Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 10 marca 2017 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 10 marca 2017 r. w Gdańsku

sprawy J. M.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T.

o prawo do emerytury

na skutek apelacji J. M.

od wyroku Sądu Okręgowego we Włocławku IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 12 września 2016 r., sygn. akt IV U 463/16

oddala apelację.

SSA Grażyna Czyżak SSA Daria Stanek SSA Jerzy Andrzejewski

Sygn. akt III AUa 1847/16

UZASADNIENIE

Decyzją Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. z dnia 1 czerwca 2016 roku odmówiono J. M. prawa do emerytury. W uzasadnieniu decyzji wskazano, iż wnioskodawca na dzień 01.01.1999 r. udowodnił 10 lat, 4 miesiące i 6 dni pracy w szczególnych warunkach, wobec wymaganych 15 lat.

W dniu 18 kwietnia 2016 roku wnioskodawca J. M. wniósł odwołanie od w/w decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T.. W uzasadnieniu odwołania wnioskodawca podniósł, iż w okresie od 1.11.1992 r. do 30.09.1997 r. pracował
w G. Rolniczej w D. i wykonywał wówczas stale i w pełnym wymiarze czasu pracy pracę w szczególnych warunkach, czego bezzasadnie nie uznał ZUS.

Organ rentowy podtrzymał całkowicie zaskarżoną decyzję oraz wniósł o oddalenie odwołania. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. w odpowiedzi
na odwołanie powielił argumentację zawartą w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji. Organ rentowy dodał, że nie zaliczył do okresu pracy w szczególnych warunkach okresu zatrudnienia od 01.11.1992 r. do 30.09.1997 r. w G. Rolniczej w D. z uwagi na brak świadectwa pracy w szczególnych warunkach. ZUS zauważył, iż w świadectwie pracy z dnia 30.09.1997 r. - w pkt 8 - pracodawca nie zaznaczył, aby J. M.
w okresie zatrudnienia w G. Rolniczej w D. na stanowiskach aparatowego, zacierowego i fermentacyjnego wykonywał pracę w szczególnych warunkach
lub w szczególnym charakterze.

Sąd Okręgowy we Włocławku - IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 12 września 2016 r. oddalił odwołanie ubezpieczonego, sygn. akt IV U 463/16.

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny.

J. M. urodził się (...).

W okresie od 01.11.1992 r. do 30.09.1997 r. J. M. był zatrudniony
w G. Rolniczej w D. i wykonywał pracę zacierowego i w miarę potrzeb aparatowego oraz fermentacyjnego (czasami zastępował także palacza w kotłowni
przy obsłudze ręcznej pieca opalanego węglem). Pracę w gorzelni bezpośrednio
przy produkcji alkoholi wykonywał corocznie w miesiącach od września do kwietnia –
w pozostałych miesiącach gorzelnia nie produkowała alkoholu, była remontowana i wówczas J. M. wykonywał inne prace, w tym remontowe i polowe.

W dniu 18.04.2016 roku J. M. wystąpił do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. z wnioskiem o przyznanie emerytury.

W trakcie toczącego się postępowania emerytalnego ZUS uznał, iż wnioskodawca
na dzień 01.01.1999 r. udowodnił 25 lat okresów składkowych, nieskładkowych
i uzupełniających, w tym 10 lat, 4 miesiące i 6 dni pracy w warunkach szczególnych (okresy od 03.05.1982 r. do 10.12.1982 r. oraz od 21.01.1983 r. do 31.10.1992 r.).

J. M. nie jest członkiem OFE.

Powyżej ustalony stan faktyczny Sąd Okręgowy oparł na materiale dowodowym zgromadzonym w trakcie trwania postępowania i ujawnionym na rozprawie, przede wszystkim w postaci dokumentów zebranych w aktach organu rentowego. Przedmiotowy materiał co do zasady Sąd uznał za rzetelny i wiarygodny niemal w całości (nie podzielono konkluzji świadectwa pracy z 30.09.1997 r. w zakresie wskazanych stanowisk pracy, uznając ją za niepełną, albowiem nie uwzględniającą wykonywania przez wnioskodawcę prac palacza oraz innych wykonywanych corocznie w okresach od maja do sierpnia). Strony bowiem
w trakcie postępowania nie kwestionowały jego prawdziwości, a jedynie odmiennie go interpretowały oraz wyprowadzały z niego odmienne konkluzje o charakterze jurydycznym.

Dokonując oceny pracy wnioskodawcy w spornym okresie, tj. od 01.11.1992 r.
do 30.09.1997 r., Sąd I instancji przeprowadził postępowanie dowodowe celem ustalenia rzeczywistego charakteru pracy wnioskodawcy w spornym czasokresie. Poprzez koherentne
i wzajemnie się uzupełniające zeznania świadków H. K. i A. P. oraz samego wnioskodawcy zostało, zdaniem Sądu, bezsprzecznie wykazane, że w okresie od 01.11.1992 r. do 30.09.1997 r. J. M. był zatrudniony
w G. Rolniczej w D. i wykonywał pracę zacierowego i w miarę potrzeb aparatowego oraz fermentacyjnego (czasami zastępował także palacza w kotłowni
przy obsłudze ręcznej pieca opalanego węglem). Świadkowie zgodnie opisali zakres czynności, jakie J. M. świadczył wówczas na rzecz ówczesnego pracodawcy. Sąd Okręgowy podkreślił, że, pomimo upływu czasu świadkowie i wnioskodawca zeznawali w sposób dość szczegółowy i pozbawiony jakichkolwiek wewnętrznych sprzeczności.
W konsekwencji Sąd Okręgowy nadał przymiot wiarygodności zeznaniom świadków
i wnioskodawcy. Sąd za istotne uznał, że sam wnioskodawca i świadek A. P. zgodnie i szczerze przyznali, że pracę w gorzelni bezpośrednio przy produkcji alkoholi wykonywano corocznie w miesiącach od września do kwietnia (w/w zeznali, że w maju, czerwcu już nie pracowano przy produkcji alkoholu, a zaczynano z końcem sierpnia, a zatem jako pewny okres pracy gorzelni Sąd Okręgowy przyjął miesiące od września do kwietnia) – w pozostałych miesiącach gorzelnia nie produkowała alkoholu, była remontowana i wówczas J. M. wykonywał inne prace, w tym remontowe i polowe.

