Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 29 listopada 2016 r.

Sąd Okręgowy w Tarnowie – I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 29 listopada 2016 r. w Tarnowie

na rozprawie

sprawy z powództwa M. C. (1)

przeciwko J. C.

o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Rejonowego w Tarnowie

z dnia 7 kwietnia 2016 r., sygn. akt I C 2983/14

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od pozwanego na rzecz powoda kwotę 1.800 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt I Ca 234/16

Uzasadnienie wyroku Sądu Okręgowego w Tarnowie

z dnia 29 listopada 2016 roku.

Powód M. C. (1) w pozwie skierowanym przeciwko J. C. – po jego ostatecznym sprecyzowaniu - domagał się uzgodnienia treści księgi wieczystej nr (...), prowadzonej przez Sąd Rejonowy w Tarnowie - Wydział VI Ksiąg Wieczystych z rzeczywistym stanem prawnym , poprzez odłączenie z wymienionej księgi wieczystej działki nr (...) ( a obecnie – wedle podziału zatwierdzonego decyzją administracyjną – działek : nr (...) powstałych z podziału działki nr (...) ) i nakazanie założenia dla tej nieruchomości nowej księgi wieczystej , z ujawnieniem w jej dziale II jako właściciela powoda M. C. (1) .

W odpowiedzi na pozew , pozwany J. C. wniósł o oddalenie powództwa w całości.

Sąd Rejonowy w Tarnowie wyrokiem z dnia 7 kwietnia 2016 roku (sygn. akt
I C 2983/14) – w punkcie I - uwidocznił, iż zgodnie z mapą uzupełniającą podziału przyjętą do Państwowego Zasobu Geodezyjnego i Kartograficznego Starostwa Powiatowego w T. w dniu 29 września 2004 roku ( nr ewidencyjny (...)) działka nr (...) o powierzchni 0,15 ha , położona w Ł. , gmina S. , województwo (...) objęta księgą wieczystą nr (...) prowadzoną przez VI Wydział Ksiąg Wieczystych Sądu Rejonowego w Tarnowie uległa podziałowi na działki o numerach :

- (...) o pow. 0,14 ha,

- (...)o pow. 0,01 ha,

- (...)o pow. 0,00 ha .

W punkcie II wyroku , Sąd Rejonowy uzgodnił treść księgi wieczystej nr (...) z rzeczywistym stanem prawnym w ten sposób, że odłączył nieruchomość stanowiącą działkę nr (...) o powierzchni 0,15 ha ( która uległa podziałowi w sposób szczegółowo opisany w punkcie I wyroku ) i nakazał dla wymienionej nieruchomości założyć nową księgę wieczystą, wpisując w dziale II jako jej właściciela powoda M. C. (1) - w całości.

W punkcie III orzeczenia , Sąd I instancji zasądził od pozwanego J. C. na rzecz powoda M. C. (1) kwotę 1.817 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Rozstrzygnięcie powyższe Sąd Rejonowy wydał, biorąc za podstawę następujące ustalenia faktyczne:

Działka oznaczona numerem (...) położona w Ł. była zabudowana budynkiem mieszkalnym. Następnie działka ta uległa podziałowi . W wyniku podziału tej działki zatwierdzonego decyzją z dnia 31 października 1990 roku utworzono działki oznaczone : nr (...). Po dokonaniu podziału działki nr (...) budynek na niej posadowiony znalazł się częściowo na obu działkach utworzonych w wyniku podziału.

Aktem notarialnym z dnia 2 listopada 1990 roku M. C. (2) przeniosła nieodpłatnie na rzecz J. C. własność nieruchomości stanowiącej gospodarstwo rolne składającej się z działek : nr (...) oraz działki nr (...), zachowując jednocześnie dla siebie prawo własności działki oznaczonej nr (...) wraz ze znajdującą się niej częścią budynku mieszkalnego.

Na podstawie umowy darowizny z dnia 31 maja 1999 roku zawartej w formie aktu notarialnego , M. C. (2) darowała H. Z. i M. C. (1) -
w udziałach po połowie - nieruchomość oznaczoną jako działka ewidencyjna nr (...), objętą księgą wieczystą nr (...) wraz ze znajdującą się na tej działce częścią budynku mieszkalnego.

Na podstawie decyzji z dnia 14 listopada 2005 roku dokonano podziału działki nr (...) i w wyniku tego podziału utworzono działki oznaczone : nr (...).

Decyzją Starosty Powiatu (...) z dnia 21 lutego 2006 roku dokonano podziału działki ewidencyjnej nr (...) podłożowej w Ł. i w wyniku tego podziału utworzono działki o numerach : (...).

Budynek położony na działkach : nr (...) nie jest podzielony
w granicy między tymi działkami ścianą pionową dzielącą budynek na dwie niezależne części.

