Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 22 maja 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie V Wydział Cywilny w składzie następującym:

Przewodniczący: SSA Bogdan Świerczakowski (spr.)

Sędziowie: SA Marzena Miąskiewicz

SO (del.) Ewa Talarczyk

Protokolant: Małgorzata Szmit

po rozpoznaniu w dniu 22 maja 2018 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa D. B., S. B. (1), K. M. (1) i B. O.

przeciwko (...) spółce akcyjnej z siedzibą w W.

o zadośćuczynienie

na skutek apelacji powodów

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 11 stycznia 2017 r., sygn. akt IV C 797/16

I.  zmienia zaskarżony wyrok:

1.  w punkcie pierwszym w części w ten sposób, że zasądza od pozwanego na rzecz:

a)  D. B. i K. M. (1) kwoty po 60.000 zł (sześćdziesiąt tysięcy złotych) wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 28 grudnia 2015 r. do dnia zapłaty,

b)  S. B. (1) kwotę 39.000 zł (trzydzieści dziewięć tysięcy złotych) wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 5 listopada 2015 r. do dnia zapłaty,

c)  B. O. kwotę 10.000 zł (dziesięć tysięcy złotych) wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 28 grudnia 2015 r. do dnia zapłaty,

2.  w punkcie drugim w części w ten sposób, że nakazuje pobrać od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Warszawie kwotę 8.450 zł (osiem tysięcy czterysta pięćdziesiąt złotych) tytułem części nieuiszczonych opłat od pozwu i odstępuje od obciążania powodów nieuiszczonymi kosztami postępowania;

3.  w punkcie trzecim w ten sposób, że znosi wzajemnie między stronami koszty procesu;

II.  oddala apelację D. B., K. M. (1) i B. O. w pozostałej części;

III.  zasądza od (...) spółki akcyjnej z siedzibą w W. tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego: na rzecz D. B. kwotę 1.212,20 zł (tysiąc dwieście dwanaście złotych dwadzieścia groszy), na rzecz K. M. (1) 1.312,50 zł (tysiąc trzysta dwanaście złotych pięćdziesiąt groszy), na rzecz S. B. (1) kwotę 2.012,50 zł (dwa tysiące dwanaście złotych pięćdziesiąt groszy) i znosi koszty postępowania apelacyjnego pomiędzy pozwanym i B. O.;

IV.  nakazuje pobrać od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Warszawie kwotę 8.250 (osiem tysięcy dwieście pięćdziesiąt) złotych tytułem części nieuiszczonych opłat od apelacji i odstępuje od obciążania powodów nieuiszczonymi kosztami postępowania apelacyjnego.

Marzena Miąskiewicz Bogdan Świerczakowski Ewa Talarczyk

Pozwem z dnia 7 lipca 2016 r. D. B., K. M. (1), S. B. (1), B. O. wnieśli o zasądzenie od (...) S.A. w W. zadośćuczynienia za śmierć osoby bliskiej następujących kwot po 135.000 zł dla dwojga pierwszych powodów i po 95.000 zł dla pozostałych, z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 5 listopada 2015 r. do dnia zapłaty.

Wyrokiem z dnia 11 stycznia 2017 r. Sąd Okręgowy w Warszawie oddalił powództwo.

Podstawa faktyczna i prawna wyroku jest następująca.

W dniu 20 marca 1999 r. miał miejsce wypadek, w którym kierowca marki D. (...) o nr rejestracyjnych (...) jadący Alejami (...) w W. naruszył nieumyślnie zasady bezpieczeństwa w ruchu lądowym, zjechał na jezdnię przeznaczoną dla kierunku przeciwnego doprowadzając do zderzenia z samochodem marki F. (...) o nr rejestracyjnych (...) kierowanym przez G. B.. Na skutek odniesionych obrażeń G. B. zmarł. Sprawca wypadku został skazany prawomocnym wyrokiem Sądu Rejonowego dla m.st, Warszawy z dnia 28 grudnia 1999 r. za spowodowanie tego zdarzenia. W chwili wypadku sprawca był ubezpieczony u poprzednika prawnego pozwanego (...).