Kontynuując rozważania Sąd Okręgowy wskazał, że spór pomiędzy stronami sprowadzał się do tego, czy wnioskodawca może wykazać się okresem 15 lat pracy
w warunkach szczególnych. Bezspornymi były okoliczności dotyczące wieku wnioskodawcy oraz łącznego stażu ubezpieczeniowego na dzień l stycznia 1999 r. Wnioskodawca w trakcie procesu wywodził, że był zatrudniony przez okres ponad 15 lat w szczególnych warunkach, pracując w takich warunkach także w G. Rolniczej w D. (oprócz okresów uznanych już przez ZUS). Pozwany organ rentowy wywodził z kolei, że wnioskodawcy nie należy się wcześniejsza emerytura, o której mowa w art. 184 ust. 1 i 2 w zw. z art. 32 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tj. z dnia 20 maja 2016 r., Dz. U. z 2016 r., poz. 887, ze zm.) oraz w zw. z § 4 ust.1 pkt 1 i 3 w zw. z § 2 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz.43 ze zm.).

Zgodnie z powołanymi przepisami ubezpieczonemu mężczyźnie urodzonemu po dniu 31 grudnia 1948 roku przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku 60 lat, jeżeli na dzień
1 stycznia 1999 roku wykonywał stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym
na danym stanowisku prace w szczególnych warunkach wymienione w wykazie A, stanowiącym załącznik do powołanego wyżej rozporządzenia Rady Ministrów w wymiarze co najmniej 15 lat oraz osiągnął okres składkowy i nieskładkowy wynoszący 25 lat, a także nie przystąpił do otwartego funduszu emerytalnego albo złożył wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa.

Tylko okresy wykonywania zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy wypełniają weryfikowalne kryterium uznania pracy o cechach znacznej szkodliwości dla zdrowia lub znacznego stopnia uciążliwości, lub wymagającej wysokiej sprawności psychofizycznej
ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia. Taki sam warunek odnosi się
do wymagania stałego wykonywania takich prac, co oznacza, że krótsze dobowo
(nie w pełnym wymiarze obowiązującego czasu pracy na danym stanowisku)
lub periodyczne, a nie stałe świadczenie pracy wyklucza dopuszczalność uznania pracy
za świadczoną w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wskutek niespełnienia warunku stałej znacznej szkodliwości dla zdrowia lub stałego znacznego stopnia uciążliwości wykonywanego zatrudnienia ( vide: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia
3 października 2008 roku, II UK 133/08).

Przepis § 2 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach
lub w szczególnym charakterze stanowi, że okresami pracy uzasadniającymi prawo
do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca
w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale
i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy. Dla oceny, czy pracownik pracował w szczególnych warunkach, nie ma istotnego znaczenia nazwa zajmowanego przez niego stanowiska, tylko rodzaj powierzonej mu pracy. Praca
w szczególnych warunkach to praca wykonywana stale (codziennie) i w pełnym wymiarze czasu pracy (przez 8 godzin dziennie, jeżeli pracownika obowiązuje taki wymiar czasu pracy) w warunkach pozwalających na uznanie jej za jeden z rodzajów pracy wymienionych
w wykazie stanowiącym załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. (por. wyroki Sądu Najwyższego: z 22 stycznia 2008 r., I UK 210/07, OSNP 2009, nr 5-6,
poz. 75, z 6 grudnia 2007 r., III UK 66/07, z 4 października 2007 r., I UK 111/07,
z 19 września 2007 r., III UK 38/07, OSNP 2008, nr 21 - 22, poz. 329, z 14 września 2007 r., III UK 27/07, OSNP 2008, nr 21 - 22, poz. 325).

Sąd Okręgowy wskazał, iż miał na względzie, że wykonywanie pracy - niezależnie
od jej rodzaju - nigdy nie trwa faktycznie efektywnie "pełnych" 8 godzin. Pracownik ma zawsze przerwy w pracy (choćby przerwę śniadaniową albo przerwę na chwilowy wypoczynek, na czynności fizjologiczne i higieniczne, "na papierosa" itd.). Czasem pracy
w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze nie jest czas, w którym praca ta jest efektywnie rzeczywiście wykonywana, lecz czas, w którym pracownik pozostaje w gotowości do świadczenia na rzecz pracodawcy pracy tego rodzaju. Co bardzo ważne i kluczowe
dla podjętego w sprawie rozstrzygnięcia, dla oceny, czy pracownik pracował w szczególnych warunkach, nie ma istotnego znaczenia nazwa zajmowanego przez niego stanowiska, tylko rodzaj powierzonej mu pracy - rzeczywiście wykonywanych zadań pracowniczych ( vide: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24.03.2009 r., I PK 194/08; wyrok Sądu Apelacyjnego
w Rzeszowie z dnia 27.09.2012 r., III AUa 720/12, LEX 1223446).

