwością mógł w toku prowadzonego postępowania kontrolnego przeprowadzić dowód z przesłuchania wymienionych osób, a gruntowne, wszechstronne ustalenie stanu faktycznego w zakresie podlegania ubezpieczonej ubezpieczeniom społecznym, było jego obowiązkiem. W ocenie Sądu, ZUS w ramach udzielonych mu kompetencji i nałożonych obowiązków nie podjął wystarczających działań zmierzających do ustalenia praw i obowiązków ubezpieczonej. Wskazać należy, iż jak trafnie stwierdził Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 24 marca 2011 r. (I UZP 2/11, Lex nr 784338) „W sytuacji, gdy organ rentowy z zachowaniem wszelkich wymagań proceduralnych skompletował cały materiał dowodowy i wyjaśnił wszystkie okoliczności sprawy tak, że w razie sporu sądowego nie zachodzi potrzeba prowadzenia dodatkowego postępowania w tym zakresie, zaś wydanie niezgodnej z prawem decyzji odmawiającej przyznania świadczenia jest skutkiem niewłaściwej subsumcji ustalonego prawidłowo stanu faktycznego, skorygowanej dopiero przez sąd rozpoznający odwołanie od zaskarżonej decyzji, należy przyjąć, iż możliwe było terminowe ustalenie uprawnień wnioskodawcy do świadczenia, a opóźnienie w tym względzie nastąpiło z przyczyn, za które organ ten ponosi odpowiedzialność, nawet jeśli nie można mu zarzucić braku należytej staranności w wykładni i stosowaniu prawa (wyroki Sądu Najwyższego z dnia 27 września 2002 r., II UK 214/02, OSNP 2004/5/89; z dnia 22 kwietnia 2004 r., III UK 1/04, OSNP 2004/23/406; z dnia 25 stycznia 2005 r., I UK 159/04, OSNP 2005/19/398 i z dnia 14 września 2007 r., III UK 37/07, OSNP 2008/21-22/326). W przypadku, gdy wyjaśnienie okoliczności warunkujących nabycie prawa do świadczenia następuje dopiero w postępowaniu sądowym, wyłączenie odpowiedzialności organu rentowego za opóźnienie w jego przyznaniu ma miejsce wtedy, gdy mimo podjęcia – w ramach posiadanych kompetencji i nałożonych obowiązków – wszystkich niezbędnych czynności, organ ten nie dysponował materiałem dowodowym pozwalającym na dokonanie ustaleń faktycznych umożliwiających wydanie decyzji zgodnej z treścią wniosku ubezpieczonego. Jak zauważył Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 27 września 2002 r. (II UK 214/02, OSNP 2004/5/89), wykazanie istnienia prawa do świadczenia i daty jego powstania obciąża dowodowo wnioskodawcę. Wzajemne relacje między wnioskodawcą a organem rentowym w postępowaniu dotyczącym ustalania prawa do świadczeń regulują art. 80 i następne ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Zgodnie z unormowaniem art. 80 ustawy, w celu ustalenia prawa do świadczeń oraz ich wysokości ubezpieczeni mają obowiązek przedstawiania stanów faktycznych mających wpływ na prawo lub wysokość świadczeń, informowania o wszelkich zmianach mających wpływ na świadczenie, przedkładania na żądanie środków dowodowych, osobistego stawiennictwa, jeżeli okoliczności sprawy tego wymagają i poddania się niezbędnym badaniom lekarskim. Przepisu tego nie stosuje się jednak, jeżeli Zakład ma możliwości mniejszym nakładem niż ubezpieczony ustalić okoliczności niezbędne do przyznania i wypłaty świadczenia. W przypadku, gdy ubezpieczony utrudnia wyjaśnienie wszystkich okoliczności sprawy, stosownie do art. 82 powołanego aktu Zakład może, w drodze decyzji, wstrzymać wypłatę świadczenia lub zawiesić postępowanie do chwili podjęcia współpracy. Analiza powołanych unormowań prowadzi do wniosku, że chociaż inicjatywa dowodowa w postępowaniu o przyznanie świadczeń z ubezpieczeń społecznych należy do ubezpieczonych, to jednak organ rentowy ma możliwość dyscyplinowania wnioskodawców w tym zakresie w drodze między innymi żądania przedłożenia stosownych środków dowodowych pod rygorem zastosowania wskazanych wyżej sankcji. Zakład Ubezpieczeń Społecznych nie ma jednakże pewności, czy dowody przedstawione przez ubezpieczonego wraz z wnioskiem lub na wezwanie organu rentowego są wszystkimi, jakimi dysponuje strona. Jeżeli zatem organ rentowy, w ramach udzielonych mu kompetencji i nałożonych nań obowiązków, podjął określone przepisami działania zmierzające do wyjaśnienia wszystkich okoliczności warunkujących nabycie przez ubezpieczonego prawa do świadczenia, późniejsza zmiana decyzji odmownej prawomocnym wyrokiem sądowym nie oznacza, że przekroczenie terminu do ustalenia prawa do świadczenia jest następstwem okoliczności, za które organ ten ponosi odpowiedzialność w rozumieniu art. 85 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.” Argumentację tą Sąd Rejonowy w pełni podziela (por. wyrok SA w Gdańsku z dnia 25 stycznia 2016 r., III AUa 1449/15, Lex nr 2004568).

