Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 4 stycznia 2017 roku

Sąd Okręgowy w Częstochowie VII Wydział Karny Odwoławczy w składzie:

Przewodniczący SSO Adam Synakiewicz (spr.)

Sędziowie SO Iwona Kowalczyk

SR (del.) Monika Maciążek

Protokolant sekr. sądowy Aleksandra Błachowicz - Dróżdż

w obecności Prokuratora Prokuratury Okręgowej Stefana Rozmuszcza

po rozpoznaniu w dniu 4 stycznia 2017 roku sprawy

a) J. R. (1) (R.) urodz. (...) w W.

syna J. i R. oskarżonego o czyny z art. 286 § 1 k.k.

b) H. P. (P.) urodz. (...) w B.

syna H. i P. oskarżonego o czyny z art. 286 § 1 k.k. i inne

na skutek apelacji wniesionych przez prokuratora oraz oskarżyciela posiłkowego

od wyroku Sądu Rejonowego w Zawierciu

z dnia 7 marca 2016 roku sygn. akt II K 867/13

1)  zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że:

a)  uzupełnia w punkcie 3 podstawę prawną warunkowego zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności o zapis „w związku z art. 4 § 1 k.k.”;

b)  na mocy art. 46 § 1 k.k. orzeka wobec oskarżonych J. R. (1) oraz H. P. obowiązek solidarnego naprawienia wyrządzonej szkody poprzez zapłatę na rzecz oskarżycielki posiłkowej Fabryki (...) spółki akcyjnej z siedzibą w B. kwoty 89.180,10 złotych (osiemdziesięciu dziewięciu tysięcy stu osiemdziesięciu złotych i dziesięciu groszy), z tym zastrzeżeniem, że oskarżeni są odpowiedzialni za szkodę wraz z Przedsiębiorstwem (...) spółką z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w G., wobec której zasądzono tę należność prawomocnym nakazem zapłaty wydanym przez Sąd Okręgowy w Bielsku-Białej dnia 7 sierpnia 2003 roku w sprawie V GNc 275/03, i zapłata przez którykolwiek z podmiotów zobowiązanych zwalnia pozostałych do wysokości zapłaconej sumy;

2)  w pozostałej części zaskarżony wyrok utrzymuje w mocy;

3)  zasądza od oskarżonych J. R. (1) oraz H. P. na rzecz oskarżycielki posiłkowej Fabryki (...) spółki akcyjnej z siedzibą w B. kwoty po 420 (czterysta dwadzieścia) złotych tytułem zwrotu wydatków związanych z ustanowieniem pełnomocnika w postępowaniu odwoławczym;

4)  zasądza od Skarbu Państwa na rzecz adwokata J. L. - Kancelaria Adwokacka w Z. kwotę 516,60 złotych (pięćset szesnaście złotych i sześćdziesiąt groszy) tytułem wynagrodzenia za nieopłaconą pomoc prawną udzieloną oskarżonemu H. P. z urzędu w postępowaniu przed sądem odwoławczym;

5)  zwalnia oskarżonych w całości od zapłaty na rzecz Skarbu Państwa kosztów postępowania odwoławczego, wydatkami obciążając Skarb Państwa.

Sygn. akt VII Ka 848/16

UZASADNIENIE

J. R. (1) i H. P. zostali oskarżeni o to, że w dniu 25 lutego 2003r. w B., działając wspólnie i w porozumieniu, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej i z góry powziętym zamiarem, jako członek albo prokurent Zarządu Przedsiębiorstwa (...) Spółka z o.o. z siedzibą w G., doprowadzili do zawarcia umowy cesji wierzytelności wprowadzając A. F., reprezentującego Spółkę (...) w błąd co do zamiaru i możliwości wywiązania się z płatności należności przypadającej od Zakładów (...) w D. w wysokości 89.180,10 złotych, doprowadzając Fabrykę (...) S.A. w B. do niekorzystnego rozporządzenia mieniem, tj. o czyn z art. 286 §1 k.k.

- przy czym H. P. czynu tego dopuścił się przed upływem 5 lat od odbycia w okresie od 7 września 1994r. do 17 maja 1999r. części kary 7 lat pozbawienia wolności orzeczonej wyrokiem Sądu Wojewódzkiego w Krakowie Wydział III K. z dnia 18 maja 1995r., sygn. akt III K 22/95 za przestępstwo z art. 201 d.k.k. w zw. z art. 58 d.k.k., tj. H. P. o czyn z art. 286 §1 k.k. w zw. z art. 64 §1 k.k.

