Pełny tekst orzeczenia

WYROK WSTĘPNY

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 30 lipca 2021 r.

Sąd Okręgowy w Olsztynie I Wydział Cywilny

w składzie: Przewodniczący: sędzia Juliusz Ciejek

Protokolant: sekretarz sądowy Anna Kosowska

po rozpoznaniu w dniu 20 lipca 2021 r. w Olsztynie

na rozprawie

sprawy z powództwa A. S. i D. S.

przeciwko Bankowi (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w G.

o ustalenie i zapłatę, ewentualnie o zapłatę, ewentualnie o ustalenie i zapłatę, ewentualnie o zapłatę

I.  oddala powództwo w zakresie żądania ustalenia nieważności umowy kredytu nr (...) zawartej w dniu 14 lipca 2006 r. oraz aneksu nr (...) do umowy kredytu nr (...), zawartego w dniu 27 listopada 2007 r., zawartych pomiędzy powodami, a (...) Bank Spółką Akcyjną w G., i o zapłatę kwoty 111.613 zł 20 gr,

I.  oddala powództwo ewentualne o zapłatę kwoty 111.613 zł 20 gr,

II.  ustala, że postanowienia umowne zamieszczone w § 1 ust. 1, § 7 ust. 2, § 10 ust. 6, § 17 umowy kredytu nr (...) zawartej w dniu 14 lipca 2006 r. oraz § 1 ust. 1 aneksu nr (...) do umowy kredytu nr (...), zawartego w dniu 27 listopada 2007 r., zawartych pomiędzy powodami, a (...) Bank Spółką Akcyjną w G., w zakresie w jakim odnoszą się do mechanizmu indeksacji , a w tym Tabel kursów, stanowią niedozwolone postanowienia umowne i w związku z tym są bezskuteczne wobec powodów,

III.  uznaje roszczenie powodów o zapłatę kwoty 20.000 (dwadzieścia tysięcy) zł za usprawiedliwione co do zasady,

IV.  w pozostałym zakresie powództwo oddala.

Sygn. akt I C 770/20

UZASADNIENIE

Pozwem złożonym w dniu 14 października 2020 r. powodowie A. S. i D. S. wnieśli o:

a)  ustalenie, że umowa kredytu nr (...) zawarta w dniu 14 lipca 2006 r. oraz aneks do umowy kredytu nr (...) zawarty w dniu 27 listopada 2007 r. pomiędzy A. S., D. S., a (...) Bank Spółka Akcyjna w G. , obecnie Bank (...) S.A. z siedzibą w G. jest nieważna,

a)  zasądzenie od pozwanego Banku (...) S.A. z siedzibą w G. (dalej: Bank) na swoją rzecz solidarnie kwoty 111.613,20 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty,

ewentualnie o:

zasądzenie od pozwanego Banku (...) S.A. z siedzibą w G. na swoją rzecz solidarnie kwoty 111.613,20 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty,

ewentualnie o:

a) ustalenie, że postanowienia umowne zawarte w § 1 ust. 1, § 7 ust. 2, § 10 ust. 6, § 17 umowy nr (...) zawartej w dniu 14 lipca 2006 r. oraz § 1 ust. 1 aneksu nr (...) do umowy kredytu nr (...) zawartego w dniu 27 listopada 2007 r. pomiędzy powodami, a (...) Bank S.A. w G. - obecnie Bank (...) S.A. z siedzibą w G. stanowią niedozwolone postanowienia umowne i w związku z tym są bezskuteczne wobec powodów,

b) zasądzenie od pozwanego Banku (...) S.A. z siedzibą w G. na swoją rzecz solidarnie kwoty 20.000,00 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty,

ewentualnie o:

zasądzenie od pozwanego Banku (...) S.A. z siedzibą w G. na swoją rzecz solidarnie kwoty 20.000,00 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty.

W każdym ww. wypadku powodowie wnieśli o zasądzenie od pozwanego na ich rzecz solidarnie zwrotu kosztów procesu według norm przepisanych, o ile nie zostanie złożony spis kosztów.

W uzasadnieniu powodowie wskazali, że w dniu 14 lipca 2006 r. zawarli umowę z (...) Bank S.A. z siedzibą w G. o numerze (...). Następnie w dniu 27 listopada 2007 r. strony zawarły aneks nr (...) do umowy, którym kwota kredytu została podwyższona o kwotę 30.150,00 zł tj. do kwoty 132.153,60 zł. Umowa została zawarta według standardowego wzorca umownego przedstawionego przez pozwanego, a jej poszczególne postanowienia nie zostały indywidualnie uzgodnione między stronami. Kwota kredytu została wypłacona w PLN i w takiej walucie była spłacana, z tym że w trakcie trwania umowy kursy kupna i sprzedaży (...) ustalał pozwany.

Powodowie wskazali, że postanowienia zawarte w § 1 ust. 1 zdanie trzecie, § 7 ust. 2, § 10 ust. 6, § 17 umowy oraz § 1 ust. 1 aneksu nr (...) do umowy kredytu nr (...) są niejednoznaczne, kształtują ich prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając ich interesy, w konsekwencji stanowią niedozwolone postanowienia umowne w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c. Powodowie przez zawarciem umowy byli zapewniani o bezpieczeństwie umowy oraz niewielkim ryzyku związanym z możliwością zmiany kursu (...). Nie został powodom wyjaśniony sposób ustalania kursów (...), proces indeksacji, pojęcie spreadu walutowego oraz jak bank tworzy tabele kursowe. Bank wykorzystał swoją przewagę informacyjną oraz uprzywilejowaną pozycję profesjonalisty przy zawieraniu umowy kredytowej z powodami. Postanowienia umowy dotyczące mechanizmy waloryzacji nie są transparentne, przejrzyste i są trudne do zrozumienia, a przez możliwość dowolnego kształtowania przez bank kursu wymiany walut skutkują rażącą dysproporcją uprawnień kontraktowych na niekorzyść kredytobiorców i w sposób oczywisty godzą w dobre obyczaje. Umowa jest sprzeczna z przepisem art. 69 ust. 1 prawa bankowego oraz art. 358 ¹ § 2 k.c. z uwagi na niewłaściwe zastosowanie w umowie mechanizmu waloryzacji.

W ocenie powodów utrzymanie umowy po wyeliminowaniu ww. postanowień umowy nie jest możliwe. Nieważność umowy ze skutkiem ex tunc powoduje, że świadczenie uiszczone przez powodów tytułem spłaty rat kapitałowo-odsetkowych uiszczonych w złotówkach, a także opłat dodatkowych i prowizji było świadczeniem nienależnym. Na dzień 29.06.2020 r. powodowie na rzecz pozwanego zapłacili łącznie kwotę 111.613,20 zł. W zakresie zgłoszonego dalszego roszczenia ewentualnego żądana przez powodów kwota 20.000,00 zł stanowi sumę nadpłaconych rat kredytu (pozew k. 4-13).

W odpowiedzi na pozew pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie solidarnie od powodów na jego rzecz zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych, z uwzględnieniem uiszczonej opłaty skarbowej od złożonych pełnomocnictw.