W ocenie Sądu I instancji najistotniejszą dla rozstrzygnięcia sprawy kwestią pozostaje faktyczny zakres wykonywanych przez ubezpieczonego w ramach zatrudnienia obowiązków, dla których ustalenia nie jest jednak wystarczające samo oznaczenie zajmowanego stanowiska, a ustalenie wykonywania pracy w szczególnych warunkach nie może być oparte wyłącznie o twierdzenia samej strony. Dokonując oceny zakresu czynności wnioskodawcy
w ramach stosunku pracy w G. Rolniczej w D. Sąd miał na uwadze,
że wnioskodawca legitymuje się tylko świadectwem pracy z 30.09.1997 r., nie zaś świadectwem wykonywania pracy w szczególnych warunkach. Niemniej jednak, zgodnie
z aprobowanym przez Sąd stanowiskiem Sądu Najwyższego zaprezentowanym w wyroku
z dnia 22 czerwca 2005 roku (sygn. akt I UK 351/04, publ. OSNP 2006/5-6/90), określanie dla celów emerytalnych stanowisk pracy jako "pracy wykonywanej w szczególnych warunkach" w rozumieniu wykazów stanowiących załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze nie należy
do kompetencji pracodawcy (czy też jego następcy prawnego, tudzież przechowawcy jego dokumentów). Z treści cytowanego wyżej § 2 ust. 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia
7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych
w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze nie wynika, aby stwierdzenie zakładu pracy (czy też jego następcy prawnego, tudzież przechowawcy jego dokumentów)
w przedmiocie wykazania, na podstawie posiadanej dokumentacji, okresów pracy
w szczególnych warunkach, miało charakter wiążący i nie podlegało kontroli organów przyznających świadczenia uzależnione od wykonywania pracy w szczególnych warunkach. Świadectwo wykonywania pracy w szczególnych warunkach nie jest dokumentem urzędowym w rozumieniu art. 244 § 1 i 2 k.p.c., gdyż podmiot wydający to świadectwo nie jest organem państwowym ani organem wykonującym zadania z zakresu administracji państwowej. Tylko dokumenty wystawione przez te organy stanowią dowód tego, co zostało w nich urzędowo zaświadczone. Natomiast omawiane świadectwo traktuje się
w postępowaniu sądowym jako dokument prywatny w rozumieniu art. 245 k.p.c., który stanowi dowód tego, że osoba, która go podpisała, złożyła oświadczenie zawarte
w dokumencie. Dokument taki podlega kontroli zarówno co do prawdziwości wskazanych
w nim faktów, jak i co do prawidłowości wskazanej podstawy prawnej. W konsekwencji jego brak nie neguje możliwości wykazania innymi dowodami zatrudnienia w warunkach szczególnych. Stąd też w ramach niniejszego postępowania Sąd dokonał również weryfikacji w/w świadectw przez pryzmat pozostałych zgromadzonych w sprawie dowodów.

W ocenie Sądu było możliwym oparcie jednoznacznych ustaleń faktycznych
co do charakteru wykonywanej przez wnioskodawcę pracy w okresie od 01.11.1992 r.
do 30.09.1997 r. w miesiącach od września do kwietnia na podstawie dokumentów zgromadzonych w aktach sprawy oraz zeznaniach osobowych źródeł dowodowych. Wynika
z nich, że w okresie tym - corocznie w miesiącach od września do kwietnia - ubezpieczony wykonywał pracę w gorzelni bezpośrednio przy produkcji alkoholi zacierowego i w miarę potrzeb aparatowego oraz fermentacyjnego (czasami zastępował także palacza w kotłowni przy obsłudze ręcznej pieca opalanego węglem). A zatem ten okres (i tylko ten okres) może być zaliczony do stażu pracy w warunkach szczególnych. Sąd stwierdził, że stanowisko zacierowy, aparatowy i fermentacyjny zostało uznane za stanowisko, na którym wykonywana jest praca w warunkach szczególnych w wykazie A, dziale IV, poz. 33, pkt 1 - stanowiącym załącznik nr 1 do Zarządzenia nr 16 Ministra Rolnictwa, Leśnictwa i Gospodarki Żywnościowej z dnia 31 marca 1988 roku w sprawie stanowisk pracy, na których wykonywane są prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze – Dz. Urz. MRLiGŻ Nr 2, poz. 4-5 z dnia 4 listopada 1988 roku (aparatowy), a charakter pracy jest tożsamy ze wskazanym w wykazie A, dział IV, poz. 33 (produkcja alkoholi) rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 ze zm.). Poza tym stanowisko palacza zostało uznane za stanowisko na którym wykonywana jest praca w warunkach szczególnych na mocy wykazu A, działu XIV, poz. 1, pkt 4 stanowiącego załącznik nr 1 do Zarządzenia nr 16 Ministra Rolnictwa, Leśnictwa
i Gospodarki Żywnościowej z dnia 31 marca 1988 roku w sprawie stanowisk pracy,
na których wykonywane są prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze – Dz. Urz. MRLiGŻ Nr 2, poz. 4-5 z dnia 4 listopada 1988 roku (palacz), a charakter pracy jest tożsamy ze wskazanym w wykazie A, dział XIV, poz. 1 (prace nie zautomatyzowane palaczy kotłów parowych typu przemysłowego) rozporządzenia Rady Ministrów z dnia
7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych
w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz.43 ze zm.).