Sąd Rejonowy w Zawierciu wyrokiem z dnia 7 marca 2016 roku, wydanym w sprawie II K 867/13, orzekł: 1. uznaje oskarżonego J. R. (1) za winnego tego, że w dniu 25 lutego 2003r. w B., działając wspólnie i w porozumieniu z H. P., w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, z góry powziętym zamiarem, jako pełnomocnik Przedsiębiorstwa (...) Spółka z o.o. z siedzibą w G., a H. P. jako Prezes Zarządu Przedsiębiorstwa (...) Spółka z o.o. w G., doprowadził do zawarcia umowy cesji wierzytelności wprowadzając A. F., reprezentującego Spółkę (...) w błąd co do zamiaru i możliwości wywiązania się z płatności należności przypadającej od Zakładów (...) w D. w wysokości 89.180,10 złotych, doprowadzając Fabrykę (...) S.A. w B. do niekorzystnego rozporządzenia mieniem, tj. za winnego popełnienia przestępstwa z art. 286 §1 k.k. i za to z mocy art. 286 §1 k.k. oraz art. 33 § 2 i 3 k.k. skazuje oskarżonego na karę 10 (dziesięciu) miesięcy pozbawienia wolności oraz na karę grzywny w wysokości 100 (stu) stawek dziennych przyjmując, iż 1 (jedna) stawka dzienna jest równoważna kwocie 20 (dwudziestu) złotych; 2. uznaje oskarżonego H. P. za winnego tego, że w dniu 25 lutego 2003r. w B., jako Prezes Zarządu Przedsiębiorstwa (...) Spółka z o.o. w G., działając wspólnie i w porozumieniu z J. R. (1) pełnomocnikiem Przedsiębiorstwa (...) Spółka z o. o. z siedzibą w G., w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, z góry powziętym zamiarem, doprowadził do zawarcia umowy cesji wierzytelności wprowadzając A. F., reprezentującego Spółkę (...) w błąd co do zamiaru i możliwości wywiązania się z płatności należności przypadającej od Zakładów (...) w D. w wysokości 89.180,10 złotych, doprowadzając Fabrykę (...) S.A. w B. do niekorzystnego rozporządzenia mieniem, przy czym czynu tego dopuścił się przed upływem 5 lat od odbycia w okres od 7 września 1994r. do 17 maja 1999r. części kary 7 lat pozbawieni wolności orzeczonej wyrokiem Sądu Wojewódzkiego w Krakowie Wydział III K. z dnia 18 maja 1995r., sygn. akt III K 22/95 za przestępstwo podobne umyślne z art. 201 d.k.k. w zw. z art. 58 d.k.k. tj. za winnego popełnienia przestępstwa z art. 286 §1 k.k. w zw. z art. 64 §1 k.k. i za to z mocy art. 286 §1 k.k. w zw. z art. 64 §1 k.k. oraz art. 33 §2 i 3 k.k. skazuje oskarżonego na karę 10 (dziesięciu) miesięcy pozbawienia wolności oraz na karę grzywny w wysokości 100 (stu) stawek dziennych przyjmując, iż 1 (jedna) stawka dzienna jest równoważna kwocie 20 (dwudziestu) złotych; 3. na podstawie art. 69 § 1 i § 2 k.k. i art. 70 § 1 pkt 1 k.k. warunkowo zawiesza wykonanie orzeczonej wobec oskarżonego J. R. (1) kary pozbawienia wolności na okres 3 (trzech) lat tytułem próby; 4. na podstawie art. 618 § 1 pkt l1 k.p.k. w zw. z § 14 ust. 1 i ust. 2 pkt 1, § 16, § 20 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu zasądza od Skarbu Państwa na rzecz adw. J. L. kwotę 1.136,52 zł. (jeden tysiąc sto trzydzieści sześć złotych i pięćdziesiąt dwa grosze) tytułem zwrotu kosztów obrony z urzędu udzielonej oskarżonemu; 5. na podstawie art. 624 §1 k.p.k. i art. 17 ust. l ustawy z dnia 23 czerwca 1973r. o opłatach w sprawach karnych zwalnia oskarżonych od obowiązku ponoszenia kosztów postępowania i obciąża nimi Skarb Państwa.

Apelacje w sprawie wniosła po pierwsze oskarżycielka posiłkowa – Fabryka (...) S.A. z siedzibą w B., która wyżej opisanemu wyrokowi zarzuciła: I. obrazę przepisów prawa materialnego, to jest art. 46 § 1 k.k. poprzez odstąpienie przez Sąd I Instancji od orzeczenia wobec oskarżonego J. R. (1) oraz oskarżonego H. P. środka karnego w postaci obowiązku naprawienia szkody, pomimo iż w niniejszej sprawie doszło do skazania oskarżonych, a oskarżyciel posiłkowy złożył wniosek o orzeczeniu obowiązku naprawienia szkody, co też zgodnie z art. 46 § 1 k.k. obligowało Sąd I Instancji do zastosowania żądanego środka karnego; II. mającą wpływ na treść zaskarżonego wyroku obrazę prawa procesowego, mianowicie art. 433 §1 k.p.k. w zw. z art. 415 §1 k.p.k. polegającą na uznaniu, że uprzednie orzeczenie cywilne Sądu Okręgowego w Bielsku-Białej Wydziału V Gospodarczego w postaci nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym z dnia 7 sierpnia 2003 r. o sygn. akt V GNc 275/03 zasądzające konkretne roszczenie od Przedsiębiorstwa (...) Sp. z o.o., w której oskarżony H. P. pełnił funkcję Prezesa Zarządu, a oskarżony J. R. (1) pełnił funkcję pełnomocnika, na rzecz oskarżyciela posiłkowego, stoi na przeszkodzie orzeczeniu, na podstawie art. 46 § 1 k.k., obowiązku naprawienia solidarnie przez obu oskarżonych szkody powstałej po stronie oskarżyciela posiłkowego w związku z popełnionym przestępstwem objętym niniejszym postępowaniem.