W uzasadnieniu swojego stanowiska wskazał, że kwestionowana przez powodów umowa jest w całości ważna i wiąże strony. Podniósł, że zakwestionowane klauzule są w pełni skuteczne, niemniej jednak w przypadku uznania za niewiążące jakichkolwiek zapisów umowy kredytu, ich miejsce powinny zająć reguły wynikające z przepisów dyspozytywnych i ustalonych zwyczajów. Wskazał, że powodowie nie posiadają interesu prawnego w żądaniu ustalenia nieważności umowy i ewentualnie ustaleniu, że poszczególne postanowienia umowy ich nie wiążą. Powodom przysługuje dalej idące powództwo o zapłatę rzekomo nadpłaconych tudzież nienależnych rat kredytu – które to roszczenie powodowie wskazują jako ewentualne. Brak jest jakiejkolwiek dowolności w ustalaniu kursów waluty, ponieważ dyrektywy ich ustalania zostały jasno wskazane w umowie kredytu. Powodowie mieli możliwość uniknięcia spreadu Banku poprzez spłatę kredytu bezpośrednio w (...), z której to możliwości nie skorzystali. Umowa kredytu nie jest sprzeczna z ustawą prawo bankowe jak i zasadami współżycia społecznego, a w chwili zawarcia umowy podstawę prawną działania banku stanowiło prawo dewizowe. Podniósł również, że nie została naruszona równowaga stron, ponieważ ryzyko kursowe ponosiły obie strony umowy.

Powodowie nie mogą żądać zwrotu świadczenia na podstawie art. 411 k.c. ponieważ mieli świadomość braku podstawy prawnej. Bank zaś nie jest w jakimkolwiek stopniu wzbogacony kosztem powodów, albowiem do udzielenia im kredytu oprocentowanego stopą LIBOR 3M (...) musiał zaciągnąć własne zobowiązanie w (...). Pozwany podniósł również zarzut przedawnienia, wskazując, że miesięczne raty uiszczane przez powodów stanowią świadczenie okresowe, które zgodnie z art. 118 k.c. przedawniają się w terminie trzech lat. Nadto, w odniesieniu do części roszczenia upłynął już nawet dłuższy 10-letni termin przedawnienia.

Jednocześnie pozwany zaprzeczył temu, że:

a)  powodowie wnioskowali o udzielenie kredytu w walucie PLN,

a)  powodowie nie mieli możliwości podjęcia próby negocjacji z Bankiem co do treści umowy i jej warunków, a ostateczny kształt umowy nie był wynikiem wyborów powodów i indywidualnych uzgodnień stron,

b)  powodowie nie otrzymali informacji dotyczących kredytu oraz ryzyk z nim związanych, tudzież powodowie nie zostali należycie poinformowani o ryzykach związanych z zaciągniętym kredytu indeksowanego do waluty obcej,

c)  powodowie nie mieli możliwości zapoznania się z treścią umowy kredytu przed jej podpisaniem oraz uzyskania odpowiedzi na pytania dotyczące ich postanowień,

d)  bank wymusił na powodach zawarcie umowy kredytu tudzież wybór określonego rodzaju kredytu,

e)  bank udzielał powodom zapewnienia, że w całym okresie kredytowania kurs (...) nie wzrośnie w relacji do PLN lub będzie się utrzymywał na stałym, określonym poziomie,

f)  bank nie posiadał waluty (...) na udzielenie kredytu powodom oraz że nie ponosił ryzyka kursowego,

g)  kredyt powodów jest kredytem złotowym,

h)  nie doszło do wymiany walutowej w dacie uruchomiania kredytu oraz dacie spłaty przez powodów kolejnych rat kredytu – w odniesieniu do rat, które były spłacane w PLN, a nie bezpośrednio w walucie kredytu (...),

i)  bank zataił przed powodami okoliczności stosowania dwóch różnych kursów ( kursu kupna i kursu sprzedaży waluty) do rozliczenia wypłat i spłat kredytu,

j)  Bank ukrywał przed powodami sposób kalkulacji kursów publikowanych w Tabeli Banku,

k)  kredyt powodów został już spłacony oraz że z tytułu umowy kredytu postała jakakolwiek nadpłata bądź jakiekolwiek świadczenia z niej wynikające były nienależne,

l)  powodowie nie mieli możliwości weryfikacji kursów stosowanych do wypłaty i spłaty kredytu,

m)  bank ustalał kursy publikowane w Tabeli kursów kupna/sprzedaży w sposób dowolny,

n)  bank manipulował wysokością kursów publikowanych w jego Tabeli kursów kupna/sprzedaży,

o)  umowa kredytu jest niewiążąca w całości albo w jakiejkolwiek części, w tym szczególności w zakresie postanowień odnoszących się do indeksacji kredytu lub kursów walut stosowanych do rozliczeń pomiędzy stronami umowy kredytu,

p)  umowa kredytu zawiera niedozwolone postanowienia umowne w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c.

(odpowiedź na pozew k. 42-112)

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Pozwany jest następcą prawnym (...) Bank S.A. z/s w G..

(bezsporne, wydruk z KRS k. 117-142v)

Powodowie A. S. i D. S. w dniu 20 czerwca 2006 r. złożyli wniosek kredytowy o kredyt w kwocie 100.000,00 zł, jako walutę kredytu oznaczyli (...). Kredyt miał być przeznaczony na budowę domu w systemie gospodarczym. We wniosku każdy z powodów wskazał, że jest zatrudniony na umowę o pracę.

(dowód: wniosek kredytowy wraz z załącznikami k. 144- 153, zeznania powodów k. 423-424)

Następnie powodowie, jako konsumenci, w dniu 19 lipca 2006 r. zawarli z poprzednikiem prawnym pozwanego Banku (...) S.A. z/s w G. – umowę kredytu nr (...), sporządzoną 14 lipca 2006 r.

Zgodnie z § 1 ust.1 umowy pozwany udzielił powodom kredytu w kwocie 102.003,60 PLN indeksowanego kursem (...), zastrzegając w zdaniu trzecim tego ustępu, że w dniu wypłaty saldo jest wyrażone w walucie do której indeksowany jest kredyt według kursu kupna waluty do której indeksowany jest kredyt, podanego w tabeli kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielonych przez G. M. Bank. S.A., opisanej szczegółowo w § 17, następnie saldo walutowe przeliczane jest dziennie na złote polskie według kursu sprzedaży waluty do której indeksowany jest kredyt, podanego w tabeli kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank S.A., opisanej szczegółowo w § 17.

Zgodnie z § 1 ust. 2 kredyt przeznaczony był na pokrycie części kosztów budowy domu mieszkalnego.

Oprocentowanie kredytu jest zmienne i ulega zmianie w tym samym dniu kalendarzowym, w jakim nastąpiła wypłata I transzy kredytu najbliższego miesiąca następującego po ostatniej zmianie indeksu L3 (§ 8 ust. 1 umowy). Szczegółowy sposób wyliczenia indeksu L3, opisanego jako LIBOR 3m, został określony w § 8 ust. 2 umowy. Oprocentowanie kredytu na dzień sporządzania umowy wynosiło 3,730% w skali roku i stanowi sumę marży Banku w wysokości 1,410 punktu procentowego oraz aktualnie obowiązującego indeksu L3. Po przedstawieniu przez kredytobiorcę odpisu księgi wieczystej zawierającego prawomocny wpis hipoteki na rzecz banku zgodnie z postanowieniami umowy, oprocentowanie będzie obniżone o 0,95 punkty procentowe ( §2 ust. 1 i ust. 2 umowy). Po upływie 7 lat od dnia wypłaty I transzy kredytu powodowie byli uprawnieni do złożenia wniosku o obniżenie marży banku 0,3 punktu procentowego ( § 2 ust. 4 umowy).

