Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 9 listopada 2017 roku

Sąd Okręgowy w Szczecinie II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 9 listopada 2017 roku w S.

sprawy z wniosku A. L. i J. L.

z udziałem M. L., Skarbu Państwa – Urzędu Morskiego w S.

o ustanowienie drogi koniecznej

na skutek apelacji wnioskodawców i uczestnika M. L. od postanowienia Sądu Rejonowego w Świnoujściu z dnia 21 lutego 2017 roku, sygn. akt I Ns 578/15

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od wnioskodawców A. L. i J. L. na rzecz uczestnika Skarbu Państwa – Urzędu Morskiego w S. kwoty po 120 (sto dwadzieścia) złotych tytułem kosztów postępowania apelacyjnego.

SSO Małgorzata Czerwińska SSO Zbigniew Ciechanowicz SSO Violetta Osińska

Uzasadnienie postanowienia z dnia 9 listopada 2017 r.:

Sąd Rejonowy w Świnoujściu postanowieniem z dnia 21 lutego 2017 roku oddalił wniosek A. L. i J. L. o ustanowienia drogi koniecznej (pkt 1.); zasądził od wnioskodawców na rzecz uczestnika postępowania Skarbu Państwa - Urzędu Morskiego w S. kwotę 240 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania (pkt 2.) oraz nakazał pobrać od wnioskodawców na rzecz Skarbu Państwa - Sądu Rejonowego w Świnoujściu kwotę 282,25 zł tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych.

Sąd Rejonowy oparł powyższe orzeczenie na ustalonym w sposób następujący stanie faktycznym i rozważaniach prawnych:

Nieruchomość zabudowana, położona w Ś. przy ul. (...), stanowiąca działkę nr (...) o powierzchni 0,0435 ha oraz działkę nr (...) o powierzchni 0,0074 ha, dla której Sąd Rejonowy w Świnoujściu prowadzi księgę wieczystą nr (...), stanowi współwłasność A. L. i J. L. (w udziale do 12/18 na zasadzie małżeńskiej wspólności ustawowej) oraz ich syna M. L. (w udziale do 6/18).

Wnioskodawcy A. L. i J. L. oraz uczestnik postępowania M. L. nabyli udziały w prawie własności nieruchomości położonej w Ś. przy ul. (...) na podstawie umów z dnia 03 grudnia 2007 r. i z dnia 16 czerwca 2008r. W chwili nabywania udziałów w prawie własności nieruchomości przy ul (...) nieruchomość ta miała dostęp do drogi publicznej jedynie poprzez ulicę (...).

Nieruchomość zabudowana położona w Ś. przy ul. (...) IV 7, stanowiąca działkę nr (...), o powierzchni 0,3217 ha, dla której Sąd Rejonowy w Świnoujściu prowadzi księgę wieczystą nr (...), stanowi własność Skarbu Państwa i pozostaje w trwałym zarządzie Urzędu Morskiego w S..

Na nieruchomości tej ustanowiona jest nieodpłatna i na czas nieokreślony służebność gruntowa, polegająca na prawie korzystania z nieruchomości obciążonej w celu eksploatacji przyłącza wody i kanalizacji sanitarnej, usuwania awarii, dokonywania kontroli, przeglądów, konserwacji i modernizacji, zgodni z załącznikiem graficznym dołączonym do aktu notarialnego z dnia 15 czerwca 2010r., Repertorium A Nr 2179/2010 - na rzecz każdoczesnego właściciela nieruchomości położonej w Ś. przy ul. (...).

Na nieruchomości położonej w Ś. przy ul. (...) posadowiony jest budynek mieszkalny wybudowany w latach sześćdziesiątych XX wieku. (...) ta ma bezpośredni dostęp do drogi publicznej tj. ulicy (...) w Ś.. Dojazd do nieruchomości od ulicy (...) wynosi na wjeździe 3,75 metra, a w najwęższym miejscu 3,2 metra. Powoduje to ograniczenia komunikacyjne, związane z utrudnionym wjazdem na teren nieruchomości, szczególnie dla samochodów ciężarowych. Podobne ograniczenia komunikacyjne posiadają inne nieruchomości położone przy ul. (...) w Ś..

Nieruchomość przy ul. (...) IV jest zabudowana budynkiem Kapitanatu (...) pochodzącym z 1870 r., który jest wpisany do rejestru zabytków. W budynku tym swą siedzibę ma Kapitanat (...) oraz inne komórki organizacyjne Urzędu Morskiego w S. realizujące zadania terenowego organu administracji morskiej.

Ustanowienie służebności drogi koniecznej na nieruchomości położonej w Ś. przy ul. (...) IV 7, stanowiącej działkę nr (...), umożliwiłoby wykonanie drogi dojazdowej o szerokości 4,5 m, łączącej nieruchomość położoną w Ś. przy ulicy (...) z drogą publiczną tj. ulicą (...). Obecnie na części działki nr (...), przez którą przebiegałaby droga konieczna, znajduje się trawnik i drewniana wiata. Na terenie tym Urząd Morski w S. planuje zlokalizować miejsc parkingowych dla klientów oraz wiat garażowych dla pojazdów służbowych. Termin realizacji tej inwestycji uzależniony jest od posiadania środków finansowych. W ramach tej inwestycji Urząd Morski w S. planuje również wykonać instalację oświetlenia na działce nr (...). Wnioskowany przebieg drogi koniecznej w znacznej części będzie pokrywał się z obszarem objętym istniejącą już służebnością gruntową dotyczącą eksploatacji przyłącza wody i kanalizacji sanitarnej, usuwania awarii, dokonywania kontroli, przeglądów, konserwacji i modernizacji.

