Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 3 kwietnia 2017 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie VI Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący - Sędzia SA Aleksandra Kempczyńska (spr.)

Sędziowie: SA Beata Waś

SO del. Magdalena Sajur – Kordula

Protokolant: starszy sekretarz sądowy Magdalena Męczkowska

po rozpoznaniu w dniu 23 marca 2017 roku w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa (...) S.A. w K.

przeciwko Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów

o stwierdzenie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie – Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów

z dnia 29 listopada 2013 r., sygn. akt XVII AmA 24/12

I.  zmienia zaskarżony wyrok częściowo w ten sposób, że:

1.  w punkcie pierwszym:

a.  uchyla decyzję Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów nr (...) z dnia 12 grudnia 2011 roku w punkcie pierwszym oraz trzecim podpunkt pierwszy;

b.  zmienia zaskarżoną decyzję w punkcie trzecim podpunkt drugi w ten sposób, że nałożoną tam karę obniża do kwoty 300.000 zł (trzysta tysięcy złotych);

2.  w punkcie drugim zasądza od Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów na rzecz (...) S.A. w K. kwotę 942,75 zł (dziewięćset czterdzieści dwa złote siedemdziesiąt pięć groszy) tytułem zwrotu kosztów procesu;

II.  w pozostałej części apelację oddala;

III.  zasądza od Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów na rzecz (...) S.A. w K. kwotę 885 zł (osiemset osiemdziesiąt pięć złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt VI ACa 153/14

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 12 grudnia 2011 roku (...) Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, działając na podstawie art. 26 ust. 1 ustawy z dnia 16 lutego 2007 roku o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. Nr 50, poz. 331 ze. zm.) (dalej jako: „uokik”) po przeprowadzeniu postępowania w sprawie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów uznał za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów działanie (...) S.A. z siedzibą w K., polegające na zamieszczeniu w stosowanych wzorcachumów pn.:

1.„Umowa o świadczenie usług dystrybucji energii elektrycznej nr …” postanowień o treści:

1) „Jeżeli (...) nie dopełnia obowiązku określonego w § 3 ust. 2.o. (...) uznaje za skuteczne doręczenie wszelkich powiadomień na dotychczasowy adres.”, które jest postanowieniem umownym, wpisanym do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone;

2) „Spory mogące wynikać w trakcie realizacji Umowy, a nie podlegające kompetencji Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki podlegają rozstrzygnięciu sądu powszechnego – właściwego dla siedziby (...), które jest postanowieniem umownym, wpisanym do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone;

2.„Umowa o przyłączenie…” postanowień o treści:

1) „(...) przysługuje prawo odstąpienia od niniejszej umowy ze skutkiem natychmiastowym w sytuacji gdy Podmiot Przyłączany nie uiści pierwszej raty opłaty za przyłączenie, określonej w ust. 2, w terminie 30 dni od wymaganego terminu zapłaty”, które jest postanowieniem umownym, wpisanym do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone;

2) „Ewentualne spory wynikłe przy wykonywaniu niniejszej umowy Strony będą rozstrzygać w drodze negocjacji, a w przypadku niemożności osiągniecia porozumienia spory te rozstrzygać będzie sad miejscowo właściwy dla siedziby (...) lub jego jednostki organizacyjnej uprawnionej do zawarcia niniejszej umowy.”, które jest postanowieniem umownym, wpisanym do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone;

3.„Umowa nr o przebudowę sieci elektroenergetycznej” postanowień o treści:

1) „Przedsiębiorstwu Sieciowemu przysługuje prawo odstąpienia od umowy w przypadku, gdy w terminie 45 dni od daty wymaganego terminu zapłaty Inwestor nie uiści zaliczki, określonej w ust. 2”, które jest postanowieniem umownym, wpisanym do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone;

2) „Ewentualne spory wynikłe przy wykonywaniu niniejszej umowy Strony będą rozstrzygać w drodze negocjacji, a w przypadku niemożności osiągniecia porozumienia spory te rozstrzygać będzie sąd miejscowo właściwy dla siedziby Przedsiębiorstwa Sieciowego lub jego jednostki organizacyjnej uprawnionej do zawarcia niniejszej umowy.”, które jest postanowieniem umownym, wpisanym do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone;

4.„Porozumienie nr o przebudowę sieci elektroenergetycznej.”

1) „Ewentualne spory wynikłe przy wykonywaniu niniejszej umowy Strony będą rozstrzygać w drodze negocjacji, a w przypadku niemożności osiągniecia porozumienia spory te rozstrzygać będzie sąd miejscowo właściwy dla siedziby lub jego jednostki organizacyjnej uprawnionej do zawarcia niniejszej umowy.”, które jest postanowieniem umownym, wpisanym do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone;

i stwierdził zaniechanie jej stosowania z dniem 23 sierpnia 2011 r.

W pkt II decyzji uznał za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów, o której mowa w art. 24 ust. 1 i ust. 2 pkt uokik, działanie (...) S.A. z siedzibą w K., polegającą na naruszeniu obowiązku udzielania konsumentom rzetelnej, prawdziwej i pełnej informacji, poprzez zaniechanie umieszczenia w stosowanym wzorcu umowy pn. „Umowa o świadczenie usług dystrybucji energii elektrycznej nr …” postanowień określających: wysokość bonifikaty za niedotrzymanie parametrów oraz standardów jakościowych obsługi odbiorcy, co stanowi naruszenie obowiązku informacyjnego określonego w art. 5 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne (tj. Dz.U. z 2006 r. Nr 89, poz. 625 ze zm.) i nakazał zaniechanie jej stosowania.

W pkt III na podstawie art. 106 ust. 1 pkt uokik oraz stosownie do art. 33 ust. 4, ust. 5 i ust. 6 tej ustawy, nałożył na (...) SA w K., z tytułu naruszenia zakazu, o którym mowa w art. 24 ust. 1 i ust. 2 pkt 1 uokik w zakresie opisanym w punkcie I sentencji decyzji karę pieniężną w wysokości 961.887 zł płatną do budżetu państwa, a z tytułu naruszenia zakazu, o jakim mowa w art. 24 ust. 1 i ust. 2 pkt 2 uokik w zakresie opisanym w punkcie II sentencji decyzji karę pieniężną w wysokości 901.769 zł płatną do budżetu państwa.

Odwołaniem od powyższej decyzji (...) domagał się uchylenia jej w całości, zarzucając Prezesowi UOKiK:

a.  naruszenie przepisu art. 28 uokik poprzez błędne przyjęcie, że w niniejszej sprawie nie występowały przesłanki do wydania decyzji zobowiązującej, przewidzianej w tym przepisie, co stanowi również naruszenie art. 11 kpa oraz art. 2 i 32 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej;

b.  naruszenie przepisów art. 24 ust. 1 i 2 uokik poprzez błędne przyjęcie, że praktyki określone w punkcie 1 ppkt 1 – 3 oraz w pkt II decyzji stanowią naruszenie zbiorowych interesów konsumentów;

c.  naruszenie przepisu art. 385 ¹ k.c. poprzez błędne przyjęcie, iż stosowane przez (...) postanowienia umów wskazane punkcie 1 ppkt 1 – 3 kształtują prawa i obowiązku konsumentów w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając ich interesy;

d.  naruszenie przepisu art. 106 ust. 1 pkt 4 uokik w zw. z art. 111 uokik oraz art. 6 i 8 k.p.a. oraz art. 32 Konstytucji RP poprzez nieuwzględnienie przy ustalaniu wysokości kary pieniężnej okoliczności, wskazujących znikomy stopień winy powoda w związku ze stosowaniem zakwestionowanych praktyk, nieuwzględnienie pełnej współpracy powoda z pozwanym w toku postępowania administracyjnego jako przesłanki łagodzącej wymiar kary, błędne przyjęcie, że powód stosował, naruszając przepis art. 24 ust. 2 pkt 1 uokik, zakwestionowane w toku postępowania postanowienia zawarte we wzorcu „Umowa o świadczenie usługi dystrybucji energii elektrycznej nr …” przez okres 7 lat.

W oparciu o podniesione zarzuty wniósł o uchylenie decyzji w całości w oparciu o zarzut a. Natomiast w przypadku nieuwzględnienia powyższego wniosku (...) wniósł o zmianę decyzji w całości w oparciu o zarzut wskazany w pkt a poprzez zastąpienie pkt I, II i III zamieszczonych w sentencji decyzji następującą treścią:

a) zawieranie od dnia uprawomocnienia się decyzji kończącej niniejsze postępowanie nowych umów, zgodnie z odpowiednimi wzorcami umów, w których nie występują klauzule zakwestionowane w niniejszym postępowaniu, tzn.:

• umów o świadczenie usług dystrybucji energii elektrycznej (dla grup taryfowych G) – zgodnie z wzorcem wprowadzonym w życie do obrotu konsumenckiego w dniu 1 września 2011 r.;

• umów o przebudowę sieci elektroenergetycznej, na obszarze działania byłej (...) S.A. - zgodnie z nowym wzorcem wprowadzonym w życie z dniem 3 i 23 sierpnia 2011 r.;

• porozumień o przebudowę sieci elektroenergetycznej, na obszarze działania byłej (...) S.A. - zgodnie z nowym wzorcem porozumienia, który został wprowadzony do obrotu konsumenckiego z dniem 23 sierpnia 2011 r.;

• umów o przyłączenie - zgodnie z nowym wzorcem umowy o przyłączenie przesłanym Prezesowi UOKiK wraz z pismem z dnia 23 września 2011 r.;

a w przypadku dokonania zmian w/w wzorców przez powoda w przyszłości – do niezamieszczania w kolejnych wzorach następujących klauzul, zakwestionowanych w niniejszym postępowaniu.

b) zamieszczenie we wzorcu umowy o świadczenie usług dystrybucji energii elektrycznej (z grup taryfowych G) postanowień, zgodnie z którymi do umowy dołącza się aktualną taryfę oraz zgodnie z którymi powód zobowiązany jest do doręczenia odbiorcom informacji o wejściu w życie zmian taryfy lub informacji o wejściu w życie nowej taryfy wraz z treścią zmienionych lub nowych postanowień, w terminach przewidzianych w ustawie z dnia 10 kwietnia 1997 r. – Prawo energetyczne;

c) wystąpienie do konsumentów z propozycją zmian kwestionowanych przez Prezesa UOKiK postanowień we wszystkich zawartych i nadal obowiązujących umowach zawierających te postanowienia poprzez przesłanie do tych konsumentów podpisanych przez (...) S.A. aneksów, zmieniających kwestionowane klauzule na klauzule w w/w wzorcach umów, z uwzględnieniem pkt b, względnie wedle wyboru powoda - zawarcie nowych umów zgodnych z wymienionymi w punkcie a) w związku z pkt b) powyżej wzorcami umów, przy czym stosowne pisma zawierające powyższą propozycję oraz odpowiednio, podpisany przez (...) aneks lub podpisaną umowę zostałby wysłane przez powoda do odbiorców w terminie 2 miesięcy od dnia uprawomocnienia się decyzji;

d) przekazania Prezesowi UOKiK, w terminie 3 miesięcy od dnia uprawomocnienia się decyzji, informacji o stopniu realizacji zobowiązania nałożonego zgodnie z pkt a) oraz b) i c) poprzez dostarczenie odpowiednich dokumentów świadczących o zmianie zakwestionowanej praktyki.