Zgodnie z § 7 ust. 2 umowy, wypłata kredytu miała nastąpić przelewem na rachunek bankowy prowadzony w banku krajowym. Dzień dokonania przelewu kwoty kredytu będzie uważany za dzień wypłaty kredytu. W zdaniu czwartym tego ustępu zastrzeżono, że każdorazowo wypłacona kwota złotych polskich zostanie przeliczona na walutę do której indeksowany jest kredyt według kursu kupna waluty kredytu podanego w tabeli kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych, obowiązującego w dniu dokonania wypłaty przez Bank.

Wszelkie opłaty i prowizje podawane są w walucie, do której indeksowany jest kredyt, a ich zapłata odbywa się poprzez doliczenie opłaty do raty, o której mowa w 10 ust. 2, chyba że strony podejmą inne ustalenia w tym zakresie ( § 9 ust. 7).

Spłata kredytu wraz z odsetkami miała następować w 360 miesięcznych ratach kapitałowo-odsetkowych, nie później niż w tym samym dniu kalendarzowym każdego miesiąca, w którym nastąpiła wypłata I transzy kredytu ( § 1 ust. 5, § 10 ust. 1).

Po upływie terminu przewidzianego na wypłatę ostatniej transzy kredytu Bank miał przesłać kredytobiorcom oraz jeżeli było ustanowione poręczenie, także poręczycielom harmonogram spłat kredyt; harmonogram będzie stanowił integralną część umowy. Niedostarczenie powyższego dokumentu nie zwalniało kredytobiorców z obowiązku zapłaty raty (§ 10 ust. 2 lit. d).

Zgodnie z § 10 ust. 6 umowy, rozliczenie każdej wpłaty dokonanej przez kredytobiorców miało następować według kursu sprzedaży waluty do której jest indeksowany kredyt, podanego w Tabeli kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank S.A., obowiązującego w dniu wpływu środków do banku. W przypadku dokonania nadpłaty, o ile Kredytobiorca nie złoży wniosku o dokonanie zmiany wysokości raty, okres kredytowania ulega odpowiedniemu skróceniu, z zastrzeżeniem, że w przypadku zmiany oprocentowania zostaje przywrócony pierwotny okres kredytowania określony w § 1 umowy.

W § 17 umowy wskazano zaś, że:

1.  do rozliczenia transakcji wypłat i spłat kredytu stosowane są odpowiednio kursy kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielonych przez (...) Bank S.A. walut zawartych w ofercie Banku obowiązujące w dniu dokonania transakcji,

1.  kursy kupna określa się jako średnie kursy złotego do danych walut ogłoszone w tabeli kursów średnich NBP minus marża kupna,

2.  kursy sprzedaży określa się jako średnie kursy złotego do danych walut ogłoszone w tabeli kursów średnich NBP plus marża sprzedaży,

3.  do wyliczenia kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych stosuje się kursy złotego do danych walut ogłoszone w tabeli kursów średnich NBP w danym dniu roboczym skorygowane o marże kupna sprzedaży banku,

4.  obowiązujące w danym dniu roboczym kursy kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez bank walut zawartych w ofercie banku określana są przez bank po godzinie 15 poprzedniego dnia roboczego i wywieszane są w siedzibie banku oraz publikowane na stronie internetowej banku.

W § 11 ust. 4 umowy wpisano, że powodowie oświadczyli, iż postanowienia umowy zostały z nimi indywidualnie uzgodnione.

Zabezpieczeniem niniejszego kredytu było ustanowienie na nieruchomości opisanej w § 3 ust. 1 umowy, hipoteki kaucyjnej w złotych polskich do wysokości stanowiącej 170% kwoty kredytu określonego w § 1 ust. 1.

(dowód: umowa kredytu k. 17-22 v oraz k. 154-166, wniosek o wypłatę – k. 182-188, potwierdzenie transakcji – k. 189-196)

Następnie w dniu 27 listopada 2007 r. strony podpisały aneks do umowy kredytu nr (...) na podstawie którego kwota udzielonego kredytu została podwyższona do kwoty 132.153,60 zł. W związku z tym została nadane nowe brzmienie §1 ust. 1 umowy. Trzecie zdanie wskazanego postanowienia stanowiło, że w dniu wypłaty saldo jest wyrażone w walucie do której indeksowany jest kredyt według kursu kupna waluty do której indeksowany jest kredyt, podanego w tabeli kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielonych przez G. M. Bank. S.A., opisanej szczegółowo w § 17, następnie saldo walutowe przeliczane jest dziennie na złote polskie według kursu sprzedaży waluty do której indeksowany jest kredyt, podanego w tabeli kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank S.A., opisanej szczegółowo w § 17 ( §1 ust.1 aneksu do umowy).

( dowód: wniosek o zmianę warunków kredytowania do kredytu hipotecznego – k. 170-174, aneks nr (...) – k. 23-24 oraz k. 167-169)

Sąd zważył, co następuje:

Roszczenie powodów uznano za bezzasadne w zakresie żądania ustalenia nieważności umowy i zapłaty z tego tytułu oraz żądanie ewentualne o zapłatę kwoty 11.613,20 zł. Uwzględniono je natomiast w zakresie żądania ustalenia za bezskuteczne tych zapisów umowy, które odnoszą się do mechanizmu indeksacji, a w tym Tabel kursów. W pozostałym zakresie żądanie ustalenia bezskuteczności podlegało oddaleniu. Ponadto Sąd uznał za usprawiedliwione co do zasady roszczenie o zapłatę kwoty 20.000,00 zł.

Sąd dokonał ustaleń faktycznych w sprawie w oparciu o załączone do akt i niekwestionowane przez strony dokumenty oraz zeznania świadków i powodów nie stwierdzając podstaw do podważenia ich wiarygodności.

Świadek K. G. (k. 422-423) zeznała, że nie pamięta powodów, a jej zeznania dotyczyły procedury udzielania kredytów oraz przebiegu spotkań z klientami, którym były przedstawiane warunki umowy kredytowej. Ponadto, świadek zeznała również na okoliczności związane z tworzeniem tabel kursów walut.

Świadek T. T. (k. 445) zeznał, że nie kojarzy powodów oraz wskazał, jak przebiegał proces udzielania kredytu klientom banku.

Powodowie w pierwszym rzędzie domagali się ustalenia nieważności umowy kredytowej łączącej ich z pozwanym oraz zapłaty. Pierwsze z roszczeń ewentualnych zostało zgłoszone na wypadek gdyby Sąd uznał, że powodowie nie mogą dochodzić zapłaty obok roszczenia o ustalenie nieważności umowy. Tytułem drugiego roszczenia ewentualnego zaś żądali ustalenia za bezskuteczne poszczególnych zapisów umowy z uwagi na ich niedozwolony charakter, tj. § 1 ust. 1, § 7 ust. 2 zdanie czwarte, § 10 ust. 6, § 17 umowy oraz § 1 ust. 1 aneksu nr (...) do umowy i w związku z tym żądali także zapłaty kwoty stanowiącej nadpłatę w spłacie rat kredytu.

W pierwszej kolejności wskazać należy, że powodowie wbrew twierdzeniom pozwanego mieli interes prawny w żądaniu ustalenia nieważności umowy czy bezskuteczności poszczególnych jej postanowień na podstawie art. 189 k.p.c. Interes prawny bowiem należy rozumieć jako obiektywną potrzebę wytoczenia powództwa o ustalenie, a więc taką gdy za pomocą innego rodzaju powództwa, powód nie osiągnie celu jakim jest ochrona jego praw bądź interesów. Powództwo o zapłatę nie skutkuje tym, że w sposób wiążący dla stron ustalona zostanie nieważność umowy bądź bezskuteczność jej niektórych postanowień. Ponadto, wyrok zasądzający nie będzie stanowił podstawy dla sądu wieczystoksięgowego do wykreślenie wpisu hipoteki w księdze wieczystej. W związku z powyższym sąd nie podzielił odmiennej argumentacji przedstawionej przez pozwanego.