Pismem z dnia 17 lutego 2012r. wnioskodawcy J. L. i A. L. oraz uczestnik postępowania M. L. zwrócili się do Prezydenta Miasta Ś. o bezprzetargową sprzedaż części działki nr (...) celem zapewnienia dojazdu do ulicy (...).

Pismem z dnia 1 marca 2012r. Wydział Ewidencji i (...) Urzędu Miasta Ś. zwrócić się do Urzędu Morskiego w S. o zajęcie stanowiska w przedmiocie wniosku o wydzielenie części działki nr (...) celem wykonania dojazdu do ulicy (...).

W piśmie z dnia 26 marca 2012r. Urząd Morski w S. poinformował Wydział Ewidencji i (...) Urzędu Miasta Ś., że nie ma możliwości sprzedaży części działki nr (...).

Pismem z dnia 19 kwietnia 2012r. Wydział Urbanistyki i Architektury Urzędu Miasta Ś. pozytywnie zaopiniował możliwość dokonania podziału działki nr (...) celem wydzielenia pełnoprawnego dojazdu od strony ulicy (...).

Pismem z dnia 07 maja 2012r. Urząd Morski w S. negatywnie zaopiniował propozycję podziału działki nr (...) w celu jej sprzedaży wnioskodawcom i uczestnikowi postępowania M. L..

Pismem z dnia 11 września 2012r. Prezydent Miasta Ś. zwrócił się do Urzędu Morskiego w S. z wnioskiem o ponowne rozpatrzenie sprawy.

Pismem z dnia 25 września 2012r. Urząd Morski w S. poinformował Prezydenta Miasta Ś., że podtrzymuje dotychczasowe stanowisko w sprawie.

Pismem z dnia 25 marca 2013r. Wydział Ewidencji i (...) Urzędu Miasta Ś. zwrócił się do Urzędu Morskiego w S. o ponowne rozpatrzenie sprawy.

Pismem z dnia 15 kwietnia 2013r. Urząd Morski w S. poinformował, że podtrzymuje negatywne stanowisko w sprawie.

Pismem z dnia 02 sierpnia 2013r. wnioskodawcy J. L. i A. L. oraz uczestnik postępowania M. L. zwrócili się do Prezydenta Miasta Ś. o ustanowienie służebności przejazdu i przechodu na działce nr (...).

W piśmie z dnia 05 września 2013r., skierowanym do Wydziału Ewidencji i (...) Urzędu Miasta Ś., Urząd Morski w S. negatywnie zaopiniował propozycję ustanowienia służebności przejazdu i przechodu na działce nr (...).

Decyzją z dnia 12 września 2013r. Prezydent Miasta Ś. zatwierdził projekt budowlany i udzielił uczestnikowi postępowania M. L. pozwolenia na budowę i wykonanie robót budowlanych w zakresie przebudowy budynku i nadbudowy tarasu nad parterem i wykonania zewnętrznych stalowych schodów od strony południowej w budynku mieszkalnym przy ul. (...) w Ś. oraz w zakresie budowy parterowego budynku gospodarczego z zewnętrznymi i wewnętrznymi instalacjami wody, kanalizacji sanitarnej, gazu, centralnego ogrzewania i ciepłej wody użytkowej na działce nr (...) przy ul. (...) w Ś..

Pismem z dnia 13 września 2013r. Prezydent Miasta Ś. poinformował wnioskodawców i uczestnika postępowania M. L., że Urząd Morski w S. nie zaakceptował ich propozycji dotyczącej ustanowienia służebności przejazdu i przechodu na działce nr (...).

Pismem z dnia 10 marca 2014r. wnioskodawca J. L. i uczestnik postępowania M. L. wystąpili do Urzędu Morskiego w S. o wyrażenie zgody na ustanowienia służebności przejazdu i przechodu na działce nr (...).

Pismem z dnia 13 marca 2014r. Dyrektor Urzędu Morskiego w S. poinformował wnioskodawcę, że negatywnie opiniuje propozycję ustanowienia służebności przejazdu i przechodu na działce nr (...).

Pismem z dnia 02 grudnia 2014r. wnioskodawca J. L. zwrócił się do Prezydenta Miasta Ś. o ponowne rozpatrzenie możliwości ustanowienia służebności przejazdu i przechodu na działce nr (...).

Pismem z dnia 29 stycznia 2015r. Prezydent Miasta Ś. poinformował wnioskodawcę J. L., że Urząd Morski w S. pismem z dnia 08 stycznia 2015r. podtrzymał negatywne stanowisko w sprawie.

W tak ustalonym stanie faktycznym sprawy Sąd Rejonowy uznał, że wniosek nie zasługuje na uwzględnienie.