Przed Sądem Rejonowym w Tarnowie toczyło się postępowanie
z powództwa J. C. przeciwko – między innymi - H. Z.
i M. C. (1) o eksmisję z budynku mieszkalnego na działce nr (...). Wyrokiem z dnia 17 listopada 2011 roku Sąd oddalił powództwo wobec tych pozwanych. W uzasadnieniu wyroku Sąd stwierdził, że umowa przeniesienia własności nieruchomości, tj. działki nr (...) na rzecz J. C. była nieważna.

Wyrokiem Sądu Rejonowego w Tarnowie z dnia 20 marca 2012 roku uznano J. C. za niegodnego dziedziczenia spadku po spadkodawczyni M. C. (2) z domu C., zmarłej w dniu 15 grudnia 2010 roku w Ł.. Apelację od tego wyroku oddalił Sąd Okręgowy w Tarnowie , wyrokiem z dnia 11 października 2012 roku ( sygn. akt I Ca 215/12 ) .

Na mocy postanowienia Sądu Rejonowego w Tarnowie z dnia 22 maja 2013 roku spadek po M. C. (2) nabył w całości - wprost na podstawie testamentu alograficznego z dnia 6 lutego 1995 roku powód M. C. (1).

Budynek mieszkalny nr (...) posadowiony na działkach : nr (...) był domem rodzinnym M. C. (1), H. Z. i J. C.. Do połowy lat osiemdziesiątych ubiegłego wieku mieszkał w nim J. C., który po odbyciu służby wojskowej wyjechał do pracy na Śląsk . W tym okresie rzadko on bywał
w domu rodzinnym i przestał zajmować się gospodarstwem rolnym . Definitywnie J. C. wyprowadził się z domu rodzinnego w 1996 roku, kiedy to przeprowadził się do swojego domu oznaczonego nr (...) . Gdy pozwany zamieszkał w swoim nowym domu , przestał interesować się przekazaną mu nieruchomością . Nadal jednak opłacał podatki od tej nieruchomości i ponosił koszty związane z jej ubezpieczeniem. Po wyprowadzeniu się J. C. ,
w domu rodzinnym pozostała H. Z., M. C. (1) oraz ich rodzice.
W domu rodzinnym stron został przeprowadzony remont . Rodzice pozwanego oraz jego rodzeństwo nigdy nie pytali o zgodę pozwanego na przeprowadzenie jakichkolwiek prac w domu rodzinnym stron.

Powyższy stan faktyczny , Sąd Rejonowy ustalił na podstawie dowodów zgromadzonych w niniejszym postępowaniu, jak również w aktach spraw Sądu Rejonowego w Tarnowie o sygnaturach : I C 605/11 i I C 338/11, a w szczególności dowodów z dokumentów , zeznań świadków, a także zeznań powoda .

W rozważaniach prawnych , Sąd Rejonowy - przytaczając przepis art. 10 ustawy z dnia 6 lipca 1982 roku o księgach wieczystych i hipotece - wskazał , iż wpis do księgi wieczystej jest nieprawidłowy - między innymi - wtedy, gdy podstawa dokonania tego wpisu była nieważna. Sytuacja taka – w uznaniu Sądu I instancji - miała miejsce w rozpoznawanej sprawie, gdyż wpis do księgi wieczystej nastąpił na podstawie umowy z dnia 2 listopada 1990 roku , na mocy której M. C. (2) przekazała synowi J. C. gospodarstwo rolne w skład którego wchodziła – między innymi - działka nr (...) zabudowana budynkiem mieszkalnym , podlegająca uprzednio podziałowi na działki : nr (...). Sąd zauważył , iż M. C. (2) zachowała dla siebie własność działki nr (...) wraz ze znajdującą się na niej częścią budynku mieszkalnego. Następnie umową z dnia 31 maja 1999 roku własność działki (...) wraz z częścią budynku mieszkalnego M. C. (2) darowała dzieciom : H. Z. i M. C. (1) w udziałach po ½ części .

Sąd Rejonowy stwierdził, że obie wymienione wyżej czynności, stanowiące podstawę wpisu do ksiąg wieczystej, należało uznać za nieważne z mocy art. 58 k.c. Z przeprowadzonego postępowania dowodowego wynika bowiem, iż działki : nr (...) powstały z podziału działki nr (...) zabudowanej budynkiem mieszkalnym. Podział tej działki w ten sposób, iż część budynku mieszkalnego znalazła się na działce nr (...) , a jego druga część na działce nr (...) był -
w ocenie Sądu I instancji - błędny w sytuacji, gdy w budynku tym nie ma pionowej ściany, przebiegającej w granicy nowo wydzielonych działek .

Dalej Sąd Rejonowy podniósł , iż problematyka dopuszczalności podziału zabudowanej nieruchomości gruntowej była wielokrotnie przedmiotem rozważań Sądu Najwyższego w sprawach o zniesienie współwłasności oraz o dział spadku. Sąd Najwyższy dopuszczał podział nieruchomości zabudowanej budynkiem mieszkalnym , ale przy spełnieniu określonych wymagań. Za niedopuszczalny jednak uznał podział samego budynku, bez dokonania podziału gruntu, na którym został on posadowiony, a poza tym dopuścił możliwość podziału budynku wyłącznie według płaszczyzn pionowych.

