Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Powodowie M. M. (1) i H. M. w pozwie skierowanym przeciwko S. H. domagali się zasądzenia od pozwanego solidarnie kwoty 1.985,88 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu, tj. 5 czerwca 2018 r. do dnia zapłaty, a także zasądzenia kosztów procesu.

W uzasadnieniu pozwu powodowie wskazali, że w dniu 1 stycznia 2013 r. pozwany zawarł z nimi – prowadzącymi działalność w formie spółki cywilnej (...) – umowę najmu lokalu użytkowego położonego przy ul. (...) w G., na mocy której pozwany zobowiązał się płacić umówiony czynsz i opłaty związane z utrzymaniem najętego lokalu za każdy miesiąc. Powodowie twierdzili ponadto, że pozwany nie uregulował należności z tytułu czynszu najmu i opłat eksploatacyjnych związanych z korzystaniem z lokalu, wynikających z faktur VAT nr: FS (...) na kwotę 0,04 zł, FS (...) na kwotę 607,17 zł, FS (...) na kwotę 711,10 zł i FS (...) na kwotę 641,89 zł – płatnych w okresie od października 2017 r. do stycznia 2018 r. Powodowie wezwali pozwanego do zapłaty należności z tego tytułu w kwocie 1.960,20 zł wraz z odsetkami za opóźnienie naliczonymi na dzień 8 lutego 2018 r. w kwocie 25,68 zł, jednak bezskutecznie.

W sprzeciwie od nakazu zapłaty wydanego w elektronicznym postępowaniu upominawczym pozwany zaskarżył go w całości. Powołał się na brak rozliczenia kosztów za obsługę kotłowni, a także brak polubownego załatwienia sprawy. W ocenie pozwanego koszty obsługi kotłowni nie powinny być pobierane, gdyż są one ujęte w kosztach stałych.

Uzupełniając sprzeciw – pismem z dnia 18 marca 2019 r. – pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powodów solidarnie zwrotu kosztów procesu. Pozwany zaprzeczył, aby posiadał jakiekolwiek zadłużenie z tytułu najmu lokalu użytkowego, którego dotyczy pozew. Podniósł, że związany z tym lokalem czynsz oraz opłaty eksploatacyjne zostały uregulowane, a sama umowa została wypowiedziana z końcem stycznia 2017 r.; faktury zaś na które powodowie powołali się w pozwie dotyczą innej umowy – najmu lokalu mieszkalnego z dnia 1 lutego 2007, a więc nie pozostają one w związku z przedmiotem sporu.

Oddalający powództwo wyrok Sądu Rejonowego w Bydgoszczy z dnia 23 maja 2019 r. został – na skutek apelacji wniesionej przez powodów – uchylony wyrokiem Sądu Okręgowego w Bydgoszczy z dnia 26 listopada 2019 r. przekazującym sprawę Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania apelacyjnego.

W uzasadnieniu ww. wyroku jako przyczynę takiego rozstrzygnięcia Sąd Okręgowy wskazał nierozpoznanie przez Sąd pierwszej instancji istoty sprawy (art. 386 § 4 k.p.c.). Wprawdzie stronie pozwanej doręczony został pozew, czego skutkiem był stan zawisłości sprawy (art. 192 k.p.c.), jednakże – zdaniem Sądu drugiej instancji – objęte pozwem żądanie pozostawało niesprecyzowane. Powodowie powołując się bowiem na umowę najmu lokalu użytkowego z dnia 1 stycznia 2013 r., mającego stanowić podstawę faktyczną dochodzonego żądania, powołali się przy tym na faktury, co do których dopiero Sąd pierwszej instancji ustalił w toku procesu, że dotyczą one zupełnie innego stosunku prawnego (umowy najmu lokalu mieszkalnego z dnia 1 lutego 2007 r.). Ustalenia Sądu orzekającego nie mogły jednak służyć precyzowaniu pozwu, podobnie jak i oświadczenia złożone w imieniu strony powodowej dopiero na rozprawie.

Pomijając kwestię, że w myśl art. 505 ⁴ § 1 zd. 1 k.p.c. zmiana powództwa w postępowaniu uproszczonym jest niedopuszczalna, należało wymagać aby sprecyzowanie żądania pozwu (w istocie usunięcie jego braków formalnych – konieczne na tym etapie postępowania) nastąpiło w piśmie procesowym, które powinno zawierać przytoczenie okoliczności faktycznych uzasadniających dokładnie określone żądanie (art. 187 § 1 pkt 1 i 2 k.p.c.).