Sąd przywołał przepis art. 145 k.c., a następnie wskazał, że bezspornym było to, że nieruchomość stanowiąca współwłasność wnioskodawców i uczestnika postępowania M. L. posiada dostęp do drogi publicznej tj. ulicy (...) i jest to dostęp bezpośredni. Kwestią sporną było natomiast to czy ten dostęp jest odpowiedni w rozumieniu art. 145 § 1 k.c.

Zdaniem Sądu materiał dowodowy zgromadzony w sprawie pozwala na jednoznaczne stwierdzenie, że nieruchomość przy ul. (...) w Ś., dla której Sąd Rejonowy w Świnoujściu prowadzi księgę wieczystą nr (...), ma zapewniony odpowiedni dostęp do drogi publicznej. W tym zakresie istotne znaczenie miała treść opinii biegłego sądowego z zakresu geodezji K. B..

Sąd zauważył, że dla oceny dostępu nieruchomości wnioskodawców do drogi publicznej nie mogło mieć przesądzającego znaczenia to, że dojazd do tej nieruchomości nie spełnia wymogów wynikających z aktualnie obowiązujących przepisów tj.:

a. § 14 ust. 3 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 12 kwietnia 2002r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie, stanowiącego że droga prowadząca do budynku i urządzeń z nim związanych, wymagających dojazdów, powinna mieć szerokość nie mniejszą niż 4,5 m;

b. § 4 ust. 1 i § 15 ust. 1 rozporządzenia Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 02 marca 1999r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać drogi publiczne i ich usytuowanie, zgodnie z którymi droga dojazdowa oznaczona symbolem (...) powinna mieć szerokość minimum 4 m (szerokość pasa ruchu 3,0 m + skrajnia pozioma 2 x po 0,5 m);

c. § 13 rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 24 lipca 2009r. w sprawie przeciwpożarowego zaopatrzenia w wodę oraz dróg pożarowych, zgodnie z którym minimalna szerokość drogi pożarowej powinna wynosić co najmniej 4 m.

W powyższym zakresie Sąd w pełni podziela stanowisko biegłego sądowego, że kluczowa jest data wybudowania budynku mieszkalnego na nieruchomości przy ul. (...) w Ś.. Nieruchomość ta została zabudowana w latach sześćdziesiątych XX wieku, kiedy powyższe warunki nie obowiązywały, a dojazd do nieruchomości był zgodny z ówczesnymi przepisami prawa budowlanego.

W ocenie Sądu o braku odpowiedniego dostępu do drogi publicznej nie może decydować również to, że dojazd ulicą (...) do nieruchomości wnioskodawców związany jest z uciążliwościami, wynikającymi z szerokości drogi. Zgromadzony w sprawie materiał dowodowy, w tym opinia biegłego sądowego z zakresu geodezji, potwierdza, że faktycznie dojazd ten nie jest w pełni komfortowy. Sąd zauważył jednak, że na teren nieruchomości przy ul. (...) mogą swobodnie wjeżdżać samochody osobowe. Z treści opinii biegłego sądowego wynika również, że szerokość dojazdu jest wystarczająca do dojazdu karetek i wozów strażackich. Wnioskodawcy nie wykazali, aby faktycznie miała miejsce w przeszłości sytuacja, gdy dany pojazd nie mógł wjechać na nieruchomość wnioskodawców. Biegły sądowy wskazał również, że istnieje możliwość poszerzenia drogi dojazdowej, jak również że wąski dojazd ma stosunkowo niewielką długość tj. ok. 15 metrów.

Zdaniem Sądu, przy ocenie tego czy dostęp nieruchomości przy ul. (...) do drogi publicznej jest odpowiedni nie można oceniać w oderwaniu od tego jak wygląda dostęp do drogi publicznej innych nieruchomości przy ul. (...). Z opinii biegłego sądowego i zeznań wnioskodawcy wynika jednoznacznie, że utrudnienia komunikacyjne dotyczą wszystkich nieruchomości. Co więcej biegły zauważył, że inne nieruchomości mają jeszcze trudniejszy dojazd. W tej sytuacji ustanowienie służebności drogi koniecznej na rzecz nieruchomości przy ul. (...) stanowiłoby nieuzasadnione uprzywilejowanie właścicieli tej nieruchomości w stosunku do właścicieli innych nieruchomości. Sąd podkreślił, że tylko wnioskodawcy posiadają ewentualną możliwość poprawy warunków komunikacyjnych swojej nieruchomości. Sąd wskazał, że w toku sprawy wnioskodawcy powoływali się również na względy bezpieczeństwa i zagrożenia dla osób pieszych poruszających się ulicą (...). Tej okoliczności wnioskodawca nie poparł żadnym materiałem dowodowym. Sąd miał jednak na uwadze, że kwestia bezpiecznego użytkowania drogi publicznej powinna być rozwiązana na podstawie przepisów ustawy - Prawa o ruchu drogowym np. poprzez wprowadzenie ograniczeń w ruchu pojazdów. Niezależnie od tego Sąd zauważył, że ulica (...) jest ulicą na której nie odbywa się intensywny ruch drogowy.