Mając na uwadze powyższe stanowisko , Sąd Rejonowy stwierdził, że warunkiem skuteczności obu opisanych wyżej czynności było uprzednie dokonanie podziału budynku mieszkalnego umiejscowionego na działce oznaczonej nr (...), stanowiącego jej część składową. Podział ten winien być zgodny z linią przebiegu granicy działek, utworzonych z podziału działki nr (...) . Skoro jednak tego zaniechano, obie te czynności są nieważne z mocy art. 58 k.c., gdyż naruszają przepis art. 47 § 1 k.c., mający charakter normy bezwzględnie obowiązującej .

Za nieskuteczny Sąd Rejonowy uznał zarzut zasiedzenia podniesiony przez pozwanego, bowiem nie zostały - w jego ocenie - spełnione przesłanki, warunkujące stwierdzenie nabycia własności nieruchomości przez J. C..

Podsumowując swoje wywody , Sąd Rejonowy podał , że koniecznym stało się uzgodnienie treści księgi wieczystej nr (...), prowadzonej przez Wydział VI Ksiąg Wieczystych Sądu Rejonowego w Tarnowie , poprzez odłączenie
z niej nieruchomości stanowiącej działkę nr (...) ( obecnie są to działki : (...) ) i nakazanie założenia dla tej nieruchomości nowej księgi wieczystej, z ujawnieniem w jej dziale II jako właściciela powoda M. C. (1)- w całości

O kosztach postępowania Sąd Rejonowy orzekł na podstawie art. 98 k.p.c.

Apelację od powyższego wyroku złożył pozwany J. C., zaskarżając go w całości i zarzucając:

1.  naruszenie przepisów prawa materialnego , tj. :

- art. 10 ustawy o księgach wieczystych i hipotece , poprzez jego niewłaściwe zastosowanie w sytuacji, gdy w niniejszej sprawie nie zachodzą przesłanki określone w powołanym przepisie, tj. nie zaistniała niezgodność między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej,
a rzeczywistym stanem prawnym, bowiem to pozwany legitymuje się prawem własności nieruchomości, będącej przedmiotem niniejszej sprawy,

- art. 172 k.c., poprzez jego niezastosowanie, podczas gdy pozwany spełnia wszystkie przesłanki do stwierdzenia jego nieprzerwanego prawa władania nieruchomością na prawach właściciela w dobrej wierze od momentu przekazania mu aktem notarialnym gospodarstwa rolnego od rodziców, tj. od dnia 2 listopada 1990 roku , a także uznanie, że w niniejszej sprawie nie upłynął jeszcze okres wymagany przepisami prawa, skoro własność gospodarstwa rolnego została przez pozwanego nabyta w dobrej wierze,

- art. 336 k.c., poprzez uznanie, że pozwany nie był posiadaczem samoistnym, podczas gdy uznawał się on za właściciela nieruchomości i wszelkie uprawnienia realizował, np. poprzez wytaczanie powództw o eksmisję, jak też dokonywanie opłat związanych z nieruchomością,

- art. 6 k.c., poprzez jego niezastosowanie w sytuacji, gdy zgodnie z zasadami współżycia społecznego , powództwo winno podlegać oddaleniu, bowiem pozwany nabył gospodarstwo rolne od rodziców w przepisanej prawem formie, cały czas odprowadza należne podatki, opłaca koszty ubezpieczenia nieruchomości i wykonuje swoje prawa właściciela, które potwierdzał też
w wyrokach Sąd, a nadto został wpisany w księgę wieczystą jako jej jedyny właściciel, a zatem jego prawo własności było poddawane analizie sądów i nie było kwestionowane,

2. art. 626 ² § 5 k.p.c., poprzez uznanie, że powód M. C. (1) jest osobą legitymowaną do wytoczenia powództwa w niniejszej sprawie, podczas gdy nie spełnia on wymogu, przewidzianego powołanym przepisem,

3. błędy w ustaleniach faktycznych, poprzez :

- niewłaściwe uznanie, iż powód jest właścicielem spornej nieruchomości
w sytuacji, gdy właścicielem tej nieruchomości jest pozwany , który nabył ją
w drodze przekazania gospodarstwa rolnego,

- uznanie, że decyzją z dnia 31 października 1990 roku zatwierdzony został podział działki nr (...) na działki : nr (...), w sytuacji, gdy podział ten był niezgodny z przepisami prawa, a zatem decyzja zatwierdzająca ten podział winna zostać uznana za nieważną,

- uznanie, że czynność prawna dokonana aktem notarialnym z dnia
2 listopada 1990 roku była nieważna, w sytuacji, gdy akt ten sporządzony był w przepisanej prawem formie, a pozwany został na jego podstawie ujawniony w księgach wieczystych,

- uznanie, że pozwany nie władał sporną nieruchomością przez 20 lat jako samoistny posiadacz w dobrej wierze , podczas gdy pozwany nabył nieruchomość zgodnie z wymogami prawa, akt notarialny sporządzał podmiot profesjonalny, pozwany został ujawniony w księgach wieczystych, a jego prawo własności nie było kwestionowane przed Sądem w toku sprawy
o eksmisję z powództwa J. C., a stan taki trwa nieprzerwanie od dnia 2 listopada 1990 roku .