G. B. był ojcem D. B. i K. M. (1), synem S. B. (1) i bratem B. O.. W chwili śmierci ojca powód D. B. miał 15 lat. Twierdzi, iż na skutek śmierci ojca wpadł w nieodpowiednie towarzystwo, nie ukończył edukacji, wpadł w konflikty z prawem, odbywał kary pozbawienia wolności. Aktualnie ma syna, pracuje. W chwili śmierci ojca powódka K. M. (1) miała 11 lat. Twierdzi, iż śmierć ojca bardzo wpłynęła na jej życie, ponieważ matka po śmierci ojca zamknęła się w sobie, nie była w stanie zapewnić odpowiedniego statusu materialnego, więc powódka już w wieku szkolnym a następnie studiując podejmowała prace. Aktualnie powódka jest w związku z małżeńskim, jej mąż ma problemy z hazardem w związku z czym powódka chodzi na terapię dla współuzależnionych. Niedługo powódka urodzi drugie dziecko.

Matka powodów występując do ubezpieczyciela zawarła ugodę dnia 19 kwietnia 2000 r., na mocy której otrzymała po 30.000 zł na każde z dzieci i rentę w wysokości 275 zł miesięcznie. Zgodnie z treścią ugody wyczerpuje ona wszystkie roszczenia, nawet te mogące powstać w przyszłości.

Pismem z dnia 27 października 2015 r. D. B. i K. M. (1) wystąpili do pozwanego z żądaniem zapłaty 200.000 zł na podstawie art. 448 k.c. w zw. z art., 24 § 1 k.c. i kwoty 70.000 zł tytułem odszkodowania na podstawie art. 446 § 3 k.c.. Decyzjami z dnia 28 grudnia 2015 r. otrzymali po 15.000 zł tytułem zadośćuczynienia za krzywdę.

S. B. (1) twierdzi, iż śmierć syna negatywnie odbiła się na jego stanie zdrowia. Wkrótce po tragicznej śmierci syna zmarła jego żona, co spowodowało konieczność zasięgnięcia przez niego porady u psychologa.

Wyrokiem z dnia 16 kwietnia 2009 r. Sąd Rejonowy dla Warszawy Woli zasądził od (...) S.A. na rzecz S. B. (1) kwotę 25.000 zł z odsetkami ustawowymi tytułem odszkodowania za pogorszenie sytuacji życiowej i kwotę 1.000 zł tytułem pokrycia wydatków na odzież pogrzebową. Pismem z dnia 18 września 2015 r. powód S. B. (1) wystąpił do pozwanego z żądaniem zapłaty na podstawie art. 448 k.c. w zw. z art. 24 § 1 k.c. Otrzymał od ubezpieczyciela 5.000 zł.

B. O. twierdzi, iż była bardzo związana ze zmarłym bratem. Pismem z dnia 27 listopada 2015 r. wystąpiła do pozwanego z żądaniem zapłaty 150.000 zł na podstawie art. 448 k.c. w zw. z art. 24 § 1 k.c. Otrzymała od ubezpieczyciela 5.000 zł.

Zgodnie z art. 446 § 4 k.c. sąd może przyznać najbliższym członkom rodziny zmarłego odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę. Przepis ten nie znajduje zastosowania w niniejszej sprawie, gdyż został wprowadzony po zdarzeniu z którego powodowie wywodzą skutki prawne. Podstawą ich roszczeń są przepisy o ochronie dóbr osobistych, a więc art. 448 k.c. w zw. z art. 23 k.c. i art. 24 k.c.