Sąd wskazał, że istotne znaczenie w sprawie powinno mieć również to, że wnioskodawcy nabyli udziały w prawie własności nieruchomości w 2007 i 2008r. tj. w czasie gdy dostęp nieruchomości do drogi publicznej była identyczna jak obecnie. W tej sytuacji wnioskodawcy i uczestnik M. L. decydując się na nabycie nieruchomości powinni mieć świadomość utrudnień komunikacyjnych, związanych z dojazdem do nieruchomości. Bez znaczenia w tym zakresie jest to, iż wnioskodawcy liczyli, że uda się porozumieć z Urzędem Morskim w S. w przedmiocie ustanowienia służebności przejazdu i przechodu.

Sąd uznał, że wbrew stanowisku wnioskodawców istotnego znaczenia nie mogło mieć to, że na działce nr (...) w chwili obecnej ustanowiona jest już służebność gruntowa na rzecz nieruchomości przy ul. (...). Ustanowienie służebności drogi koniecznej ingeruje w prawo własności nieruchomości. Dlatego taka ingerencja powinna mieć charakter wyjątkowy. Niewątpliwie ustanowienie służebności drogi koniecznej stanowiłoby bardziej istotne ograniczenie praw właścicielskich. Wiązałoby się w szczególności z niemożnością realizacją zaplanowanych przez uczestnika postępowania Skarb Państwa - Urząd Morski w S. inwestycji, związanych z lokalizacją miejsc postojowych w tej części nieruchomości, co jest konieczne dla zapewnienia właściwej prawy jednostki. Uczestnik postępowania wykazał dowodowo, że podejmuje czynności zmierzające do realizacji tej inwestycji. Sąd zauważył również, że uczestnik postępowania jako jednostka Skarbu Państwa nie posiada swobody w gromadzeniu środków finansowych na przeprowadzenie inwestycji. Dlatego rozstrzygającego znaczenie nie może mieć to, że ta inwestycja nie została jeszcze zrealizowana.

Sąd przywołał również pogląd Sądu Najwyższego wyrażony w postanowieniu z dnia 07 listopada 2012r, (IV CSK 423/12, LEX nr 127500), iż „przy ustanowieniu drogi koniecznej trzeba mieć na uwadze wzajemne interesy stron, a więc nie tylko żądającego ustanowienia drogi, lecz także właściciela nieruchomości, przez którą droga ta ma przechodzić. Jeśli szkoda grożąca właścicielowi nieruchomości, mającej zostać obciążoną drogą konieczną, jest większa niż korzyści, które uzyska żądający drogi, to nie można orzec ustanowienia drogi koniecznej”.

O kosztach postępowania Sąd orzekł na podstawie art. 520 § 2 k.p.c. obciążając jednocześnie wnioskodawców nieuiszczonymi kosztami sądowymi w sprawie.

Apelację od powyższego postanowienia wywiedli wnioskodawcy oraz uczestnik M. L. i zaskarżając je w całości wnieśli o jego zmianę w punkcie 1. poprzez uwzględnienie wniosku w całości, zmianę punktu 2. przez zasądzenie od uczestnika Skarbu Państwa – Urzędu Morskiego w S. na rzecz wnioskodawców zwrotu kosztów postępowania za obie instancje, w tym kosztów zastępstwa prawnego pełnomocnika wnioskodawców według norm przepisanych oraz uchylenie punktu 3. zaskarżonego postanowienia. Ewentualnie wnieśli o uchylenie zaskarżonego postanowienia w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I Instancji.

Zaskarżonemu orzeczeniu zarzucili:

1. naruszenie prawa materialnego tj. przepisu art. 145 § 1 k.c. przez jego błędną wykładnię polegającą na nieprawidłowym przyjęciu, że nieruchomość położona przy ul. (...) w Ś., dla której Sąd Rejonowy w Świnoujściu prowadzi księgę wieczystą nr (...), ma zapewniony odpowiedni dostęp do drogi publicznej w rozumieniu przepisu art. 145 § 1 k.c., pomimo iż przeprowadzone przed Sądem I Instancji postępowanie dowodowe wykazało, że nieruchomość wnioskodawców nie posiada odpowiedniego dostępu do drogi publicznej;

2. błędne, nie mające oparcia w zgromadzonym materiale dowodowym ustalenie, że ustanowienie wnioskowanej służebności drogi koniecznej wiązałoby się z niemożnością realizacji zaplanowanych przez uczestnika ad. 2 inwestycji związanych z lokalizacją miejsc postojowych, pomimo iż zgromadzony w sprawie materiał dowodowy nie pozwala na przyjęcie, aby ustanowienie wnioskowanej służebności drogi koniecznej uniemożliwiło uczestnikowi ad, 2 realizację inwestycji związanych z lokalizacją miejsc postojowych na działce nr (...).