Nie było możliwe przyjmowanie, że powodowie domagali się w pozwie jedynie roszczeń wynikających z umowy najmu lokalu mieszkalnego z dnia 1 lutego 2007 r. (jakby na to wskazywały przedstawione dowody), skoro niezgodna z tym jest sama treść pozwu, która powinna przecież określać bez żadnych wątpliwości podstawę faktyczną żądania. W konsekwencji ujawnienia powyższych sprzeczności (pomiędzy faktami na których powodowie opierali swoje żądanie, a załączonymi dowodami, którą mogą świadczyć o tym, że żądanie dotyczy jednak czego innego) należy uznać, że w istocie żądanie pozwu nie zostało we właściwy sposób sprecyzowane. Nie było w związku z tym możliwe jego merytoryczne rozpoznanie na ówczesnym etapie postępowania.

Sąd drugiej instancji wskazał ponadto, że niezależnie od ustalenia jakie konkretnie roszczenie (z jakiego stosunku prawnego) pozostaje przedmiotem żądania pozwu, wydanie orzeczenia kasatoryjnego uzasadniać musiało także oddalenie przez Sąd Rejonowy powództwa tylko z tej przyczyny, że w toku procesu nastąpiła zmiana składu osobowego spółki cywilnej, której wspólnicy występowali w nim jako powodowie, bez zbadania przy tym podmiotowej strony spornego stosunku (o charakterze zewnętrznym - względem stosunku spółki). Sąd Rejonowy nie poczynił w tym zakresie żadnych ustaleń, ograniczając się do przyjęcia – na podstawie samego tylko wydruku z Centralnej Informacji i Ewidencji o Działalności Gospodarczej (CEIDG) – że od dnia 1 września 2018 r. w „powodowej spółce cywilnej” występuje już nowy wspólnik w miejsce poprzedniego (M. M. (2), nie będący powodem w niniejszej sprawie – w miejsce powoda M. M. (1)). Na tej podstawie nie można było jednak ustalić jaki wpływ taka zmiana mogła mieć na podmiotową stronę stosunku prawnego łączącego wspólników tej spółki z pozwanym (niezależnie od tego czy chodzić będzie o umowę najmu lokalu użytkowego, czy też mieszkalnego), a także na poszczególne, już istniejące, roszczenia wynikłe na tle takiego stosunku. W konsekwencji, w ocenie Sądu drugiej instancji, w postępowaniu przed Sądem Rejonowym zaniechano zbadania materialnej podstawy żądania.

Jednocześnie Sąd odwoławczy polecił Sądowi Rejonowemu przy ponownym rozpoznaniu sprawy, aby przede wszystkim umożliwił powodom – wobec opisanych wyżej sprzeczności – wyjaśnienie jaka jest rzeczywista podstawa faktyczna żądania pozwu, co powinno nastąpić przy zachowaniu wymogów i skutków o których mowa w art. 187 i art. 177 § 1 pkt 6 k.p.c. Sąd Okręgowy podkreślił, że od wykonania we właściwy sposób powyższego zobowiązania przez powodów zależeć dopiero będzie zakres niezbędnych ustaleń faktycznych w sprawie - także dla przesądzenia czy powodom służy legitymacja czynna do występowania z żądaniem pozwu.

Po ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Rejonowy w Bydgoszczy wyrokiem z dnia 27 lipca 2020 r. oddalił powództwo oraz zasądził od powodów solidarnie na rzecz pozwanego kwotę 1.367 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Rozstrzygnięcie powyższe Sąd pierwszej instancji oparł na opisanych niżej ustaleniach i rozważaniach.

W dniu 1 lutego 2007 r. pozwany S. H. (jako najemca) zawarł z A. M. prowadzącą działalność gospodarczą pod firmą (...) A. M. (jako wynajmującą) umowę najmu mieszkania o powierzchni 28m ^{( 2 )}położonego w G. przy ul. (...), przeznaczonego na cele mieszkalne. Umowa została zawarta na czas oznaczony, od 1 lutego 2007 r. do 1 lutego 2009 r. Aneksem z dnia 31 stycznia 2009 r. umowa uległa przedłużeniu na okres kolejnych trzech lat do dnia 1 lutego 2012 r., a następnie na mocy aneksu z dnia 31 stycznia 2012 r. czas najmu został przedłużony na czas nieokreślony.

