Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Decyzją z 19.06.2017r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w Ł. zobowiązał D. D. do zwrotu nienależnie pobranego dodatku pielęgnacyjnego za okres od 1.07.2014 r. do 30.06.2017 r. w wysokości 7.494,52 zł wraz z odsetkami za okres od 16.07.2014 r. do 19.06.2017 r. w kwocie 810,71 zł / decyzja w aktach ZUS/.

Odwołanie od powyższej decyzji D. D. złożyła 27.07.2017 r. wnosząc o jej uchylenie. W uzasadnieniu wnioskodawczyni wskazała, że znajduje się w trudnej sytuacji materialnej, wyjaśniając, że od listopada 2011r. przebywa w Zakładzie (...) w Ł., nie ma stałego miejsca zamieszkania, ani zameldowania, a nadto nie ma żadnego majątku, a jej źródłem utrzymania jest jedynie renta w wysokości 1550,04 zł brutto, tj. 1297,54 zł netto, którą w całości przeznacza na pokrycie kosztów swojego leczenia związanych z pobytem w szpitalu, na pokrycie których przeznaczała też dodatek pielęgnacyjny. Dodała, że nie kwestionuje tego, iż pobrała przedmiotowy dodatek niezgodnie z przepisami prawa, jednocześnie zaznaczając, że nikt jej o tym fakcie wcześniej nie poinformował. Wyjaśniała, że nie wiedziała, że od 2011 r. nie przysługuje jej dodatek pielęgnacyjny. Podniosła, że z uwagi na wieku tj. 81 lat oraz sytuację zdrowotną nie jest w stanie śledzić zmian w przepisach prawnych. Argumentowała, że niesprawiedliwym jest wystąpienie dopiero po kilku latach przez ZUS o zwrot tego dodatku w kwocie przekraczającej jej możliwości majątkowe. Konkludując odwołująca zaakcentowała, że ZUS nie informował jej o możliwości zaprzestania wypłaty dodatku w związku ze zmianą jej miejsca pobytu i wniosła o uchylenie skarżonej decyzji ze względu na jej sytuację finansową i zdrowotną / odwołanie k. 2/.

Organ rentowy w odpowiedzi na odwołanie wniósł o jego oddalenie, podtrzymując dotychczasowe stanowisko w sprawie /odpowiedź na odwołanie k. 3/.

Sąd Okręgowy w Łodzi ustalił następujący stan faktyczny:

Wnioskodawczyni D. D., urodzona (...), pobiera rentę rodzinną przyznaną po śmierci męża na stałe od 15.05.2015 r. decyzją Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. z dnia 2.06.2005r. W decyzji tej w części dotyczącej „pouczenia” w punkcie VIII podpunkt 6 wnioskodawczyni została pouczona przez organ rentowy o tym, że w przypadku pobierania dodatku pielęgnacyjnego jest zobowiązana powiadomić ZUS o pobycie w domu pomocy społecznej, w tym na podstawie skierowania wydanego przed 1.01.2004r. w zakładzie opiekuńczo – leczniczym lub pielęgnacyjno – opiekuńczym, a w przypadku pobierania zasiłku pielęgnacyjnego o pobycie w w/w placówce lub w rodzinie zastępczej albo w innej instytucji zapewniającej całodobowe utrzymanie/ decyzja k. 11-12 akt ZUS/

W kolejnych decyzjach waloryzacyjnych świadczenie rentowe wnioskodawczyni ZUS także zamieszczał na ich odwrocie stosowne pouczenia, a w szczególności:

-w decyzji z dnia 14.03.2006r., w punkcie VI ust.3 wnioskodawczyni została pouczona o tym, że w przypadku pobierania przez ubezpieczoną dodatku pielęgnacyjnego zobowiązana jest zawiadomić organ rentowy o pobycie w domu pomocy społecznej, w zakładzie opiekuńczo – leczniczym lub pielęgnacyjno – opiekuńczym / decyzja k. 13-14 akt ZUS/;

- w decyzjach z dnia 15.03.2008r., 15.03.2009r., 15.03.2010r. i 14.03.2011r. w zawartym na ich odwrocie pouczeniu w punkcie VI ust. 3 wnioskodawczyni została pouczona o tym, że osobie, która przebywa w ponadgminnym domu pomocy społecznej, w tym na podstawie skierowania wydanego przed 1.01.2004r. w zakładzie opiekuńczo – leczniczym lub pielęgnacyjno – opiekuńczym, dodatek pielęgnacyjny nie przysługuje, chyba że przebywa poza tą placówką przez okres dłuższy niż dwa tygodnie, a w ust. 2 w/w punktu VI o tym, że jest zobowiązana powiadomić ZUS o wszelkich okolicznościach mających wpływ na prawo lub wysokość świadczeń wskazanych w pouczeniu decyzji przyznających świadczenie oraz w decyzjach o przeliczeniu lub podwyższeniu świadczenia (lub w innej formie pisemnej, którą otrzymała) / decyzje k. 25 -28 akt ZUS/.