Dla oceny zasadności roszczeń powodów konieczne zatem będzie ustalenie następującej kolejności:

- dokonanie oceny, czy zawarta umowa oraz aneks do umowy jest ważny i jaki jest rzeczywisty charakter umowy

- w przypadku uznania, że umowa jest ważna, dokonanie oceny czy żądanie ustalenia bezskuteczności poszczególnych zapisów umowy jest uzasadnione w świetle podniesionych przez powodów zarzutów zawarcia w niej klauzul abuzywnych.

Ważność umowy i jej rzeczywisty charakter.

Zgodnie z treścią przepisów art. 58 § 1-3 k.c. nieważna jest czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy. Nieważna jest też czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. Jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana.

Kredyt udzielony powodom miał charakter kredytu indeksowanego. Kwota kredytu była ustalona w PLN i dopiero w efekcie zabiegu waloryzacyjnego przeliczono ją na (...). Fakt zawarcia umowy kredytu indeksowanego do (...) co do zasady nie był między stronami sporny. Sąd w zakresie treści umowy i czynności ją poprzedzających oparł się na dokumentach złożonych przez obie strony, w tym umowie kredytu, jak również zeznaniach powodów i świadków. Sporne były natomiast między stronami jej określone postanowienia oraz inne około kontraktowe czynności wzajemne stron. Sąd, zatem w pierwszej kolejności odniesie się do samej umowy kredytu, która ze swej istoty charakteryzuje się skomplikowaną siatką pojęć zawartych w jej postanowieniach.

Zgodnie z art. 69 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (tj. Dz. U. z 2020 r. poz. 1896) przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Umowa kredytu powinna być zawarta na piśmie i określać w szczególności: strony umowy, kwotę i walutę kredytu, cel, na który kredyt został udzielony, zasady i termin spłaty kredytu, wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany, sposób zabezpieczenia spłaty kredytu, zakres uprawnień banku związanych z kontrolą wykorzystania i spłaty kredytu, terminy i sposób postawienia do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych, wysokość prowizji, jeżeli umowa ją przewiduje, warunki dokonywania zmian i rozwiązania umowy.

Zawarta przez strony 19 lipca 2006 r. umowa jest właśnie taką umową kredytu. W wykonaniu umowy bank wydał (udostępnił) kredytobiorcom określoną sumę kredytową w złotych. Kredytobiorcy zaś byli zobowiązani do zwrotu w ratach kredytowych, z odsetkami i należnościami okołoumownymi. Zawarte w niej były essentialia negoti umowy kredytowej. Bank udzielał kredytu w kwocie 102.003,60 zł (kwota zwiększona aneksem do umowy do kwoty 132,153,60 zł ), a kredytobiorcy mieli to zwrócić uiszczając 360 równych miesięcznych rat kapitałowo-odsetkowych.

Oceny postanowień przedmiotowej umowy nie zmienia fakt, że kwota udzielonego kredytu miała być indeksowana kursem waluty obcej przez przeliczenie wysokości sumy kredytowej wypłaconej w walucie polskiej na walutę obcą, ustalenie rat spłaty w walucie obcej i następnie przeliczanie wartości konkretnych spłat dokonywanych w walucie polskiej na walutę obcą i odpowiednie do tego określanie wysokości pozostałego do spłaty zadłużenia w tej właśnie walucie ( (...)).

Art. 358 ¹ § 2 k.c. wprost przewiduje możliwość zastrzeżenia w umowie, że wysokość zobowiązania, którego przedmiotem od początku jest suma pieniężna, zostanie ustalona według innego niż pieniądz miernika wartości. W orzecznictwie sądowym zgodnie przyjmuje się przy tym, że w omawianym przepisie chodzi o pieniądz polski, a innym miernikiem wartości może być również waluta obca (wyroki SN w sprawie I CSK 4/07, I CSK 139/17, uzasadnienie wyroku SN w sprawie V CSK 339/06).

Zważywszy, że postanowienia umowy wyraźnie wskazują, że Bank udziela kredytu w złotych polskich, a jego spłata następuje przez pobieranie należnych rat z rachunku prowadzonego również w tej walucie, nie ulega wątpliwości, że strony zamierzały zawrzeć umowy kredytu bankowego w tej właśnie walucie, która była jednocześnie walutą zobowiązania, jak i jego wykonania.

Umowa stron zawiera zatem elementy przedmiotowo istotne, które mieszczą się w konstrukcji umowy kredytu bankowego i stanowią jej w pełni dopuszczalny oraz akceptowany przez ustawodawcę wariant, o czym świadczy nadto wyraźne wskazanie tego rodzaju kredytów (indeksowanych i denominowanych) w treści art. 69 ust. 2 pkt 4a i ust. 3 prawa bankowego oraz wprowadzenie art. 75b prawa bankowego, na podstawie nowelizacji tej ustawy, które to zmiany weszły w życie z dniem 26 sierpnia 2011 r.

Istotą kredytu indeksowanego - z którym mamy do czynienia na gruncie niniejszej sprawy - jest dodatkowo to, że strony umówiły się, że kwota kapitału kredytu wyrażona początkowo w walucie polskiej (102.003,60 zł zwiększona do kwoty 132.153,50 zł ) zostanie, w drodze indeksacji, przeliczona na walutę obcą i oprocentowana w sposób właściwy dla tej waluty. Powodowie wnioskowali o kredyt określając jego kwotę jako indeksowaną do waluty wymienialnej, tj. franka szwajcarskiego ( (...)), który został wypłacony zgodnie z umową w złotówkach, zaś wysokość zadłużenia w walucie kredytu (...), obliczana była według kursu kupna waluty względem waluty krajowej, tj. złotych polskich, w momencie wypłaty środków pieniężnych (§ 7 ust. 2 umowy). W momencie wypłaty kredytu w złotówkach, po stronie powodów powstało zatem zobowiązanie do zwrotu równowartości tej kwoty w walucie indeksacji.

W świetle postanowień umowy kredytu z dnia 19 lipca 2006 r. nie budzi zatem wątpliwości, że strony zgodnie postanowiły , że kredyt adekwatnie do postulatu powodów zostanie im udzielony i wypłacony w złotych polskich i w tej samej walucie będzie odbywała się jego spłata, przy założeniu jednak, że w obu przypadkach będzie on indeksowany do kursu waluty obcej, czyli franka szwajcarskiego.