Na mocy przedmiotowej umowy, najemca zobowiązał się uiszczać należność z tytułu najmu do 20 – go każdego miesiąca z góry za miesiąc najmu, przelewem na konto wynajmującego. W aneksie z dnia 31 października 2012 r. strony stwierdziły, że od dnia 1 listopada 2012 r. w prawa i obowiązki wynajmującego wstępuje spółka (...), H. M., M. M. (1) – spółka cywilna.

W dniu 12 października 2012 r. H. M., A. M. oraz M. M. (1) zawarli umowę spółki cywilnej ze swoim wyłącznym udziałem. Celem spółki było wspólne prowadzenie działalności gospodarczej. A. M. wniosła aport w postaci zorganizowania przedsiębiorstwa działającego pod firmą (...) A. M. z siedzibą w G.. W dniu 31 grudnia 2012 r. A. M. oświadczyła, że z dniem 31 grudnia 2012 r. występuje ze spółki (...) A. M., H. M., (...) spółka cywilna. Następnie spółka była prowadzona przy udziale H. M. i M. M. (1).

W dniu 1 stycznia 2013 r. H. M. i M. M. (1) w (...) spółki (...) H. M., (...) spółka cywilna zawarli z pozwanym S. H. umowę najmu lokalu użytkowego w postaci magazynu o pow. 30 m ² znajdującego się przy ul. (...). Czynsz najmu ustalono na kwotę 250 zł. W dniu 1 maja 2015 r. H. M. i M. M. (1) w (...) spółki (...) H. M., (...) spółka cywilna zawarli z pozwanym S. H. kolejną umowę najmu lokalu użytkowego w postaci magazynu o pow. 30 m ² znajdującego się przy ul. (...). Czynsz najmu ustalono na kwotę 250 zł plus VAT.

Wynajmujący wystawił najemcy następujące faktury VAT obejmujące należności z tytułu czynszu najmu lokalu mieszkalnego i zaliczek na opłaty eksploatacyjne: nr FS (...) na kwotę 645,22 zł płatnej do dnia 20 października 2017 r., nr FS (...) na kwotę 607,17 zł płatnej do dnia 20 listopada 2017 r., nr FS (...) na kwotę 711,10 zł płatnej do dnia 20 grudnia 2017 r. oraz nr FS (...) na kwotę 641,89 zł płatnej do dnia 20 stycznia 2018 r. Ww. faktury VAT dotyczą wynajmowanego przez pozwanego lokalu mieszkalnego. Pozwany nie uregulował wskazanych faktur VAT.

W dniu 1 maja 2016 r. H. M. i M. M. (1) w (...) spółki (...) H. M., (...) spółka cywilna zawarli z pozwanym S. H. kolejną umowę najmu lokalu użytkowego w postaci magazynu o pow. 30 m ² znajdującego się przy ul. (...). Czynsz najmu ustalono na kwotę 250 zł plus VAT. W piśmie z dnia 30 stycznia 2017 r. powodowie wypowiedzieli umowę najmu pomieszczania magazynowego położonego w G. przy ul. (...).

W piśmie datowanym na dzień 8 lutego 2018 r. H. M. i M. M. (1) wezwali pozwanego do zapłaty kwoty 1.960,20 zł z tytułu należności wynikających z faktur VAT nr (...) wraz z odsetkami w wysokości 25,68 zł.

W dniu 5 czerwca 2018 r. powodowie H. M. i M. M. (1) wnieśli w niniejszej sprawie pozew w elektronicznym postepowaniu upominawczym zarejestrowany pod sygn. akt VI Nc-e 1036022/18, w którym domagali się zasądzenia od pozwanego kwoty 1.985,88 zł tytułem czynszu najmu lokalu użytkowego położonego przy ul. (...) w G., z tytułu umowy z dnia 1 stycznia 2013 r.

Z kolei w dniu 23 sierpnia 2019 r., w sprawie zarejestrowanej w elektronicznym postępowaniu upominawczym pod sygn. akt Nc-e 1644362/19, a następnie prowadzanej przez Sąd właściwości ogólnej w postępowaniu uproszczonym pod sygn. akt VIII GC 1069/20 powodowie H. M. i M. M. (2) wnieśli o zasądzenie od pozwanego S. H. kwoty 1.985,88 zł wraz z odsetkami z tytułu czynszu najmu za lokal mieszkalny położony przy ul. (...) w G., a wynikający z umowy z dnia 1 lutego 2007 r.