Decyzją z 3.09.2011r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. przyznał wnioskodawczyni od dnia 1.10.2011r., tj. od osiągnięcia wieku 75 lat, dodatek pielęgnacyjny w kwocie 186,71 zł. W pouczeniu na odwrocie tej decyzji wnioskodawczyni została zgodnie z punktem VII ustęp 1 odnośnik piąty po myślniku pouczona, że „jest zobowiązana powiadomić organ rentowy o pobycie w domu pomocy społecznej, zakładzie opiekuńczo – leczniczym lub pielęgnacyjno-opiekuńczym / decyzja k. 29 akt ZUS/.

Następnie w decyzjach z dnia 1.06.2012r. i z dnia 12.07.2012r. ZUS pouczył wnioskodawczynię w zawartym na odwrocie każdej z tych decyzji pouczeniu w punkcie IX podpunkcie 6, że jest zobowiązana powiadomić organ rentowy o pobycie w ponadgminnym lub gminnym domu pomocy społecznej, w tym na podstawie skierowania wydanego przed 1.01.2004r. w zakładzie opiekuńczo – leczniczym lub pielęgnacyjno – opiekuńczym, a także o tym, że dodatek pielęgnacyjny nie przysługuje osobie, która przebywa w ponadgminnym domu pomocy społecznej, na podstawie skierowania wydanego przed 1.01.2004r. w zakładzie opiekuńczo – leczniczym lub pielęgnacyjno – opiekuńczym, chyba że przebywa poza tą placówką przez okres dłuższy niż dwa tygodnie / decyzje na kartach nienumerowanych w aktach ZUS/.

Także w decyzji z dnia 14.06.201r. ZUS pouczył wnioskodawczynię w zawartym na odwrocie tej decyzji punkcie VII ustępie 1 odnośniku czwartym po myślniku pouczenia o tym, że „jest zobowiązana powiadomić organ rentowy o pobycie w domu pomocy społecznej, zakładzie opiekuńczo – leczniczym lub pielęgnacyjno-opiekuńczym / decyzja na karcie nienumerowanej w aktach ZUS/.

Wnioskodawczyni przebywa w Specjalistycznym Zakładzie Opieki Zdrowotnej (...).” Sp. z o.o. w Ł. w Oddziale Zakładu (...) od 24.11.2011r. /pismo (...) Zakładu Opieki Zdrowotnej (...).” Sp. z o.o. w Ł. z 5.06.2017r. na karcie nienumerowanej w aktach ZUS/.

Wnioskodawczyni nie poinformowała o tym organu rentowego / niesporne, a nadto akta ZUS/.

Zaskarżoną decyzją z 19.06.2017r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w Ł. zobowiązał D. D. do zwrotu nienależnie pobranego dodatku pielęgnacyjnego za okres od 1.07.2014 r. do 30.06.2017 r. w wysokości 7.494,52 zł wraz z odsetkami za okres od 16.07.2014 r. do 19.06.2017 r. w kwocie 810,71 zł / decyzja w aktach ZUS/.

Powyższych ustaleń Sąd Okręgowy dokonał w całości w oparciu o powołane wyżej dowody z dokumentów zalegających w załączonych aktach ZUS.

Sąd Okręgowy w Łodzi zważył, co następuje :

W świetle zebranego w sprawie materiału dowodowego odwołanie częściowo zasługiwało na uwzględnienie.

Rozpoznając spór w niniejszej sprawie Sąd zbadał, czy w świetle ustalonych okoliczności faktycznych na podstawie powołanych dowodów, organ rentowy dokonał właściwej wykładni materialnoprawnej oraz prawidłowej subsumcji podstaw wydania skarżonej decyzji z 19.06.2017r., w której ZUS stwierdził, że wnioskodawczyni pobrała nienależne świadczenie z tytułu dodatku pielęgnacyjnego za okres od 1.07.2014r. do 30.06.2017r. i zobowiązał odwołującą do zwrotu w terminie miesiąca od dnia otrzymania przedmiotowej decyzji nienależnie pobranych świadczenia za w/w okres w kwocie 7.494,52 zł wraz z odsetkami za okres od 16.07.2014 r. do 19.06.2017 r. w kwocie 810,71 zł.