W świetle powyższego przyjąć należy, że faktyczna wysokość zobowiązania powodów w chwili podpisywania umowy była znana. Kwota udzielonego kredytu została ściśle oznaczona w umowie – 102.003,60 zł oraz w aneksie 132.153,60 zł. Kredytobiorcy zobowiązani są do zwrotu tego świadczenia (udzielonego im i wykorzystanego kredytu), tyle że według wartości ustalonej w klauzuli indeksacyjnej, dopuszczalnej z punktu widzenia art. 69 Prawa bankowego. W sposób oczywisty jest to związane z ryzykiem, że na przestrzeni obowiązywania umowy dojdzie do zmiany wartości tej waluty w porównaniu do polskiego złotego. Ryzyko to rekompensowane jest niższym oprocentowaniem tego typu kredytów. Różnica pomiędzy kursem kupna, a kursem sprzedaży waluty jest też oczywista dla każdego przeciętnego konsumenta. Jak słusznie zauważył Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 24 maja 2012 r., wydanym w sprawie o sygnaturze akt II CSK 429/11, biorący kredyt, zwłaszcza długoterminowy z przeliczeniem zobowiązań okresowych (rat spłacanego kredytu) według umówionej waluty (klauzula walutowa) ponosi ryzyko polegające albo na płaceniu mniejszych rat w walucie kredytu, albo większych, niż to wynika z obliczenia w tej walucie, gdyż na wysokość każdej raty miesięcznej wpływa wartość kursowa waluty kredytu w stosunku do waloryzacji tego kredytu. Oznacza to, że w umowę kredytu bankowego co do zasady wpisana jest niepewność co do wielkości ostatecznych kosztów udzielonego kredytu, które wiążą się z jego udzieleniem i które ostatecznie obciążą kredytobiorcę.

Wykorzystanie mechanizmu indeksacji, w ocenie Sądu, co do zasady nie narusza natury kredytu i przepisów Prawa bankowego. Umowy kredytów indeksowanych do waluty mogą być zawierane również obecnie - po nowelizacji Prawa bankowego z dnia 29 lipca 2011 r., która weszła w życie w dniu 26 sierpnia 2011 r. (Dz. U. z 2011.165.984), jednak od tego czasu w przypadku umowy o kredyt denominowany lub indeksowany do waluty innej niż waluta polska, essentialia negotii umowy stanowi też zawarcie szczegółowych zasad określania sposobów i terminów ustalania kursu wymiany walut, na podstawie którego w szczególności wyliczana jest kwota kredytu, jego transz i rat kapitałowo-odsetkowych oraz zasad przeliczania na walutę wypłaty albo spłaty kredytu (art. 69 ust. 2 pkt 4a). Umowy kredytów indeksowanych do waluty obcej mogły i nadal mogą funkcjonować w obrocie i same w sobie nie są sprzeczne z powszechnie obowiązującymi przepisami ustawy - prawo bankowe.

Przedstawione okoliczności pozwalają uznać, że powodowie mieli świadomość zarówno rodzaju zawartej z pozwanym umowy kredytu, jak też wiążących się z tym konsekwencji prawnych i finansowych, w tym ryzyka kursowego. Powód zeznał „Było mówione, że ryzyko polega na tym kredyt wzrośnie jeżeli wzrośnie kurs. (…) Powiedziano nam, ze jeżeli wzrośnie kurs (...) to wzrośnie rata kredytu” ( k. 423v)

Nadto umowa stron jest dopuszczalna w świetle treści art. 353 ¹ k.c., zgodnie z którym strony zawierając umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.

Istota zawartej przez strony umowy polegała na stworzeniu przez Bank możliwości wykorzystania przez powodów określonej kwoty pieniędzy w walucie polskiej z obowiązkiem zwrotu w określonym czasie jej równowartości wyrażonej przez odniesienie do miernika w postaci kursu waluty szwajcarskiej. Nie był zatem to w żadnej mierze kredyt udzielony w walucie obcej, niezależnie od tego, w jaki sposób, z jakich źródeł i w jakiej walucie powodowie pozyskiwali środki na spłacenie pozwanemu kwoty kredytu, a nadto jak pozwany księgował te kredyty w swoich księgach rachunkowych po ich udzieleniu, skoro przedmiotem zobowiązań obu stron od początku była waluta polska.

Ryzyko zmiany kursu waluty obcej przyjętej jako miernik wartości świadczenia w walucie polskiej z zasady może wywoływać konsekwencje dla obu stron – w przypadku podwyższenia kursu podwyższając wartość zobowiązania kredytobiorcy w stosunku do pierwotnej kwoty wyrażonej w walucie wypłaty, a w przypadku obniżenia kursu - obniżając wysokość jego zadłużenia w tej walucie, a tym samym obniżając wysokość wierzytelności Banku z tytułu spłaty kapitału kredytu w stosunku do kwoty wypłaconej.

Trudno zatem uznać, aby konstrukcja umowy kredytu indeksowanego kursem waluty obcej była sprzeczna z prawem lub zasadami współżycia społecznego, skoro ryzyko takiego ukształtowania stosunku prawnego obciąża co do zasady obie strony. Nie ma również przeszkód, by strony w umowie określiły sposób ustalania kursu dla uniknięcia wątpliwości na tym tle w toku wykonywania umowy. Umowy tego rodzaju wiążą się ze znacznym ryzykiem dla kredytobiorców, ale na poziomie porównywalnym z niewątpliwie dopuszczonym przez prawo kredytem walutowym, wypłacanym i spłacanym w (...). Powodowie zawierając umowę nie znajdowali się w nietypowej sytuacji, w szczególności nie działali w warunkach konieczności finansowej. Również właściwości osobiste powodów nie wskazują na wykorzystanie wyjątkowej przewagi banku, bowiem nie wskazywali na wyjątkowe utrudnienia w rozumieniu umowy kredytowej i jej warunków ekonomicznych. Wreszcie powodowie nie powoływali się na nieprawidłowości w procesie udzielania kredytu (tzw. misseling).

Zamieszczenie postanowień w tym zakresie samo w sobie nie narusza zatem przepisów prawa, zasad współżycia społecznego, ani nie jest sprzeczne z naturą zobowiązania kredytowego.

Zawarty między stronami aneks nr (...) do umowy dotyczył przede wszystkim podwyższenia kwoty udzielonego kredytu do kwoty 132.153,60 zł. Treść powyższego dokumentu nie prowadzi do zmiany umowy kredytu w takim zakresie, abym przestała ona spełniać wymagania ustawy prawo bankowe czy była sprzeczna z naturą stosunku zobowiązaniowego powodując tym samym nieważność czynności prawnej. Jednocześnie zawarty aneks między stronami spełnia wszelkie wymagania przewidziane dla tego rodzaju dokumentu, a więc brak jest podstaw do uznania, że nie został skutecznie zawarty.

W tym stanie rzeczy należy przyjąć, że umowa jak i aneks zawarty przez strony są ważne i skuteczne, tym samym zarówno powództwo o ustalenie nieważności umowy, jak i zapłatę z tego z tytułu oraz żądanie ewentualne o zapłatę kwoty 111.613,20 zł wraz z odsetkami, którego zasadność powodowie upatrywali również w nieważności umowy, podlegały oddaleniu jako pozbawione podstaw faktycznych i prawnych, o czym Sąd orzekł jak w punktach I i II wyroku.

Żądanie ustalenia bezskuteczności poszczególnych zapisów umowy w świetle abuzywności zawartych w umowie klauzul i ich wpływu na ważność umowy.

Ustalenie, że umowa jest ważna, aktualizowało konieczność rozstrzygnięcia o żądaniu ustalenia za bezskuteczne poszczególnych zapisów umowy z uwagi na ich niedozwolony charakter. Powodowie wskazywali na abuzywność następujących postanowień umowy § 1 ust. 1, § 7 ust. 2 zdanie czwarte, § 10 ust. 6 oraz § 17 oraz aneksu do umowy § 1 ust. 1 – tj. zapisy dotyczące sposobu określenia wysokości kwoty kredyty postawionego do dyspozycji powodów, a także wysokości rat kapitałowo-odsetkowych (tabela kursów kupna/sprzedaży).

W pierwszej kolejności Sąd dokona oceny klauzul odnoszących się do kwestionowanych przez powodów zapisów umownych dotyczących tabeli kursów kupna/sprzedaży.