W powyższym kontekście Sąd Okręgowy wyjaśnił, iż zgodnie z aktualnym i już utrwalonym stanowiskiem judykatury okres stałego wykonywania prac wymienionych
w wykazie A stanowiącym załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach
lub w szczególnym charakterze nawet na dwóch stanowiskach wymienionych
w odpowiednich zarządzeniach resortowych uzasadnia zakwalifikowanie okresu takiej pracy do stażu pracy w warunkach szczególnych (kryterium pełnego wymiaru czasu pracy jest spełnione nawet wówczas gdy pracownik nie jest zatrudniony na jednym stanowisku wymienionym w odpowiednim zarządzeniu resortowym, lecz kilku - byleby były to stanowiska wymienione w odpowiednich zarządzeniach resortowych i przy pracach wymienionych w wykazie A stanowiącym załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów
z 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych
w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze). W tej zatem kwestii Sąd w pełni zaaprobował zapatrywanie Sądu Najwyższego wyrażone w wyroku z dnia 27 stycznia
2012 roku, zgodnie z którym pracownik, który u jednego pracodawcy w tym samym czasie (okresie) wykonywał różne rodzaje pracy w szczególnych warunkach (wymienione
w załączniku do rozporządzenia z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze - wykaz A), stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, nie powinien być pozbawiony uprawnienia do zaliczenia tego okresu do zatrudnienia w szczególnych warunkach wymaganego do emerytury na podstawie art. 32 ust. 1, 2 i 4 u.e.r.f.u.s. (por. wyrok SN
z dn. 27.01.2012 r., II UK 103/11, LEX 1130388).

Skoro jedynie praca wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, wymieniona w wykazie A stanowiącym załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów
z 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych
w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze oraz na stanowisku wymienionym w odpowiednim zarządzeniu resortowym może być uznana za pracę w warunkach szczególnych, Sąd Okręgowy uznał, że okresie od 01.11.1992 r. do 30.09.1997 r.
w miesiącach od maja do sierpnia wnioskodawca nie wykonywał pracy w szczególnych warunkach, albowiem nie wykonywał wówczas pracy w gorzelni bezpośrednio przy produkcji alkoholi zacierowego i w miarę potrzeb aparatowego oraz fermentacyjnego (czasami zastępujac także palacza w kotłowni przy obsłudze ręcznej pieca opalanego węglem),
a jedynie wykonywał inne prace, w tym remontowe i polowe. Prace te, tj. wykonywane
przez wnioskodawcę w okresie od 01.11.1992 r. do 30.09.1997 r. corocznie w miesiącach
od maja do sierpnia włącznie, nie są wymienione w wykazie A stanowiącym załącznik
do rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, zawierającym zamknięty katalog prac uprawniających do tzw. emerytury w obniżonym wieku.

W ocenie Sądu Okręgowego wnioskodawca nie wykazał nie tylko w postępowaniu przed organem emerytalnym ale także w postępowaniu jurysdykcyjnym żadnym wiarygodnym środkiem dowodowym, iż w ramach swojego zatrudnienia w G. Rolniczej w D. pracował przez cały ten okres w szczególnych warunkach, tj. stale i w pełnym wymiarze czasu pracy przy pracach wskazanych w wykazie A załącznika do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze. Wykazał jedynie, że wykonywał prace w szczególnych warunkach w okresie od 01.11.1992 r. do 30.09.1997 r. każdorazowo jedynie od miesiąca września do miesiąca kwietnia włącznie. To jednak zbyt mało by uzyskać 15 lat stażu w warunkach szczególnych.

J. M. nie spełnił zatem wszystkich niezbędnych warunków
do przyznania mu tzw. emerytury w obniżonym wieku, o której mowa w art. 184 ust. 1 i 2
w zw. z art. 32 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz w zw. z § 4 ust. 1 pkt 1 i 3 w zw. z § 2 ust. 1 rozporządzeni
a Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze - wnioskodawca nie udowodnił na dzień 01.01.1999 r. wymaganego okresu 15 lat zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze obniżającego wiek emerytalny (a jedynie w sumie 13 lat, 7 miesięcy i 6 dni, tj. do już zaliczonych przez ZUS 10 lat, 4 miesięcy i 6 dni dodano
3 lata i 3 miesiące wynikające z jego zatrudnienia w warunkach szczególnych w okresie
od 01.11.1992 r. do 30.09.1997 r. każdorazowo jedynie w czasie od miesiąca września
do miesiąca kwietnia włącznie).

Sąd Okręgowy na zakończenie wyjaśnił, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Sądu Najwyższego, w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych art. 5 k.c. czy też art. 8 k.p. nie mają zastosowania, a zatem zasad współżycia społecznego nie stosuje się ich
do złagodzenia rygorów prawa ubezpieczeń społecznych. Przepisy z zakresu prawa ubezpieczeń społecznych mają bowiem charakter bezwzględnie obowiązujących przepisów prawa publicznego i nie mogą być modyfikowane lub zastępowane przez zasady współżycia społecznego - oznacza to, iż w sytuacjach w nich określonych muszą być one stosowane
przez organ rentowy w sposób ścisły ( vide: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 listopada
2006 roku, I UK 138/06).