Zgodnie z treścią art. 138 ust. 2 pkt 1 ustawy z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tj. Dz.U. z 2009r., Nr 153, poz. 1227 ze zm.) za nienależnie pobrane świadczenia w rozumieniu ust. 1 uważa się świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania. Zgodnie zaś z ust. 1 art. 138 w/w ustawy osoba, która nienależnie pobrała świadczenia, jest obowiązana do ich zwrotu. W ustępie 4 i 5 cytowanego przepisu ustawodawca określił za jaki okres można skutecznie żądać zwrotu nienależnie pobranego świadczenia. I tak nie można żądać zwrotu kwot nienależnie pobranych świadczeń za okres dłuższy niż 12 miesięcy, jeżeli osoba pobierająca świadczenia zawiadomiła organ rentowy o zajściu okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, a mimo to świadczenia były jej nadal wypłacane, w pozostałych zaś wypadkach - za okres dłuższy niż 3 lata, z zastrzeżeniem ust. 5.

Bezsporną w niniejszej sprawie jest okoliczność, że odwołująca nie powiadomiła organu rentowego o tym, że od 24.11.2011r. przebywa w Specjalistycznym Zakładzie Opieki Zdrowotnej (...).” Sp. z o.o. w Ł. w Oddziale Zakładu (...), co zresztą w odwołaniu od skarżonej decyzji wnioskodawczyni wprost sama przyznała.

Dla przyjęcia, że wnioskodawczyni faktycznie pobierała nienależne świadczenie z tytułu dodatku pielęgnacyjnego w rozumieniu art. 138 ust. 2 pkt 1 w/w ustawy kluczowe okazało się to, że odwołująca w złożonym odwołaniu zarzucała Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych, że nigdy nie pouczył skarżącej o obowiązku powiadomienia organu rentowego o tym, że przebywa w zakładzie opiekuńczo – leczniczym.

Badając tę kwestę Sąd zważył, że zgodnie z jednolitym orzecznictwem Sądu Najwyższego warunkiem uznania świadczenia za nienależnie pobrane jest pouczenie o okolicznościach, których wystąpienie w czasie pobierania świadczenia powoduje jego utratę (w całości lub w części). Pouczenie o takich okolicznościach nie może odnosić się indywidualnie do pobierającego świadczenie, gdyż nie da się przewidzieć, które z różnorodnych okoliczności wystąpią u konkretnego świadczeniobiorcy. W tym sensie wystarczające jest przytoczenie przepisów określających te okoliczności. Jednakże pouczenie musi być na tyle zrozumiałe, aby pobierający świadczenie mógł je odnieść do własnej sytuacji. Ponieważ pouczenie dotyczy zmian w stanie faktycznym i prawnym w stosunku do stanu istniejącego w dacie przyznania świadczenia, pobierający świadczenie musi mieć możność skonfrontowania zmian, jakie zaszły w jego przypadku, z treścią pouczenia (wyrok SN z 10.06.2008 r., I UK 394/07, Legalis nr 176301, wyrok SN z 14.03.2006 r., I UK 161/05, OSNP 2007/5-6/78).

W świetle zgromadzonych dowodów - wbrew twierdzeniom skarżącej - ZUS wielokrotnie pouczał wnioskodawczynię o tym, że osoba pobierająca dodatek pielęgnacyjny jest zobowiązana powiadomić organ rentowy o tym, że przebywa w zakładzie opiekuńczo – leczniczym. W szczególności takie pouczenie ZUS zawarł: w punkcie VIII podpunkcie 6 w pouczeniu zamieszczonym na odwrocie decyzji z 2.06.2005r. o przyznaniu wnioskodawczyni po śmierci męża renty rodzinnej na stałe, następnie w decyzji z 14.03.2006r. w punkcie VI ust.3 zamieszczonego na odwrocie tej decyzji pouczenia / decyzja k. 13-14 akt ZUS/, następnie w punkcie VI ust. 3 w pouczeniu umieszczonym na odwrotach decyzji z dnia 15.03.2008r., z dnia 15.03.2009r., z dnia 15.03.2010r. i z dnia 14.03.2011r. / decyzje k. 25 -28 akt ZUS/, później w punkcie VII ustęp 1 odnośniku piątym po myślniku w pouczeniu na odwrocie decyzji z dnia 3.09.2011r. o przyznaniu wnioskodawczyni od dnia 1.10.2011r., tj. od osiągnięcia wieku 75 lat, dodatku pielęgnacyjnego / decyzja k. 29 akt ZUS/, a następnie także w punkcie IX podpunkcie 6 pouczenia na odwrotach decyzji z dnia 1.06.2012r. i z dnia 12.07.2012r. oraz w punkcie VII ustęp 1 odnośniku czwarty po myślniku znajdującego się na odwrocie pouczenia w decyzji z dnia 14.06.2014r. / decyzje na kartach nienumerowanych w aktach ZUS/.