W konkluzji skarżąca wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku w zakresie w jakim dotyczy on oskarżonego J. R. (1) oraz oskarżonego H. P. poprzez orzeczenie środka karnego w postaci obowiązku naprawienia szkody wyrządzonej popełnionym przestępstwem przez J. R. (1) oraz H. P. i zapłatę na rzecz Fabryki (...) S.A. solidarnie przez obu oskarżonych kwoty 101.312,46 zł wraz z ustawowymi odsetkami w stosunku rocznym w wysokości 13% od dnia 15 marca 2003 r. do dnia zapłaty oraz kwoty 5.281,40 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Po drugie apelację w sprawie wywiódł także prokurator, który zaskarżył wyrok Sądu Rejonowego w części dotyczącej orzeczenia o karze na niekorzyść oskarżonych J. R. (1) i H. P.. Orzeczeniu temu skarżący zarzucił obrazę przepisu prawa materialnego a to art. 4 § 1 k.k. poprzez niepowołanie tego przepisu w części dyspozytywnej wyroku, pomimo że w czasie orzekania obowiązywała ustawa inna niż w czasie popełnienia przestępstwa. W konkluzji oskarżyciel publiczny wniósł o zmianę zaskarżonego orzeczenia poprzez powołanie w części dyspozytywnej normy art. 4 § 1 k.k. w brzmieniu ustawy z dnia 20 lutego 2015 roku.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje.

Oba wniesione w sprawie środki odwoławcze okazały się zasadne.

W pierwszej kolejności odnieść należy się do zdecydowanie mniej kontrowersyjnego problemu prawnego, który opisał w swej apelacji prokurator, wskazując, iż Sąd Rejonowy rzeczywiście naruszył prawo materialne, nie powołując w punkcie 3 wyroku, w podstawie prawnej warunkowego zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności wobec J. R. (1), art. 4 § 1 k.k. - mimo tego, że przepis ten w owym punkcie niewątpliwie znalazł zastosowanie. Co prawda Sąd pierwszej instancji nie wypowiada się w uzasadnieniu na ten temat, ale uwzględnienie okoliczności, że obecna konstrukcja art. 70 § 1 k.k. nie zawiera w ogóle żadnych punktów, a ponadto art. 72 § 1 k.k. w obecnym brzmieniu obliguje sąd do nałożenia na skazanego na karę z warunkowym zawieszeniem jej wykonania co najmniej jednego środka probacyjnego, jednoznacznie wskazuje, że art. 4 § 1 k.k. miał wobec J. R. (1) zastosowanie w omawianym punkcie. Z tego też powodu zaskarżony wyrok musiał w opisanym zakresie ulec zmianie.

Przystępując do omówienia drugiego z zarysowanych na wstępie filarów środków zaskarżenia, czyli problematyki związanej z nałożeniem na sprawców obowiązku naprawienia wyrządzonej szkody, już na wstępie godzi się wskazać, że opisująca owo zagadnienie apelacja oskarżycielki posiłkowej była zasadna i musiała skutkować zmianą zaskarżonego orzeczenia, poprzez orzeczenie wobec oskarżonych, na podstawie art. 46 § 1 k.k., obowiązku solidarnego naprawienia szkody wyrządzonej przestępstwem.

Zdaniem Sądu Okręgowego w składzie sprawę rozpoznającym orzekając w pierwszej instancji Sąd Rejonowy naruszył prawo materialne, nie stosując wobec oskarżonych dyspozycji art. 46 § 1 k.k. Wynikało to z kolei z błędnego uznania, że na przeszkodzie orzeczeniu o obowiązku naprawienia wyrządzonej przestępstwem szkody stała treść art. 415 § 5 k.p.k. Sąd I instancji błędnie bowiem uznał, że o roszczeniu wynikającym z popełnionego przez oskarżonych przestępstwa już prawomocnie orzeczono, odwołując się w tym zakresie do prawomocnego nakazu zapłaty wydanego przez Sąd Okręgowy w Bielsku – Białej w dniu 7 sierpnia 2003 roku, w sprawie sygn. akt V GNc 275/03, na mocy którego zasądzono od Przedsiębiorstwa (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w G. na rzecz Fabryki (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w B. kwotę 101.312,46 złotych wraz z ustawowymi odsetkami w stosunku rocznym w wysokości 13% od dnia 15 marca 2003r. do dnia zapłaty oraz kwotę 5.281,40 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Zgodzić należy się z oskarżycielką posiłkową, że między roszczeniem, o którym orzeczono przywołanym przez Sąd Rejonowy nakazem zapłaty, a roszczeniem o naprawienie szkody wobec oskarżonych, brak jest – co trzeba podkreślić – tożsamości podmiotowej co do podmiotów zobowiązanych do realizacji tych roszczeń. W nakazie zapłaty zobowiązaną jest przecież (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w G., zaś w niniejszej sprawie sprawcy czynu zabronionego J. R. (1) i H. P.. Tymczasem tak zwana klauzula antykumulacyjna, wskazana w art. 415 § 5 zd. 2 k.p.k., na treści której powołuje się Sąd Rejonowy, wymaga dla swego zastosowania zarówno tożsamości przedmiotowej, jak i tożsamości podmiotowej.