W przypadku nie uwzględnienia powyższych wniosków (...) wniósł o zmianę decyzji w części i wydanie orzeczenia co do istoty sprawy w ten sposób, że usunięciu z jej sentencji ulegną punkty:

a)  I ppkt 1 ppkt 1)

b)  I ppkt 2 ppkt 1)

c)  I ppkt 3 ppkt 1)

d)  II

oraz zostanie zmieniony pkt III poprzez odstąpienie od wymierzenia kary, albo istotne obniżenie kary przewidzianej w pkt III ppkt 1 oraz wykreślenie pkt III ppkt 2, a w przypadku nie uwzględnienia również tych wniosków o zmianę decyzji w części i wydanie orzeczenia co do istoty sprawy zmieniającego pkt III poprzez odstąpienie od wymierzenia kary, albo poprzez jej istotne obniżenie kar przewidzianych w pkt III ppkt 1 i 2.

Ponadto Odwołujący wniósł o zasądzenie od pozwanego na jego rzecz kosztów procesu według norm przepisanych, dopuszczenie dowodów wnioskowanych w odwołaniu.

W odpowiedzi na odwołanie Prezes UOKiK wniósł o jego oddalenie i zasądzenie kosztów postępowania. Ustosunkowując się do treści powyższych zarzutów Prezes UOKiK podniósł, iż są one nietrafne a w związku z tym odwołanie nie zasługuje na uwzględnienie. Równocześnie Prezes UOKiK podtrzymał swoje stanowisko przedstawione w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji.

Wyrokiem z dnia 29 listopada 2013 r. Sąd Okręgowy w Warszawie – Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów oddalił odwołanie i zasądził od powódki na rzecz pozwanego kwotę 360 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Powyższe rozstrzygnięcie zapadło w oparciu o następujące ustalenia faktyczne i ocenę prawną:

(...) Spółka Akcyjna z siedzibą w K. jest przedsiębiorcą wpisanym do Krajowego Rejestru Sądowego prowadzonego przez Sąd Rejonowy dla Wrocławia Fabrycznej we Wrocławiu, (...) Wydział (...) pod nr KRS: (...). Przedmiotem działalności spółki jest m.in. przesyłanie i dystrybucja energii elektrycznej. Według stanu na dzień 30 czerwca 2011 r., spółka obsługiwała 1.451.848 odbiorców indywidualnych rozliczanych w zespole grup taryfowych G, tj. odbiorców pobierających energię elektryczną m.in. na potrzeby gospodarstw domowych.

Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów wszczął postępowanie wyjaśniające, w ramach którego przeprowadził analizę wzorców umów stosowanych w obrocie konsumenckim przez przedsiębiorców, zajmujących się dystrybucją i sprzedażą energii elektrycznej dla klientów indywidualnych. W wyniku wskazanych wyżej czynności ustalono, iż w stosowanych przez (...) S.A. z siedzibą w K. (wówczas: (...) S.A. z siedziba we W.), wzorcach umów pn.:

1. „Umowa o świadczenie usług dystrybucji energii elektrycznej nr …”,

2. „Umowa o przyłączenie…”,

3. „Umowa nr o przebudowę sieci elektroenergetycznej”,

4. „Porozumienie nr o przebudowę sieci elektroenergetycznej”,

zamieszczono postanowienia umowne, które mogą być tożsame z klauzulami wpisanymi do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone pod nr 353, 1350 i 2206, zaś we wzorcu pn. „Umowa o świadczenie usług dystrybucji energii elektrycznej nr …” dopatrzono się możliwości naruszenia obowiązku informacyjnego, wynikającego z ustawy prawo energetyczne.

W związku z powyższym postanowieniem nr (...) z dnia 26 lipca 2011 r. Prezes UOKiK wszczął z urzędu postepowanie w sprawie podejrzenia stosowania przez spółkę praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów, o której stanowi art. 24 ust. 1 i ust. 2 pkt 1) i pkt 2) uokik, polegającej na umieszczeniu w stosowanych wzorcach umów postanowień, które są wpisane do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone, o którym mowa w art. 479 ⁴⁵ k.p.c. oraz na naruszeniu obowiązku udzielania konsumentom rzetelnej, prawdziwej, pełnej informacji.

Odpowiadając na zawiadomienie o wszczęciu postępowania w pismach z dnia 25 sierpnia 2011 r. i 23 września 2011 r. spółka oświadczyła, że w związku z opublikowanym w czerwcu 2011 r. Raportem Prezesa UOKiK „Pozycja konsumenta na rynku energii elektrycznej (Warszawa-Wrocław 2011)”, (...) S.A. zleciła przeprowadzenie analizy prawnej używanych przez nią postanowień umownych, w kontekście wykazanych w raporcie zastrzeżeń. Po opublikowaniu raportu, prace nad nowymi wzorcami umów prowadzone były z uwzględnieniem postanowień raportu. Opracowany i zweryfikowany pod względem formalno-prawnym wzorzec umowy o świadczenie usług dystrybucji dla odbiorców grup taryfowych G (konsumentów), został wprowadzony do stosowania z dniem 24 sierpnia 2011 r. W przygotowanym wzorcu (...) S.A. zastosowała postanowienia, które uwzględniają uwagi Prezesa Urzędu zawarte w raporcie, a następnie w postanowieniu o wszczęciu przedmiotowego postępowania.

W zakresie wzorców umowy o przyłączenie zmienione postanowienia, odnoszące się do postanowień umownych, kwestionowanych przez Prezesa Urzędu, zostały wprowadzone w życie aneksem nr (...) z dnia 3 sierpnia 2011 r. oraz aneksem nr (...) z dnia 23 sierpnia 2011 r. do Zarządzenia nr (...) Dyrektora Generalnego (...) S.A. z dnia 10 kwietnia 2005 r. w sprawie wprowadzenia „Elementów umów o przyłączenie”, natomiast w zakresie umowy i porozumienia o przebudowę sieci elektroenergetycznej aneksem nr (...) z dnia 3 sierpnia 2011 r. oraz aneksem nr (...) z dnia 23 sierpnia 2011 r. do Zarządzenia nr (...) Dyrektora Generalnego (...) S.A. z dnia 16 grudnia 2005 r. w sprawie wprowadzenia do stosowania dokumentów wykorzystywanych w procesie realizacji usuwania kolizji z siecią elektroenergetyczną (...) S.A. Na poparcie powyższych twierdzeń, spółka przedstawiła nowe brzmienie poszczególnych postanowień umownych.

W toku postępowania strona zawiadomiła Prezesa Urzędu, że z dniem 1 września 2011 r. (tj. po dacie wszczęcia przedmiotowego postepowania), nastąpiło połączenie spółek: (...) S.A. z siedzibą we W. oraz (...) S.A. z siedzibą w K., w wyniku czego powstała (...) S.A. z siedzibą w K.. Połączenie nastąpiło poprzez przejecie majątku (...) S.A. przez spółkę (...) S.A., w trybie art. 492 § 1 pkt 1 k.s.h. Następnie dokonano zmiany nazwy firmy z (...) S.A. na (...) S.A. Zmianie uległa także siedziba strony postepowania, która obecnie znajduje się w K..

W piśmie z dnia 21 października 2011 r., uzupełnionym pismem z dnia 9 i 21 listopada 2011 r., spółka wniosła o wydanie przez Prezesa Urzędu, w trybie art. 28 uokik, decyzji zobowiązującej do podjęcia działań zmierzających do zapobieżenia zarzucanym naruszeniom zbiorowych interesów konsumentów poprzez wykonanie następujących zobowiązań:

a) zawieranie od dnia uprawomocnienia się decyzji kończącej przedmiotowe postepowanie administracyjne nowych umów zgodnie z odpowiednimi wzorcami umów, w których kwestionowane klauzule nie występują, tzn.:

• umów o świadczenie usług dystrybucji energii elektrycznej (dla grup taryfowych G) – zgodnie z wzorcem wprowadzonym w życie do obrotu konsumenckiego w dniu 1 września 2011 r.;

• umów o przebudowę sieci elektroenergetycznej, na obszarze działania byłej (...) S.A. - zgodnie z nowym wzorcem wprowadzonym w życie z dniem 3 i 23 sierpnia 2011 r.;

• porozumień o przebudowę sieci elektroenergetycznej, na obszarze działania byłej (...) S.A. - zgodnie z nowym wzorcem porozumienia, który został wprowadzony do obrotu konsumenckiego z dniem 23 sierpnia 2011 r.;

• umów o przyłączenie - zgodnie z nowym wzorcem umowy o przyłączenie;

b) wprowadzenie do wzorca umowy o świadczenie usług dystrybucji, stosowanego w relacjach z odbiorcami z grup taryfowych G, postanowienia zobowiązującego (...) S.A. do załączenia aktualnej taryfy do umowy o świadczenie usług dystrybucji oraz do doręczania odbiorcy informacji o wejściu w życie zmian taryfy lub informacji o wejściu w życie nowej taryfy wraz z treścią zmienionych lub nowych postanowień, w terminach przewidzianych w ustawie z dnia 10 kwietnia 1997 r. – Prawo energetyczne;

c) doręczanie odbiorcom z grup taryfowych G aktualnej taryfy przed zawarciem umowy o świadczenie usług dystrybucji oraz doręczanie odbiorcom z w/w grup informacji o wejściu w życie każdej zmiany taryfy lub o wejściu w życie nowej taryfy wraz z treścią zmienionych lub nowych postanowień w terminach przewidzianych w ustawie z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne;

d) wystąpienie do konsumentów z propozycją zmian kwestionowanych przez Prezesa UOKiK postanowień we wszystkich zawartych i nadal obowiązujących umowach zawierających kwestionowane klauzule tzn.:

• umów o świadczenie usług dystrybucji energii elektrycznej (dla grup taryfowych G),

• umów o przebudowę sieci elektroenergetycznej, na obszarze działania byłej (...) S.A.,

• porozumień o przebudowę sieci elektroenergetycznej, na obszarze działania byłej (...) S.A.,

• umów o przyłączenie (które nie zostały jeszcze wykonane), poprzez przesłanie do tych konsumentów podpisanych przez (...) S.A. aneksów zmieniających kwestionowane klauzule;

e) przekazania Prezesowi UOKiK, w terminie 3 miesięcy od dnia uprawomocnienia się decyzji, informacji o stopniu realizacji zobowiązania nałożonego zgodnie z w/w punktami, poprzez dostarczenie odpowiednich dokumentów świadczących o zmianie zakwestionowanej praktyki.

Pismem z dnia 23 listopada 2011 r. Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów zawiadomił, że zostało zakończone gromadzenie materiału dowodowego w postępowaniu administracyjnym i poinformował, że strona lub jej pełnomocnicy mogą zapoznać się z aktami sprawy.