Zgodnie z art. 448 k.c. w razie naruszenia dobra osobistego sąd może przyznać temu, czyje dobro zostało naruszone, odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę lub na jego żądanie zasądzić odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez niego cel społeczny niezależnie od innych środków potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia. Roszczenie powodów o zapłatę zadośćuczynienia, oparte wprost na tym przepisie, nie zasługiwały zdaniem Sądu Okręgowego na uwzględnienie, przede wszystkim ze względu na znaczny upływ czasu – 17 lat pomiędzy zdarzeniem ubezpieczeniowym (śmiercią osoby bliskiej) a wystąpieniem z niniejszymi roszczeniami. Poza tym nie można przyjąć, iż wkroczenie na tzw. złą drogę przez dzieci zmarłego było spowodowane wyłącznie śmiercią ojca i odizolowaniem się matki przeżywającej tą śmierć. D. B. i K. M. (1) nie udowodnili, że do 1999 r. byli dobrymi uczniami i nie sprawiali kłopotów. Nadto nie można wszystkich swoich życiowych wyborów obarczać odpowiedzialnością za sytuację, która miała miejsce 17 lat temu. Powodowie są osobami dorosłymi, mającymi własne dzieci i nie jest wiarygodne, aby teraz nagle odezwał się ból i cierpnie w związku ze śmiercią ojca lub aby przez tyle lat borykali się wewnętrznie z takimi mocnymi przeżyciami, które dały o sobie znać właśnie teraz. Żałoba jest z biegiem czasu coraz mniej intensywna i z czasem pamięć zaciera negatywne emocje, a pozostają tylko miłe wspomnienia związane ze zmarłym.

W przypadku powodów D. B. i K. M. (1) istotną okolicznością jest to, iż otrzymali oni od ubezpieczyciela odszkodowanie, rentę oraz zadośćuczynienie. Co prawda zawierając ugodę w ich imieniu matka nie miała wymaganej w takim wypadku zgody sądu opiekuńczego, ale powodowie skorzystali z uzyskanych w ten sposób środków finansowych i nie zwrócili ich, pomimo podnoszonego zarzutu co do nieważności ugody.

S. B. (1) otrzymał od ubezpieczyciela odszkodowanie za pogorszenie sytuacji życiowej w związku ze śmiercią syna, zwrot kosztów za zakup odzieży pogrzebowej i zadośćuczynienie. Nie można przyjąć, iż śmierć żony powoda oraz jego aktualny stan zdrowia są następstwami śmierci G. B.. Żona powoda chorowała już wiele lat zanim G. B. zginął i te dolegliwości były powodem jej śmierci. Natomiast biorąc pod uwagę wiek powoda S. B. (1) i jego stan zdrowia to można przyjąć, iż dolegliwości powoda są adekwatne do ludzi w tym wieku.

B. O. także otrzymała zadośćuczynienie od ubezpieczyciela za śmierć brata.

W ocenie Sądu I instancji kwoty, które powodom zostały przyznane i wypłacone w całości wyczerpują roszczenia o zadośćuczynienie. Z tych względów powództwo oddalił w całości, rozstrzygając o kosztach z powołaniem się na art. 98 k.p.c. w zw. z art. 108 k.p.c.

Powodowie wnieśli apelację, skarżąc wyrok w części oddalającej powództwo: co do kwot po 60.000 zł z odsetkami w stosunku do D. B. i K. M. (1) oraz co do kwot po 39.000 zł z odsetkami w odniesieniu do pozostałych powodów. Skarżący zarzucili naruszenie art. 217 § 1, 2 i 3 w zw. z art. 227 k.p.c. w zw. z art. 278 § 1 k.p.c., art. 227 w zw. z art. 278 k.p.c., art. 233 § 1 k.p.c., art. 448 k.c. w zw. z art. 24 k.c., art. 23 k.c. w zw. z art. 24 k.c., art. 448 k.c., art. 446 § 3 w zw. z art. 446 § 4 k.c., art. 102 k.p.c. i art. 113 § 1 u.k.s.c. w zw. z art. 102 k.p.c. i art. 448 k.c. Wnieśli o uchylenie wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania, ewentualnie zmianę wyroku i uwzględnienie powództwa w zaskarżonej części.

Pozwany wniósł o oddalenie apelacji i zasądzenie od powodów kosztów procesu.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja zasługiwała na uwzględnienie w znacznej części.