Od dnia 1 września 2018 r. wspólnikami w powodowej spółce są H. M., M. M. (1) i M. M. (2), a spółka prowadzi działalność gospodarczą pod firmą (...), M. M. (1), (...) spółka cywilna. W dniu 1 października 2018 r. M. M. (1) wystąpił ze spółki cywilnej. Od dnia 1 października 2018 r. spółka ta była prowadzona przez H. M. i M. M. (2).

Sąd pierwszej instancji zważył, iż proces o prawa majątkowe należące do majątku wspólnego wspólników spółki cywilnej może toczyć się tylko przy łącznym udziale wszystkich wspólników tej spółki. Z tego względu, w ocenie Sądu Rejonowego, jeżeli H. M. wniósł pozew razem z M. M. (1), będącym wspólnikiem spółki cywilnej w dniu wniesienia pozwu, to postąpił prawidłowo. Natomiast późniejsze wstąpienie do spółki M. M. (2) i następnie wystąpienie M. M. (1), nic w postępowaniu nie zmieniało. Taka sytuacja nie mogła w toczącej się sprawie wywoływać skutków prawnych.

Sąd Rejonowy wskazał, iż mając na względzie związanie wyrokiem Sądu odwoławczego, wezwał powodów do uzupełnienia braków formalnych pozwu poprzez wskazanie podstawy faktycznej roszczenia, tj. czy dochodzone roszczenie wywodzą z umowy najmu mieszkania z dnia 1 lutego 2007 r., czy z umowy z dnia 1 stycznia 2013 r. (najem lokalu użytkowego). W odpowiedzi powodowie wskazali, że wywodzą swoje roszczenie z umowy najmu lokalu mieszkalnego zawartej w dniu 1 lutego 2007 r.

W ocenie Sądu pierwszej instancji, sprecyzowanie w taki sposób podstawy faktycznej prowadziło do niedopuszczalnej w niniejszej sprawie – w postępowaniu uproszczonym – zmiany powództwa (art. 505 ⁴ § 1 k.p.c.), zwłaszcza, że w odrębnym postępowaniu H. M. i M. M. (2) domagali się tejże kwoty z tytułu czynszu lokalu wynikającego z umowy z dnia 1 lutego 2007 r.

Sąd Rejonowy argumentował, że postępowanie uproszczone ma przebiegać szybko, bez zbędnych komplikacji procesowych, przy czym zakaz przedmiotowej zmiany powództwa ma w takim postępowaniu charakter bezwzględny – dotyczy on także zmiany podstawy faktycznej żądania zgłoszonego w pozwie. W konsekwencji czynność procesowa strony zmierzająca do takiej zmiany będzie bezskuteczna. Zmiana postawy faktycznej, jakiej zamierzali w niniejszej sprawie dokonać powodowie, poległa na uzasadnieniu żądania innymi okolicznościami faktycznymi. Powodowie wskazali w pozwie, że dochodzą zapłaty z tytułu umowy najmu lokalu użytkowego z 2013 r., a w trakcie postępowania okazało się – co w kolejnym piśmie procesowym strona powodowa wprost przyznała - że roszczenie wynika z umowy najmu lokalu mieszkalnego z 2007 r.

Sąd pierwszej instancji uznał więc, że skoro zmiana podstawy faktycznej jest niedopuszczalna, oznaczało to konieczność rozpoznania powództwa jako opartego na roszczeniu wynikającym z umowy najmu lokalu użytkowego. W tym zakresie powodowie nie przedstawili jednak żadnych dowodów potwierdzających wysokość zobowiązania, jak i okresów za jakie domagają się zapłaty. Przedłożone faktury VAT dotyczyły bowiem umowy najmu lokalu mieszkalnego i obejmowały okres od października 2017 r. do stycznia 2020 r., to jest już po wypowiedzeniu umowy najmu lokalu użytkowego (co nastąpiło w styczniu 2017 r.). Wobec powyższego powództwo zostało oddalone przez Sąd pierwszej instancji jako nieudowodnione (art. 6 k.c.).