Szczegółowe rozważania związane z uzasadnieniem konieczności orzeczenia - wbrew stanowisku zajętemu przez Sąd I instancji - obowiązku naprawienia szkody wobec oskarżonych rozpocząć należy od wskazania, że Sąd Rejonowy uzasadniając swoje stanowisko co do braku orzeczenia obowiązku naprawienia szkody wyrządzonej przestępstwem na rzecz pokrzywdzonej, mimo złożenia przez pokrzywdzoną wniosku w tym zakresie, wskazał jedynie na przeszkody, które
w jego ocenie stały na drodze orzeczeniu tego środka restytucyjnego wobec H. P., pomijając okoliczność, że wniosek dotyczył także oskarżonego J. R. (1). Wniosku w zakresie dotyczącym drugiego z oskarżonych Sąd I instancji w istocie nie rozpoznał, a uchybienie to jest istotne o tyle, że formalny status H. P. i J. R. (1) w strukturze spółki z o.o., w której imieniu obaj występowali, był z goła odmienny i brak jest podstaw do przeniesienia przez analogię rozważań co do braku możliwości orzeczenia obowiązku naprawienia szkody poczynionych w stosunku do H. P., pełniącego funkcję prezesa zarządu, także na J. R. (1), który w spółce był jedynie pełnomocnikiem.

Rozwijając wątek błędnego nie orzeczenia przez Sąd Rejonowy obowiązku naprawienia szkody wobec J. R. (1) zauważyć trzeba, że argumentacja Sądu I instancji sprowadzała się do konkluzji, że bez znaczenia dla braku możliwości orzeczenia obowiązku naprawienia szkody pozostaje fakt, że w sprawie sygn. akt
V GNc 275/03 zasądzenie roszczenia na rzecz pokrzywdzonej nastąpiło nie od oskarżonego H. P. bezpośrednio a od spółki z o.o., funkcję prezesa zarządu której pełnił tenże oskarżony. W ocenie Sądu meriti, wspartej przywołanym orzeczeniem Sądu Najwyższego, skoro w myśl art. 299 k.s.h. za zobowiązania spółki z o.o. odpowiadają solidarnie członkowie jej zarządu w sytuacji, gdy egzekucja przeciwko spółce okazała się bezskuteczna, to nie ulega wątpliwości, że tytuł wykonawczy uzyskany przez pokrzywdzonego w postępowaniu cywilnym daje podstawę do egzekwowania zasądzonego roszczenia także z majątku osobistego oskarżonego H. P.. Abstrahując od nietrafności wyżej przytoczonego stanowiska, która wykazana zostanie w drugiej części rozważań dotyczących apelacji oskarżyciela posiłkowego - w kontekście możliwości orzeczenia obowiązku naprawienia szkody wobec J. R. (2) - zaznaczenia wymaga jedynie, że solidarna odpowiedzialność oparta na art. 299 k.s.h. swym zakresem podmiotowym obejmuje obok członków zarządu jedynie likwidatorów. Wątpliwości, jakie wyłoniły się w orzecznictwie na tle zakresu podmiotowego odpowiedzialności
z art. 299 k.s.h. zostały jednoznacznie rozstrzygnięte wraz z nowelizacją kodeksu spółek handlowych, dokonaną ustawą Prawo restrukturyzacyjne. Zgodnie bowiem
z nowo dodanym, z dniem 1 stycznia 2016 roku, przepisem art. 299 ¹ k.s.h., do likwidatorów spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, z wyjątkiem likwidatorów ustanowionych przez sąd, przepis art. 299 stosuje się odpowiednio. Zasadom odpowiedzialności z art.299 k.s.h. nie będą natomiast podlegać członkowie innych organów, na przykład rady nadzorczej, komisji rewizyjnej. Nie podlegają im również wspólnicy i osoby trzecie, w tym – co w analizowanej sprawie najistotniejsze – prokurenci i pełnomocnicy (por. K. A. K. aktualizowany do art. 1-300 ustawy z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (LEX/el., 2016). W tej też sytuacji stwierdzić należy, iż zastosowanie regulacji art. 299 k.s.h. co do J. R. (2) w ogóle nie ma racji bytu, skoro członkiem Zarządu, ani likwidatorem (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w G. nigdy nie był, pozostając jedynie pełnomocnikiem tego podmiotu.