W uzasadnieniu wnioskodawcy podnieśli, że dojazd do nieruchomości wnioskodawców nie spełnia wymogów wynikających z aktualnie obowiązujących przepisów, tj. § 14 ust. 3 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 12 kwietnia 2002 roku w sprawie warunków technicznych jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie, § 4 ust. 1 i § 15 ust. 1 rozporządzenia Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 2 marca 1999 roku w sprawie warunków technicznych jakim powinny odpowiadać drogi publiczne i ich usytuowanie oraz § 13 rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 24 lipca 2009 roku w sprawie przeciwpożarowego zaopatrzenia w wodę oraz dróg pożarowych, ma istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy. Stanowisko Sądu, który w ślad za biegłym sądowym przyjął, że kluczowa w tym zakresie jest data wybudowania budynku mieszkalnego na nieruchomości przy ul. (...) w Ś., w której to dacie powyższe warunki nie obowiązywały, a dojazd do nieruchomości był zgodny z ówczesnymi przepisami Prawa budowlanego, jest w ocenie wnioskodawców błędne. Sąd wydaje bowiem wyrok biorąc za podstawę stan rzeczy istniejący w chwili zamknięcia rozprawy (art. 316 § 1 k.p.c.). W konsekwencji zdaniem wnioskodawców dla ustalenia, czy nieruchomość posiada odpowiedni, w rozumieniu przepisu art. 145 § 1 k.c., dostęp do drogi publicznej, decydujące znaczenie ma stan prawny obowiązujący na dzień zamknięcia rozprawy i skutki wynikające z tego stanu prawnego. Z tych względów zdaniem wnioskodawców uzasadnione jest przyjęcie, że dojazd do nieruchomości, który nie spełnia wymogów wynikających z aktualnie obowiązujących przepisów, nie jest dostępem odpowiednim w rozumieniu przepisu art. 145 § 1 k.c.

W ocenie wnioskodawców, bez znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy jest to, czy inne nieruchomości przy ul. (...) w Ś. posiadają odpowiedni dostęp do drogi publicznej. Z przyjętego przez Sąd faktu, iż nieruchomości te posiadają podobny, a nawet jeszcze trudniejszy dojazd nie wynika, że nieruchomość wnioskodawców posiada odpowiedni dostęp do drogi publicznej. Zapewnienie nieruchomości wnioskodawców odpowiedniego dostępu do drogi publicznej przez uwzględnienie wniosku złożonego w niniejszej sprawie w żaden sposób nie wpłynie na sytuację pozostałych nieruchomości przy ul. (...) w zakresie dostępu do drogi publicznej, a z pewnością nie wpłynie na ten dostęp negatywnie. Może natomiast doprowadzić do poprawy możliwości korzystania z ulicy (...) przez pozostałych właścicieli sąsiednich nieruchomości w sytuacji, gdy osoby dojeżdżające do nieruchomości przy ul. (...) korzystać będą z innego dojazdu ustanowionego przez Sąd w niniejszej sprawie.

Apelujący zwrócili także uwagę, że obecny dojazd przez ul. (...) jest tak skonfigurowany, że w sytuacji np. zaparkowania jednego pojazdu przy którejkolwiek z nieruchomości przyległej do ulicy, a sytuacje takie zdarzają się regularnie i wielokrotnie, dojazd na nieruchomość wnioskodawców staje się niemożliwy. Wskazali m.in. na to, że na ul. (...) nie mogą wjeżdżać samochody wywożące śmieci, czy inne samochody o większych gabarytach. W sytuacji nagłej, związanej z koniecznością szybkiego dojazdu pojazdów ratunkowych, wozów strażackich na nieruchomość wnioskodawców, wysoce prawdopodobne będzie, że dojazd na nieruchomość wnioskodawców nie będzie możliwy jeśli tylko na długości ul. (...) zaparkuje choćby jeden pojazd przy którejkolwiek z kilkunastu nieruchomości. Podkreślili, że ul. (...) na odcinku od nieruchomości wnioskodawców do drogi publicznej nie posiada pobocza, nie posiada także chodnika, nie jest możliwe wykonywanie jakichkolwiek manewrów pojazdami w sytuacji usytuowania nawet niewielkiej gabarytowo przeszkody, co skutkuje potencjalnym zagrożeniem dla nieruchomości wnioskodawców i to zarówno w zakresie zagrożenia mienia, jak i zdrowia i życia ludzi. Wnioskodawcy dodali, że stwierdzenie Sądu I Instancji, iż szerokość istniejącego dojazdu jest wystarczająca do dojazdu karetek i wozów strażackich, nie uwzględnia wyżej wskazanych okoliczności. Stanowisko Sądu w tym zakresie stoi jednocześnie w sprzeczności z obowiązującym przepisem § 13 powołanego wyżej rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 24 lipca 2009 roku, zgodnie z którym minimalna szerokość drogi pożarowej wynosić powinna co najmniej 4 metry. Szerokość ta ustanowiona przez ustawodawcę powinna być traktowana jako niezbędna, minimalna szerokość ulicy dojazdowej w zakresie zapewnienia swobodnego i bezpiecznego dojazdu służb przeciwpożarowych i ratunkowych w sytuacji nagłego zagrożenia.