Na marginesie Sąd dodał również, że wnioskodawcy nie należy się emerytura
na ogólnych zasadach, o których mowa w art. 24 ust. 1 i 1b pkt 20 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, gdyż zgodnie
z treścią w/w przepisów emerytura na zasadach określonych w tych artykułach przysługuje mężczyźnie, urodzonemu po dniu 30 września 1953 roku, który osiągnął wiek emerytalny wynoszący co najmniej 67 lat. Wnioskodawca urodził się w dniu (...),
a zatem nie spełnia wymogu posiadania określonego wieku emerytalnego.

Mając na uwadze powyższe rozważania, uznając decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. z dnia 1 czerwca 2016 roku za pozbawioną wad
tak faktycznych, jak i prawnych, na podstawie przepisu art. 477 ¹⁴ § 1 k.c. orzeczono,
jak w sentencji wyroku. Nie stwierdzono bowiem żadnych podstaw do uwzględnienia odwołania wnioskodawcy.

Apelację pod wyroku wywiódł ubezpieczony, zarzucając:

1/ naruszenie prawa materialnego, to jest:

- art. 184 ust. 1 i 2 w zw. z art. 32 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach
z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz w zw. z § 4 ust. 1 pkt 1 i 3 w zw. z § 2 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze poprzez ich błędne zastosowanie, w wyniku czego Sąd I instancji uznał, że J. M. nie spełnia przesłanek do przyznania mu prawa do tzw. emerytury
w obniżonym wieku, a w szczególności, że nie legitymuje się wymaganym 15-letnim okresem zatrudnienia w szczególnych warunkach, podczas, gdy zgromadzony w sprawie materiał dowodowy wskazywał, iż także ten warunek został spełniony przez J. M.,

2/ błąd w ustaleniach faktycznych Sądu I instancji polegający na błędnym ustaleniu, że J. M. w okresie od 1 listopada 1992 r. do 30 września 1997 r. będąc zatrudniony
w G. Rolniczej T. K. w D. wykonywał pracę w szczególnych warunkach tylko w miesiącach od września do kwietnia włącznie, natomiast w pozostałych miesiącach tj. od maja do sierpnia wykonywał inne prace (remontowe, połowę), podczas gdy faktycznie praca w G. Rolniczej w D. wykonywana była przez cały rok,
w pełnym wymiarze, a prace określane, jako „remontowe” w rzeczywistości wynikały
z technologii produkcji spirytusu i były normalnym etapem w jego produkcji, natomiast prace polowe wykonywane były poza normalnymi godzinami pracy w gorzelni i nie pozostawały
z tą pracą w żadnym związku.

3/ naruszenie prawa procesowego, mianowicie:

- art. 233 § 1 k.p.c. poprzez niewszechstronną i niekonsekwentną analizę materiału dowodowego, która doprowadziła Sąd meriti do błędnego wniosku, że praca J. M. w charakterze aparatowego, zacierowego, fermentacyjnego w okresie
od 1 listopada 1992 r. do 30 września 1997 r. w G. Rolniczej T. K.
w D. nie była kontynuacją pracy w szczególnych warunkach w charakterze aparatowego wykonywanej w okresie od 21 stycznia 1983 r. do 31 października 1992 r.
w Kombinacie (...) w N. Zakład Rolny w D., który to okres pracy Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. zaliczył w całości do pracy świadczonej w warunkach szczególnych.

Mając powyższe na względzie, apelujący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku
w całości oraz poprzedzającej go decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział
w T. z dnia 1 czerwca 2016 r. i przyznanie J. M. prawa
do emerytury; ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania przez Sąd I instancji oraz o zasądzenie od organu rentowego kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego (o ile zostaną one poniesione) za II instancję, według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja ubezpieczonego nie zasługuje na uwzględnienie. Nie zawiera bowiem zarzutów skutkujących koniecznością zmiany bądź uchylenia zaskarżonego wyroku.

Przedmiotem sporu między stronami było, czy wnioskodawca J. M. spełnił kumulatywne przesłanki warunkujące nabycie prawa do emerytury w wieku obniżonym, przewidzianej w art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach
i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227
ze zm.) w zw. z art. 32 tej ustawy, w szczególności przesłankę legitymowania się 15-letnim stażem zatrudnienia w warunkach szczególnych.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, w powyższym zakresie Sąd Okręgowy w sposób prawidłowy ustalił stan faktyczny w oparciu o zgromadzony w sprawie materiał dowodowy, zaś w swych ustaleniach i wnioskach nie wykroczył poza ramy swobodnej oceny wiarygodności i mocy dowodów wynikające z przepisu art. 233 k.p.c., nie popełnił on też błędów w rozumowaniu w zakresie zarówno ustalonych faktów, jak też ich kwalifikacji prawnej, albowiem prawidłowo zinterpretował i zastosował odpowiednie przepisy prawa.

Sąd Apelacyjny w całości podziela trafne i rzeczowe rozważania Sądu I instancji przyjmując je za punkt wyjścia oceny własnej i nie widząc potrzeby ich powielania.
Wobec gruntownej analizy zebranego sprawie materiału dowodowego i rozważań Sądu Okręgowego, Sąd Apelacyjny nie dostrzegł uzasadnienia dla podnoszonego w apelacji zarzutu przekroczenia granic swobodnej oceny dowodów, czy też poczynienia ustaleń sprzecznych z zebranym w sprawie materiałem dowodowym. Zdaniem Sądu odwoławczego to właśnie zaproponowana przez skarżącego ocena dowodów pomija zawarte w kodeksie postępowania cywilnego reguły rządzące postępowaniem dowodowym i nie uwzględnia istotnych okoliczności, na jakie zwrócił uwagę Sąd Okręgowy, a które miały wpływ
na rozstrzygnięcie sprawy.