Zarzuty naruszenia art. 217 § 1, 2 i 3 w zw. z art. 227 k.p.c. w zw. z art. 278 § 1 k.p.c., art. 227 w zw. z art. 278 k.p.c. nie mogły być nieskuteczne. Skarżący reprezentowani przez profesjonalnego pełnomocnika, powinni zawrzeć w apelacji wniosek o rozpoznanie postanowienia oddalającego wniosek dowodowy przez sąd okręgowy, w trybie art. 380 k.p.c. Zgodnie z powołanym przepisem, sąd drugiej instancji, na wniosek strony, rozpoznaje również te postanowienia sądu pierwszej instancji, które nie podlegały zaskarżeniu w drodze zażalenia, a miały wpływ na rozstrzygnięcie sprawy. W apelacji taki wniosek nie został złożony, a w odniesieniu do pism składanych przez profesjonalnych pełnomocników nie ma podstaw do przypisania im treści w nich wprost niewyrażonych (por. np. wyrok Sądu Najwyższego z 17 grudnia 2009 r., IV CSK 270/09 oraz postanowienia Sądu Najwyższego: z 21 marca 2013 r., II CZ 4/13, z 8 stycznia 2014 r., II UZ 63/13 i z 15 grudnia 2016 r., II CZ 125/16). Można dodać, że wniosek o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego psychologa został jedynie zdawkowo uzasadniony i nie wskazuje na żadne konkretne okoliczności, które dotyczyłyby oddzielnie każdego z powodów i wskazywały na celowość dopuszczenia takiej opinii (art. 227 k.p.c.).

Zasadniczy błąd jaki popełnił Sąd Okręgowy wyraża się w przydaniu zasadniczego znaczenia dla rozstrzygnięcia upływowi czasu od śmierci G. B. i ocenie krzywdy powodów - jej postaci i natężenia, z perspektywy 17 lat po tym zdarzeniu. Prawidłowa ocena sytuacji poszkodowanych śmiercią bliskiej osoby powinna obejmować okres zapoczątkowany dniem zdarzenia, ze szczególnym uwzględnieniem czasu żałoby, gdy krzywda wynikła z utraty osoby bliskiej zwykle jest najbardziej intensywnie odczuwana. Data wystąpienia z roszczeniem nie ma decydującego znaczenia. Trzeba też mieć na uwadze fakt, że w 1999 roku i jeszcze przez następne kilka lat, w orzecznictwie nie istniała praktyka przyznawania zadośćuczynienia za zerwanie więzi rodzinnych wskutek zawinionej przez osoby trzecie, śmierci osoby najbliższej. Skutki takich zdarzeń były w tamtym czasie rozpatrywane w płaszczyźnie odszkodowawczej, przy zastosowaniu art. 446 § 3 k.c. Nieporozumieniem było poprzestanie przez Sąd I instancji na lakonicznych uwagach relacjonujących twierdzenia powodów w procesie, zamiast dokonania stanowczych ustaleń dotyczących skutków śmierci G. B. w sferze ich przeżyć i losów. Nie można też zaaprobować niepopartego żadną argumentacją, zanegowania związku problemów życiowych D. B. ze śmiercią ojca.

Ustalenia faktyczne w sprawie wymagają więc uzupełnienia. I tak, S. B. (1) nie tylko twierdził, że śmierć syna negatywnie odbiła się na jego stanie zdrowia, ale tak rzeczywiście było, o czym nie tylko świadczą jego zeznania (k.172-173), ale także znajdujące się w aktach sprawy zaświadczenie (...) z 13 września 2004 r., gdzie mowa jest o tym, że w kwietniu 1999 r. S. B. (1) „znajdował się w zaawansowanym stopniu depresji po tragicznym wydarzeniu, które miało miejsce w jego rodzinie w marcu 1999 r.” Z zaświadczenia wynika również, że pacjent ten był leczony psychiatrycznie ale ciężka psychiczna trauma nie pozwoliła na osiągnięcie całkowitego wyleczenia, a także, że S. B. (1) cierpi na przewlekły psychodepresyjny syndrom, który wyrażał się w braku zainteresowania otoczeniem i dalszym koncentrowaniu się na wydarzeniach z marca 1999 r. (k.63). Zarazem więc mija się z prawdą stwierdzenie Sądu Okręgowego jakoby żaden z powodów nie korzystał z pomocy psychologa i nie był poddany żadnej terapii. S. B. (1) do dnia dzisiejszego ciągle myśli o synu, z którym miał bardzo dobre relacje i z którym łączyły go wyjątkowo silne więzi (zeznania S. B. – k. 172-173). Kwota 25.000 zł została zasądzona na rzecz tego powoda wyrokiem z dnia 16 kwietnia 2009 r. na podstawie art. 446 § 3 k.c., tytułem odszkodowania za pogorszenie sytuacji życiowej. Wyrok ten nie wpływa więc na roszczenie w niniejszej sprawie, które Sąd Apelacyjny uznał za zasadne w całości (w postaci popieranej w apelacji), uwzględniając przy tym wypłacone dobrowolnie przez pozwanego przed procesem, 5.000 zł zadośćuczynienia. Za uwzględnieniem roszczenia o zasądzenie kwoty 39.000 zł (łącznie z wypłaconą kwotą 44.000 zł), przemawiało wyjątkowo ciężkie i długotrwałe, trwające do chwili obecnej przeżywanie śmierci syna, nieprzezwyciężalna trudność z pogodzeniem się z utratą dziecka.