Zdaniem apelujących, biorąc pod uwagę okoliczność, iż Sąd uznał za wiarygodne zeznania złożone przez wnioskodawcę J. L., niezrozumiałe są wywody Sądu, iż wnioskodawcy nie wykazali okoliczności dotyczących zagrożenia dla osób pieszych poruszających się ul. (...). Okoliczności te bowiem wnioskodawcy wykazali zeznaniami wnioskodawcy, których prawdziwości nie zakwestionował uczestnik ad. 2, a Sąd uznał je za prawdziwe i wiarygodne. Dodatkowo wskazać należy, że wnioskodawcy nie są uprawnieni do wprowadzenia ograniczeń w ruchu pojazdów na ul. (...); nie mają także możliwości poszerzenia drogi dojazdowej. Bez znaczenia przy tym dla rozstrzygnięcia sprawy jest fakt, że wąski dojazd ul. (...) ma stosunkowo niewielką długość, tj. ok. 15 metrów.

W ocenie wnioskodawców nie zachodzą przeszkody do ustanowienia drogi koniecznej z uwagi na nadmierną ingerencję w prawo własności uczestnika. Podkreślili przy tym, że wnioskowana służebność drogi koniecznej przebiegać będzie na odcinku, na którym wcześniej ustanowiona została na rzecz nieruchomości przy ul. (...) służebność gruntowa. Wnioskowana droga konieczna przebiegać miałaby więc na części działki uczestnika ad. 2 , na której to części uczestnik ad. 2 nie ma możliwości dokonywania jakichkolwiek inwestycji, z tej części działki nigdy nie korzystał, przy czym od lat 70-tych XX wieku ta część działki dzierżawiona była właścicielowi nieruchomości przy ul. (...). Tak więc, wbrew stanowisku Sądu I Instancji, ustanowienie drogi koniecznej zgodnie z wnioskiem nie skutkowałoby niemożnością realizacji zaplanowanych przez uczestnika ad. 2 inwestycji. Lokalizacja miejsc postojowych w żaden sposób nie będzie kolidować z przebiegiem wnioskowanej drogi koniecznej i nie będzie stanowiła dla uczestnika ad. 2 realnej uciążliwości. W konsekwencji, nieruchomość, która miałaby zostać obciążona drogą konieczną nie poniesie żadnej szkody, a jedynym skutkiem ustanowienia wnioskowanej drogi koniecznej będą korzyści dla nieruchomości władnącej w postaci zapewnienia tej nieruchomości odpowiedniego dostępu do drogi publicznej.

Odpowiedź na apelację wnioskodawców złożył uczestnik postępowania Skarb Państwa – Urząd Morski w S. wnosząc o jej oddalenie w całości oraz o zasądzenie od wnioskodawców na jego rzecz kosztów postępowania odwoławczego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja nie zasługiwała na uwzględnienie.

Sąd Okręgowy podziela i przyjmuje za własne poczynione przez Sąd Rejonowy ustalenia faktyczne oraz rozważania prawne, które doprowadziły tenże Sąd do słusznego wniosku co do braku podstaw do ustanowienia dla nieruchomości wnioskodawców i uczestnika postępowania M. L. proponowanej drogi koniecznej przebiegającej przez nieruchomość uczestnika Skarbu Państwa – Urzędu Morskiego w S..

Celem unormowanej w art. 145 k.c. instytucji drogi koniecznej jest zapewnienie nieruchomości lub należącym do tej nieruchomości budynkom gospodarczym należytego dostępu do drogi publicznej, w przypadku gdy nieruchomość jest go całkowicie pozbawiona, albo wprawdzie dostęp taki posiada, ale nie może być on uznany za „odpowiedni”.

W niniejszej sprawie bezsporne było, że nieruchomość położona przy ul. (...) w Ś. ma zapewniony bezpośredni dostęp drogi publicznej o statusie drogi gminnej. Zatem istotne było rozważenie czy dostęp ten może być uznany za „odpowiedni” w rozumieniu art. 145 §1 k.c. Choć pojęcie to nie zostało zdefiniowane przez ustawodawcę, to w orzecznictwie wskazuje się, że o tym czy istniejący dostęp jest odpowiedni decydują każdorazowo wszystkie okoliczności konkretnej sprawy. Wymaga zatem rozważenia czy zapewnione aktualnie połączenie nieruchomości z drogą publiczną zapewnia wszelką niezbędną ze społecznego – gospodarczego punktu widzenia łączność z tą drogą umożliwiając normalne, gospodarcze korzystanie z przedmiotowej nieruchomości (zob. postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 19 marca 2002 r. ,IV CKN 895/00; z dnia 28 listopada 2000 r. IV CKN 172/00). O odpowiednim dostępie można mówić wówczas gdy jest on bezpieczny, rzeczywisty, swobodny, uwzględniający przeznaczenie nieruchomości (aktualne i przyszłe), a także rozwój technologiczny (zob. komentarz do art. 145 k.c. w: Kodeks cywilny. Komentarz red. dr hab. Konrad Osajda, rok 2017, wyd. 17; czy postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 2 lipca 2009 r. V CSK 480/08, z dnia 7 lipca 1999 r. II CKN 786/98, z dnia 13 kwietnia 2011 r. V CSK 317/10). Dodania przy tym wymaga, na co słusznie zwrócono uwagę w doktrynie, że jeśli nieruchomość przylega do drogi publicznej tylko w nielicznych i nadzwyczajnych przypadkach dopuszczalne będzie ustanowienie drogi koniecznej przez grunty sąsiednie (zob. A. Zbiegień-Turzańska, w: Osajda, Komentarz, 2013, t. I, art. 145 KC, s. 950, Nt 11).