Sąd Apelacyjny zaakceptował w całości ustalenia faktyczne Sądu pierwszej instancji, traktując je jak własne, nie widząc w związku z tym konieczności ich ponownego szczegółowego przytaczania (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 listopada 1998 r., I PKN 339/98, OSNP 1999, nr 24, poz. 776). Sąd odwoławczy w pełni podziela także ocenę prawną, jakiej dokonał Sąd pierwszej instancji, uznając ją za wyczerpującą, a tym samym nie ma potrzeby powtarzać w całości trafnego wywodu prawnego (por. wyroki Sądu Najwyższego
z dnia 16 lutego 2006 r., IV CK 380/05, LEX nr 179977; z dnia 16 lutego 2005 r., IV CK 526/04, LEX nr 177281).

Na wstępie rozważań należy zwrócić uwagę, że głównym motywem przyświecającym ustawodawcy w stworzeniu instytucji przewidzianej w art. 184 ustawy o emeryturach
i rentach z FUS było założenie, że praca wykonywana w szczególnych warunkach stale
i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku przyczynia się
do szybszego obniżenia wydolności organizmu, dlatego też osoba wykonująca taką pracę ma prawo do emerytury wcześniej niż inni ubezpieczeni. Za pracowników zatrudnionych
w szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia. Praca
w warunkach szczególnych to praca, w której pracownik w znaczny sposób jest narażony
na niekorzystne dla zdrowia czynniki. Pamiętać należy, iż prawo do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym stanowi odstępstwo od zasady wyrażonej w art. 24 i 27 ustawy
o emeryturach i rentach z FUS i określonego w nim wieku emerytalnego, tak więc przepisy regulujące to prawo należy interpretować w sposób gwarantujący zachowanie celu uzasadniającego to odstępstwo.

W tym kontekście przypomnieć należy, iż dla uznania danej pracy jako wykonywanej w warunkach szczególnych konieczne jest wykonywanie takiej pracy na konkretnie tak zakwalifikowanym stanowisku pracy. Rodzaje prac w warunkach szczególnych
lub w szczególnym charakterze wymienione zostały w wykazie „A" stanowiącym załącznik do cytowanego wyżej rozporządzenia, zaś poszczególne stanowiska pracy w warunkach szczególnych - w zarządzeniach „resortowych" poszczególnych ministrów, wydanych
na podstawie delegacji zawartej w przepisie § 1 ust. 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. Za pracę w warunkach szczególnych może zostać uznane wyłącznie zatrudnienie wymienione w ww. przepisach, choćby inny rodzaj zatrudnienia, nie mieszczący się w tym katalogu, wiązał się - zwłaszcza w subiektywnym przekonaniu pracownika -
ze szkodliwym oddziaływaniem na jego stan zdrowia. Decydującą rolę w analizie charakteru pracy ubezpieczonego z punktu widzenia uprawnień emerytalnych ma możliwość jej zakwalifikowania wyłącznie pod którąś z pozycji wspomnianego załącznika
do rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r.

Sąd Apelacyjny podkreśla, na co zwracał również uwagę Sąd I instancji, że niezbędną cechą pozwalającą na uznanie danego zatrudnienia za wykonywane w szczególnych warunkach w rozumieniu rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. jest również wykonywanie pracy stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku. Stanowi o tym przepis § 2 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego
1983 r., wskazując przez to, że intencją ustawodawcy było zawężenie zakresu okresów szczególnych tylko do tych okresów zatrudnienia, w których praca w warunkach szczególnych była faktycznie wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy.

Zaznaczyć trzeba, że tylko okresy wykonywania zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy kreują i wypełniają weryfikowalne kryterium uznania pracy o cechach znacznej szkodliwości dla zdrowia lub znacznego stopnia uciążliwości, lub wymagającej wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia. Taki sam warunek odnosi się do wymagania stałego wykonywania takich prac, co oznacza, że krótsze dobowo (nie w pełnym wymiarze obowiązującego czasu pracy na danym stanowisku),
i nie stałe świadczenie pracy wyklucza dopuszczalność uznania pracy za świadczoną
w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wskutek niespełnienia warunku stałej znacznej szkodliwości dla zdrowia lub stałego znacznego stopnia uciążliwości wykonywanego zatrudnienia (vide: wyrok SN z 19 września 2007 r., III UK 38/07, OSNP 2008/21-22/329).

W tym miejscu warto przywołać tezę wyroku Sądu Najwyższego z dnia
8 czerwca 2011 r., I UK 393/10, LEX nr 950426, która stanowi, iż: „Praca w szczególnych warunkach to praca wykonywana stale (codziennie) i w pełnym wymiarze czasu pracy
(przez 8 godzin dziennie, jeżeli pracownika obowiązuje taki wymiar czasu pracy)
w warunkach pozwalających na uznanie jej za jeden z rodzajów pracy wymienionych
w wykazie stanowiącym załącznik do rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego oraz wzrostu emerytur i rent dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze”.