Wracając na grunt rozważań dotyczących zasadności orzeczenia obowiązku naprawienia szkody wobec H. P., koniecznym staje się podjęcie przez Sąd Okręgowy polemiki z tezą i uzasadnieniem wyroku Sądu Najwyższego, który został przywołany w uzasadnieniu wyroku Sądu I instancji. Stanowisko Sądu meriti zasadza się bowiem na judykacie SN z dnia 26 lutego 2014 r., sygn. III KK 429/13 (LEX nr 1446451), w którego tezie wskazano: „Zakaz wynikający z dyspozycji art. 415 § 5 zdanie drugie k.p.k. odnosi się do każdego określonego w ustawie wypadku orzekania karnoprawnego obowiązku naprawienia szkody i to niezależnie od tego, czy roszczenie zasądzone w postępowaniu cywilnym zostało skutecznie wyegzekwowane. W tej sytuacji, przy uwzględnieniu możliwości egzekwowania roszczenia na podstawie przepisu art. 299 § 1 k.s.h., mnożenie tytułów egzekucyjnych dotyczących tego samego roszczenia przez nakładanie na oskarżonych w postępowaniu karnym obowiązku naprawienia szkody na podstawie art. 46 § 1 k.k., w kontekście zadań jakie realizuje przepis art. 415 § 5 k.p.k., jest niedopuszczalne”. Stanowisko takie Sąd Najwyższy podtrzymywał w wyrokach z dnia 25 września 2014 r., sygn. III KK 255/14 oraz z dnia 26 stycznia 2016 r., sygn.
V KK 323/15.

Z przywołanym poglądem Sądu Najwyższego Sąd Okręgowy w składzie niniejszą sprawę rozpoznającym się nie utożsamia z powodów, które zostaną w dalszej części uzasadnienia szczegółowo wskazane i omówione. W pierwszej kolejności zaznaczyć trzeba, posiłkując się w tym zakresie uzasadnieniem postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 7 listopada 2014 r., IV KK 129/14, że nie może ulegać wątpliwości, iż wobec treści art. 415 § 5 k.p.k. sąd nie powinien orzekać o środku karnym (kompensacyjnym) przewidzianym w art. 46 § 1 k.k. w sytuacji, gdy zachodzi tożsamość roszczenia, którego dotyczy wniosek o naprawienie szkody bądź zapłatę zadośćuczynienia, z roszczeniem, o którym wcześniej już orzeczono prawomocnie albo jest przedmiotem innego postępowania. Innymi słowy, aby mogła znaleźć zastosowanie określona w art. 415 § 5 in fine k.p.k. (obecnie art. 415 § 1 zd. 2 k.p.k.) klauzula antykumulacyjna, musi zaistnieć zarówno podmiotowa, jak i przedmiotowa tożsamość rozstrzygnięcia o roszczeniu. Wskazana tożsamość jest swoistym ograniczeniem klauzuli antykumulacyjnej zawartej w tym przepisie, pozwalającym na jej stosowanie, a więc na wyłączenie możliwości nałożenia obowiązku naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę oraz nawiązki jedynie w takich sytuacjach, kiedy doszło już do prawomocnego rozstrzygnięcia o roszczeniu bądź w przedmiocie tego roszczenia toczy się postępowanie, ale pomiędzy tymi samymi stronami, to jest - pomiędzy oskarżonym i pokrzywdzonym. A zatem, z racji braku tożsamości osoby zobowiązanej w zakresie roszczeń, o których mowa, nie są to roszczenia tożsame, a tylko takich dotyczy kategoryczna regulacja z art. 415 § 5 k.p.k. (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 3 lutego 2012 r., V KK 9/12, LEX nr 1119576; z dnia 23 listopada 2010 r., IV KK 282/10, LEX nr 667515, oraz glosa do tego wyroku, M. S., LEX/el. 2012; wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 28 kwietnia 2011 r., II AKa 89/11, LEX nr 1099335).

W przywołanym wyżej uzasadnieniu postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 7 listopada 2014 r., IV KK 129/14, odwołano się także do sposobu rozumienia terminu „roszczenie” na gruncie prawa cywilnego wskazując, że „roszczenie” jest pojmowane jako uprawnienie polegające na możności domagania się od indywidualnie oznaczonych osób, aby zachowały się w określony sposób, polegający na czynieniu, zaniechaniu lub znoszeniu. Innymi słowy - jest ono rozumiane jako uprawnienie wierzyciela do żądania od konkretnej osoby konkretnego zachowania się. Korelatem roszczenia jest skonkretyzowany obowiązek drugiej strony podjęcia określonego działania lub powstrzymania się (przynoszącego korzyść uprawnionemu) od określonego działania. Sfera możności postępowania podmiotu uprawnionego, mająca postać roszczenia, jest wyznaczona nie tylko poprzez wskazanie zachowania tego podmiotu, lecz przede wszystkim przez określenie „powinnego” zachowania oznaczonej osoby, będącej drugą stroną stosunku prawnego. Należy zaakcentować, że pojęcie roszczenia nie odnosi się jedynie do obowiązku zachowania się (element przedmiotowy), ale odnosi się także do określonej relacji pomiędzy dwoma podmiotami - to jest wierzycielem i dłużnikiem (element podmiotowy) (por.: System prawa cywilnego. Część ogólna. Tom I, Wyd. PAN, 1985, pod red. S. Grzybowskiego, s. 219; E. Łętowska: Podstawy prawa cywilnego, Warszawa 1993, s. 32-33; A. Wolter, J. Ignatowicz, K. Stefaniuk: Prawo cywilne. Zarys części ogólnej, Warszawa 2001, s. 133).