Nie należy zapominać, że ustanowienie drogi koniecznej na cudzym gruncie zawsze wiąże się z ograniczeniem prawa własności nieruchomości, przez którą ma przebiegać służebność, zatem powinno mieć charakter wyjątkowy. Stanowisko to znajduje potwierdzenie w orzeczeniach Sądu Najwyższego. Przykładowo powołać można tu postanowienie z dnia 6 kwietnia 2004 r. I CK 552/03, w którym Sąd Najwyższy uznał, że gdy dostęp do drogi publicznej jest nieodpowiedni, regułą powinno być przystosowanie go do użytku, a nie ustanowienie służebności drogi koniecznej innym szlakiem, chyba że przystosowanie takie byłoby niemożliwe lub wymagałoby niewspółmiernych i nieopłacalnych nakładów. Z kolei w postanowieniu z dnia 21 czerwca 2011 r. I CSK 646/10 Sąd Najwyższy stwierdził, że instytucja ta nie może służyć wygodzie właścicieli działki władnącej, kosztem ograniczenia prawa właściciela działki obciążonej. Odpowiedni dostęp nie należy utożsamiać z łatwiejszym dostępem do drogi publicznej.

W świetle powyższych rozważań teoretycznych odnoszących się do rozumienia pojęcia odpowiedniego dostępu na gruncie art. 145 §1 k.c. zarzuty apelacji oraz zaprezentowana argumentacja okazała się całkowicie chybiona.

Słusznie Sąd I instancji uznał, że dla oceny kwestii odpowiedniego dostępu do drogi publicznej rozstrzygającego znaczenia nie mają obowiązujące w dniu orzekania regulacje prawa budowlanego. Droga publiczna, z której korzystają właściciele nieruchomości położonej na działce nr (...) funkcjonowała co najmniej od 1973 r. W toku postępowania nie wykazano, aby wówczas dostęp do drogi publicznej przez poprzedników prawnych wnioskodawców nie był odpowiedni. Fakt ustanowenia norm prawnych wskazujących na zmiany parametrów budowanych dróg nie powoduje automatycznego uznania, że dotychczasowy dostęp do takiej drogi stracił cechę odpowiedniego. W ocenie Sądu Okręgowego do tak zaistniałej sytuacji należy podejść w sposób funkcjonalny, zależny od konkretnego stanu faktycznego. Jak już zostało wspomniane odpowiedni dostęp do drogi publicznej zależny jest od potrzeb nieruchomości dla której droga konieczna ma zostać ustanowiona. Potrzeby te zaś wynikają z charakteru nieruchomości, a więc sposobu jej użytkowania (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 21 marca 2003 r. II CKN 1256/00). Nieruchomość, które dotyczy wniosek o ustanowienie drogi koniecznej położona przy ul (...) w Ś. zabudowana jest budynkiem mieszkalnym i taka też jest funkcja tej nieruchomości. Zasadniczo zatem zwykłe korzystanie z nieruchomości obejmuje możliwość dojazdu doń samochodem osobowym. Konieczność dojazdu pojazdu szerszego niż osobowy, stanowi sytuację wyjątkową związaną przykładowo z dowozem wielogabarytowych materiałów budowlanych. Przy czym wnioskodawcy nie wykazali stosownie do art. 6 k.c., aby taki dojazd był niemożliwy.

Zauważenia jednocześnie wymaga, że ze sporządzonej w sprawie przez biegłego sądowego – geodetę K. B. opinii z dnia 10 lipca 2016 roku wynika, że dojazd do nieruchomości od ul. (...) wynosi na wjeździe 3,75 m, a w najwęższym miejscu 3,2 m. Przy czym długość takiego wąskiego dojazdu wynosi zaledwie 15 metrów. Biegły stwierdził, że nie jest to tak duża odległość która w dużym stopniu mogłaby utrudniać dojazd do nieruchomości także w przypadku takich pojazdów mechanicznych jak karetki czy wozy strażackie. Biegły wskazał, że standardowa szerokość wymienionych pojazdów mechanicznych wynosi ok. 2,5 m, a więc nawet w przypadku takich pojazdów zapewniona jest możliwość dojazdu do nieruchomości wnioskodawców. Dodania wymaga, że dla zapewnienia dojazdu straży pożarnej lub innych służb ratowniczych w razie wypadku losowego nie jest potrzebne ustanowienie służebności drogi koniecznej, gdyż i bez tego służby te mogą w stanie wyższej konieczności korzystać z drogi i naruszać cudzą własność (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 2 grudnia 2009 r. I CSK 144/09).

Za niewystarczający należy uznać również argument związany z brakiem możliwości bezpośredniego dojazdu pojazdów miejskiego przedsiębiorstwa zajmującego się wywozem odpadów stałych. Dolegliwość która jest z tym związana nie dotyczy wnioskodawców, lecz jest kwestią właściwej organizacji pracy przedsiębiorstwa oczyszczania miasta, np. związaną z koniecznością zaopatrzenia się w pojazdy o szerokości umożliwiającej wjazd na wąskie uliczki miasta.