Ustalony w umowie z konsumentem sposób ustalania kursu waluty indeksacyjnej przyjmowanego do rozliczeń umowy może być przedmiotem oceny, czy nie stanowi postanowienia niedozwolonego. Zgodnie bowiem z art. 385 ¹ k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem, które kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami lub rażąco naruszając jego interesy, nie są wiążące, jeżeli nie zostały uzgodnione indywidualnie. Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny ( § 1 ). Nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu, co w szczególności odnosi się do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta ( § 3 ). Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem „wszelkie klauzule sporządzone z wyprzedzeniem będą klauzulami pozbawionymi cechy indywidualnego uzgodnienia i okoliczności tej nie niweczy fakt, że konsument mógł znać ich treść”, przy czym uznanie, że treść danego postanowienia umownego została indywidualnie uzgodniona wymagałoby wykazania, że „konsument miał realny wpływ na konstrukcję niedozwolonego (abuzywnego) postanowienia wzorca umownego”, a „konkretny zapis był z nim negocjowany” (vide wyrok SA w Warszawie z 14 czerwca 2013 r. w sprawie VI ACa 1649/12 oraz wyrok SA w Poznaniu z 6 kwietnia 2011 r. w sprawie I ACa 232/11).

Konieczne jest też ustalenie czy opisane wyżej postanowienia dotyczą świadczeń głównych stron czy tylko się do nich pośrednio odnoszą.

Przez „główne” świadczenia stron rozumiano przede wszystkim te, które są objęte postanowieniami przedmiotowo istotnymi danej umowy nazwanej (tak też M. Jagielska, Niedozwolone klauzule; M. Bednarek, P. Mikłaszewicz, w: System PrPryw, t. 5, 2019, s. 804; ponadto wyr. SN z 8.6.2004 r., I CK 635/03, Legalis; wyr. SA w Warszawie z 29.12.2010 r., VI ACa 403/10, Legalis). W praktyce oznaczać to będzie najczęściej postanowienia "określające" cenę albo wynagrodzenie (przede wszystkim wysokość), na co przepis wprost wskazuje, oraz "określające" świadczenie wzajemne przedsiębiorcy (towar, usługę). Przy ustalaniu, czy dane postanowienie określa "główne" świadczenie strony, zwłaszcza w przypadku umów nienazwanych, za użyteczne należy uznać dokonane w polskiej doktrynie rozróżnienie świadczeń "głównych" i "ubocznych" (zob. np. R., O. , Zobowiązania 2014, s. 49). Na tej podstawie wypadnie np. uznać, że postanowienie dotyczące odsetek należnych w przypadku opóźnienia zapłaty ceny nie "określa" świadczenia głównego w postaci ceny, tylko dotyczy świadczenia ubocznego. Podobnie rzecz się przedstawia, gdy chodzi o klauzule, których zastosowanie wywiera wpływ na wysokość świadczenia "głównego", np. klauzule waloryzacyjne (tak M. Jagielska, Niedozwolone klauzule; M. Bednarek, P. Mikłaszewicz, w: System PrPryw, t. 5, 2019, s. 806; zob. też post. SN z 6.1.2005 r., III CZP 76/04, Prok. i Pr. 2005, Nr 11, poz. 40; uchw. SN z 29.6.2007 r., III CZP 62/07, OSNC 2008, Nr 7–8, poz. 87; wyr. SA w Warszawie z 16.1.2019 r., V ACa 814/17, Legalis; odmiennie K. Zagrobelny, w: Gniewek, Machnikowski, Komentarz KC 2017, s. 743). Zakres zastosowania wyłączenia ogranicza także, fakt posłużenia się przez ustawodawcę terminem "postanowienie określające główne świadczenie", a nie "dotyczące" takiego świadczenia. Ten ostatni termin wydaje się szerszy. Nie jest zatem zasadne stawianie znaku równości między tymi terminami (tak Ł. , Ochrona 2001, s. 99); zob. też wyr. (...) z 30.4.2014 r. (C-26/13, Á. K. i H. R. v. (...) , EU:C:2014:282). Powyższe oznacza, że sformułowanie "postanowienia określające główne świadczenia stron" należy co do zasady rozumieć wąsko (por. wyr. SA w Łodzi z 20.7.2017 r., I ACa 1512/15, orzeczenia.ms.gov.pl; wyr. SN z 8.6.2004 r., I CK 635/03, L.; wyr. SA w Katowicach 20.12.2017 r., I ACa 538/17, L.. Ponadto zob. wyr. SN z 8.11.2012 r., I CSK 49/12, L., oraz wyr. SN z 4.11.2011 r., I CSK 46/11, L., w których przyjęto, że zasięg pojęcia "świadczenie główne" musi być zawsze ustalany in casu z uwzględnieniem wszystkich postanowień oraz celu zawieranej umowy) (patrz: KC T. I red. Pietrzykowski 2020, wyd. 10/Popiołek).

W związku ze stanowiskiem Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej ( (...)), zajętym w wyroku z dnia 3 października 2019 r. w sprawie (...)na tle wykładni dyrektywy (...), i podtrzymanym tam poglądem dotyczącym natury klauzul wymiany (indeksacyjnych), które wprowadzając do umów kredytowych ryzyko kursowe, określają faktycznie główny przedmiot umowy (pkt 44 powołanego wyroku), postanowienia w tym zakresie podlegają kontroli w celu stwierdzenia, czy nie mają charakteru niedozwolonego, jeżeli nie zostały sformułowane jednoznacznie (art. 385 ^{( 1 )}§ 1 zd. drugie k.c.). W przypadku uznania ich za niedozwolone konieczne staje się również rozważenie skutków tego stanu rzeczy.

W niniejszej sprawie bezsporne było między stronami, że powodowie zawarli umowę jako konsumenci w rozumieniu art. 22 ¹ k.c.

Przechodząc do oceny postanowień wskazywanych przez powodów jako niedozwolone, wskazać trzeba, że dotyczyły tzw. mechanizmu indeksacji. Przewidywały, że wysokość zobowiązania stron będzie wielokrotnie przeliczana z zastosowaniem dwóch rodzajów kursu waluty indeksacyjnej. Kwota kredytu wypłaconego w PLN miała zostać przeliczona na (...) według kursu kupna tej waluty opublikowanej w Tabeli kursów kupna/sprzedaży (§ 7 ust. 2 umowy). Następnie raty potrącane w PLN miały być przeliczane na (...) według kursu sprzedaży publikowanego w Tabeli kursów kupna/sprzedaży (§ 10 ust. 6 umowy).

Mechanizm (konkretny sposób) ustalania kursu został opisany w § 17 umowy, zgodnie z którym:

- do rozliczania transakcji wypłat i spłat kredytu stosowane są odpowiednio kursy kupna/sprzedaży obowiązujące w dniu dokonania transakcji,

- kursy kupna określa się jako średnie kursy złotego do danych walut ogłoszone w tabeli kursów średnich NBP minus marża kupna,

- kursy sprzedaży się jako średnie kursy złotego do danych walut ogłoszone w tabeli kursów średnich NBP plus marża sprzedaży,

- do wyliczenia kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych stosuje się kursy złotego do danych walut ogłoszone w tabeli kursów średnich NBP w danym dniu roboczym skorygowane o marże kupna sprzedaży banku,

- obowiązujące w danym dniu roboczym kursy kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez bank walut zawartych w ofercie banku określana są przez bank po godzinie 15 poprzedniego dnia roboczego i wywieszane są w siedzibie banku oraz publikowane na stronie internetowej banku (k. 20v).