D. B. był w chwili śmierci ojca w wieku, w którym strata taka może w sposób istotny rzutować na dalszy rozwój dziecka i tak też się stało w jego przypadku. Więź piętnastolatka z ojcem była prawidłowa i silna, razem odrabiali lekcje, chodzili na ryby, grali w piłkę. Poważne problemy powoda zaczęły się właśnie po śmierci taty. Czuł się niekontrolowany, zaczął pić alkohol i palić papierosy, zażywać używki i marihuanę, popadł w konflikt z prawem, w końcu trafił do więzienia (zeznania D. B. – k.170-171). Jakkolwiek takiego losu powoda nie można wiązać wyłącznie z nagłą i niespodziewaną śmiercią ojca, to jednak nie ma podstaw by uznać to tragiczne zdarzenie za pozostające bez wpływu na jego życie (jak przyjął Sąd I instancji).

K. M. (1) miała zaledwie 11 lat w chwili śmierci taty. Miała z ojcem bardzo dobre relacje, spędzała z nim każdą wolną chwilę, razem śpiewali, spacerowali (zeznania k. M. – k. 174-175).

Określanie wysokości zadośćuczynienia za śmierć osoby bliskiej nie powinno abstrahować od poziomu wypracowanego w dotychczasowym orzecznictwie. W wyrokach: z dnia 17 kwietnia 2015 r., III CSK 173/14 i z 15 maja 2015 r., V CSK 493/14 Sąd Najwyższy wyjaśnił, iż w sprawach o zadośćuczynienie pieniężne na podstawie art. 446 § 4 k.c. indywidualizacja ocen w zakresie dotyczącym rozmiaru krzywdy i wysokości zadośćuczynienia musi doznawać ograniczeń. W przypadkach, w których stopień bliskości osoby uprawnionej względem zmarłego jest taki sam, wiek uprawnionego podobny, podobna intensywność więzi między uprawnionym a zmarłym, podobna skala przeżywanego bólu i cierpień przez uprawnionego, podobny stopień negatywnego wpływu śmierci osoby najbliższej na życie uprawnionego, powinny być zasądzane podobne kwoty tytułem zadośćuczynienia za krzywdę doznaną wskutek śmierci osoby najbliższej. W uzasadnieniu pierwszego ze wskazanych judykatów Sąd Najwyższy wskazał na przykłady orzeczeń w których zadośćuczynienie było zasądzane dzieciom za śmierć jednego z rodziców (zapadłych w sprawach: IV CSK 416/11, IV CSK 192/12, I CSK 614/12, IV CSK 374/13, V CSK 445/13, IV CSK 374/13 i V CSK 445/13), w których kwoty zadośćuczynienia oscylowały w granicach od 100.000 do ponad 200.000 zł. Nie sposób wobec tego uznać za wygórowane żądań popieranych na etapie postępowania apelacyjnego przez dzieci zmarłego - po 60.000 zł, co przy uwzględnieniu dobrowolnie wypłaconych przed procesem kwot po 15.000 zł, daje łącznie 75.000 zł dla każdego z nich. Zadośćuczynienie w takich wysokościach bez wątpienia nie wykracza poza funkcję kompensacyjną i nie spowoduje nieuzasadnionego wzbogacenia się pokrzywdzonych.