W myśl art. 87 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych w trakcie przeprowadzania kontroli inspektor kontroli Zakładu ma prawo:

1)badać wszelkie księgi, dokumenty finansowo-księgowe i osobowe oraz inne nośniki informacji związane z zakresem kontroli;

1a)dokonywać oględzin i spisu składników majątku płatników składek zalegających z opłatą należności z tytułu składek;

2)zabezpieczać zebrane dowody;

3)żądać udzielania informacji przez płatnika składek i ubezpieczonego;

4)legitymować osoby w celu ustalenia ich tożsamości, jeśli jest to niezbędne dla potrzeb kontroli;

5)przesłuchiwać świadków;

6)przesłuchiwać płatnika składek i ubezpieczonego, jeżeli z powodu braku lub po wyczerpaniu innych środków dowodowych pozostały niewyjaśnione okoliczności mające znaczenie dla postępowania kontrolnego.

W tej sytuacji nie można uznać, aby przyznanie ubezpieczonej z opóźnieniem prawa do świadczenia rehabilitacyjnego było następstwem okoliczności, za które organ rentowy nie ponosi odpowiedzialności. Organ rentowy był bowiem zobowiązany przeprowadzić postępowanie w sposób zmierzający do terminowego i prawidłowego ustalenia – czy ubezpieczonej przysługuje prawo, którego uzyskania się domaga (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 30 października 1997 r. III AUa 496/97, OSA 1998/11–12/45 i wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 6 kwietnia 2011 r., III AUa 1710/10, nie publ.). Zakład Ubezpieczeń Społecznych, jest organem zobowiązanym do ustalania prawa do świadczenia rehabilitacyjnego, a tym samym jego niewłaściwe działanie jest okolicznością, za którą ponosi odpowiedzialność. Brak przeprowadzenia stosownego postępowania wyjaśniającego, uznać należy właśnie za wadliwe prowadzenie postępowania administracyjnego, skutkujące odpowiedzialnością Zakładu za wadliwe decyzje.

Opóźnienie w ustaleniu prawa lub w jego wypłacie wywołuje przewidziany w art. 64 ust. 2 ustawy obowiązek zapłaty przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych odsetek w wysokości i na zasadach określonych w ustawie o ubezpieczeniu społecznym. Nie może budzić wątpliwości, na co wskazano już powyżej, że możliwość egzoneracji organu za opóźnienie w ustaleniu prawa do świadczeń może nastąpić wyłącznie, gdy było ono skutkiem przyczyn niezależnych od organu (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 7 października 2004 r., II UK 485/03, OSNP 2005/10/147 i z dnia 25 stycznia 2005 r., I UK 159/04, OSNP 2005/19/308). Jednocześnie jako błąd obciążający organ ubezpieczeń społecznych kwalifikowano niepodjęcie z urzędu czynności zmierzających do ustalenia prawa i pozostawienie bez rozpoznania wniosku strony (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 12 sierpnia 1998 r., II UKN 171/98, OSNAPiUS 1999/16/521 i z dnia 9 marca 2001 r., II UKN 402/00, OSNAPiUS 2002/20/501). Taka też sytuacja miała miejsce w rozpoznawanej sprawie, albowiem organ nie podjął koniecznych do wyjaśnienia podstaw przyznania prawa do świadczenia czynności, przyjmując a priori, iż świadczenie to się ubezpieczonej nie należy z uwagi na błędne uznanie, ze nie podlega ona ubezpieczeniom społecznym.