Powołując się na powyższe zarzuty apelujący wnosił o zmianę zaskarżonego wyroku, poprzez oddalenie powództwa, a ewentualnie - w przypadku nieuwzględnienia powyższego wniosku - żądał uchylenia zaskarżonego wyroku
i przekazania sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

Uzasadniając środek odwoławczy skarżący podniósł, że przedmiotowa nieruchomość była częścią składową gospodarstwa rolnego, które zostało w całości przekazane na jego rzecz przez rodziców w trybie ustawy z dnia 14 grudnia 1982 roku o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin. Rodzice pozwanego, chcąc uzyskać stosowne świadczenia emerytalne, musieli spełnić wymóg ustawowy przekazania własności całości gospodarstwa rolnego,
z jego częściami składowymi, jako jego zorganizowanej części. Sąd I Instancji
w ogóle tego sposobu nabycia spornej nieruchomości nie zauważył, choć jest ona istotna w świetle niniejszej sprawy, bowiem nieruchomości tej pozwany nie nabył
w drodze zwykłej darowizny, ale jako część składową całego gospodarstwa rolnego
o powierzchni ponad 3 ha.

Apelujący zarzucił także, że Sąd I instancji w ogóle nie rozważył, czy do podziału działki nr (...) na dwie działki : nr (...) w ogóle doszło
w sytuacji, gdy decyzja z dnia 31 października 1990 roku , zatwierdzająca ten podział, była obarczona wadą, skutkującą jej nieważnością. Została bowiem wydana wbrew art. 12 ust. 2 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 roku o gospodarce gruntami
i wywłaszczeniu nieruchomości. Niemożliwym bowiem było dokonanie podziału nieruchomości rolnych w sposób wskazany w decyzji, tj. wydzielenie z całego trzyhektarowego gospodarstwa , działki o powierzchni 500 m ² , której granica przebiegała przez środek budynku mieszkalnego . Wobec tego należy uznać, że podział nie nastąpił, a decyzja go sankcjonująca jest nieważna.

Pozwany następnie podniósł, że od momentu przekazania mu gospodarstwa rolnego przez rodziców czuje się jego właścicielem i sprawuje wszelkie obowiązki właściciela. Chociaż przeświadczony jest o swoim prawie własności, z ostrożności procesowej podniósł też zarzut zasiedzenia spornej nieruchomości, który Sąd I instancji niezasadnie uznał za nieskuteczny. Pozwany nabył gospodarstwo w dniu
2 listopada 1990 roku , a zatem 20 lat upłynęło w dniu 2 listopada 2010 roku . Warunek upływu czasu został zatem spełniony. Pozwany niewątpliwie był posiadaczem w dobrej wierze, skoro nabył gospodarstwo na mocy umowy, zawartej w formie aktu notarialnego. Skarżący wskazał, że pozwany swoim zachowaniem manifestował posiadane przez siebie prawo, zachowując się jak właściciel całego gospodarstwa rolnego, a nie tylko spornej nieruchomości. Polegało to na opłacaniu wszelkich należności, podatków i ubezpieczenia, ale też występowanie
z roszczeniami o eksmisję, w których to sprawach nikt nie kwestionował jego prawa własności.

Podsumowując powyższe wywody skarżący podniósł, że wszystkie czynności w jego sprawie, dotyczące przekazania gospodarstwa rolnego, były dokonywane przez osoby profesjonalne. Co więcej, wadliwy podział zatwierdzały organy administracji publicznej, gdzie zasadą jest pogłębienie zaufania obywateli do państwa. Dalszy ciąg zdarzeń nie stał się powodem kwestionowania prawa własności pozwanego, a wręcz przeciwnie, Sąd rozpatrujący powództwa J. C. potwierdził jego prawo własności.

Powód wniósł o oddalenie apelacji i zasądzenie na swoją rzecz od pozwanego kosztów postępowania odwoławczego.

W toku postępowania apelacyjnego , Sąd Odwoławczy dopuścił dowód
z uzupełniającego przesłuchania stron na okoliczności związane z dokonanym podziałem działki nr (...).