Mając na uwadze powyższe Sąd doszedł do przekonania, że słusznie organ rentowy w skarżonej decyzji uznał, że D. D. pobierała w okresie od 1.07.2014r. do 30.06.2017r. nienależne świadczenie w postaci dodatku pielęgnacyjnego w rozumieniu art. 138 ust. 2 pkt 1 w/w ustawy, albowiem skarżąca nadal od dnia 24.06.2011r. przebywa w Specjalistycznym Zakładzie Opieki Zdrowotnej (...).” Sp. z o.o. w Ł. w Oddziale Zakładu (...) i mimo tego, że wielokrotnie była pouczana przez ZUS w w/w decyzjach o ciążącym na niej obowiązku powiadomienia o takiej okoliczności organu rentowego, to jednak nie uczyniła tego.

W tym stanie rzeczy odwołanie wnioskodawczyni jako niezasadne, w części dotyczącej zwrotu nienależnie pobranych świadczeń, podlegało oddaleniu na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c.

Przechodząc do kwestii odsetek Sąd Okręgowy przyjął stanowisko, że nie jest zasadne obciążenie ubezpieczonej obowiązkiem uiszczenia odsetek za okres od 16.07.2014r. do 19.06.2017r., tj. do dnia wydania skarżonej decyzji, w kwocie 810,71 zł.

Organ rentowy naliczając w ten sposób odsetki niejako uznał, że miał prawo żądać ich zwrotu już w dacie wypłaty świadczenia. Z poglądem takim nie sposób się zgodzić. Trzeba bowiem przypomnieć, że świadczenia z ubezpieczeń społecznych są przyznawane w drodze decyzji administracyjnych i na podstawie decyzji administracyjnych są wypłacane. Nie można zatem utrzymywać, że świadczenia wypłacone na podstawie pozostającej w obrocie prawnym decyzji administracyjnej jako nienależne podlegały zwrotowi w dacie wypłaty, choćby przesłanki przyznania świadczenia w rzeczywistości nie istniały lub odpadły. Świadczenia uważane za nienależne w rozumieniu art. 138 ustawy o emeryturach i rentach podlegają bowiem zwrotowi dopiero wtedy, gdy organ rentowy wyda stosowną decyzję administracyjną. Podobny pogląd wyraził także Sąd Najwyższy w wyroku z 3.02.2010 r. w sprawie I UK 210/09 ( LEX 585713) i w wyroku z 18.12.2008 r. w sprawie I UK 154/08. Teza ta jest już obecnie jednolicie ugruntowana w orzecznictwie.

Powyższy pogląd został także wyrażony w wyroku z 3.12.2013 r., w sprawie III AUa 436/13 (Lex 1409160) przez Sąd Apelacyjny w Łodzi, który wskazał, że skoro wydanie decyzji administracyjnej jest konieczne w celu stwierdzenia obowiązku zwrotu przez ubezpieczonego - na podstawie art. 138 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych - nienależnie pobranego świadczenia, nie może być mowy o opóźnieniu w spełnieniu tego obowiązku przed wydaniem tej decyzji. "Żądanie zwrotu" nienależnie pobranego świadczenia następuje przez doręczenie dotyczącej tego decyzji (można powiedzieć, że staje się wymagalne w tym momencie, a nie w czasie spełniania świadczeń). Z tą też chwilą następuje też wymagalność (w prawnym znaczeniu art. 359 § 2 k.c.) roszczenia o odsetki, gdyż od tej chwili dłużnik pozostaje w opóźnieniu ze spełnieniem świadczenia głównego (art. 481 § 1 k.c.). Odesłanie do prawa cywilnego w kwestii naliczania i ustalania odsetek oznacza, że organy ZUS naliczać powinny odsetki ustawowe (art. 359 § 2 k.c.) od dnia doręczenia decyzji obligującej do zwrotu nienależnie pobranego świadczenia ( por. orzecznictwo SN odnoszące się do stosunków cywilnych: wyrok z 8 lipca 1977 r., II CR 233/77, Lex nr 7962; uchwała z 6 marca 1991 r., III CZP 2/91, OSNCAPiUS 1991, nr 7, poz. 93; wyrok z 30 marca 1998 r., III CKN 330/97, OSNCAPiUS 1998, nr 12, poz. 209).