O kosztach procesu Sąd Rejonowy orzekł na podstawie art. 98 § 1 i 99 k.p.c. stosując zasadę odpowiedzialności za wynik procesu.

Apelację od tego wyroku wnieśli powodowie zaskarżając go w całości. Zarzucili mu:

1.  naruszenie art. 505 ⁴ k.p.c. poprzez jego zastosowanie i błędne przyjęcie, iż w niniejszym postepowaniu powodowie dokonali zmiany podstawy faktycznej powództwa, co skutkowało rozpoznaniem powództwa jako opartego na roszczeniu wynikającym z umowy lokalu użytkowego, podczas gdy doszło do sprecyzowania podstawy faktycznej pozwu (jej nieistotnej zmiany) poprzez wskazanie, że roszczenie dotyczy lokalu mieszkalnego;

2.  naruszenie art. 213 § 2 k.p.c. poprzez jego niezastosowanie w sytuacji, gdy pozwany nie kwestionował żądania pozwu co do zasady;

3.  nierozpoznania istoty sprawy w rozumieniu art. 386 § 4 k.p.c., gdyż rozstrzygnięcie Sądu nie odnosi się do tego, co było przedmiotem sprawy;

4.  naruszenie art. 98 k.p.c. poprzez jego błędne zastosowanie i przyjęcie, iż powodowie winni zwrócić koszty procesu.

W związku z powyższymi zarzutami powodowie wnieśli o zmianę zaskarżonego wyroku, poprzez uwzględnienie żądania pozwu, ewentualnie o jego uchylenie i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania, a także zasądzenie od powodów solidarnie na swoją rzecz kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego za obie instancje.

W uzasadnieniu apelacji powodowie podkreślili, że zmiana oznaczenia lokalu przy tożsamości żądania oraz wskazania podstawy prawnej żądania w postaci czynszu najmu nie stanowiła zmiany powództwa. W ich ocenie dokonali jedynie sprecyzowania oznaczenia lokalu będącego przedmiotem najmu, nie dokonując jednak zmiany powództwa ani w sensie przedmiotowy, ani podmiotowym. Sprecyzowanie w taki sposób podstawy faktycznej nastąpiło na skutek wyroku kasatoryjnego Sądu drugiej instancji, który nie doszedł do wniosku, że nastąpi modyfikacja powództwa w jego warstwie faktycznej.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja strony powodowej zasługiwała na uwzględnienie i skutkowała koniecznością uchylenia zaskarżonego wyroku oraz przekazania sprawy do ponownego rozpoznania i to ponownie wobec nierozpoznania istoty sprawy przez Sąd pierwszej instancji, który pominął wiążącą go ocenę prawną wyrażoną w uzasadnieniu wyroku kasatoryjnego wydanego poprzednio przez Sąd drugiej instancji (art. 386 § 4 i 6 k.p.c.).

Na wstępie należy zwrócić uwagę na treść i konsekwencje jakie niesie za sobą zasada wyrażona w art. 386 § 6 k.p.c. Zgodne z nią ocena prawna wyrażona w uzasadnieniu wyroku sądu drugiej instancji wiąże zarówno sąd, któremu sprawa została przekazana, jak i sąd drugiej instancji, przy ponownym rozpoznaniu sprawy.