Na podstawie zgodnych zeznań powoda M. C. (1) oraz pozwanego J. C. , Sąd Okręgowy ustalił, że rozkład pomieszczeń mieszkalnych na parterze spornego budynku mieszkalnego jest taki, że nie ma jednej ściany nośnej, która przecinałaby całość budynku wzdłuż jednej linii, dzieląc go na dwie niezależne części. Podział budynku na dwie niezależne części był niemożliwy, bo jest to mały budynek jednorodzinny, który może być zajmowany przez jedną rodzinę. Charakter budynku nie zezwalał i w dalszym ciągu nie zezwala na dokonanie podziału, prowadzącego do wyodrębnienia samodzielnych jego części.

Sąd Okręgowy rozważył, co następuje:

Apelacja pozwanego nie zasługiwała na uwzględnienie.

Jakkolwiek pozwany w swojej apelacji przytacza na wstępie zarzuty naruszenia prawa materialnego , to jednak w pierwszej kolejności trzeba odnieść się do zastrzeżeń związanych z podstawą faktyczną zaskarżonego orzeczenia .

Dopiero bowiem na gruncie niewadliwych ustaleń możliwa jest ocena, czy Sąd I instancji zastosował w sprawie prawidłowo przepisy prawa materialnego.

Apelujący kwestionował prawidłowość dokonanej przez Sąd I instancji oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego, wskazując na błędy w ustaleniach faktycznych. Błędy w ustaleniach faktycznych zwykle są konsekwencją naruszenia przez Sąd reguł oceny dowodów określonych w art. 233 § 1 k.p.c.

Aby jednak zarzut naruszenia przepisu art. 233 § 1 k.p.c. był skuteczny niezbędne jest wykazanie – przy użyciu argumentów jurydycznych - że Sąd naruszył ustanowione w nim zasady oceny wiarygodności i mocy dowodów , a więc że uchybił podstawowym regułom logicznego myślenia, zasadzie doświadczenia życiowego i właściwego kojarzenia faktów oraz że naruszenie to mogło mieć wpływ na wynik sprawy. Za niewystarczające należy zaś uznać zaprezentowanie przez skarżącego stanu faktycznego wynikającego z odmiennego od Sądu I instancji przekonania o doniosłości ( wadze ) poszczególnych dowodów ( zob. wyrok Sądu Naj. z dnia 14 stycznia 2000 roku , III CKN 1169/99 , OSNC z 2000 roku , Z. 7-8 poz. 139 , wyrok Sądu Naj. z dnia 25 listopada 2003 roku , II CK 293/02 , Lex nr 151622 oraz wyrok Sądu Naj. z dnia 7 stycznia 2005 roku , IV CK 387/04 , Lex nr 177263 ) .

W ocenie Sądu Odwoławczego, Sąd Rejonowy dokonał w sprawie prawidłowych ustaleń faktycznych . Prawidłowe okazały się również ustalenia Sądu I instancji istotne dla oceny dopuszczalności podziału działki nr (...) , której część składową stanowił budynek mieszkalny , a tym samym oceny ważności umowy
z dnia 2 listopada 1990 roku . Przeprowadzony na etapie postępowania apelacyjnego dowód z uzupełniającego przesłuchania stron potwierdził , że konstrukcja budynku mieszkalnego posadowionego poprzednio na działce nr (...) była tego rodzaju , iż uniemożliwiała jego podział pokrywający się z granicą nowo wydzielonych działek : nr (...) . Strony zgodnie podały , że charakter budynku uniemożliwiał tego rodzaju podział , bowiem jest to typowy dom jednorodzinny i brak w nim ściany nośnej , która przecinałaby całość budynku wzdłuż jednej linii , pokrywającej się z granicą działek : nr (...) .

Wobec treści dokumentów zalegających w aktach księgi wieczystej nr (...) oraz treści wpisów dokonanych w tejże księdze wieczystej niewiarygodnie brzmiały zeznania pozwanego , który zaprzeczał , by znany był mu podział działki nr (...) przed spisaniem umowy przekazania gospodarstwa rolnego
z dnia 2 listopada 1990 roku , jak również fakt pozostawienia sobie przez M. C. (2) prawa własności działki nr (...) wraz z częścią budynku mieszkalnego . Pozwany był przecież stroną umowy z dnia 2 listopada 1990 roku ( czemu nie zaprzeczał ) , a to właśnie w treści tej umowy nawiązywano do decyzji zatwierdzającej podział działki nr (...) na działki : nr (...) i wyraźnie wskazano , iż za zgodą pozwanego M. C. (2) zachowuje dla siebie prawo własności działki nr (...) wraz ze znajdującą się na niej częścią budynku mieszkalnego .