Siostra zmarłego G. B. miała już w chwili jego śmierci własną rodzinę i mieszkała oddzielnie. Jednak utrzymywali stały, częsty kontakt, pomagali sobie nawzajem, brat ją wspierał, razem wyjeżdżali na wakacje (zeznania B. O. – k.173-174). Nie da się w tej sytuacji uznać wypłaconej kwoty 5.000 zł za wystarczające zadośćuczynienie, ale jednocześnie żądanie popierane w postępowaniu apelacyjnym jest wygórowane. Zdaniem Sądu Apelacyjnego w przypadku tej powódki odpowiednią kompensatą będzie łączne 15.000 zł, co oznaczało konieczność zasądzenia 10.000 zł.

Ugoda która została zawarta w 2000 r. przez A. B. w imieniu własnym i dzieci zawierała w § 2 oświadczenie, że ugodzone kwoty wyczerpują wszelkie roszczenia i A. B. zrzekła się wszelkich dalszych roszczeń (k.136). W tej dacie D. B. miał 16 lat a K. B. (obecnie M.) miała lat 12. Oświadczenie to jest nieważne w świetle art. 101 § 3 k.r.o. w zw. z art. 58 § 1 i 3 k.c., ponieważ stanowi czynność przekraczającą zwykły zarząd majątkiem dzieci (por. np. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 5 lutego 1999 r., III CKN 1202/98). Nie stało więc na przeszkodzie dochodzeniu roszczeń w niniejszym procesie przez dzieci zmarłego. Wypłata w wykonaniu ugody kwot po 30.000 zł na rzecz D. B. i K. M. (1) miała charakter odszkodowania za znaczne pogorszenie sytuacji życiowej, co wprost wynika z treści ugody. Niemniej, jeśli nawet w jakiejś części w istocie miała na celu skompensowanie szkody niemajątkowej (co jednak nie zostało wykazane przez pozwanego), to i tak przedstawione wyżej porównanie kwot zasądzanych zwykle zadośćuczynień za śmierć rodzica z kwotami żądanymi w postępowaniu apelacyjnym (przy uwzględnieniu sum zapłaconych dobrowolnie), nie pozwalałoby na zakwestionowanie wysokości roszczeń powodów, ostatecznie popieranych w umiarkowanej, niewygórowanej wysokości.

W apelacji wszyscy powodowie domagali się zasądzenia odsetek za opóźnienie od dnia 5 listopada 2015 r. D. B., K. M. (2) i B. O. należą się odsetki od dnia kiedy pozwany wypłacił dobrowolnie zadośćuczynienie, tj. od 28 grudnia 2015 r. Wówczas już nie ulegało wątpliwości, że zadośćuczynienie się należy i zarazem upłynął 30-dniowy termin od zgłoszenia żądania. Odsetki za opóźnienie od kwoty zasądzonej na rzecz S. B. (1) należą się zgodnie z żądaniem, ponieważ wezwanie do zapłaty pozwany otrzymał 29 września 2015 r. (k.50). Podstawę prawną zasądzenia odsetek za opóźnienie stanowi art. 481 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 455 k.c. oraz art. 817 § 1 k.c.

Zważywszy na ostateczny wynik sprawy w postępowaniu pierwszoinstancyjnym, Sąd Apelacyjny zmienił rozstrzygnięcie i zniósł między stronami koszty procesu na podstawie art. 100 k.p.c., na podstawie art. 113 ust. 1 u.k.s.c. obciążając stronę pozwaną nieuiszczonymi opłatami od pozwu w części, w jakiej uległa powodom.

Z przedstawionych względów, przyjmując za swoje przytoczone ustalenia Sądu Okręgowego ze wskazanymi korektami i uzupełnieniem, Sąd Apelacyjny orzekł jak w wyroku na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. i art. 385 k.p.c. Orzeczenie o kosztach postępowania apelacyjnego zapadło na podstawie art. 98 k.p.c. i art. 100 k.p.c. (dotyczy B. O.), zaś o nieuiszczonych opłatach od apelacji w części w jakiej uległa powodom – na podstawie art. 113 ust. 1 u.k.s.c. Na koszty zasądzone na rzecz trzech powodów składają się: wynagrodzenie jednego adwokata w stawce minimalnej 4.050 zł podzielonej przez 4, tj. 1.012,50 zł, powiększonej w każdym przypadku o uiszczoną część opłaty od apelacji, tj. odpowiednio 200 zł, 300 zł i 1.000 zł (k.206 b, c i d).

Marzena Miąskiewicz Bogdan Świerczakowski Ewa Talarczyk