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o dokumenty powołane wyżej, które zostały zgromadzone przez Prezesa UOKiK w toku postępowania administracyjnego. Prawdziwości tych dokumentów żadna ze stron nie kwestionowała.

W ocenie Sądu Okręgowego odwołanie nie zasługuje na uwzględnienie, a podniesione w nim zarzuty nie mogły spowodować zmiany zaskarżonej decyzji.

Sąd wskazał, że w uzasadnieniu do odwołania powód podniósł, że w piśmie z dnia 21 października 2011 r., uzupełnionym pismem z dnia 9 i 21 listopada 2011 r., wniósł o wydanie przez Prezesa UOKiK, w trybie art. 28 uokik, decyzji zobowiązującej do podjęcia działań, zmierzających do zapobieżenia zarzucanym naruszeniom zbiorowych interesów konsumentów poprzez wykonanie zobowiązań ściśle określonych w tych pismach. Zdaniem powoda Prezes UOKiK dokonując błędnej, wyłącznie językowej wykładni art. 28 uokik, niewłaściwie ustalił treść normy prawnej. Niesłusznie przyjął, że zaniechanie stosowania kwestionowanych postanowień stoi na przeszkodzie zastosowaniu przepisu art. 28 uokik.

Powyższe zarzuty Sąd Okręgowy uznał za niezasadne. Stosownie do treści omawianego przepisu, jeżeli w toku postępowania w sprawie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów zostanie uprawdopodobnione - (...) że przedsiębiorca stosuje praktykę, o której mowa w art. 24, a przedsiębiorca, któremu jest zarzucane naruszenie tego przepisu, zobowiąże się do podjęcia lub zaniechania określonych działań zmierzających do zapobieżenia tym naruszeniom, Prezes UOKiK może (podkreślenie Sądu), w drodze decyzji, nałożyć obowiązek wykonania tych zobowiązań”. Zatem Prezes UOKiK jest uprawniony, a nie zobowiązany do wydania decyzji na podstawie art. 28 ust. 1. (tak też wypowiedział się Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów w wyroku z dnia z dnia 25 maja 2009 r. sygn. akt XVII Ama 98/08.). W ocenie Sądu nie można czynić Prezesowi UOKiK zarzutu nie wydania decyzji, skoro jej wydanie ma charakter fakultatywny. Ponadto wydanie decyzji zobowiązującej jest wyłącznie możliwe w sytuacji, gdy przedsiębiorca nadal stosuje zakwestionowane praktyki. Wydanie decyzji w momencie, gdy przedsiębiorca zaniechał stosowania zarzucanej mu praktyki jest zdaniem Sądu bezprzedmiotowe, skoro Prezes nie ma go do czego zobowiązywać.

Natomiast odnośnie praktyki zarzuconej powodowi w pkt II decyzji, to Sąd Okręgowy wskazał, że w odpowiedzi na odwołanie Prezes UOKiK wyjaśniał, że propozycje przedstawione przez (...) nie czyniły zadość prawidłowemu wypełnieniu obowiązku informacyjnego, o którym mowa w art. 5 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 roku Prawo energetyczne, co z kolei uzasadniało odmowę wydania decyzji w trybie art. 28 uokik ( „Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów. Komentarz pod red. C. Banasińskiego i E. Piontka, str. 481).

Przechodząc do pozostałych zarzutów podniesionych w odwołaniu Sąd Okręgowy stwierdził, że okoliczność stosowania przez spółkę w prowadzonej działalności wzorców umowy oraz fakt występowania w nich postanowień o treści przytoczonej przez Prezesa UOKiK w zaskarżonej decyzji nie były przez powoda kwestionowane w postępowaniu prowadzonym przez Prezesa UOKiK ani w złożonym odwołaniu.

W ocenie Sądu Okręgowego na podstawie zebranego w sprawie materiału dowodowego nie ma podstaw do stwierdzenia, że powód nie stosował zarzucanej mu praktyki. Powód nie udowodnił, że postanowienia wzorców umownych nie są tożsame z klauzulami wpisanymi do rejestru klauzul niedozwolonych, o którym mowa w art. 479 ⁴⁵ k.p.c. Zgodnie z art. 24 ust. 1 uokik zakazane jest stosowanie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów a według ust. 2 pkt 1 uokik za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów rozumie się godzące w nie bezprawne działanie przedsiębiorcy, w szczególności stosowanie postanowień wzorców umów, które zostały wpisane do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone, o którym mowa w art. 479 ⁴⁵ k.p.c.

Sąd Okręgowy wskazał, że wzorcem umownym są postanowienia umowne w postaci jednostronnie wprowadzonych klauzul umownych, na które konsument nie ma wpływu, zawarte w ogólnych warunkach umów, wzorcach umów, regulaminach umownych. Pojęcie wzorca umowy jest integralnie związane ze sposobem zawierania umów przez adhezję, czyli przez przystąpienie. O umowach takich mówi się jako o umowach adhezyjnych. Wzorzec umowy zakłada degenerację konsensusu, pojmowanego jako zgodę na treść konkretnych postanowień umownych. W kontekście stosowania wzorców umowy dochodzi do narzucenia woli silniejszego profesjonalisty, co prowadzi do asymetrii w rozkładzie praw i obowiązków. Konsument nie jest pytany o zgodę na treść wzorca; jeśli się nie zgodzi, jego potrzeba gospodarcza związana z zawarciem umowy nie znajdzie zaspokojenia. W umowie zawieranej na podstawie wzorca umownego trudno jest mówić o konsensusie w takim rozumieniu, w jakim występuje on w umowach indywidualnie negocjowanych (E. Łętowska, Europejskie prawo umów konsumenckim, Warszawa 2004, s. 255).

Treść art. 24 ust. 2 pkt 1 ustawy przesądza wyraźnie, że praktyką naruszającą zbiorowe interesy konsumentów jest stosowanie we wzorcu umowy postanowienia umownego, które zostało już wpisane do rejestru niedozwolonych postanowień umownych. Przepis ten nie wprowadza przy tym żadnych różnic między stosowaniem postanowienia o danej treści przez tego samego przedsiębiorcę, w tym samym wzorcu a stosowaniem wpisanego postanowienia przez tego samego przedsiębiorcę w zmienionym wzorcu. Uznanie za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów poprzez stosowanie postanowień wzorców umów wpisanych do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone jest konsekwencją wprowadzenia systemu kontroli wzorców (art. 479 ³⁸ k.p.c.).

Prezes UOKiK w zaskarżonej decyzji wskazał, że do Rejestru klauzul niedozwolonych, prowadzonego przez Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów zostały wpisane postanowienia wzorców umowy uznanych za niedozwolone na podstawie art. 479 ⁴⁵ k.p.c., będące tożsame z przedmiotowymi klauzulami zakwestionowanymi przez Prezesa UOKiK o brzmieniu:

a)  „Wszelkie sprawy jakie mogą powstać w związku z realizacją umowy strony będą rozstrzygać w drodze negocjacji, a w przypadku niemożności osiągniecia porozumienia przez Sąd miejscowo właściwy dla siedziby (...) S.A”. Postanowienie to zostało wpisane do rejestru w dniu 1 marca 2005 r., pod pozycją nr 353, na podstawie wyroku Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z dnia 18 października 2004 r. (sygn. akt XVII Amc 101/03);

b)  „Towarzystwo może również odstąpić od niniejszej umowy ze skutkiem natychmiastowym w przypadku, gdy Partycypant opóźni się powyżej 14 dni z wpłatą: a) którejkolwiek z rat określonych w par. 2 pkt. 3; b) dopłaty wynikającej z par. 2 pkt. 4; c) odsetek określonych w par. 2 pkt. 7” Postanowienie to zostało wpisane do rejestru w dniu 3 marca 2008 r., pod pozycją nr 1350, na podstawie wyroku Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z dnia 31 października 2007 r. (sygn. akt XVII AmC 90/07);

c)  „W razie zaniechania obowiązku niezwłocznego zawiadomienia banku o zmianie adresu, pisma wysłane do posiadacza rachunku pod dotychczasowy adres pozostawia się w dokumentacji rachunku ze skutkiem doręczenia, chyba że nowy adres jest znany bankowi”. Postanowienie to zostało wpisane do rejestru w dniu 28 lutego 2011 r., pod pozycją nr 2206 na podstawie Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z dnia 3 listopada 2010 r. (sygn. akt XVII AmC 1783/09).

Powód zarzucił, że zakwestionowane postanowienia są jedynie rzekomo zbieżne z tymi przez niego stosowanymi, co w ocenie Sądu Okręgowego nie znajduje potwierdzenia w materiale zgromadzonym w toku postępowania. Słuszne jest zdaniem Sądu w tym zakresie stanowisko Prezesa UOKiK, że dla uznania, iż klauzula stanowiąca przedmiot postępowania przed Prezesem UOKiK oraz klauzula wpisana do rejestru są tożsame w treści, nie jest konieczna identyczność porównywanych postanowień. Zabiegi stylistyczne, polegające na przestawieniu szyku zdania, zmianie użytych wyrazów, czy zastosowaniu synonimów, nie eliminują bowiem abuzywnego charakteru danego postanowienia. W celu uznania postanowień za tożsame wystarczy, żeby hipoteza klauzuli kwestionowanej w toku postępowania w sprawie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów mieściła się w hipotezie klauzuli wpisanej do rejestru. Pogląd powyższy Sąd uznał za ugruntowany również w orzecznictwie. W wyroku z dnia 25 maja 2005 roku (sygn. akt XVII AmA 46/04) Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów wskazał, iż „nie jest konieczna literalna zgodność porównywanych klauzul. Głównym czynnikiem przesądzającym powinien być, zdaniem Sądu, cel jakiemu ma służyć kwestionowana klauzula. Jeśli jest on zgodny z celem utworzenia klauzuli uznanej za niedozwoloną, można uznać, iż obie są tożsame”. Stanowisko to znalazło potwierdzenie w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 13 lipca 2006 roku (sygn. akt III SZP 3/06), w której Sąd podniósł, iż „stosowanie klauzuli o zbliżonej treści do klauzuli wpisanej do rejestru, która wywołuje takie same skutki, godzi przecież tak samo w interesy konsumentów, jak stosowanie klauzuli identycznej co wpisana do rejestru”.

W związku z powyższym, w ocenie Sądu Okręgowego Prezes UOKiK prawidłowo stwierdził, iż w celu wykazania bezprawności działań przedsiębiorcy konieczne jest ustalenie, że treść postanowień zawartych w stosowanym przez niego wzorcu umowy mieści się w hipotezach klauzul wpisanych do rejestru klauzul abuzywnych, a mianowicie kryterium tożsamości stosunków prawnych, których dotyczy klauzula kwestionowana i klauzula wpisana do rejestru, a także kryterium tożsamości treści klauzuli kwestionowanej z treścią klauzuli uznanej przez SOKiK za abuzywną.