W doktrynie wskazuje się, iż wynikająca z tego przepisu zasada związania oceną prawną sądu drugiej instancji jest jedną z naczelnych ustrojowych zasad procesu cywilnego. Zasada ta zapobiega powtarzaniu popełnionych błędów oraz gwarantuje pewność i trwałość raz zajętego w sprawie stanowiska sądu wyższej instancji, co umożliwia stronom podjęcie właściwej obrony ich interesów procesowych i materialnoprawnych. Niezbędna gwarancja pewności orzeczniczej musi być stosowana przez wszystkie sądy, a zatem nie mogą być akceptowane żadne odstępstwa od niej poza wskazanymi w ustawie. Związanie, o jakim mowa w art. 386 § 6 k.p.c., oznacza m.in. zakaz formułowania przez sąd pierwszej instancji ocen prawnych sprzecznych z wyrażonymi wcześniej w uzasadnieniu sądu drugiej instancji, a nawet zakaz podejmowania jakichkolwiek prób podważania czy kontestowania wiążącej go oceny prawnej. Ograniczenia wynikające z orzeczenia sądu drugiej instancji mają na celu jedynie zapobieżenie powtórzeniu się okoliczności powodujących wadliwość uchylonego orzeczenia. W ponownym postępowaniu sąd jest zobligowany do przeprowadzenia postępowania w kierunku wskazanym w orzeczeniu sądu drugiej instancji, co jednak nie ogranicza jego kompetencji w zakresie swobodnej oceny dowodów. Związanie sądu pierwszej instancji ocenami prawnymi wyrażonymi przez sąd odwoławczy odwołuje się zarówno do ewentualnych ocen co do tego, jakie przepisy prawa należy zastosować, jak i co do przyjętej przez sąd drugiej instancji wykładni tych przepisów. Ocena prawna zawarta w wyroku sądu drugiej instancji przekazującym sprawę do ponownego rozpoznania obejmuje dokonaną przez ten sąd wykładnię zastosowanych przepisów prawa. W szczególności wiążąca jest ta wykładnia prawa, której logiczną konsekwencją było uchylenie orzeczenia sądu pierwszej instancji i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania bądź uznanie pewnego zarzutu apelacyjnego za uzasadniony bądź nieuzasadniony (zob. A. Patryk [w] Kodeks postępowania cywilnego. Postępowanie procesowe. Komentarz aktualizowany, O. M. Piaskowska (red.) , Gdańsk 2020 , art. 386, LEX/el., a także wyrok S.A. w Gdańsku z dnia z dnia 28 kwietnia 2015 r., V ACa 245/15, LEX nr 1842229) .

Warto także zaznaczyć, iż w piśmiennictwie zauważa się, że wyeliminowanie art. 386 § 6 k.p.c. zd. 1 k.p.c. doprowadziłoby do dezorganizacji procesu, chaosu jurysdykcyjnego i destabilizacji sytuacji prawnej stron, a w konsekwencji także do rozchwiania obrotu prawnego (J. Gudowski , Niezawisłość a związanie sędziego oceną prawną sądu wyższej instancji, "Polski Proces Cywilny", nr 3/2016, s. 433 i in. ).

Orzecznictwo jednolicie wskazuje, iż rozpoznając ponownie apelację w tej samej sprawie Sąd drugiej instancji musi kierować się zajętym uprzednio przez Sąd odwoławczy stanowiskiem prawnym. Związanie wynikające z art. 386 § 6 k.p.c. oznacza bowiem m.in. zakaz formułowania ocen prawnych sprzecznych z wyrażonymi wcześniej w uzasadnieniu orzeczenia Sądu drugiej instancji, a nawet zakaz podejmowania w jakikolwiek sposób próby podważania czy kontestowania wiążącej go oceny prawnej i wskazań co do dalszego postępowania (zob. postanowienia SN: z dnia 22 października 2009 r., III CZP 75/09, LEX nr 532090; z dnia 8 maja 2007 r., II UZP 1/07, OSNP 2008, nr 3–4, poz. 48, oraz wyroki SN: z dnia 25 marca 2004 r., III CK 335/02, LEX nr 585801; z dnia 13 grudnia 1999 r., I CKN 175/99, LEX nr 50734; z dnia 8 maja 2012 r., II UK 237/11, OSNP 2013, nr 7–8, poz. 91).

Kwestię interpretacji art. 386 § 6 k.p.c. podjął również Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 8 listopada 2016 r., P 126/15 (OTK-A 2016/89), który badał zgodność przedmiotowego przepisu z art. 45 ust. 1 i art. 178 ust. 1 Konstytucji RP. W uzasadnieniu wskazano m.in., że brak związania sądu pierwszej instancji wskazaniami co do ponownego rozpoznawania sprawy stanowiłby zagrożenie dla funkcjonowania w praktyce prawa do sądu i rodziłby obawę o jednolitość orzecznictwa, a także negatywnie oddziaływałby na prawomocne rozpoznanie sprawy w rozsądnym terminie. Zakres związania sądu niższej instancji, który wynika z art. 386 § 6 zd. 1 k.p.c., gwarantuje więc realizację podstawowej zasady prawa do sądu, w założeniu ma bowiem na celu zapobieżenie powtórzeniu się okoliczności powodujących wadliwość uchylonego orzeczenia.