W świetle wyżej zaprezentowanego sposobu definiowania pojęcia tożsamości roszczenia, który zarówno w doktrynie jak i orzecznictwie Sądu Najwyższego wątpliwości nie budzi, orzeczenia Sądu Najwyższego wskazujące, że w przypadku gdy zobowiązanym w tytule egzekucyjnym w postaci nakazu zapłaty jest spółka
z o.o., zaś w wyroku karnym orzekającym obowiązek naprawienia szkody członek zarządu tej spółki, mamy do czynienia z „wystarczającą tożsamością roszczenia”, w ocenie Sądu Okręgowego w istocie podważają konieczność istnienia tożsamości podmiotowej roszczeń.

„Wystarczającej tożsamości podmiotowej roszczenia” Sąd Najwyższy upatruje w „łączności podmiotów” zobowiązanych do zapłaty zasądzonego roszczenia, rozumianej w ten sposób, że pokrzywdzona spółka może egzekwować roszczenia także z osobistego majątku oskarżonego członka zarządu, według reguł określonych w art. 299 § 1 k.s.h., bez konieczności uzyskiwania kolejnego tytułu egzekucyjnego w sprawie karnej. Powyższe stwierdzenie wskazuje na nietrafne (zdaniem SO) zinterpretowanie treści normatywnej art. 299 § 1 k.s.h. Sąd Najwyższy w powołanej regulacji zdaje się bowiem upatrywać jedynie alternatywnego sposobu egzekwowania roszczenia, a nie materialnoprawnej podstawy do wytoczenia powództwa, w ramach którego można dopiero dochodzić roszczenia wobec członka zarządu spółki (przy konieczności wykazania wszelkich przesłanek jego odpowiedzialności za zobowiązania spółki).

Zaznaczenia w tym miejscu wymaga, że inaczej niż ma to miejsce w przypadku spółek osobowych (np. spółki jawnej) członkowie zarządu spółki nie odpowiadają subsydiarnie i solidarnie ze spółką za jej zobowiązania. Z uwagi na kapitałowy charakter spółki z o.o. brak tutaj regulacji analogicznych do tej przewidzianej w art. 31 § 1 k.s.h., w myśl której wierzyciel spółki może prowadzić egzekucję z majątku wspólnika w przypadku, gdy egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna (odpowiedzialność subsydiarna wspólnika) oraz § 2 tego artykułu który stanowi, że przepis §1 nie jest przeszkodą do wniesienia powództwa przeciwko wspólnikowi, zanim egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna. Z przytoczoną treścią art. 31 k.s.h. koreluje przepis proceduralny art. 778 ¹ , w myśl którego tytułowi egzekucyjnemu wydanemu przeciwko spółce jawnej, spółce partnerskiej, spółce komandytowej lub spółce komandytowo-akcyjnej sąd nadaje klauzulę wykonalności przeciwko wspólnikowi ponoszącemu odpowiedzialność bez ograniczenia całym swoim majątkiem za zobowiązania spółki, jeżeli egzekucja przeciwko spółce okaże się bezskuteczna, jak również wtedy, gdy jest oczywiste, że egzekucja ta będzie bezskuteczna. Zatem bezskuteczność egzekucji z majątku spółki osobowej jest przesłanką do nadania rozszerzonej na jej wspólników klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu wydanemu przeciwko spółce.

Tutaj przejawia się najistotniejsza różnica między odpowiedzialnością wspólnika spółki osobowej a odpowiedzialnością członka zarządu spółki z o.o. Podstawą prowadzenia egzekucji przeciwko temu pierwszemu może być bowiem tytuł egzekucyjny wydany przeciwko spółce osobowej, z rozszerzoną na wspólnika klauzulą wykonalności, natomiast prowadzenie egzekucji wobec tego drugiego na podstawie nakazu zapłaty (wyroku) wydanego przeciwko spółce możliwe nie jest, albowiem konieczne jest wniesienie osobnego powództwa na podstawie art. 299 § 1 k.s.h. O ile więc wydaje się dopuszczalne, aby mówić o tożsamości podmiotowej roszczenia przeciwko spółce osobowej, o którym prawomocnie orzeczono już w postępowaniu cywilnym, z roszczeniem o naprawienie szkody dochodzonym w trybie art. 46 § 1 k.k. od wspólnika tej spółki, o tyle brak podstaw do uznawania istnienia tożsamości, gdy podmiotami roszczeń są spółka z o.o. (spółka kapitałowa) i członek jej zarządu. Tylko w przypadku spółki osobowej mógłby być bowiem zasadny argument Sądu Najwyższego o niedopuszczalności mnożenia tytułów egzekucyjnych, albowiem orzeczony w sprawie karnej obowiązek naprawienia szkody przez wspólnika spółki, byłby wydany w warunkach, w których istnieje już tytuł egzekucyjny przeciwko spółce jawnej, którego wykonalność bez potrzeby wytaczania odrębnego powództwa, może być rozszerzona na odpowiadającego za jej zobowiązania wspólnika. Natomiast w przypadku spółki z o.o. i tak koniecznym jest uzyskanie kolejnego tytułu egzekucyjnego w postaci wyroku zasądzającego roszczenie od członka zarządu, na podstawie art. 299 § 1 k.s.h., wobec czego argument o bezzasadności mnożenia tytułów egzekucyjnych staje się w tej sytuacji chybionym. Stanowisko zajmowane przez Sąd Najwyższy z jednej strony nie zapobiegnie zaistnieniu dwóch tytułów egzekucyjnych co do tej samej szkody, z drugiej zaś strony będzie zmuszało pokrzywdzonego do szukania rozstrzygnięcia
w sądowym postępowaniu cywilnym, a nie w toczącym się już postępowaniu karnym.