W kontekście pierwszego kwestionowanego postanowienia pkt I.1.1) decyzji Sąd Okręgowy wskazał, że jest ono tożsame z postanowieniem wpisanym do rejestru pod nr 2206 (pkt c), albowiem kreuje fikcję doręczania pism kierowanych do konsumentów w razie, gdy nie zawiadomią oni na piśmie o zmianie adresu. Uzasadniając abuzywność tego rodzaju klauzuli, jak wymienione powyżej, SOKiK, w wyroku z dnia 17 sierpnia 2006 r. (Sygn. akt XVII Amc 100/05) stwierdził, iż uznany za niedozwolony zapis umowny „kształtuje sytuacje konsumenta niekorzystnie w porównaniu z sytuacją pozwanego, nakładając na konsumenta bardzo rygorystyczne skutki w zakresie odbierania korespondencji pozwanego, analogicznie jak przepisy k.p.c. w odniesieniu do korespondencji sądowej. Instytucja doręczenia zastępczego należy do prawa procesowego i negatywnie należy ocenić próbę jej adaptowania do obrotu gospodarczego, zwłaszcza gdy jedną ze stron umowy jest konsument oraz mając na uwadze art. 61 k.c., zgodnie z którym oświadczenie woli, które mabyć złożone innej osobie, jest złożone z chwilą, gdy doszło do niej w taki sposób, że mogła zapoznać się z jego treścią (…). Takie ukształtowanie obowiązków konsumenta rażąco narusza jego interesy i jest sprzeczne z dobrymi obyczajami”.

Sąd Okręgowy wskazał, że treść postanowienia stosowanego przez powoda również ustanawia fikcję skutecznego złożenia oświadczenia woli przez (...) i to w przypadku, gdy konsument pozbawiony byłby realnej możliwości zapoznania się z jego treścią. Rację ma zdaniem Sądu Prezes UOKiK, podnosząc w uzasadnieniu decyzji, że o ile w sytuacji niedochowania przez konsumenta obowiązku powiadomienia przedsiębiorstwa energetycznego o zmianie adresu do korespondencji można obciążyć go np. kosztami przesyłania korespondencji na nieaktualny adres, to niedopuszczalna jest regulacja sankcjonująca dokonanie przez przedsiębiorcę czynności, która w istocie nie nastąpiła. Zatem skutek stosowania kwestionowanego zapisu jest taki sam, jak tych, które zostały umieszczone w rejestrze, m.in., pod poz. 2206, co w tym wypadku przesądza w ocenie Sądu Okręgowego o tożsamości obu zapisów.

W piśmie procesowym z dnia 5 listopada 2013 roku powód, podtrzymując zarzuty podniesione w odwołaniu a mające świadczyć o braku cech abuzwyności zakwestionowanego postanowienia w pkt I 1 ppkt 1 decyzji powołał się na stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w wyroku z dnia 14 grudnia 2012 roku (sygn. akt I CSK 350/12, OSNC 90/7-8/2013), w którym stwierdzono, że „Zastrzeżenie w bankowym wzorcu umownym skutku doręczenia korespondencji, zawierającej oświadczenie woli banku, kierowanej wobec posiadacza rachunku pod adres znany bankowi, nie wyłącza oceny, czy doszło do naruszenia przez posiadacza rachunku obowiązku kontraktowego, wynikającego z art. 729 k.c. i naruszenia przez bank ogólnych zasad składania oświadczeń woli innej osobie (art. 61 k.c.)”.

Sąd Okręgowy nie podzielił powyższego poglądu, albowiem zgodnie z przepisem art. 61 k.c. warunkiem uznania, że oświadczenie woli zostało skutecznie złożone przesądza możliwość zapoznania się z treścią oświadczenia przez adresata. Ponadto oświadczenie zostaje złożone z chwilą dojścia treści tego oświadczenia do wiadomości adresata. W judykaturze utrwalony jest pogląd, iż złożenie oświadczenia woli o rozwiązaniu umowy ma miejsce także wtedy, gdy adresat mając możliwość zapoznania się z jego treścią, z własnej woli nie podejmuje przesyłki pocztowej zawierającej to oświadczenie (por. wyrok SN z dnia 11 grudnia 1996 r., I PKN 36/96, OSNAPiUS 1997 Nr 14, poz. 251; wyrok z dnia 13 grudnia 1996 r., I PKN 41/96, OSNAPiUS 1997 Nr 13, poz. 268 oraz wyrok z dnia 23 stycznia 1998 r., I PKN 501/97, OSNAPiUS 1999 Nr 1, poz. 15). Na składającym oświadczenie woli (w niniejszej sprawie przedsiębiorcy) spoczywa ciężar dowodu, że doszło ono do adresata w sposób umożliwiający mu - według zasad doświadczenia życiowego - zapoznanie się z jego treścią. Adresat oświadczenia może obalić to domniemanie wykazując, iż nie miał możliwości zapoznania się z treścią oświadczenia. Natomiast zapisy zakwestionowanej w sprawie klauzuli nie dają konsumentowi realnej szansy na zapoznanie się z treścią wysyłanej do niego przez powoda korespondencji. Co więcej przerzucają ciężar dowodu braku doręczenia korespondencji na konsumenta. Przy istnieniu zakwestionowanego postanowienia powód musi jedynie wykazać, że nadał przesyłkę, bez konieczności udowadniania, czy została ona doręczona w sposób, umożliwiający konsumentowi zapoznanie się z jej zawartością. Czym innym jest obowiązek klienta informowania o zmianie adresu, a czym innym niezgodne z prawem, a nadane kwestionowaną klauzulą, uprawnienie powoda do uznawania wysyłanych przez siebie przesyłek za doręczone. Taki zapis wzorca w ocenie Sądu Okręgowego w sposób sprzeczny z przepisami i dobrymi obyczajami kształtuje prawa i obowiązki konsumentów, rażąco naruszając ich interesy, przerzucając na nich w każdej sytuacji obowiązek wykazania, że przesyłki nie otrzymali (a więc nakładając obowiązek przedstawienia tzw. dowodu negatywnego, czyli niezgodnie z treścią art. 6 k.c.). Bez znaczenia jest, czy konsument mógłby łatwo obalić „domniemanie” zawarte w tym postanowieniu, gdyż powód - niezgodnie z przepisami prawa - nakłada na konsumenta obowiązek, którego przepisy prawa nie przewidują (tak też Sąd Apelacyjny w Warszawie w uzasadnieniu do wyroku z dnia 28 października 2011 roku, sygn. akt VI ACa 445/11).

Kolejne klauzule, zawarte w pkt. I.2.1) i I.3.1) sentencji decyzji są tożsame z treścią postanowienia wpisanego do rejestru pod pozycją 1350 (pkt 4), które Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów uznał za niedozwolone, albowiem kształtuje prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami i tym samym rażąco naruszający jego interesy w zakresie, w jakim ustanawia dla kontrahenta konsumenta prawo do wypowiedzenia umowy ze skutkiem natychmiastowym bez uprzedniego wyznaczenia dodatkowego terminu do wykonania ciążącego na konsumencie obowiązku zapłaty ceny czy też innych należności. Postanowienie to stoi w sprzeczności z dyspozycją art. 491 § 1 k.c., której treść winna być uwzględniona przy konstruowaniu wzorca umowy (będącej umową wzajemną). Sąd Okręgowy w tym zakresie w pełni podzielił stanowisko wyrażone w wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 22 listopada 2005 r. (sygn. akt VIACa 177/2005), zgodnie z którym nie uwzględnienie przez przedsiębiorcę w ramach zawieranych umów treści przepisów prawa, dotyczących tego rodzaju umów w tym znaczeniu, że proponowane warunki realizacji świadczenia są mniej korzystne niż rozwiązania wynikające z tych przepisów, nawet jeżeli nie są to przepisy bezwzględnie obowiązujące, należy uznać za działanie sprzeczne z dobrymi obyczajami. W konsekwencji nie wyznaczenie w kwestionowanym zapisie stronie kupującej, będącej w zwłoce w wykonaniu ciążącego na niej obowiązku, dodatkowego terminu do jego spełnienia stanowi naruszenie klauzuli generalnej wskazanej w 385 ¹ § 1 k.c.”

Sąd Okręgowy uznał zatem, że analizowane postanowienie narusza interesy konsumentów, umożliwiając powodowi działanie w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, a ponadto jest tożsame z postanowieniem wpisanym do rejestru zarówno pod względem celu, jak i skutku.

Z kolei postanowienie, o którym mowa w pkt I I.1.2), I.2.2), I.3.2) i I.4.1) decyzji jest tożsame z postanowieniem o treści: „Wszelkie sprawy jakie mogą powstać w związku z realizacją umowy strony będą rozstrzygać w drodze negocjacji, a w przypadku niemożności osiągniecia porozumienia przez Sąd miejscowo właściwy dla siedziby (...) S.A”, wpisanym do rejestru pod pozycją 353. Tego typu postanowienia były wielokrotnie kwestionowane przez SOKiK, który w uzasadnieniu do wyroku z dnia 14 marca 2005 r. (sygn. akt XVII AmC 6/04) stwierdził, iż postanowienie zamieszczone przez przedsiębiorcę we wzorcu umownym, które jako sąd właściwy wskazuje zawsze sąd jego siedziby, jest niedozwolonym postanowieniem umownym, o którym mowa w art. 385 ¹ § 1 k.c.”.

Sąd Okręgowy podkreślił, że w/w klauzula jest jedną z 23 klauzul uznanych za niedozwolone przez samego ustawodawcę, o których mowa w art. 385 ³ k.c. Klauzula ta ma szczególne znaczenie dla ochrony praw konsumenta, albowiem powyższy zapis będzie narzucał rozpoznanie sprawy przez sąd, który wedle ustawy nie zawsze będzie miejscowo właściwy, a tym samym może narazić konsumenta na dodatkowe wydatki i dolegliwości związane z ochroną swoich praw, utratą czasu, koniecznością dojazdów, a w skrajnym przypadku pozbawić konsumenta prawa do ochrony prawnej. Działanie takie SOKiK wielokrotnie oceniał jako nieuczciwe wobec konsumenta i stawiające go w nierównorzędnym położeniu wobec kontrahenta – przedsiębiorcy. Przedmiotowa klauzula godzi bowiem w równowagę kontraktową i prowadzi do nieusprawiedliwionej dysproporcji praw i obowiązków na niekorzyść konsumenta i jest przejawem nadużywania przez przedsiębiorcę uprzywilejowanej pozycji kontraktowej profesjonalisty, liczącego na brak świadomości prawnej konsumenta, co do przepisów prawa, regulujących właściwość miejscową sądu.

W ocenie Sądu Okręgowego postanowienie pkt II decyzji również narusza zbiorowe interesy konsumentów, poprzez nie udzielanie konsumentom rzetelnej, prawdziwej i pełnej informacji (art. 24 ust. 2 pkt 2 uokik), na skutek zaniechania umieszczenia w stosowanym wzorcu umowy pn. „Umowa o świadczenie usług dystrybucji energii elektrycznej nr …” postanowień, określających wysokość bonifikaty za niedotrzymanie parametrów oraz standardów jakościowych obsługi odbiorców, co stanowi naruszenie obowiązku informacyjnego określonego w art. 5 ust. 2 pkt 2 Prawa energetycznego. Stosownie do wspomnianego przepisu umowa o świadczenie usług przesyłania lub dystrybucji paliw gazowych lub energii powinna zawierać m.in. postanowienia określające wysokość bonifikaty za niedotrzymanie parametrów technicznych energii oraz standardów jakościowych obsługi odbiorców.