Nie jest również prawdą , aby w toczących się uprzednio postępowaniach Sądy miały potwierdzać przysługujące pozwanemu prawo własności co do działek : nr (...) . Już w sprawie o eksmisję ( sygn. akt I C 338/11) , Sąd Rejonowy zakwestionował prawo własności pozwanego względem działki nr (...), przyjmując nieważność umowy z dnia 2 listopada 1990 roku . Ponadto wskazać należy , iż
w sprawie I C 1754/13 o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym , pozwany nie zaskarżył apelacją wyroku Sądu Rejonowego w Tarnowie
z dnia 5 marca 2014 roku , którym w wyniku uwzględnienia powództwa H. Z. został ujawniony w księdze wieczystej nr (...) jako właściciel działki nr (...) ( obecnie są to działki : nr (...)) - właśnie powód M. C. (1) . W wyniku apelacji pozwanego , wyrok z dnia 5 marca 2014 roku został więc zmieniony jedynie w zakresie rozstrzygnięcia zawartego w punkcie II
( orzeczenia o uzgodnieniu treści księgi wieczystej nr (...) ) , z uwagi na brak legitymacji po stronie H. Z. do wystąpienia z powództwem w trybie art. 10 ustawy z dnia 6 lipca 1982 roku o księgach wieczystych i hipotece ( zob. wyrok Sądu Okręgowego w Tarnowie z dnia 11 września 2014 roku , sygn. akt I Ca 208/14 ) .

Co się zaś tyczy zastrzeżeń odnoszących się do tej części ustaleń , która posłużyła Sądowi I instancji do oceny podniesionego przez pozwanego zarzutu nabycia prawa własności działki nr (...) w drodze zasiedzenia , to są one o tyle nieistotne , że zarzut ten nie mógł stanowić przedmiotu badania Sądu w sprawie
o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym , o czym będzie jeszcze mowa w dalszej części rozważań .

Skoro zatem zarzuty wymierzone w podstawę faktyczną zaskarżonego wyroku okazały się niezasadne , to Sąd Odwoławczy podziela ustalenia faktyczne Sądu I instancji i przyjmuje je za własne . Ustalenia te , poszerzone o wskazane wyżej okoliczności dotyczące konstrukcji budynku mieszkalnego stanowią pełną podstawę faktyczną dla oceny zasadności powództwa z art. 10 ustawy o księgach wieczystych
i hipotece .

W stanie faktycznym sprawy powyżej zaprezentowanym Sąd I instancji nie naruszył również powołanych w apelacji przepisów prawa materialnego .

Przede wszystkim trzeba podnieść , iż M. C. (1) był podmiotem legitymowanym do wytoczenia powództwa w trybie art. 10 ustawy z dnia 6 lipca 1982 roku .

Aktualnie w orzecznictwie nie ma już sporu co do tego , że powództwo
o usunięcie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym
w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym może wytoczyć wyłącznie osoba uprawniona do złożenia wniosku o dokonanie wpisu w księdze wieczystej –
w rozumieniu przepisu art. 626 ^{( 2 )}§ 5 k.p.c. , tj. właściciel nieruchomości , użytkownik wieczysty , osoba na rzecz której wpis ma nastąpić oraz wierzyciel , jeżeli przysługuje mu prawo , które ma być wpisane w księdze wieczystej ; a w sprawach dotyczących obciążeń powstałych z mocy ustawy , wniosek może złożyć uprawniony organ ( zob. uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Naj. z dnia 15 marca 2006 roku , III CZP 106/05 , OSNC z 2006 roku , Z. 10 , poz. 160 oraz wyrok Sądu Naj. z dnia 10 maja 2013 roku , I CSK 74/13 , Lex nr 1353073 ) . Nie ulega wątpliwości , że powód M. C. (1) – jako jedyny spadkobierca M. C. (2) , powołując się na nieważność umowy z dnia 2 listopada 1990 roku , na mocy której M. C. (2) przeniosła prawo własności działki nr (...) ( przed podziałem ) na pozwanego J. C. , mieści się w kręgu osób wymienionych w przepisie art. 626 ^{( 2 )}§ 5 k.p.c., a tym samym jest legitymowany czynnie w sprawie o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym .

Jeśli zaś chodzi o samą już niezgodność treści księgi wieczystej nr (...) z rzeczywistym stanem prawny, to na wstępie godzi się zauważyć, iż hipotezą art. 10 ustawy z dnia 6 lipca 1982 roku o księgach wieczystych i hipotece objęte są wszystkie możliwe stany faktyczne , których stwierdzenie prowadzi do niezgodności treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym . Podstawą powództwa wytoczonego w trybie art. 10 ustawy z dnia 6 lipca 1982 roku może być – między innymi – twierdzenie , że umowa przenosząca własność nieruchomości
i stanowiąca podstawę wpisu w księdze wieczystej była nieważna ( zob. wyrok Sądu Naj. z dnia 19 stycznia 2011 roku , V CSK 189/10 , Lex nr 1108520 ; por. również postanowienie Sądu Naj. z dnia 5 listopada 2008 roku , I CSK 169/08 , Lex nr 560498 ) . Na tego rodzaju przyczynę niezgodności treści księgi wieczystej nr (...) powoływał się właśnie powód M. C. (1) , wskazując , iż umowa z dnia 2 listopada 1990 roku była czynnością nieważną , o ile prowadziła ona do przeniesienia – na rzecz pozwanego J. C. - prawa własności części nieruchomości , tj. działki nr (...) ( powstałej z podziału działki nr (...) , której częścią składową był budynek mieszkalny ) , bez jednoczesnego podziału budynku mieszkalnego .