Innymi słowy, w świetle powyższych rozważań, wynikający z analizy orzecznictwa Sądu Najwyższego brak możliwości nałożenia obowiązku naprawienia szkody na podstawie art. 46 § 1 k.k. - w układzie procesowym takim, jak zaistniał w niniejszej sprawie - prowadzi do tego, że wierzyciel chcąc uzyskać naprawienie wyrządzonej mu przestępstwem szkody musi zainicjować kolejne postępowanie, w oparciu o art. 299 § 1 k.s.h., co niewątpliwie stanowi utrudnienie i zwiększenie obciążenia finansowego dla pokrzywdzonego przestępstwem, obciążając dodatkowo również wymiar sprawiedliwości. Za odsyłaniem pokrzywdzonych na drogę powództwa z art. 299 k.s.h. nie przemawia także fakt, że odpowiedzialność członków zarządu spółki z o.o. na podstawie tego artykułu ma subsydiarny charakter, ograniczony do części roszczenia, którego nie zdołano wyegzekwować od zobowiązanej spółki (oraz oparta jest na przesłankach wskazanych w tym przepisie).

W omawianych judykatach Sąd Najwyższy w powództwie z art. 299 § 1 k.s.h. zdaje się upatrywać swoistej funkcji gwarancyjnej, wskazując, że dochodzenie należności w tym trybie zapobiegnie zdublowaniu roszczenia zasądzonego nakazem zapłaty na innej podstawie faktycznej i prawnej. Prawdą jest, że Sąd procedując
w przedmiocie powództwa z art. 299 § 1 k.s.h. zobowiązany jest zbadać przesłankę bezskuteczności egzekucji wobec spółki i obowiązek zapłaty wobec członka zarządu orzec tylko w zakresie, w jakim egzekucja ta okazała się bezskuteczna. Wartość ta sama w sobie nie może być jednak decydująca, bowiem nie jest przecież wykluczone, że egzekucja przeciwko spółce zostanie - już po wydaniu tytułu egzekucyjnego przeciwko członkowi zarządu - w jakimś zakresie skutecznie przeprowadzona. Zatem, zapobiegający dublowaniu zakresów przedmiotowych tytułów egzekucyjnych charakter wyroku wydanego na podstawie art. 299 § 1 k.s.h.
z chwilą wydania orzeczenia się kończy. Nadto, przecież również orzekając obowiązek naprawienia szkody w postępowaniu karnym Sąd winien zawęzić obowiązek naprawienia szkody tylko do szkody jeszcze nie naprawionej, czyli tak samo jak przy orzekaniu w trybie art. 299 § 1 k.s.h. ograniczyć go do tej części roszczenia, której nie zdołano wyegzekwować od spółki.