W niniejszej sprawie powód w treści wzorca umowy „Umowa o świadczenie usług dystrybucji energii elektrycznej” nie zawarł informacji, dotyczących bonifikaty za niedotrzymanie standardów jakościowych obsługi odbiorcy oraz bonifikaty za niedotrzymanie parametrów technicznych energii.

Rację ma zdaniem Sądu pozwany podkreślając w uzasadnieniu do decyzji, że obowiązku wynikającego z prawa energetycznego nie spełnia zapis o treści „przysługują bonifikaty i upusty zgodnie z Taryfą” (§ 6 ust. 22 ww. wzorca), która to Taryfa nie jest wymieniona jako integralna cześć umowy i nie jest dostarczana przy zawieraniu umowy z konsumentem.

Sąd Okręgowy nie podzielił poglądu wyrażonego przez powoda, że konsument, w sytuacji braku informacji co do bonifikat w umowie, może i powinien sięgnąć do przepisów Rozporządzenia Ministra Gospodarski z dnia 2 lipca 2007 roku w sprawie szczegółowych zasad kształtowania i kalkulacji taryf oraz rozliczeń w obrocie energią elektryczną oraz Rozporządzenia z dnia 4 maja 2007 roku w sprawie szczegółowych warunków funkcjonowania systemu elektroenergetycznego, które zawierają przepisy dotyczące szczegółowych zasad kalkulacji bonifikat. Nie może przy tym konsument zasłaniać się nieznajomością prawa, które jest opublikowane w dziennikach urzędowych.

W ocenie Sądu, powodowi umknęło, że przepis art. art. 5 ust. 2 pkt 2 Prawa energetycznego jednoznacznie wymaga, aby umowa o świadczenie usług przesyłania lub dystrybucji paliw gazowych lub energii zawierała m.in. wysokość bonifikaty za niedotrzymanie parametrów technicznych paliw gazowych lub energii oraz standardów jakościowych obsługi odbiorców. Wspominana regulacja nie przewiduje możliwości zawarcia tych danych w taryfie, czy też odesłania do przepisów jakichkolwiek rozporządzeń. Celem wprowadzenia do systemu prawnego takiego uregulowania było zapewnienie konsumentom – odbiorcom paliw gazowych i energii łatwego dostępu do jasno i precyzyjnie sformułowanych informacji, dotyczących m.in. bonifikat, które niewątpliwie mają znaczenie z punktu widzenia ekonomicznego interesu konsumenta.

Niezależnie od kwestionowania zasadności uznania postanowień, o których mowa w decyzji za praktyki naruszające zbiorowe interesy konsumentów, powód kwestionował również wysokość nałożonej na niego kary. W jego ocenie Prezes UOKiK nie uwzględnił okoliczności, wskazujących na znikomy stopień winy powoda, aktywnego współdziałania z Prezesem UOKiK i przyczynienia się do szybkiego i sprawnego zakończenia postępowania, jak również błędnie przyjął, że powód stosował zakwestionowane w decyzji postanowienia zawarte we wzorcu „Umowa o świadczenie usług dystrybucji energii elektrycznej nr …” przez 7 lat.

Z powyższymi zarzutami Sąd Okręgowy się nie zgodził. Zgodnie z art. 106 ust 1 pkt 4 uokik Prezes Urzędu może nałożyć na przedsiębiorcę, w drodze decyzji, karę pieniężną w wysokości nie większej niż 10 % przychodu osiągniętego w roku rozliczeniowym, poprzedzającym rok nałożenia kary, jeżeli przedsiębiorca ten, choćby nieumyślnie dopuścił się stosowania praktyki, naruszającej zbiorowe interesy konsumentów w rozumieniu art. 24 ustawy. Zgodnie z art. 111 powołanej ustawy przy ustalaniu wysokości kar pieniężnych, o których mowa w art. 106-108 ustawy, należy uwzględnić w szczególności okres, stopień oraz okoliczności naruszenia przepisów ustawy, a także uprzednie naruszenie przepisów ustawy.

W ocenie Sądu Okręgowego w sprawie nie ujawniono okoliczności, uzasadniających odstąpienie od wymierzenia kary, Sąd zbadał zatem jedynie prawidłowość postępowania w zakresie ustalenia jej wysokości.

Zdaniem Sądu I instancji Prezes UOKiK w sposób prawidłowy ustalił wysokość kary, jak również w uzasadnieniu do decyzji szczegółowo wyjaśnił przesłanki, jakimi kierował się przy jej ustalaniu.

Sąd wskazał, że po pierwsze, fakt działania Spółki w sposób nieumyślny nie mógł wpłynąć na obniżenie wysokości kary, albowiem nieumyślność działania jest przesłanką samą w sobie wystarczającą do wymierzenia kary zgodnie z przepisem art. 106 ust. 1 pkt 4 uokik. Natomiast umyślność działania może być podstawą do podwyższenia kary o 50 % (tak pkt. 4.2 Wyjaśnień w sprawie ustalania wysokości kar pieniężnych za stosowanie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów. Dziennik Urzędowy Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów Nr 1 z 2009 roku dalej: Wyjaśnienia).

Po drugie, Prezes UOKiK uwzględnił fakt zaniechania przez spółkę stosowania praktyk, naruszających zbiorowe interesy konsumentów z dniem 23 sierpnia 2011 roku oraz zapowiedź zmian kwestionowanych postanowień we wszystkich zawartych i nadal obowiązujących umowach, zawierających kwestionowane klauzule oraz zadeklarowany krótki okres realizacji tych czynności.

Po trzecie, Prezes Urzędu nie dopatrzył się okoliczności obciążających, które mogłyby wpłynąć na zaostrzenie wymiaru kary.

Sąd wskazał, że obowiązkiem każdego przedsiębiorcy jest współdziałanie z Prezesem w toku postępowania administracyjnego, a zatem fakt współpracy powoda nie mógł w ocenie Sądu Okręgowego wpłynąć na obniżenie wysokości kary, natomiast brak takiej współpracy mógłby uzasadniać podwyższenie kary.

Natomiast Sąd przyznał rację powodowi, iż stosowanie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów zawartych we wzorcu o nazwie „Umowa o świadczenie usług dystrybucji energii elektrycznej nr …” trwało 4,5 roku, a nie jak ustalił pozwany 7 lat, albowiem postanowienie dotyczące sądu właściwego do rozstrzygania sporów zostało uznane za niedozwolone wyrokiem SOKiK z dnia 18 października 2004 roku, a powód zaniechał jej stosowania z dniem 23 sierpnia 2011 roku. Powyższe ustalenia, nie mogą jednak uzasadniać obniżenia kary pieniężnej, albowiem nie zmieniają faktu, że praktyka była stosowana długotrwale, tj. aż 4,5 roku.

Sąd Okręgowy nie znalazł zatem podstaw do obniżenia kary pieniężnej nałożonej na powoda w zakwestionowanej decyzji, uznając że wymierzona kara w wysokości 961.887 zł (tj. 0,48% maksymalnego wymiaru kary i ok. 0,048 % przychodu osiągniętego w 2010 roku) oraz 901.769 zł (tj. 0,45% maksymalnego wymiaru kary i ok. 0,045 % przychodu osiągniętego w 2010 roku) jest adekwatna do stopnia i zakresu naruszenia zbiorowych interesów konsumentów oraz uwzględnia funkcje prewencyjne, represyjne i edukacyjne, nie jest zbyt dolegliwa, chociaż niewątpliwie stanowi represję dla sprawcy czynu a jej wysokość pozwala jednocześnie przypuszczać, że powód nie będzie w przyszłości naruszać zbiorowych interesów konsumentów.

Mając na uwadze przedstawione okoliczności Sąd Okręgowy, wobec braku podstaw do uwzględnienia odwołania oddalił je jako bezzasadne na podstawie art. 479 ^31a § 1 k.p.c. O kosztach postępowania Sąd orzekł na podstawie art. 98 § 1 k.p.c.

Apelację od powyższego wyroku wniósł powód, zaskarżając wyrok w całości i zarzucając:

1.  naruszenie art. 24 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (dalej jako „Ustawa”) poprzez jego niewłaściwe zastosowanie, a także naruszenie art. 385 ¹ k.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie polegające na błędnym przyjęciu, iż praktyki (...) określone w: punkcie I podpunkt 1 podpunkt 1) decyzji, w punkcie I podpunkt 2 podpunkt 1) decyzji, w punkcie I podpunkt 3 podpunkt 1) decyzji oraz w punkcie II decyzji stanowią naruszenie zbiorowych interesów konsumentów oraz kształtują prawa i obowiązki konsumentów w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając ich interesy;

2.  naruszenie art. 28 Ustawy oraz art. 11 k.p.a. a także art. 2 i art. 32 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej poprzez błędne przyjęcie, iż wydanie decyzji w trybie art. 28 Ustawy zależy wyłącznie od swobodnego, niczym nie ograniczonego, uznania Prezesa UOKiK, a w konsekwencji przyjęcie, że w niniejszej sprawie nie występowały przesłanki do wydania decyzji zobowiązującej, przewidzianej w art. 28 Ustawy;

3.  naruszenie art. 84 Ustawy w zw. z art. 232 k.p.c. poprzez błędne przyjęcie, że to na przedsiębiorcy spoczywa ciężar udowodnienia, iż stosowane przez niego postanowienia wzorców umownych nie są tożsame z klauzulami wpisanymi do rejestru klauzul niedozwolonych, podczas gdy ciężar ten spoczywa na Prezesie UOKiK;

4.  naruszenie art. 106 ust. 1 pkt. 4 w związku z art. 111 Ustawy oraz art. 6 i 8 k.p.a. oraz art. 32 Konstytucji RP poprzez przyjęcie że:

(

(i)  Prezes UOKiK przy ustalaniu wysokość kary pieniężnej nie był zobowiązany do uwzględnienia okoliczności wskazujących na znikomy stopień winy powoda w związku ze stosowaniem zakwestionowanych praktyk a także faktu pełnej współpracy powoda z pozwanym w toku postępowania administracyjnego jako przesłanki łagodzącej wymiar kary,

(ii)  okoliczność, iż powód stosował zakwestionowane w toku postępowania postanowienia zawarte we wzorcu „Umowa o świadczenie usługi dystrybucji energii elektrycznej nr...” nie przez okres 7 lat, jak wskazano w decyzji, lecz 4,5 roku nie wpływa na wymiar kary, a w rezultacie przyjęcie, że wymierzona kara pieniężna jest adekwatna do stopnia i zakresu rzekomego naruszenia zbiorowych interesów konsumentów oraz uwzględnia funkcje prewencyjne, represyjne i edukacyjne i nie jest zbyt dolegliwa dla sprawcy;

5.  naruszenie przepisów prawa procesowego które miało istotny wpływ na wynik sprawy, tj. art. 233 § 1 k.p.c. oraz art. 328 § 2 k.p.c. poprzez:

(i) dowolną i arbitralną ocenę, iż zakwestionowane klauzule stosowane przez powoda były tożsame z klauzulami wpisanymi do rejestru postanowień niedozwolonych, przy czym Sąd dokonał jedynie fragmentarycznych ustaleń w tym zakresie;

(ii) dowolną i arbitralną ocenę, iż zakwestionowane klauzule stosowane przez powoda wypełniły hipotezę normy z art. 385 ¹ k.c., przy czym Sąd nie dokonał własnych ustaleń w zakresie sprzeczności klauzul z dobrymi obyczajami oraz rażącego naruszenia interesów konsumentów.