Trafnie zauważył Sąd I instancji – nawiązując do licznych orzeczeń Sądu Najwyższego – iż podział zabudowanej nieruchomości może być dokonany jedynie
w taki sposób , że budynek zostanie podzielony wzdłuż płaszczyzny pionowej , którą stanowi ściana wyraźnie dzieląca ten obiekt na dwa odrębne budynki . Tylko bowiem wtedy można mówić o odrębności budynków powstałych w wyniku podziału , tworzących zamkniętą , funkcjonalną całość . Linia podziału budynku nie może oczywiście odbiegać od linii podziału nieruchomości ( działki ) , bo zgodnie z zasadą wyrażoną w przepisie art. 48 k.c. budynki trwale z gruntem związane są jego częściami składowymi .

W stanie faktycznym niniejszej sprawy , bezsprzecznie doszło do podziału zabudowanej działki nr (...) ( na potrzeby sporządzenia umowy z dnia 2 listopada 1990 roku ) , bez jednoczesnego podziału posadowionego na niej budynku w sposób wyżej opisany . Skutki tak dokonanego podziału i zawartej umowy przeniesienia prawa własności części nieruchomości objętej oddzielną księgą wieczystą , bez jednoczesnego podziału znajdującego się na niej budynku rozważał Sąd Najwyższy na tle zbliżonego stanu faktycznego , uznając , iż taka czynność – jako sprzeczna
z bezwzględnie obowiązującym przepisem art. 47 § 1 k.c. – jest czynnością bezwzględnie nieważną w rozumieniu przepisu art. 58 § 1 k.c. ( zob. uchwałę Sądu Naj. z dnia 26 kwietnia 2007 roku , III CZP 27/07 , OSNC z 2008 roku , Z. 6 , poz. 62). Sąd Okręgowy w pełni podziela przytoczone wyżej stanowisko Sądu Najwyższego , a tym samym akceptuje pogląd Sądu I instancji , który prawidłowo za bezwzględnie nieważną uznał czynność przeniesienia prawa własności części nieruchomości , tj. działki nr (...) , bez jednoczesnego dokonania podziału znajdującego się na niej budynku . Takiej oceny nie może zmieniać fakt , że umowa
z dnia 2 listopada 1990 roku została zawarta w trybie przepisów ustawy z dnia 14 grudnia 1982 roku o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin (Dz.U. z 1982 r. Nr 40 poz. 26) i jej celem było przekazanie następcy gospodarstwa rolnego w zamian za przyznanie M. C. (2) świadczenia emerytalnego . Powołana ustawa nie zmieniała wskazanych wcześniej zasad podziału zabudowanej nieruchomości . W przepisie art. 57 ust. 2 ustawa ta zastrzegała jedynie dla rolnika możliwość wyłączenia i zachowania na własność działki gruntu , na której wzniesiony jest budynek mieszkalny - za zgodą następcy. Tak więc gospodarstwo mogło być przekazane następcy z wyłączeniem działki zabudowanej budynkiem mieszkalnym , a nie – jak w niniejszej sprawie –
z wyłączeniem działki z częścią budynku mieszkalnego , bez dokonania uprzednio podziału budynku wzdłuż płaszczyzny pionowej , dzielącej tenże obiekt na dwa odrębne budynki . Część budynku ( bez dokonywania wskazanego podziału ) mogła być jedynie objęta – zgodnie z art. 56 ust. 1 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 roku – prawem do bezpłatnego korzystania przez rolnika z lokalu mieszkalnego w zakresie niezbędnym do zaspokojenia jego potrzeb i potrzeb członków rodziny . Przy tym uprawnieniu rolnik nie zachowywał jednak własności działki gruntu i posadowionego na niej budynku mieszkalnego .

Umowa z dnia 2 listopada 1990 roku została skonstruowana w taki sposób , że M. C. (2) przeniosła na rzecz swojego następcy , a to pozwanego J. C. prawo własności części zabudowanej budynkiem mieszkalnym działki nr (...) , tj. działkę nr (...) , a sama zachowała własność działki nr (...) z częścią budynku mieszkalnego , bez jednoczesnego podziału budynku mieszkalnego . Była to więc czynność niewątpliwie bezwzględnie nieważna .

Istotą bezwzględnej nieważności czynności prawnej ( art. 58 § 1 k.c. ) jest brak jakichkolwiek skutków prawnych , które strony pragnęły osiągnąć i to nie tylko
w stosunkach pomiędzy nimi , ale także erga omnes oraz możność powoływania się na nieważność przez każdego , kto ma w tym interes prawny ( zob. postanowienie Sądu Naj. z dnia 19 lipca 2006 roku , I CSK 151/06 , Lex nr 1170208 ) .