Sąd Okręgowy, mając powyższe na względzie, podkreśla więc, że orzekając obecnie pozostaje związany oceną prawną wyrażoną poprzednio w niniejszej sprawie w uzasadnieniu wyroku z dnia 26 listopada 2019 r., sygn. akt VIII Ga 392/19 ( zob. k. 167 i 175-178 akt). Oceną tą związany był także Sąd Rejonowy, któremu sprawa została przekazana do ponownego rozpoznania. Uchylając uprzednio wydany wyrok Sąd drugiej instancji, polecił zaś Sądowi pierwszej instancji, aby – z uwagi na dostrzeżony brak sprecyzowania żądania pozwu (sprzeczność pomiędzy faktami na których powodowie opierali swoje żądanie, a powołanymi w pozwie dowodami mogącymi świadczyć o tym, że żądanie dotyczy czego innego) – przede wszystkim umożliwić powodom wyjaśnienie jaka jest rzeczywista podstawa faktyczna żądania pozwu (z uwagi na stan sprawy, w sytuacji gdy pozwanemu został już doręczony pozew – art. 192 k.p.c.), co powinno nastąpić przy zachowaniu wymogów i skutków o których mowa w art. 187 i art. 177 § 1 pkt 6 k.p.c. Od wykonania we właściwy sposób przez powodów zobowiązania w tym zakresie uzależnione było dopiero – zgodnie z oceną Sądu drugiej instancji – poczynienie niezbędnych ustaleń faktycznych w sprawie, także w celu przesądzenia czy powodom służy legitymacja czynna do występowania z żądaniem pozwu (w związku z koniecznością zbadania faktu przysługiwania, a także materialnych podstaw ewentualnego przejścia uprawnień będących przedmiotem żądania pozwu na kolejnych wspólników spółki cywilnej).

Sąd Rejonowy zarządzeniem z dnia 29 stycznia 2020 r. – zgodnie z powyższym wskazaniem Sądu odwoławczego – wezwał wprawdzie powodów do uzupełnienia braków formalnych pozwu poprzez wskazanie podstawy faktycznej roszczenia, tj. tego czy wywodzą swoje roszczenie z umowy najmu lokalu mieszkalnego z dnia 1 lutego 2007 r., czy umowy najmu z dnia 1 stycznia 2013 r. pod rygorem zawieszenia postępowania ( k. 187 akt), nie zauważył jednak, że zgodnie z wiążącą go oceną prawną Sądu drugiej instancji odpowiedź powodów na powyższe zobowiązanie należało konsekwentnie traktować jako część pozwu.

Jako takie – pismo powodów, w którym wskazali, że wywodzą dochodzone roszczenie z umowy najmu lokalu mieszkalnego zawartej w dniu 1 lutego 2007 r. (k. 190 akt) – powinno ono więc zostać złożone wraz z odpisem, dla doręczenia go stronie przeciwnej (por. art. 128 § 1 w zw. z art. 187 § 1 k.p.c. i art. 132 § 1 i 1 ¹ k.p.c. a contrario). Tymczasem Sąd pierwszej instancji nie podjął względem tego pisma – przedłożonego bez odpisu i dotkniętego z tej przyczyny brakiem formalnym – żadnych dalszych czynności, a jedynie bezpodstawnie uznał, że jego złożenie było równoznaczne z niedopuszczalną w postępowaniu uproszczonym zmianą powództwa.

Sąd Rejonowy stanął w związku z tym na stanowisku, że oceny przedmiotowego powództwa może dokonać jedynie jako opartego na roszczeniu wynikającym z umowy najmu lokalu użytkowego. Tym samym jednak zniweczył sens zobowiązania skierowanego do strony powodowej w celu uzupełnienia braków formalnych pozwu poprzez wskazanie podstawy faktycznej roszczenia – skoro udzieloną odpowiedź uznał za pozbawioną procesowego skutku – a przez to zignorował wiążącą go ocenę prawną wyrażoną uprzednio przez Sąd odwoławczy. Konsekwentnie bowiem należało przyjąć, że w okolicznościach niniejszej sprawy zmianą powództwa nie będą czynności procesowe mające charakter czystej rektyfikacji, a mianowicie takie jak sprostowanie lub uzupełnienie podstawy faktycznej pozwu (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 grudnia 2004 r., II CK 144/04, LEX nr 532154). Takiemu sprostowaniu pozwu w przedmiotowej sprawie służyło pismo powodów z dnia 18 lutego 2020 r. wskazujące na umowę najmu lokalu użytkowego z lutego 2007 r. jako podstawę faktyczną żądania pozwu ( k. 190 akt).