Zbliżony stan faktyczny był kanwą rozstrzygnięcia Sądu Najwyższego w wyroku z dnia 15 września 2011 r. (II UK 22/11, Lex nr 1109360), w którego uzasadnieniu trafnie stwierdzono „podkreślenia wymaga, iż prawo do zasiłku macierzyńskiego przysługiwało wnioskodawczyni bezpośrednio po zakończeniu pobierania zasiłku chorobowego jako swoista kontynuacja świadczenia z ubezpieczenia w razie choroby i macierzyństwa. Skoro organ rentowy stwierdził, że wnioskodawczyni nie podlega ubezpieczeniom społecznym i nie przysługuje jej prawo do zasiłku chorobowego od dnia 7 grudnia 2000 r. do nadal, to od dnia 5 kwietnia 2001 r. była ona uznawana za osobę nie podlegającą ubezpieczeniu społecznemu (w tym chorobowemu) z tytułu zawartej z zainteresowanym T. K. umowy o pracę, a co za tym idzie nie spełniała przesłanek określonych w art. 4 ust. 1, art. 6 ust. 1 i art. 29 ust. 1 cytowanej powyżej ustawy o świadczeniach pieniężnych w razie choroby i macierzyństwa i nie mogła skutecznie domagać się ani zasiłku chorobowego, który objęty był decyzją z dnia 5 kwietnia 2001 r., ani zasiłku macierzyńskiego, do którego nabyła prawo w związku z urodzeniem w dniu wydania przedmiotowej decyzji syna i którego domagała się w treści wywiedzionego odwołania od tejże decyzji. Powyższe okoliczności wskazują, że brak podstaw, aby uznać, iż opóźnienie w ustaleniu i wypłacie zasiłku macierzyńskiego nastąpiło z przyczyn niezależnych od Zakładu, ponieważ dowody wymienione w § 1 ust. 1 pkt 1 i § 12 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 27 lipca 1999 r. w sprawie określenia dowodów stanowiących podstawę przyznania i wypłaty zasiłków z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz. U. Nr 65, poz. 742) przedłożone zostały organowi rentowemu w dniu 20 marca 2008 r.” Argumenty te należy w pełni podzielić, a potwierdzają one powyższe wywody, iż nieprzyznanie ubezpieczonej prawa do świadczenia w terminie, spowodowane było okolicznościami, za które odpowiedzialność ponosi właśnie pozwany Zakład.

Z uwagi na powyższe, Sąd na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. orzekł jak w sentencji zmieniając zaskarżoną decyzję i przyznając ubezpieczonej prawo do odsetek.

W sprawie z odwołania od decyzji organu rentowego to jej treść wyznacza przedmiot i zakres rozpoznania oraz orzeczenia sądu pracy i ubezpieczeń społecznych. Zatem tylko na tym obszarze sąd dokonuje jej kontroli zarówno pod względem jej formalnej poprawności, jak i merytorycznej zasadności (zob. postanowienia SN z dnia 13 maja 1999 r., II UZ 52/99, OSNP 2000/15/601 i z dnia 22 lutego 2012 r., II UK 275/11, Lex nr 1215286). Skoro więc zaskarżona decyzja dotyczyła odmowy prawa do odsetek, to Sąd orzekł wyłącznie o takim roszczeniu, przy czym w razie uprawomocnienia się orzeczenia organ zobowiązany będzie wyliczyć te należności wydając stosowną decyzję, od której ubezpieczonej przysługiwało będzie odwołanie na zasadach ogólnych.

O kosztach procesu orzeczono w punkcie 2 wyroku z uwzględnieniem wyniku sprawy, którą pozwany przegrał w całości. Zgodnie z treścią art. 98 § 1 k.p.c. strona przegrywająca zobowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony. Na koszty procesu, które poniosła ubezpieczona składa się wynagrodzenie ustanowionego w sprawie pełnomocnika, przy czym w przypadku niezłożenia przez niego spisu kosztów przyjmuje się z tego tytułu stawki minimalnego wynagrodzenia za czynności podjęte w danej sprawie (art. 98 § 3 k.p.c.). Wysokość przyznanych powódce kosztów zastępstwa procesowego Sąd ustalił na podstawie § 9 ust. 2 w zw. z § 15 i 16 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. Nr 1804) i zasądził z tego tytułu na rzecz ubezpieczonej kwotę 360,00 zł, zgodnie ze zgłoszonym żądaniem.

SSR Marcin Winczewski