Zdaniem Sądu Okręgowego nie stanowi także argumentu przemawiającego za obciążeniem nieruchomości uczestnika Skarbu Państwa – Urzędu Morskiego w S. zachowanie właścicieli trzech budynków mieszkalnych, którzy ustawiają swoje samochody na ul. (...) w Ś.. Zauważyć należy, że proponowany przez wnioskodawców przebieg drogi koniecznej na nieruchomości uczestnika spowodowałoby jej obciążenie na powierzchni ponad 250 m ². Niewątpliwie przeprowadzenie drogi koniecznej powinno uwzględniać nie tylko potrzeby nieruchomości dla której służebność ta ma zostać ustanowiona, ale także zakres obciążenia nieruchomości przez którą ma przebiegać, wynika to zasady proporcjonalności wywiedzionej z art. 145 §2 k.c. Ustanowienie więc służebności drogi koniecznej powinno być wynikiem bilansu korzyści i strat wynikających z przeprowadzenia drogi. Służebność drogi koniecznej powinna godzić interesy sąsiadujących nieruchomości, a jeżeli interesów tych nie da się pogodzić, mogą zachodzić podstawy do odmowy ustanowienia służebności (zob. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 14 maja 2014 r. III CZP 14/14). Zdaniem Sądu Okręgowego skoro nieruchomość wnioskodawców o charakterze mieszkalnym posiada obecnie dostęp do drogi publicznej, który co prawda nie jest w pełni komfortowy, jednakże gwarantuje komunikację z nieruchomością za pomocą samochodów osobowych to dostęp ten należy uznać za odpowiedni w kontekście przeznaczenia, sposobu użytkowania nieruchomości przez wnioskodawców. Natomiast ustanowienie drogi koniecznej na nieruchomości uczestnika w proponowanym zakresie stanowiłoby nadmierne obciążenie i naruszałoby zasadę proporcjonalności. W postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 29 grudnia 1970 r. III CRN 412/70 słusznie stwierdzono, że dostęp może być uznany za nieodpowiedni dopiero wtedy, kiedy zwiększenie użyteczności nieruchomości wskutek ustanowienia służebności drogowej przewyższałoby uszczerbek gruntów, przez które droga ma prowadzić. W rozpoznawanej sprawie w ocenie Sądu Okręgowego występuje jednak sytuacja odwrotna.

Bez wpływu na tą ocenę pozostaje również fakt, iż na odcinku na którym miałaby zostać ustanowiona droga konieczna, na rzecz każdoczesnego właściciela nieruchomości położonej przy ul. (...) w Ś. została już wcześniej ustanowiona służebność gruntowa, polegająca na prawie korzystania z nieruchomości obciążonej w celu eksploatacji przyłącza wody i kanalizacji sanitarnej, usuwania awarii, dokonywania kontroli, przeglądów, konserwacji i modernizacji. Urządzenia przesyłowe zlokalizowane są bowiem pod gruntem, a zatem nie stanowią tak istotnego obciążenia nieruchomości uczestnika, jak w przypadku ustanowienia drogi koniecznej o proponowanym przebiegu. Przeciwko ustaleniu przebiegu drogi koniecznej przez nieruchomość uczestnika przemawiają również plany uczestnika związane z zagospodarowaniem tej części nieruchomości – tj. lokalizowanie miejsc postojowych, oświetlenia nieruchomości oraz wiat garażowych. Jak wynika z akt sprawy uczestnik podjął już czynności zmierzające do ich realizacji.

W ocenie Sądu Okręgowego w przypadku, gdy wnioskodawcy posiadają obecnie dostęp do drogi publicznej i dostęp ten jest odpowiedni, to żądanie ustanowienia drogi koniecznej na cudzej nieruchomości w celu jedynie poprawy komfortu korzystania z nieruchomości dla której ma zostać ustanowiona służebności nie zasługuje na uwzględnienie.

W tym stanie rzeczy Sąd Okręgowy na podstawie art. 385 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. oddalił apelację, o czym orzekł jak w pkt 1. sentencji orzeczenia.

O kosztach postępowania apelacyjnego Sąd Okręgowy orzekł zgodnie z regułą wyrażoną w art. 520 § 3 zd. 1 k.p.c. uznając, iż interesy wnioskodawców i uczestnika były sprzeczne. Zatem to wnioskodawcy zobowiązani są do pokrycia poniesionych przez uczestnika Skarb Państwa – Urząd Morski w S. kosztów niniejszego postępowania, obejmujących wynagrodzenie reprezentującego uczestnika radcę prawnego w wysokości 240 zł (§ 5 pkt 3 w zw. z §10 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych – w brzmieniu obowiązującym w dacie wniesienia apelacji). Zatem Sąd Odwoławczy w pkt 2. sentencji postanowienia zasądził od wnioskodawców na rzecz uczestnika po 120 zł tytułem kosztów postępowania apelacyjnego.

SSO Małgorzata Czerwińska SSO Zbigniew Ciechanowicz SSO Violetta Osińska