Nie jest dopuszczalne uwzględnianie do okresów pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, wymaganych do nabycia prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnym, innych równocześnie wykonywanych prac w ramach dobowej miary czasu pracy, które nie oddziaływały szkodliwie na organizm pracownika. Stanowisko takie wyraził Sąd Najwyższy m. in. w wyroku z dnia 4 czerwca 2008 r. (II UK 306/07, OSNP 2009/21-22/290)
oraz w wyroku z dnia 3 grudnia 2013 r. (I UK 181/13, LEX nr 1467148). Tym bardziej brak jest podstaw do kwalifikowania do stażu pracy w warunkach szczególnych całych okresów pracy w ramach zatrudnienia u tego samego pracodawcy, w których ubezpieczony ewidentnie wykonywał pracę innego rodzaju niż praca wykonywana przez niego w innych okresach,
a posiadająca charakter pracy w warunkach szczególnych.

Właśnie powyższa argumentacja przesądziła o treści rozstrzygnięcia Sądu
I instancji. Zważyć należy, że Sąd I instancji, dokonując gruntownej analizy charakteru obowiązków rzeczywiście wykonywanych przez wnioskodawcę, doszedł do wniosku, iż część z tych prac była pracami kwalifikowanymi jako wykonywane w warunkach szczególnych. Dotyczy to pracy na stanowiskach zacierowego, aparatowego i fermentacyjnego oraz wykonywanej w zastępstwie pracy palacza w kotłowni przy obsłudze ręcznej pieca opalanego węglem – wykonywanych przy produkcji spirytusu, które jednak, jak wynika z prawidłowo zinterpretowanych przez Sąd Okręgowy zeznań ubezpieczonego oraz świadków,
w szczególności A. P., nie były wykonywane przez wnioskodawcę
przez cały rok, ale z wyłączeniem okresu letniego. Sąd Apelacyjny podziela przy tym wniosek Sądu I instancji, że okres pracy na stanowiskach zacierowego, aparatowego, fermentacyjnego oraz palacza, tj. stanowiskach zaliczonych do katalogu prac w warunkach szczególnych, można uznać za pewny od września do kwietnia każdego roku. Świadek H. K. wskazała jedynie ogólnie, że prace remontowe pracownicy gorzelni wykonywali latem, jednak świadek A. P. sprecyzował, że przerwa trwała od czerwca, lipca do września; w maju, czerwcu nie pracowano już przy produkcji alkoholu, a zaczynano
z końcem sierpnia, nadto - oprócz wykonywania prac remontowych, pracownikom udzielano wówczas również urlopów. Świadek zeznał, że w okresie tym gorzelnia „stała”, nie znajduje zatem potwierdzenia podnoszone w apelacji twierdzenie jakoby prace remontowe wynikały
z technologii produkcji spirytusu i były normalnym etapem jego produkcji.
Ze zgromadzonego materiału dowodowego nie sposób wyprowadzić takiego wniosku, ubezpieczony nie żadnych zaoferował dowodów na poparcie swojego stanowiska ani nie wyjaśnił, na którym ze stanowisk wymienionych w wykazie resortowym miałby wówczas pracować. Logicznym jest bowiem, że praca zacierowego, aparatowego, fermentacyjnego oraz palacza, tj. na stanowiskach bezpośrednio związanych z produkcją spirytusu, nie ma związku z pracami o charakterze polowym czy remontowym.

Trafne jest zatem ustalenie Sądu I instancji, iż wnioskodawca od maja do sierpnia każdego roku spornego okresu zatrudnienia w Gorzeli Rolniczej w D. nie wykonywał pracy, którą można by zakwalifikować jako pracę w warunkach szczególnych.
W szczególności, skoro w okresach tych nie była prowadzona produkcja spirytusu, ubezpieczony z całą pewnością nie mógł wówczas wykonywać obowiązków zacierowego, aparatowego, fermentacyjnego, jak również palacza (świadek zeznał, że piec pracował tylko, gdy „szła” produkcja).

Sąd Apelacyjny miał na względzie, iż w orzecznictwie sądowym ugruntował się stanowisko, zgodnie z którym wykonywanie innych czynności nie powoduje utraty charakteru pracy w szczególnych warunkach jedynie w dwóch sytuacjach. Po pierwsze, w sytuacji, kiedy inne równocześnie wykonywane prace stanowią integralną część (immanentną cechę) większej całości dającej się zakwalifikować pod określoną pozycję załącznika
do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze
(zob. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 6 grudnia 2007 r., III UK 62/07, LEX Nr 375653; dnia 5 maja 2009 r., I UK 4/09, LEX Nr 509022 oraz z dnia 11 marca 2009 r., II UK 243/08
i tam powołane wcześniejsze orzecznictwo). Po drugie, ma to miejsce wówczas,
gdy czynności wykonywane w warunkach nienarażających na działanie czynników szkodliwych dla zdrowia mają charakter incydentalny, dorywczy, uboczny
(zob. np. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 22 stycznia 2008, I UK 210/07, OSNP 2009
nr 5-6, poz. 75 oraz z dnia 22 kwietnia 2009 r., II UK 333/08, LEX nr 1001310).

Sytuacja wnioskodawcy w rozpatrywanym zakresie nie jest jednak adekwatna
do przedstawionych powyżej wyjątków. Zaoferowany przez strony materiał dowodowy nie daje podstaw do ustalenia, iż czynności remontowe wnioskodawca wykonywał krótkotrwale, Wręcz przeciwnie, jak wynika z zeznań świadków i ubezpieczonego, czynności te prowadzono przez cały okres letni, gdy gorzelnia nie prowadziła produkcji. Z całą też pewnością, co wyjaśniono powyżej, prace remontowe i prace polowe nie są częścią – uznanych za prace w warunkach szczególnych – prac przy produkcji alkoholi. Czynności te miały całkowicie odrębny charakter względem czynności wykonywanych
przez wnioskodawcę przy produkcji spirytusu – zarówno pod względem rodzaju, jak i czasu ich wykonywania.