Jak zasadnie zwraca uwagę T. P. w glosie krytycznej do wyroku SN
z dnia 26 lutego 2014r. (III KK 429/13), że problemu istnienia dwóch tytułów egzekucyjnych co do tej samej szkody (wierzytelności) nie da się rozwiązać poprzez zastosowanie klauzuli antykumulacyjnej unormowanej w art. 415 k.p.k. Autor trafnie wskazuje na fakt, że wierzyciel nie jest ograniczony do opierania swojego roszczenia na art. 299 k.s.h., gdyż przysługuje mu także roszczenie oparte na art. 415 k.c. Fakt istnienia dwóch tytułów egzekucyjnych nie oznacza natomiast, że wierzyciel będzie mógł wyegzekwować dwukrotnie tą samą wierzytelność od dwóch różnych podmiotów. Wytworzy się wtedy sytuacja, kiedy to dwa podmioty – spółka
z o.o. oraz członek (prezes) jej zarządu, na podstawie odrębnych stosunków prawnych będą zobowiązane wobec jednego wierzyciela do spełnienia świadczeń zmierzających do zaspokojenia tego samego interesu prawnego, przy czym na każdym z dłużników ciążył będzie obowiązek spełnienia świadczenia w całości,
a spełnienie przez któregokolwiek spowoduje wygaśnięcie obowiązku świadczenia pozostałych. Tego rodzaju zależność między odpowiedzialnością określonych podmiotów jest w literaturze powszechnie określana jako odpowiedzialność in solidum. Można o niej mówić między innymi wtedy, gdy jeden z podmiotów ponosi odpowiedzialność z tytułu czynu niedozwolonego, zaś drugi z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, który to układ zaistniał właśnie w przedmiotowej sprawie. Pokrzywdzony dysponuje już tytułem egzekucyjnym wobec spółki z o.o. (odpowiedzialność kontraktowa), a orzeczenie obowiązku naprawienia szkody na podstawie art. 46 § 1 k.k. solidarnie od oskarżonych, jako współsprawców przestępstwa (odpowiedzialność karnoprawna), jest odpowiedzialnością in solidum
w stosunku do odpowiedzialności spółki. Praktyczny skutek przyjęcia powyższej konstrukcji jest taki, że pokrycie w całości lub w części roszczenia objętego węzłem tego rodzaju odpowiedzialności przez którykolwiek z zobowiązanych podmiotów
(któregokolwiek z oskarżonych albo obydwu oskarżonych w ramach łączącego ich stosunku solidarności co do obowiązku naprawienia wyrządzonej przestępstwem szkody lub spółkę w ramach obowiązku wynikającego z prawomocnego nakazu zapłaty) spowoduje zwolnienie drugiego z podmiotów z obowiązku zapłaty w takim samym zakresie, jakby sam świadczył. Pokrzywdzony (wierzyciel) ma wprawdzie możliwość podjęcia próby wyegzekwowania roszczeń z obu posiadanych tytułów egzekucyjnych, jednakże zarówno oskarżeni, jak i spółka nie są pozbawieni środków prawnych, którymi takie zdublowanie egzekucji mogą uniemożliwić, w szczególności poprzez wytoczenie powództwa w trybie art. 840 § 1 pkt. 2 k.p.c. Okoliczność zaistnienia dwóch tytułów egzekucyjnych nie doprowadzi do bezpodstawnego wzbogacenia wierzyciela czy też pokrzywdzenia któregoś z obowiązanych, albowiem gdy jeden z obowiązanych spełni świadczenie, to drugi będzie mógł się na to powołać, zapobiegając dwukrotnemu wyegzekwowaniu tej samej wierzytelności. Powyższe dotyczy zarówno odpowiedzialności na zasadzie in solidum spółki
i współsprawców przestępstwa, będących prezesem zarządu i pełnomocnikiem tej spółki, jak i solidarnej odpowiedzialności między oskarżonymi. Pomimo bowiem braku normatywnych podstaw do określenia odpowiedzialności na zasadzie
in solidum mianem solidarności, jej istota jest z solidarnością tożsama, a różnica sprowadza się do konieczności wskazania w przypadku odpowiedzialności
in solidum powiązania w postaci celu polegającego na zaspokojeniu tego samego interesu wierzyciela, co do stosunków mających odrębną podstawę prawną. W celu zminimalizowania możliwości dwukrotnego uzyskania świadczenia zaspokajającego ten sam interes prawny wierzyciela ten rodzaj odpowiedzialności, podobnie jak odpowiedzialność solidarna winien zostać wykazany w sentencji wyroku, co też Sąd odwoławczy uczynił.

Konkludując, z podanych wyżej powodów Sąd Okręgowy w Częstochowie uwzględniając apelację oskarżyciela posiłkowego zaskarżony wyrok zmienił, orzekając na podstawie art. 46 § 1 k.k. wobec oskarżonych solidarnie obowiązek naprawienia szkody wyrządzonej przestępstwem, zaznaczając, że ich odpowiedzialność jest odpowiedzialnością in solidum z odpowiedzialnością spółki z o.o. (w której imieniu występowali), wynikającą z opisanego w sentencji prawomocnego nakazu zapłaty, w pozostałej części zaskarżony wyrok utrzymując w mocy.

Orzeczony obowiązek naprawienia szkody został, zgodnie z istotą środka z art. 46 § 1 k.k., ograniczony do rozmiaru rzeczywistej szkody bezpośrednio spowodowanej przestępstwem, której wysokość wynika wprost z opisu czynów oskarżonym przypisanych w wyroku Sądu Rejonowego, który w tym zakresie przez apelujących kwestionowany nie był. Nadto brak było podstaw do objęcia nim zarówno odsetek, które stanowią element szkody wynikły z następstw czynu sprawcy a nie z samego czynu, jak i kosztów procesu związanego z dochodzeniem roszczenia w postępowaniu cywilnym.

Na zakończenie, zasądzono od oskarżonych J. R. (1) oraz H. P. na rzecz oskarżycielki posiłkowej Fabryki (...) spółki akcyjnej z siedzibą w B. kwoty po 420 złotych tytułem zwrotu wydatków związanych z ustanowieniem pełnomocnika w postępowaniu odwoławczym, jak i, tym razem od Skarbu Państwa, na rzecz adwokata J. L. - Kancelaria Adwokacka w Z. kwotę 516,60 złotych tytułem wynagrodzenia za nieopłaconą pomoc prawną udzieloną oskarżonemu H. P. z urzędu w postępowaniu przed sądem odwoławczym. Wreszcie, obu oskarżonych zwolniono w całości od zapłaty na rzecz Skarbu Państwa kosztów postępowania odwoławczego, wydatkami obciążając Skarb Państwa. Stan majątkowy oraz możliwości zarobkowe oskarżonych uzasadniają bowiem przekonanie, że ani kosztów sądowych by nie uiścili, ani ich przymusowa egzekucja nie mogłaby okazać się skuteczna, co w efekcie generowałoby jedynie dodatkowe wydatki po stronie Skarbu Państwa.