Mając na uwadze powyższe zarzuty powód wniósł o: zmianę zaskarżonego wyroku w całości poprzez uchylenie decyzji w całości oraz zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów postępowania za pierwszą instancję, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. W przypadku nieuwzględnienia wniosku zawartego w punkcie 1 – wniósł ewentualnie o zmianę zaskarżonego wyroku w całości poprzez zmianę decyzji w całości poprzez zastąpienie punktów I, II i III zamieszczonych w jej sentencji następującą treścią:

„zobowiązuję (...) S.A. do wykonania następujących działań:

a) zawieranie od dnia uprawomocnienia się decyzji kończącej niniejsze postępowe nowych umów zgodnie ze wzorcami umów, w których nie występują klauzule zakwestionowane w niniejszym postępowaniu, to znaczy:

. umów o świadczenie usług dystrybucji energii elektrycznej (dla grup taryfowych G) zgodnie ze wzorcem wprowadzonym przez powoda do obrotu konsumenckiego w dniu 1 września 2011 r.;

•

umów o przebudowę sieci elektroenergetycznej, na obszarze działania byłej (...) S.A - zgodnie ze wzorcem wprowadzonym przez powoda do obrotu konsumenckiego z dniem 3 i 23 sierpnia 2011 r.;

•

porozumień o przebudowę sieci elektroenergetycznej, na obszarze działania byłej (...) S.A - zgodnie ze wzorcem porozumienia, który został wprowadzony przez powoda do obrotu konsumenckiego z dniem 23 sierpnia 2011 r.:

•

umów o przyłączenie - zgodnie ze wzorcem umowy o przyłączenie, przesłanym przez powoda Prezesowi UOKiK wraz z pismem z dnia 23 września 2011 r.,

a w przypadku dokonania zmian w/w wzorców przez powoda w przyszłości - do niezamieszczania w kolejnych wzorcach następujących klauzul, zakwestionowanych w niniejszym postępowaniu:

•

w umowie o świadczenie usług dystrybucji energii elektrycznej (dla grup taryfowych G) - postanowień, zgodnie z którymi:

1)  jeżeli (...) nie dopełnia obowiązku poinformowania (...) o zmianie adresu uznaje za skuteczne doręczenie wszelkich powiadomień na dotychczasowy adres;

2)  spory mogące wynikać w trakcie realizacji Umowy, a nie podlegające kompetencji Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki podlegają rozstrzygnięciu sądu powszechnego właściwego dla siedziby (...);

•

w umowie o przebudowę sieci elektroenergetycznej, na obszarze działania byłej (...) S.A. - postanowień, zgodnie z którymi-

1)  Przedsiębiorstwu Sieciowemu przysługuje prawo odstąpienia od umowy w przypadku gdy w terminie 45 dni od daty wymaganego terminu Inwestor nie uiści zaliczki,

2)  Ewentualne spory wynikłe przy wykonywaniu mniejszej umowy Strony będą rozstrzygać w drodze negocjacji, a w przypadku niemożności osiągnięcia porozumienia spory te rozstrzygać będzie sąd miejscowo właściwy dla siedziby Przedsiębiorstwa Sieciowego lub jednostki organizacyjnej uprawnionej do zawarcia niniejszej umowy

⚫

w porozumieniu o przebudowę sieci elektroenergetycznej na obszarze działania byłej (...) S.A, - postanowień, zgodnie z którymi:

1) Ewentualne spory wynikłe przy wykonywaniu niniejsze, umowy Strony będą rozstrzygać w drodze negocjacji, a w przypadku niemożności osiągnięcia porozumienia spory te rozstrzygać będzie sąd miejscowo właściwy dla siedziby lub jego jednostki organizacyjnej uprawnionej do zawarcia niniejszej umowy;

• w umowie o przyłączenie - postanowień, zgodnie z którymi:

• 1)  (...) przysługuje prawo odstąpienia od niniejszej umowy ze skutkiem natychmiastowym w sytuacji gdy Podmiot Przyłączany nie uiści pierwszej raty opłaty za przyłączenie, w terminie 30 dni od wymaganego terminu zapłaty;

  2)  Ewentualne spory wynikłe przy »wykonywaniu niniejszej umowy Strony będą rozstrzygać w drodze negocjacji, a w przypadku niemożności osiągnięcia porozumienia spory te rozstrzygać będzie sąd miejscowo właściwy dla siedziby (...) lub jego jednostki organizacyjnej uprawnionej do zawarcia niniejszej umowy”,

  b)  zamieszczenie we wzorcu umowy o świadczenie usług dystrybucji energii elektrycznej (dla grup taryfowych G) postanowień, zgodnie z którymi do umowy załącza się aktualną taryfę oraz zgodnie z którymi powód zobowiązany jest do doręczania odbiorcom informacji o wejściu w życie zmiany taryfy lub informacji o wejściu w życie nowej taryfy wraz z treścią zmienionych lub nowych postanowień, w terminach przewidzianych w ustawie z dr 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne;

  c)  wystąpienie do konsumentów z propozycją zmian kwestionowanych przez Prezesa UOKiK postanowień we wszystkich zawartych i nadal obowiązujących umowach zawierających te postanowienia tzn.:

  •

  w umowach o świadczenie usług dystrybucji energii elektrycznej (dla grup taryfowych G),

  •

  w umowach o przebudowę sieci elektroenergetycznej, na obszarze działania byłej (...) S.A.,

  •

  w porozumieniach o przebudowę sieci elektroenergetycznej na obszarze działania byłej (...) S.A.,

  •

  w umowach o przyłączenie,

poprzez przesłanie do tych konsumentów podpisanych przez (...) aneksów zmieniających zakwestionowane klauzule na klauzule zawarte w ww. wzorcach umów, z uwzględnieniem pkt b) powyżej, względnie - wedle wyboru powoda - zawarcie nowych umów zgodnych z wymienionymi w punkcie a) w związku z pkt b) powyżej wzorcami umów; przy czym stosowne pisma zawierające powyższą propozycję oraz odpowiednio, podpisany przez (...) aneks lub podpisaną nową umowę zostałyby wysłane przez powoda do odbiorców w terminie 2 miesięcy od dnia uprawomocnienia się decyzji;

• d)  przekazania Prezesowi UOKiK - Delegatura we W., w terminie 3 miesięcy od dnia uprawomocnienia się decyzji, informacji o stopniu realizacji zobowiązania nałożonego zgodnie z pkt. a) oraz b) i c) powyżej poprzez dostarczenie odpowiednich dokumentów świadczących o zmianie zakwestionowanej praktyki tzn.

• przykładów nowych umów wskazanych w pkt. a) powyżej zawartych, zgodnie z nowymi wzorcami tych umów wskazanymi w pkt. a) w związku z pkt b) powyżej z konsumentami po dacie uprawomocnienia się decyzji,

• informacji o stanie procesu zmian umów zawartych wcześniej z konsumentami na umowy niezawierające kwestionowanych postanowień, według nowych wzorców wskazanych w pkt a) w związku z pkt. b) powyżej, w tym informacji o liczbie konsumentów, do których wystąpiono z propozycją zmiany umowy oraz o liczbie konsumentów, którzy przyjęli tę propozycję i w stosunku do których te umowy zmieniono”;

W przypadku nieuwzględnienia wniosku zawartego w punkcie 1 lub 2 powód wniósł ewentualnie o:

3.  zmianę zaskarżonego wyroku w całości poprzez zmianę decyzji w części obejmującej jej punkt I podpunkt 1 podpunkt 1), punkt I podpunkt 2 podpunkt 1), punkt I podpunkt 3 podpunkt 1), punkt II oraz III i wydanie orzeczenia co do istoty sprawy w ten sposób, iż usunięciu z jej sentencji ulegną następujące punkty:

a)  punkt I podpunkt 1 podpunkt 1);

b)  punkt I podpunkt 2 podpunkt 1);

c)  punkt I podpunkt 3 podpunkt 1);

d)  punkt II,

oraz zmieniony zostanie punkt III, poprzez odstąpienie od wymierzenia kary, albo poprzez istotne obniżenie kary przewidzianej w punkcie III podpunkcie 1 oraz przez wykreślenie punktu III podpunktu 2;

w przypadku nieuwzględnienia wniosku zawartego w punkcie 1, 2 lub 3 – wniósł ewentualnie o:

4.  zmianę zaskarżonego wyroku w całości poprzez zmianę decyzji w części obejmującej pkt III decyzji i wydanie orzeczenia co do istoty sprawy zmieniającego punkt III decyzji poprzez odstąpienie od wymierzenia kary, albo poprzez istotne obniżenie kar przewidzianych w punkcie III podpunkt 1 i 2;

Ponadto powód wniósł o zasądzenie na rzecz powoda kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny ustalił i zważył co następuje:

Apelacja zasługuje na częściowe uwzględnienie.

Apelacja okazała się częściowo zasadna, choć z przyczyn odmiennych od tych, które wskazane zostały w jej uzasadnieniu.

Sąd I instancji dokonał prawidłowego ustalenia stanu faktycznego, a jego ustalenia Sąd Apelacyjny przyjął za własne.

W punkcie I zaskarżonej decyzji uznano „za naruszającą zbiorowe interesy konsumentów praktykę (…) polegającą na zamieszczaniu w stosowanych w obrocie z konsumentami, wzorcach umów postanowień wpisanych do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone”. Prezes UOKiK stwierdził, iż „wykazanie, że przedsiębiorca wprowadził do obrotu wzorzec umowny zawierający postanowienia o treści już wpisanej do rejestru klauzul abuzywnych stanowi wystarczającą przesłankę do stwierdzenia praktyki, o której mowa w art. 24 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów” (k. 7 ver.).