Przedstawione wyżej stanowisko jest słuszne również w ocenie Sądu Okręgowego, gdyż świadomość pobierania nienależnego świadczenia z tytułu dodatku pielęgnacyjnego jest jedną z przesłanek wydania decyzji statuującej obowiązek zwrotu, ale brak jest podstaw do twierdzenia, że wyznacza ona również moment, od którego osoba ubezpieczona staje się zobowiązana.

Konsekwencją powyższego jest uznanie, że nie ma podstaw do żądania przez organ rentowy zwrotu odsetek naliczanych od dnia wypłaty świadczenia uznanego za nienależnie pobrane.

Z tych też względów Sąd Okręgowy, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c., zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że odsetki za okres od 16.07.2014r. do 19.06.2017r. ustalony w tejże decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych będzie liczył od 28.07.2017r., o czym orzekł w punkcie pierwszym sentencji.

Kończąc należy wskazać, że nie uszło uwadze Sądu i to, że wnioskodawczyni w odwołaniu wystąpiła też o odstąpienie od żądania zwrotu nienależnie pobranego świadczenia ze względu na trudną sytuację życiową i materialną skarżącej, jej kłopoty zdrowotne a także ze względu na jej wiek 81 lat. Odnosząc się do tej kwestii Sąd zważył, że zakres i przedmiot postępowania w niniejszej sprawie zakreślony był treścią decyzji z 19.06.2017 r. Decyzja ta w swej treści nie mogła obejmować rozstrzygnięcia dotyczącego wniosku skarżącej o odstąpienie od żądania zwrotu nienależnie pobranego świadczenia, chociażby z tego względu, że takiego wniosku skarżąca przed wydaniem spornej decyzji w organie rentowym nie złożyła. Zauważyć także należy, że zgodnie z ugruntowanym obecnie stanowiskiem judykatury i doktryny rozpatrywanie wniosków o odstąpienie od żądania zwrotu nienależnie pobranego świadczenia może nastąpić dopiero po uprawomocnieniu się decyzji ustalającej obowiązek zwrotu (por. wyrok SN z 18.01.2010 r., II UK 168/2009, Lex Polonica nr 3026755). Przeniesienie sprawy na drogę sądową przez wniesienie odwołania od decyzji organu rentowego ogranicza się do okoliczności uwzględnionych w decyzji, a pomiędzy stronami spornych (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 9.10.2010 r. II UK 84/10, Legalis nr 315923). Poza tymi okolicznościami spór sądowy istnieć nie może, gdyż w postępowaniu przed sądem odwołujący żądać może jedynie korekty stanowiska zajętego przez organ rentowy, odnosząc się do przedmiotu sporu objętego zaskarżoną decyzją, nie może natomiast żądać czegoś, o czym organ rentowy nie decydował. Ewentualny wniosek o odstąpienie od żądania zwrotu może natomiast zostać rozpoznany po uprawomocnieniu się spornej decyzji tj. po potwierdzeniu przez Sąd, że świadczenie co do zasady zostało nienależnie pobrane. Dopiero przy rozpatrywaniu takiego wniosku może być brany pod uwagę stan rodzinny i majątkowy wnioskodawcy, a od wydanej decyzji będą przysługiwały środki odwoławcze na ogólnych zasadach. Konstrukcja odstąpienia od żądania zwrotu nienależnie pobranych świadczeń nie ma bowiem zastosowania w sprawie, w której osoba ubezpieczona kwestionuje sam obowiązek zwrotu nienależnie pobranego świadczenia (tak samo Sąd Apelacyjny w Łodzi w wyroku z 17.12.2014 r., III AUa 418/14, Legalis nr 1179920) .

ZARZĄDZENIE

odpis wyroku wraz z uzasadnieniem doręczyć pełnomocnikowi organu rentowego, któremu udzielić zgody na wypożyczenie akt rentowych.

A.P.