W konsekwencji Sąd pierwszej instancji ponownie nie rozpoznał istoty sprawy, skoro wyrokując poddał ocenie zasadność innego roszczenia – mającego wynikać z umowy najmu lokalu użytkowego ze stycznia 2013 r. Wbrew wyraźnemu wskazaniu Sądu odwoławczego nie poddał on również ocenie kwestii legitymacji powodów, co było przecież uzależnione od ustalenia jaka jest rzeczywista podstawa faktyczna żądania pozwu.

Rozpoznając ponownie sprawę Sąd Rejonowy powinien więc w pierwszej kolejności podjąć właściwe czynności dla nadania biegu pismu powodów z dnia 18 lutego 2020 r. ( k. 190) – przedłożonemu bez odpisu i dotychczas niedoręczonemu pozwanemu – a w dalszej kolejności, już przy merytorycznej ocenie zasadności żądania pozwu (jeśli nie będą zachodzić podstawy do zawieszenia postępowania – art. 177 § 1 pkt 6 k.p.c.), powinien mieć na względzie stanowisko Sądu odwoławczego, który już poprzednio nakazał uwzględnić, że chociaż co do zasady za dopuszczalną uznaje się „zmianę składu osobowego” spółki cywilnej związaną np. z ustąpieniem z niej wspólnika i przystąpieniem nowego (zob. np. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 21 listopada 1995 r., III CZP 160/95, OSNC 1996, nr 3, poz. 33), to odrębnym zagadnieniem jest ocena skutków prawnych takiej zmiany w stosunkach z osobami trzecimi (zob. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 24 września 2008 r., II CNP 49/08, LEX nr 512041). Gdy chodzi więc o następstwo w ramach danego stosunku prawnego którego stroną są wspólnicy, czy też przeniesienia prawa do konkretnej wierzytelności – należącej do majątku wspólnego wspólników spółki cywilnej – ewentualną zmianę osoby uprawnionej należy ocenić na zasadzie spełnienia właściwych wymogów dotyczących rozporządzenia danym prawem (zob. np. uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 9 lutego 2007 r., III CZP 164/06, OSNC 2008, nr 1, poz. 5, a także wyrok tego Sądu z dnia 7 grudnia 2005 r., V CK 434/05, LEX nr 1111033). Gdy natomiast wchodzi w grę jednostronna czynność prawna jaką jest decyzja wspólnika o wystąpieniu ze spółki, traci on zarówno członkostwo w niej jak i status współwłaściciela majątku wspólników z mocy samego prawa – z określonymi konsekwencjami dla tego majątku (art. 871 k.c.; zob. wyrok SN z dnia 25 listopada 2011 r., II CSK 182/11, LEX nr 1102847).

Konieczne jest w związku z tym zbadanie materialnych podstaw zmiany podmiotowej w ramach danego stosunku prawnego, bądź też przejścia konkretnego uprawnienia (także w zakresie wymaganej formy czynności prawnej; por. np. uzasadnienie uchwał SN z dnia 9 lutego 2007 r., III CZP 164/06, OSNC 2008, nr 1, poz. 5, a także 7 sędziów z dnia 10 czerwca 2011 r., III CZP 135/10, OSNC 2011, nr 12, poz. 128), a nie poprzestanie tylko na stwierdzeniu, że w spółce „pojawił się” nowy wspólnik w miejsce poprzedniego – jak to już dwukrotnie uczynił w niniejszej sprawie Sąd Rejonowy. Nie było natomiast możliwe i dopuszczalne dokonywanie obecnie wyłącznie przez Sąd odwoławczy po raz pierwszy w tym zakresie ustaleń faktycznych oraz formułowanie wiążących ocen prawnych ustalonych faktów istotnych dla rozstrzygnięcia, a to z uwagi na obowiązek respektowania konstytucyjnej zasady dwuinstancyjności postępowania (zob. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 5 grudnia 2012 r., I CZ 168/12, OSNC 2013, nr 5, poz. 68 oraz z dnia 20 lutego 2015, V CZ 119/14, LEX nr 1661943).

Mając powyższe okoliczności na względzie Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach instancji odwoławczej (art. 108 § 2 k.p.c.).