Wskazać należy, że mechanizm ustalania marży kupna/sprzedaży nie został wyjaśniony w umowie. W żaden sposób nie zdefiniowano, jak obliczona jest marża, co oznacza, że pozwany miał swobodę w zakresie jej ustalania. Jak wskazują zeznania świadka K. G. sami pracownicy nie posiadali wiedzy w jaki sposób ustalany jest kurs w Tabeli kursów „ Jako pracownicy nie mieliśmy wiedzy w jaki sposób bank ustala marże kupna i sprzedaży. Ustalała to centrala banku” ( świadek K. G. k. 423)

W ocenie Sądu Okręgowego nie ulega wątpliwości, że umowa stron została zawarta na podstawie wzoru opracowanego i stosowanego przez Bank. Powodowie mogli wybrać rodzaj kredytu, który najbardziej im odpowiadał, uzgodnić kwotę kredytu w walucie polskiej, natomiast nie uzgadniano z nimi wszystkich pozostałych postanowień, w szczególności nie uzgadniano kwestii wysokości marży kupna/sprzedaży jak również waluty spłaty. Przesłuchani w sprawie świadkowie, którzy jako byli pracownicy firmy uczestniczyli w zawieraniu umów kredytowych z klientami banku, zeznali, że:

- „ Do czasu wejścia ustawy antyspreadowej nie było możliwości spłaty kredytu w (...) ( świadek K. G. k. 422v),

- „Informacje o możliwości negocjacji odbywały się indywidualnie. Czasem można było to robić, czasem nie. Nie było standardowego dokumentu jako załącznika do wniosku pouczającego o możliwości negocjacji. ( świadek K. G. k. 422v)

- „Gdy klient wnioskował o możliwość negocjacji warunków informowałem go, że taka istnieje. Jeżeli akceptował warunku, to nie i umowa była podpisywana. Byliśmy zobowiązani do przyjmowania wniosków negocjacyjnych klientów” (świadek T. T. k. 445v).

Powód zeznał z kolei, że „ w umowie nie mogliśmy niczego zmieniać, w formie gotowego druku” (k. 423).

Oznacza to, że to postanowienia umowne nie były uzgodnione indywidualnie z powodami w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 i 3 k.c.

Podnieść należy, że choć w § 17 umowy wskazano w jaki sposób i na jakiej podstawie miałby być konstruowany kurs waluty poprzez odniesienie go do weryfikowalnej podstawy w postaci kursu średniego NBP i zamieszczenie tam elementu „korygującego” w postaci marży Banku, to jednak taki sposób określenia kursu bankowego sam przez się nie eliminuje dowolności i swobody w kształtowaniu kursu sprzedaży i kursu kupna, skoro bezspornie jeden z dwóch elementów konstrukcyjnych w postaci marży był pozostawiony wyłącznie Bankowi do wyłącznej i dyskrecjonalnej jego decyzji. Oznacza to, że zgodnie z umową Bank miał całkowitą swobodę w zakresie ustalania umownego kursu waluty, zaś powodowie nie mieli na ten kurs żadnego wpływu.

Jak wynika z zeznań powoda , strona powodowa została poinformowana o ryzyku zmiany kursu (k. 423 v), jednakże czym innym jest ewentualna zgoda co do zasady na poniesienie waloryzacyjnego ryzyka związanego ze zmianą kursu waluty (tak jak na każdą potencjalną fluktuację ceny towaru do jakiego odnoszona jest waloryzacja), a czym innym - co jawi się oczywistym - zgoda na swobodne ustalanie tego kursu przez jedną ze stron.

W ocenie Sądu należy zatem uznać, że postanowienia odwołujące się do marży i możliwości jej samodzielnego ustalania w ramach tabeli zdefiniowanej w § 17 były sprzeczne z dobrymi obyczajami i naruszały rażąco interesy strony powodowej w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c. Takie rozwiązania dawały bowiem Bankowi, czyli tylko jednej ze stron stosunku prawnego, możliwość przerzucenia na kredytobiorców ryzyka wynikającego z bankowego ustalenia wysokości kursów waluty indeksacyjnej i pozostawiały mu w istocie, poprzez ukształtowanie kursu waluty (...), określoną swobodę w zakresie ustalania wysokości jej zadłużenia przez dowolną i pozbawioną jakichkolwiek czytelnych i obiektywnych kryteriów możliwość ustalania kursu przyjmowanego do rozliczenia spłaty kredytu.

W ocenie Sądu przyznanie sobie przez pozwanego we wskazanym postanowieniu § 17 jednostronnej kompetencji do swobodnego ustalania marży, a tym samym kursów przyjmowanych do wykonania umowy prowadzi do wniosku, że postanowienia w tym zakresie były sprzeczne z dobrymi obyczajami i naruszały rażąco interesy powodów w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c., oceniane na datę zawarcia umowy (art. 385 ² k.p.c. – por. uchwała SN z 20.06.2018 r. w sprawie III CZP 29/17).

W świetle powyższych okoliczności w ocenie Sądu wskazane wyżej postanowienie umowy w zakresie, w jakim dotyczy stosowania marży kupna/sprzedaży, dzięki czemu kursy kupna i sprzedaży mogły być swobodnie ustalane przez jedną ze stron umowy (Bank) nie zostało uzgodnione indywidualnie z powodami i kształtowało ich zobowiązanie w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając ich interesy, a zatem miało charakter niedozwolony w rozumieniu art. 385 ¹ k.c. i w związku z tym nie wiąże powodów.

Skoro zatem dla oceny abuzywności zapisów umów istotny jest stan z daty ich zawarcia, to bez znaczenia dla tej oceny pozostaje, w jaki sposób pozwany wykonywał lub wykonuje umowę, w szczególności to, w jaki sposób ustalał, czy też ustala swoje kursy, czy odpowiadały one kursom rynkowym, w jaki sposób pozyskiwał środki na prowadzenie akcji kredytowej i w jaki sposób księgował, czy też rozliczał te środki oraz środki pobrane od kredytobiorców. Tym samym zbędne było prowadzenie postępowania dowodowego zmierzającego do poczynienia takich ustaleń, a wnioski pozwanego w tym zakresie pominięto (wniosek o opinię biegłego zawarty w odpowiedzi na pozew).

Zgodnie z wiążącą wszystkie sądy Unii Europejskiej wykładnią dyrektywy(...)dokonaną przez (...) w powołanym już wyżej wyroku z dnia 3.10.2019 r. w sprawie (...):

a)  w przypadku ustalenia, że w umowie zostało zawarte postanowienie niedozwolone w rozumieniu dyrektywy (którą implementowały do polskiego porządku prawnego przepisy art. 385 ¹ i nast. k.c.), skutkiem tego jest wyłącznie wyeliminowanie tego postanowienia z umowy, chyba że konsument następczo je zaakceptuje,

b)  w drodze wyjątku możliwe jest zastosowanie w miejsce postanowienia niedozwolonego przepisu prawa o charakterze dyspozytywnym albo przepisem, który można by zastosować za zgodą stron, o ile brak takiego zastąpienia skutkowałby upadkiem umowy i niekorzystnymi następstwami dla konsumenta, który na takie niekorzystne rozwiązanie się nie godzi (pkt 48, 58 i nast. wyroku (...)),

c)  nie jest możliwe zastąpienie postanowienia niedozwolonego przez odwołanie się do norm ogólnych prawa cywilnego, nie mających charakteru dyspozytywnego, gdyż spowodowałoby to twórczą interwencję, mogącą wpłynąć na równowagę interesów zamierzoną przez strony, powodując nadmierne ograniczenie swobody zawierania umów (dotyczy m.in. art. 56 k.c., art. 65 k.c. i art. 354 k.c. - por. w szczególności pkt 57-62 wyroku (...)),

d)  w przypadku ustalenia, że wyeliminowanie postanowień niedozwolonych powoduje zmianę charakteru głównego przedmiotu umowy, nie ma przeszkód, aby przyjąć, zgodnie z prawem krajowym, że umowa taka nie może dalej obowiązywać (por. w szczególności pkt 41-45 wyroku (...)),

e)  nawet jeżeli skutkiem wyeliminowania niedozwolonych postanowień miałoby być unieważnienie umowy i potencjalnie niekorzystne dla konsumenta następstwa, decyzja co do tego, czy niedozwolone postanowienia mają obowiązywać, czy też nie, zależy od konsumenta, który przed podjęciem ostatecznej decyzji winien być poinformowany o takich skutkach (por. w szczególności pkt 66-68 wyroku (...)).