W tym kontekście wskazać należy, że Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 20 listopada 2015 r., III CZP 17/15 stanął na stanowisku, że „odmienność interesów reprezentowanych po stronie czynnej i biernej postępowania w sprawach o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone daje podstawę do zajęcia stanowiska, że - jakkolwiek brzmienie art. 479 ⁴³ k.p.c. nie przewiduje odpowiedniego zróżnicowania trzeba w ramach wykładni dokonać jego teleologicznej redukcji. Powinna ona skutkować przyjęciem, że przewidziana w tym przepisie rozszerzona podmiotowo prawomocność materialna wyroku uwzględniającego powództwo o uznanie postanowienia wzorca umowy za niedozwolone działa jednokierunkowo, tj. na rzecz wszystkich osób trzecich, ale wyłącznie przeciwko pozwanemu przedsiębiorcy, przeciwko któremu ten wyrok został wydany. W efekcie omawiany wyrok działa na rzecz wszystkich, tj. strony powodowej i wszystkich osób trzecich, ale tylko przeciwko konkretnemu pozwanemu przedsiębiorcy.” Sąd Apelacyjny przychyla się do poglądu Sądu Najwyższego, że „ograniczenie działania prawomocności wyroku uwzględniającego powództwo o uznanie postanowienia wzorca umowy za niedozwolone wyłącznie do pozwanego przedsiębiorcy oznacza, że niekorzystne skutki tego wyroku kierowane są jedynie do tego podmiotu, który miał zapewnione prawo do wysłuchania w postępowaniu.”

Podkreślić należy, że przedstawiona uchwała Sądu Najwyższego nie stoi w sprzeczności z treścią wyroku Trybunału Sprawiedliwości z dnia 21 grudnia 2016 r. w sprawie C‑119/15, Biuro podróży (...) sp. z o.o. sp.k. w D. przeciwko Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (...). W orzeczeniu tym Trybunał Sprawiedliwości, odpowiadając na pytanie prejudycjalne zadane przez Sąd Apelacyjny w Warszawie uznał, iż „artykuł 6 ust. 1 i art. 7 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich w związku z art. 1 i 2 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/22/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie nakazów zaprzestania szkodliwych praktyk w celu ochrony interesów konsumentów należy w świetle art. 47 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej interpretować w ten sposób, że nie stoją one na przeszkodzie temu, by stosowanie postanowień wzorców umów o treści tożsamej z treścią postanowień uznanych za niedozwolone prawomocnym wyrokiem sądu i wpisanych do krajowego rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone mogło zostać uznane w stosunku do innego przedsiębiorcy, który nie brał udziału w postępowaniu zakończonym wpisem owych postanowień do wspomnianego rejestru, za działanie bezprawne, stanowiące podstawę nałożenia kary pieniężnej z tego tytułu, pod warunkiem – czego zweryfikowanie należy do sądu odsyłającego – że przedsiębiorcy temu przysługuje skuteczny środek prawny zarówno przeciwko decyzji uznającej tożsamość porównywanych postanowień, obejmujący kwestię, czy – przy uwzględnieniu wszystkich istotnych okoliczności właściwych danej sprawie – owe postanowienia są materialnie identyczne, zwłaszcza pod względem wywoływanych przez nie szkodliwych dla konsumentów skutków, jak i przeciwko decyzji ustalającej w danym wypadku kwotę kary pieniężnej.”

Przedmiotowe pytanie zostało zadane postanowieniem z dnia 19 listopada 2014 r., a więc przed wydaniem przez Sąd Najwyższy wskazanej uchwały, w okresie gdy linia orzecznicza polskiej judykatury nie była ustalona. Odpowiedź na pytanie prejudycjalne mogła mieć w tym czasie węzłowe znaczenie dla wykładni prawa polskiego.

Sąd Najwyższy w powołanej uchwale, odnosząc się do tego pytania trafnie wskazał, że jest ono aktualne „przy założeniu, że wynikająca z art. 479 ⁴³ k.p.c. rozszerzona podmiotowo prawomocność materialna wyroku uwzględniającego powództwo o uznanie postanowienia wzorca umowy za niedozwolone działa nie tylko przeciwko pozwanemu przedsiębiorcy, ale także każdemu innemu przedsiębiorcy, oraz że pod względem przedmiotowym prawomocność materialna takiego wyroku obejmuje nie tylko konkretne uznane za niedozwolone postanowienie konkretnego wzorca umowy, lecz również każde inne tożsame treściowo postanowienie wzorca umowy, a ponadto że przedmiotowy i podmiotowy zakres skutków uznania postanowienia wzorca umowy za niedozwolone w ramach kontroli abstrakcyjnej determinuje przedmiotowy i podmiotowy zakres działania zakazu stosowania praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumenta określonej w art. 24 ust. 2 pkt 1 OchrKonkurU”.

Analiza treści wyroku Trybunału Sprawiedliwości nie daje w podstaw do przyjęcia, że zasada efektywności prawa unijnego nakazuje akceptację wariantu interpretacyjnego odmiennego od tego, który za właściwy uznał Sąd Najwyższy. Wywody Trybunału Sprawiedliwości odnoszą się do tego, czy relewantne unijne unormowania „stoją (…) na przeszkodzie temu, by stosowanie postanowień wzorców umów o treści tożsamej z treścią postanowień uznanych za niedozwolone prawomocnym wyrokiem sądu i wpisanych do krajowego rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone mogło zostać uznane w stosunku do innego przedsiębiorcy, który nie brał udziału w postępowaniu zakończonym wpisem owych postanowień do wspomnianego rejestru, za działanie bezprawne, stanowiące podstawę nałożenia kary pieniężnej z tego tytułu”. Nie wynika z nich w żaden sposób by wprowadzenie do krajowych systemów prawnych takich rozwiązań było obowiązkiem państw członkowskich. Brak też przekonywujących argumentów wskazujących, że uwzględnienie wskazanej uchwały Sądu Najwyższego prowadzi do obniżenia poziomu efektywności przyjętych w prawie polskim reguł ochrony konsumenta poniżej standardów wynikających z prawa Unii Europejskiej.

Zgodnie z powołaną uchwałą Sądu Najwyższego, prawo polskie nie przewiduje rozwiązań analogicznych do tych, które opisano w cytowanym fragmencie uzasadnienia wyroku Trybunału Sprawiedliwości. Fakt, że w orzeczeniu tym przesądzono, iż ich ewentualne wprowadzenie do krajowego porządku prawnego nie naruszałoby prawa unijnego nie ma znaczenia dla rozpatrywanej sprawy.

Rozważania zaprezentowane przez Trybunał Sprawiedliwości nie podważają prawidłowości analiz, które doprowadziły polski Sąd Najwyższy do przyjęcia wskazanego stanowiska nawet na czysto teoretycznej płaszczyźnie.

Do niewłaściwych wniosków prowadzić może proste zestawienie fragmentów wskazanych orzeczeń. W tym kontekście wskazać należy, iż Trybunał Sprawiedliwości stwierdził, iż „nie można utrzymywać, że system krajowy taki jak ten, w który wpisuje się postępowanie główne, narusza przysługujące przedsiębiorcom prawo do obrony lub zasadę skutecznej ochrony sądowej” (pkt 43). Sąd Najwyższy uzasadnił natomiast swoje stanowisko potrzebą zapewnienia prawa do wysłuchania i wskazał, że gwarantowane jest ono na poziomie konstytucyjnym (art. 45 ust. 1), w art. 6 ust. 1 Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności oraz w art. 47 ust. 2 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej.

Sprzeczność stanowisk Trybunału Sprawiedliwości i Sądu Najwyższego jest jednak pozorna. Treść przedmiotowych standardów ochrony praw podstawowych na poziomie krajowym i unijnym nie musi być identyczna. Na analizowanej płaszczyźnie, prawo unijne nie stoi na przeszkodzie zapewnieniu w krajowych porządkach prawnych gwarancji prawa do obrony, prawa do wysłuchania i zasady skutecznej ochrony prawnej idących dalej aniżeli analogiczne standardy ochronne przyjęte w prawie Unii Europejskiej. Przyjęcie, że kierunek wykładni odrzucony przez Sąd Najwyższy nie pozostaje w sprzeczności z prawem unijnym, nie prowadzi do wniosku, że jest on zgodny z prawem polskim.

Podkreślić należy też, że Trybunał Sprawiedliwości nie badał bezpośrednio zgodności prawa polskiego w prawem unijnym, lecz dokonywał wykładni prawa Unii Europejskiej. Poza płaszczyzną oddziaływania prawa unijnego na krajowe porządki prawne, ustalenia Trybunału dotyczące treści prawa polskiego mają zatem jedynie pomocniczy charakter i nie są wiążące dla sądów krajowych. Wskazać należy, iż Trybunał Sprawiedliwości zastrzegł, że jego stanowisko dotyczące prawa polskiego opiera się na przedłożonych mu informacjach, „których zweryfikowanie należy do sądu odsyłającego” (pkt 43).

Na tym tle uwidacznia się też to, że odpowiedź udzielona przez Trybunał Sprawiedliwości zachowuje walor użyteczności na obecnym etapie rozwoju prawa polskiego, a więc w stanie, dla którego ukształtowania się węzłowe znaczenie miała powołana uchwała Sądu Najwyższego. Orzeczenie unijne wytyczyło granice, w których polska judykatura mogłaby bez naruszania prawa unijnego zmienić swoje stanowisko w przedmiotowej kwestii. W ich ramach mieściłoby się przyjęcie kierunku analitycznego zasadniczo odmiennego, od tego który zaaprobował Sąd Najwyższy. Z wywodów Trybunału Sprawiedliwości wynika natomiast, że niedopuszczalne byłoby uznanie, że wystarczające do zapewnienia przedsiębiorcom poziomu ochrony wymaganego przez prawo unijne jest przyjęcie, iż zakres sądowego badania tożsamości relewantnych klauzul ograniczać się może „wyłącznie do zwykłego formalnego porównania badanych postanowień z tymi widniejącymi w rejestrze” (pkt 42).

Zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego, przedstawionym w powołanej uchwale, uznać należy, że powodowi niesłusznie przypisano zarzut naruszenia normatywnych reguł ochrony konsumenta w zakresie określonym w punkcie I sentencji decyzji. W przedstawionym stanie rzeczy obciążenie powoda jakimikolwiek dolegliwościami, a z tym wiązałoby się nałożenie na niego kary w sposób określony w punkcie III ppkt 1 decyzji, nie może zostać zaakceptowane.

W tym kontekście podkreślić należy, że linia orzecznicza w kwestii mającej węzłowe znaczenie dla dopuszczalności stwierdzenia naruszenia przez powódkę normatywnych reguł ochrony konsumenta, w zakresie określonym w punkcie I sentencji decyzji, była nieustabilizowana przez dłuższy czas. W tej sytuacji nałożenie na powoda obowiązku, którego mógłby uniknąć, gdyby stan normatywny był jasny jest nie do przyjęcia. Odmienne rozstrzygnięcie badanego kwestii prowadziłoby do aprobaty Sądu dla rozszerzenia zakresu nieprawidłowości w funkcjonowaniu władz publicznych, których negatywne skutki ponosi podmiot indywidualny.

W tej sytuacji Sąd Apelacyjny uznał, że niezbędne jest częściowe uchylenie decyzji i zmiana wyroku Sądu I instancji.