W niniejszej sprawie oznaczało to , że prawo własności działki nr (...)
( obecne działki : (...) ) nie przeszło na pozwanego J. C., lecz zachowała je w dalszym ciągu M. C. (2), a po jej śmierci działka ta weszła w skład spadku , który na mocy postanowienia Sądu Rejonowego
w Tarnowie z dnia 22 maja 2013 roku nabył w całości wprost - na podstawie testamentu alograficznego z dnia 6 lutego 1995 roku – powód M. C. (1).

Ponieważ celem postępowania prowadzonego w trybie art. 10 ustawy z dnia
6 lipca 1982 roku jest doprowadzenie do zgodności stanu prawnego ujawnionego
w księdze wieczystej z aktualnym stanem prawnym , istniejącym w dacie orzekania przez Sąd , to zasadnie powód żądał wpisania - w nowo założonej księdze wieczystej - jego jako właściciela działki nr (...) , a po podziale działek : nr (...) ( zob. między innymi wyrok Sądu Naj. z dnia 4 października 2006 roku , II CSK 108/06 , Lex nr 1087232 ) .

Jak wskazuje treść zarzutów apelacyjnych oraz ich uzasadnienie , pozwany błędnie interpretuje kwestię niedopuszczalności podziału działki nr (...) , uważając, iż brak możliwości dokonania takiego podziału spowodował , że to jemu przypadła – na mocy umowy z dnia 2 listopada 1990 roku – własność całej działki nr (...) , zabudowanej budynkiem mieszkalnym , wchodzącej w skład przekazanego mu gospodarstwa rolnego . Taka ocena następstw przeniesienia własności części nieruchomości , bez jednoczesnego podziału znajdującego się na niej budynku jest błędna z przyczyn wyżej podanych .

Wszystkie te zastrzeżenia apelacji , które odnoszą się do dokonanej przez Sąd I instancji oceny podniesionego przez pozwanego zarzutu nabycia prawa własności działki nr (...) w drodze zasiedzenia nie wymagają omówienia , albowiem zgodnie
z ugruntowanym orzecznictwem , w sprawie o uzgodnienie treści księgi wieczystej
z rzeczywistym stanem prawnym nie jest dopuszczalne ustalenie , że pozwany wpisany jako właściciel nieruchomości nabył jej własność przez zasiedzenie . Postępowanie z art. 10 ustawy o księgach wieczystych i hipotece nie może zastępować innych przewidzianych przepisami procedury cywilnej postępowań służących ustaleniu prawa własności nieruchomości . Taki szczególny tryb dla stwierdzenia zasiedzenia został przewidziany przez ustawodawcę w przepisach art. 609 k.p.c. i art. 610 k.p.c. ( zob. uchwałę Sądu Naj. z dnia 20 marca 1969 roku ,
III CZP 11/69 , OSNCP z 1969 roku , Z. 12 , poz. 210 ; wyrok Sądu Naj. z dnia 14 grudnia 1999 roku , II CKN 316/98, OSNC z 2000 roku , Z. 6 , poz. 119 oraz wyrok Sądu Naj. z dnia 27 czerwca 2001 roku , II CKN 413/00 , Lex nr 52 635 ) .

Na koniec trzeba jeszcze zaakcentować , iż powództwo o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym nie mogło być również oceniane przez pryzmat klauzuli generalnej z art. 5 k.c. , tj. zasad współżycia społecznego .
I w tym zakresie panuje zgodność poglądów w judykaturze , że charakter roszczenia z art. 10 ustawy z dnia 6 lipca 1982 roku ( ustalenie wprost przez Sąd istnienia
i zakresu prawa uprawnionego ) , cel tego postępowania , jak również interes publiczny wynikający z funkcji ksiąg wieczystych , sprzeciwiają się możliwości oddalenia powództwa o usuniecie niezgodności treści księgi wieczystej ze względu na sprzeczność takiego żądania z zasadami współżycia społecznego . Przy bezwzględnej nieważności czynności prawnej stanowiącej podstawę wpisu , przepis art. 5 k.c. również nie ma zastosowania ( zob. wyrok Sądu Naj. z dnia 26 lutego 2016 roku, IV CSK 257/15 , Lex nr 2023934 oraz wyrok Sądu Naj. z dnia 3 sierpnia 2006 roku , IV CSK 113/06 , Lex nr 191703 ) .

Wszystkie te powody zadecydowały , że rozstrzygnięcie Sądu I instancji było trafne , a tym samym apelacja jako bezzasadna podlegała oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c.

O kosztach postępowania apelacyjnego , Sąd Okręgowy orzekł , w oparciu
o przepis art. 98 k.p.c. i art. 108 § 1 k.p.c. w zw. z § 5 pkt 8 i § 10 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku
w sprawie opłat za czynności adwokackie .