Podnieść należy, że w wyroku z dnia 29 kwietnia 2021 r. w sprawie(...)Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej wskazał, że wykładni art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy(...)należy dokonywać w ten sposób, że z jednej strony nie stoją one na przeszkodzie temu, by sąd krajowy usunął jedynie nieuczciwy element warunku umowy zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem, w wypadku gdy odstraszający cel tej dyrektywy jest realizowany przez krajowe przepisy ustawowe regulujące korzystanie z niego, o ile element ten stanowi odrębne zobowiązanie umowne, które może być przedmiotem indywidualnej kontroli pod kątem nieuczciwego charakteru. Z drugiej strony przepisy te stoją na przeszkodzie temu, by sąd odsyłający usunął jedynie nieuczciwy element warunku umowy zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem, jeżeli takie usunięcie sprowadzałoby się do zmiany treści tego warunku poprzez zmianę jego istoty, czego zbadanie należy do tego sądu.

Przenosząc powyższe uwagi na stan faktyczny niniejszej sprawy należy wskazać, że w ocenie Sądu wyeliminowanie z treści § 17 umowy elementów marży kupna i marży sprzedaży skutkuje koniecznością wyeliminowania z umowy całego mechanizmu indeksacji. W świetle zapadłego w dniu 29 kwietnia 2021 r. orzeczenia Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w sprawie (...)częściowe wykreślenie warunku nie jest możliwe w przypadku, gdy dwie części warunku umowy są powiązane w taki sposób, że wykreślenie jednej części miałoby wpływ na istotę pozostałej części. Istota mechanizmu zawartego w § 17 umowy sprowadzała się właśnie do przeliczania waluty na kurs kupna lub sprzedaży w zależności czy chodziło o wypłatę, czy spłatę kredytu. Pozbawienie tego mechanizmu elementu marży w sposób istotny zaburza jego istotę, co w konsekwencji w świetle aktualnie dokonanej wykładni przez Trybunał powoduje konieczność eliminacji całego mechanizmu indeksacji.

Jednak mimo tej eliminacji umowa w dalszym ciągu nadaje się do wykonania, bo zachowane są elementy zasadnicze dla niej istotne. Z uwagi na sposób określenia oprocentowania wyrażonego w walucie (...), to jest LIBOR 3 miesięczny dla (...), (§ 2 ust. 1, § 8 ust. 2 w zw. z § 9 ust. 7 umowy), zachowany jest element odpłatności umowy kredytu, a ustalone raty stałe w PLN dają się wyodrębnić. Eliminacyjny skutek pominięcia klauzuli abuzywnej w postaci mechanizmu indeksacji, przy zastosowanych zapisach umownych w dalszym ciągu pozwala wykonywać umowę. To, że będzie ona już mniej atrakcyjna dla banku jest właśnie konsekwencją zastosowanych w formularzach klauzul niedozwolonych.

W ocenie Sądu same klauzule indeksacyjne nie zmieniają istoty umowy kredytu w jej podstawowym zakresie. Można sobie wyobrazić umowę ich nie zawierającą, jako spełniającą wszelkie wymogi umowy kredytu. Mogą być elementem dodatkowym takiej umowy, ale nie muszą. Ich usunięcie zmienia treść umowy ale w omawianej konstrukcji nie wpływa na jej zasadniczą istotę, jaką jest udzielenie kredytu w PLN. Tak jak zastosowanie odsetek maksymalnych zamiast przewyższających je w umownych zmienia treść umowy, ale nie jej istotę wyrażającą się w prawie do pobierania oprocentowania.

Przykładem podobnego rozwiązania są choćby przepisy dotyczące odsetek maksymalnych przewidujących stosowanie ich nawet gdy strony umownie wprowadziły odsetki wyższe (art. 481 § 2 ³ k.c.). Pomimo, że umowne odsetki przekraczają odsetki maksymalne i stanowić mogą główne świadczenie pożyczkobiorcy, ustawa wprost ingeruje w to świadczenie i nikomu nie przychodzi do głowy by podważać ważność całej umowy. Przecież pożyczkodawca, zastrzegając wyższe odsetki niż maksymalne, nie zawsze robił to z chęci nieuczciwego zysku. Czasem, z uwagi na wysokie ryzyko kontraktu, w odsetkach próbował „zmieścić” np. koszty ubezpieczenia kredytu. Wobec brzmienia przepisu nie ma to jednak znaczenia. Należą mu się jedynie odsetki maksymalne, a umowa nadal obowiązuje. Ingerencja ustawodawcy lub sądu nie prowadzi do unieważnienia całej umowy.

W konsekwencji, uznanie za niedozwolone klauzul składających się na mechanizm indeksacji, którego wyrazem są postanowienia § 17 umowy w zakresie, powoduje, że nie wiążą one powodów.

Wobec uznania kwestionowanych w sprawie postanowień umowy: § 1 ust. 1, § 7 ust. 2, § 10 ust. 6, § 17 oraz postanowień aneksu § 1 ust. 1 w zakresie, w jakim odnoszą się do mechanizmu indeksacji, a tym Tabel kursów należało stwierdzić, że nie wiążą one powodów, o czym Sąd orzekł jak w punkcie III wyroku na podstawie art. 189 k.p.c. w zw. z art. art. 385 ¹ k.c. Natomiast na tej samej podstawie prawnej, Sąd Okręgowy w punkcie V wyroku oddalił powództwo o uznanie za bezskuteczne postanowień § 1 ust. 1, § 7 ust. 2, § 10 ust. 6 oraz postanowień aneksu § 1 ust. 1 w zakresie w jakim nie odnoszą się one do mechanizmu indeksacji,

Sformułowane przez powodów ewentualne żądanie pozwu dotyczyło zwrotu nadpłaconych świadczeń uiszczonych przez powódkę tytułem spłaty rat kapitałowo-odsetkowych uiszczonych w złotówkach z uwagi na zawarte w umowie klauzule abuzywne. W ocenie Sądu żądanie to jest usprawiedliwione co do zasady, co jest konsekwencją zapadłego wcześniej orzeczenia w przedmiocie ustalenia, o czym Sąd orzekł w pkt IV wyroku.

Jednakże, wobec zakwestionowania wysokości dochodzonego roszczenia przez pozwanego i dodatkowo podniesionego zarzutu przedawnienia, koniecznym stanie się ocena wysokości dochodzonych roszczeń o zapłatę dopiero po prawomocnym przesądzeniu kwestii zasady, zgodnie z przepisem art. 318 § 1 k.p.c. rozstrzygniętej w niniejszym wyroku wstępnym.