Niezasadne są natomiast zarzuty apelacji, dotyczące punktu II zaskarżonej decyzji. Przepis art. 5 ust. 2 pkt 2 Prawa energetycznego jednoznacznie wymaga, aby umowa o świadczenie usług przesyłania lub dystrybucji paliw gazowych lub energii zawierała m.in. wysokość bonifikat za niedotrzymanie parametrów technicznych oraz standardów jakościowych obsługi odbiorców. Wspomniana regulacja nie przewiduje możliwości zawarcia tych danych w taryfie, czy też odesłania do przepisów rozporządzeń.

Wskazać należy, że Prawo energetyczne jest ustawą regulującą pewien wyspecjalizowany obszar stosunków gospodarczych. Specyfika tych stosunków wyraża się w tym, że usprawiedliwionym jest odrywanie się - ze względu na regulowaną materię - od podstawowej regulacji zawartej w Kodeksie cywilnym. Artykuł 5 ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne jest adresowany do obu stron umowy i podkreśla znaczenie umowy stron. W ten sposób nawiązana więź prawna pozwala na osiągnięcie efektu zamierzonego przez strony, uwzględnienie właściwości zobowiązania, a zaufanie stron jest z reguły istotnym elementem kreowanej więzi prawnej. Zamieszczenie w umowie postanowień, dotyczących wysokości bonifikaty za niedotrzymanie standardów jakościowych obsługi odbiorców wynika z obowiązku o charakterze publicznoprawnym, obciążającego przedsiębiorstwo energetyczne.

Na powyższy obowiązek nie wpływa treść art. 45a ust. 3 ustawy Prawo energetyczne, zgodnie z którym przedsiębiorstwo energetyczne udziela upustów lub bonifikat, o których mowa w ust. 2, za niedotrzymanie standardów jakościowych obsługi odbiorców w wysokości określonej w taryfie lub w umowie. Przepis zaś ustępu 1 wskazanego artykułu nakłada na przedsiębiorstwa energetyczne obowiązek, aby opłaty, jakimi obciążają swoich odbiorców, wyliczały na podstawie cen i stawek opłat - zawartych w taryfie lub ustalanych na rynku konkurencyjnym, o którym mowa w art. 49 ust. 1 pr. en.

Istotnym zatem elementem umowy sprzedaży paliw gazowych lub energii jest cena tych paliw lub energii stosowana w rozliczeniach z odbiorcami. Cena ta może być określona przez wskazanie grupy taryfowej, do której zaliczony został odbiorca. Analiza przepisów pr. en. prowadzi do wniosku, że w sferze stosunków gospodarczych w zakresie energetyki możliwe są dwa sposoby ustalania ceny sprzedaży paliw gazowych lub energii. Zasadą jest, że przedsiębiorstwa energetyczne, zgodnie z art. 45 pr. en., ustalają taryfy dla paliw gazowych lub energii, stosownie do wykonywanej działalności, o której mowa w art. 32 ust. 1 pr. en., w sposób zapewniający pokrycie kosztów uzasadnionych działalności oraz ochronę interesów odbiorców przed nieuzasadnionym poziomem cen i stawek opłat. Szczegółowe zasady kształtowania i kalkulacji dla paliw gazowych lub energii określone zostały przez ministra właściwego do spraw gospodarki na podstawie upoważnienia wynikającego z art. 46 pr. en. Zasada ta ma zastosowanie w warunkach regulacji cen, tj. gdy na przedsiębiorstwie energetycznym ciąży obowiązek przedkładania taryf dla paliw gazowych lub energii do zatwierdzenia Prezesowi URE. Od zasady ustalania taryfy sprzedaży paliw gazowych lub energii w sposób określony w art. 45 pr. en. wyjątkiem jest ustalanie cen sprzedaży tych dóbr na rynku konkurencyjnym. Zgodnie z art. 49 pr. en. Prezes URE może zwolnić przedsiębiorstwo energetyczne z obowiązku przedkładania taryf do zatwierdzenia, gdy uzna, że działa ono w warunkach konkurencji. Przedsiębiorstwo energetyczne, które zostało zwolnione z przedmiotowego obowiązku, ustala ceny niezależnie od obowiązku określonego w art. 45 pr. en. Pogląd ten potwierdza zwłaszcza definicja taryfy. Zgodnie z art. 3 pkt 17 pr. en. taryfa to zbiór cen i stawek opłat oraz warunków ich stosowania, opracowany przez przedsiębiorstwo energetyczne i wprowadzony jako obowiązujący dla określonych w nim odbiorców w trybie określonym ustawą. Jedyny tryb wprowadzenia do stosowania cen i stawek opłat, jako obowiązujący, został określony w art. 49 pr. en. Odnosi się on jedynie do taryf zatwierdzanych przez Prezesa URE. Za przyjęciem prezentowanego poglądu przemawia również treść art. 45a pr. en. W przepisie tym ustawodawca wyraźnie odróżnia ceny i stawki zawarte w taryfie od cen i stawek ustalanych na rynku konkurencyjnym, o którym mowa w art. 49 pr. en., co oznacza, że przedsiębiorstwo zwolnione na podstawie tego przepisu z obowiązku przedkładania taryf do zatwierdzenia nie stosuje już taryfy w rozumieniu pr. en. Idąc dalej, należy przyjąć, że przedsiębiorstwo działające na rynku konkurencyjnym (zwolnione z obowiązku przedkładania taryf do zatwierdzenia) nie ma obowiązku stosowania przepisów rozporządzeń wydanych na podstawie art. 46 pr. en. w zakresie, w jakim regulują one kwestie kształtowania i kalkulacji taryf, ponieważ cena na rynku konkurencyjnym jest swobodnie negocjowana przez strony umowy (tak Maciej Gutowski, Katarzyna Smagieł w Komentarz do ustawy Prawo energetyczne, Wydawnictwo Wolters Kluwer, Warszawa 2016 r., str. 682). Powyższe w ocenie Sądu Apelacyjnego uzasadnia zatem wskazanie w ustępie 3 artykułu 45a, iż przedsiębiorstwo energetyczne udziela upustów lub bonifikat, o których mowa w ust. 2, za niedotrzymanie standardów jakościowych obsługi odbiorców w wysokości określonej w taryfie lub w umowie. Dodatkowo wskazać należy, że ustalenie taryfy dla paliw gazowych i energii stanowi odrębny od zawarcia umowy dystrybucji energii elektrycznej element działalności przedsiębiorstwa energetycznego. Zdaniem wskazanych wyżej komentatorów w myśl art. 3 pkt 17 pr. en., jak również przepisu art. 5 ustawy, warunki stosowania cen i stawek opłat (w tym bonifikat) stanowią obligatoryjny komponent zarówno taryfy przedsiębiorstwa energetycznego, która jest wprowadzana do stosowania w trybie przepisów prawa energetycznego jako obowiązująca dla określonych w niej odbiorców, jak również są obligatoryjnym elementem umów, na podstawie których przedsiębiorstwo energetyczne dostarcza lub sprzedaje odbiorcy paliwa lub energię (w/w Komentarz str. 675).

Niewątpliwym jest także, że ochrona konsumenta zmierza do zabezpieczenia interesów słabszego uczestnika rynku, którego wiedza i orientacja są w porównaniu do profesjonalnego partnera ograniczone. Udział konsumenta w procesach rynkowych powinien być zatem kształtowany w taki sposób, aby mógł on swobodnie i w zgodzie z własnym interesem zaspokajać - poprzez konkretne umowy - swoje potrzeby na podstawie dostarczonej wiedzy i informacji. Umowy o świadczenie usług dystrybucji energii elektrycznej nie zawierały szczegółowych informacji w przedmiocie wysokości bonifikat. Informacje te były zawarte w taryfach, które nie stanowiły załączników do ww. umów. Sąd Okręgowy zasadnie przyjął, że informacje te stanowią istotne, ważne wiadomości z punktu widzenia konsumenta, konieczne do pełnej wiedzy o zakresie jego praw i obowiązków i wobec tego powinny być określone w umowie, stosownie do art. 5 ust. 2 ustawy Prawo energetyczne, bez konieczności poszukiwania tych istotnych informacji w innych dokumentach, które nawet nie stanowiły załączników do umów. Skoro zatem umowy nie zawierały postanowień w przedmiocie wysokości bonifikaty za niedotrzymanie standardów jakościowych obsługi odbiorców, to zasadnie Prezes UOKiK przyjął, że miała miejsce praktyka naruszająca zbiorowe interesy konsumenta.

Nieuzasadnione są również zarzuty dotyczące niezastosowania art. 28 uokik. Jak wskazano już w orzecznictwie Sądu Najwyższego w sprawach III SK 5/09 oraz III SK 44/10 sądowa kontrola niezastosowania przez Prezesa Urzędu art. 28 uokik jest dopuszczalna, lecz ograniczona z racji ratio legis tej instytucji oraz trybu podejmowania przez Prezesa Urzędu decyzji o skorzystaniu z przysługującej mu w tym zakresie kompetencji. Samo twierdzenie przez powoda o aktywnej współpracy z Prezesem Urzędu nie uzasadniania jeszcze wniosku, że organ przekroczył granice swobodnego uznania w takim stopniu, że sąd powinien uznać zarzut naruszenia art. 28 uokik.

Sąd Apelacyjny podziela natomiast częściowo zarzut naruszenia art. 106 ust. 1 pkt 4 w zw. z art. 111 ustawy. Dokonując oceny poziomu wysokości kary pieniężnej nałożonej na powoda przez Prezesa Urzędu Sąd Apelacyjny wskazał, że organ ochrony konsumentów nie uwzględnił wszystkich okoliczności przemawiających na korzyść powoda, m.in. tego, że taryfy były doręczane wraz z umowami i że konsumenci nie odnieśli rzeczywistej szkody w związku z działaniami powoda. W ocenie Sądu Apelacyjnego kara nałożona na powoda powinna mieć charakter jedynie prewencyjny i w istocie powinna być określona w wysokości – w odniesieniu do wysokości osiągniętego przez powoda przychodu – symbolicznej.

Sąd Apelacyjny przyjmując częściową zasadność odwołania poprzez odmienną ocenę naruszenia zbiorowych interesów konsumentów, tj. 479 ⁴⁵ § 2 k.p.c. w zw. z art. 24 ust. 1 i ust. 2 pkt 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów zmienił zaskarżoną decyzję w zakresie wymiaru kary, uchylając karę w wysokości 961.887 zł z tytułu naruszenia zakazu określonego w art. 24 ust. 1 i 2 pkt 1 uokik w zakresie opisanym w pkt I sentencji decyzji oraz uznając częściową zasadność zarzutu naruszenia art. 106 ust. 1 pkt. 4 w związku z art. 111 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów obniżył karę nałożoną w zakresie opisanym w punkcie II decyzji do kwoty 300.000 zł. W pozostałym zakresie apelacja jako niezasadna została oddalona.

Ze wskazanych wyżej względów, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. w zw. z art. 479 ^31a § 3 k.p.c. orzekł jak w punkcie pierwszym sentencji, oddalając apelację w pozostałym zakresie na podstawie art. 385 k.p.c. Orzeczenie o kosztach oparto na podstawie art. 100 k.p.c.