Ustalenie, że ubezpieczony przez osiem miesięcy w roku faktycznie pracował
w warunkach szczególnych nie przekłada się na automatyczne uznanie, że pracę taką wykonywał stale przez cały rok. Z materiału dowodowego, w tym zeznań samego ubezpieczonego, wynika jednoznacznie, że w miesiącach letnich wnioskodawca wykonywał prace niezwiązane z produkcją spirytusu. Nie wykazano, aby mieściły się one w katalogu prac wykonywanych w szczególnych warunkach.

Dowodem na powyższe nie jest, jak podniesiono w apelacji, fakt, iż praca ubezpieczonego w gorzelni w spornym okresie 1992 – 1997 była , pomimo zmiany właściciela, kontynuacją pracy wykonywanej przez niego w latach 1983 – 1992
w Kombinacie (...) w N. – Zakład Rolny w D., która została zaliczona przez organ rentowy do stażu pracy
w warunkach szczególnych. Ponownie należy zwrócić uwagę, że wnioskodawca nie wykazał, iż praca w kwestionowanym przez pozwanego okresie od roku 1992 do roku 1997 przez cały czas wykonywana była na stanowiskach zaliczonych do pracy w warunkach szczególnych. Bez znaczenia dla oceny powyższego pozostaje zatem okoliczność, czy we wcześniejszych latach praca ta, choć de facto w tym samym zakładzie pracy, wykonywana była na takich samych, czy też odmiennych zasadach. Podkreślić przy tym należy, że okres od 21 stycznia 1983 r. do 31 października 1992 r. został w całości wskazany w wystawionym wnioskodawcy świadectwie wykonywania pracy w szczególnych warunkach z dnia 29 stycznia 2016 r. (k. 22 akt ZUS) jako okres zatrudnienia, stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, na stanowisku aparatowego produkcji spirytusu, a zatem na stanowisku zaliczonym do katalogu prac
w warunkach szczególnych. Wobec niekwestionowania powyższego przez pozwanego oraz przy braku materiału dowodowego pozwalającego na dokonanie w tym zakresie odmiennych ustaleń, Sąd odwoławczy nie znalazł podstaw do uznania, jakoby także okres zatrudnienia wnioskodawcy w gorzelni w latach 1983 – 1992 nie mógł zostać w całości zaliczony do staży pracy w warunkach szczególnych.

Podkreślenia w tym miejscu wymaga, że również w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych obowiązuje zasada kontradyktoryjności wyrażona w art. 232 k.p.c. w zw. z art. 6 k.c. Zgodnie z zasadą kontradyktoryjności ciężar dowodu spoczywa na stronach postępowania cywilnego. To one, a nie sąd, są wyłącznym dysponentem toczącego się postępowania i one wreszcie ponoszą odpowiedzialność za jego wynik. Przepis art. 6 k.c. stanowi, iż ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne. Przepis art. 232 § 1 zd. 1 k.p.c. stanowi natomiast odpowiednio, że strony są obowiązane wskazywać dowody dla stwierdzenia faktów, z których wywodzą skutki prawne. Sąd Najwyższy charakteryzując art. 232 k.p.c., stwierdził, że na sądzie rozpoznającym sprawę nie spoczywa powinność zarządzania dochodzeń mających na celu uzupełnienie i wyjaśnienie twierdzeń stron oraz poszukiwanie dowodów na ich udowodnienie. Do sądu nie należy przeprowadzanie z urzędu dowodów zmierzających do wyjaśnienia okoliczności istotnych
dla rozstrzygnięcia sprawy (art. 232 k.p.c.). Obowiązek przedstawienia dowodów spoczywa na stronach (art. 3 k.p.c.), a ciężar udowodnienia faktów mających dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie (art. 227 k.p.c.) spoczywa na stronie, która z faktów tych wywodzi skutki prawne - art. 6 k.c. (zob. wyroki SN: z dnia 17 grudnia 1996 r., I CKU 45/96, OSNC 1997,
nr 5-6, poz. 76, wyrok SA w Poznaniu z dnia 29 grudnia 2003 r., I ACa 1457/03, OSA 2005, z. 3, poz.12, wyroki SN: z dnia 11 lipca 2001 r., V CKN 406/00, Lex nr 52321, z dnia
12 kwietnia 2000 r., IV CKN 22/00, Lex nr 52438).

Ubezpieczony, jak już wielokrotnie wskazywano, nie udowodnił, aby wykonywał pracę w warunkach szczególnych przez cały sporny okres zatrudnienia w G. Rolniczej w D.. Udowodnienie takiej pracy w wymiarze 3 lat i 2 miesięcy i dodanie jej
do uznanego przez pozwany organ okresu 13 lat, 7 miesięcy i 6 dni, nie daje wymaganego
15-letniego stażu zatrudnienia w warunkach szczególnych, a jedynie 13 lat, 6 miesięcy i 6 dni.

W tym stanie rzeczy, uznając, że zaskarżone orzeczenie nie narusza żadnych norm prawa procesowego ani materialnego, a podniesione w apelacji zarzuty okazały się chybione, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację ubezpieczonego, jak w sentencji wyroku.

SSA Grażyna Czyżak SSA Daria Stanek SSA Jerzy Andrzejewski