Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 30 listopada 2022 r.

Sąd Okręgowy Warszawa - Praga w Warszawie VII Wydział Pracy
i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: Sędzia Monika Rosłan-Karasińska

Protokolant: sekr. sądowy Marta Jachacy

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 30 listopada 2022 r. w Warszawie

sprawy U. P., (...) Sp. z o.o. z siedzibą w W.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W.

o ustalenie podlegania ubezpieczeniom społecznym

na skutek odwołania U. P. (ubezpieczonej), (...) Sp. z o.o. z siedzibą w W. (płatnika składek)

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W.

z dnia 7 lipca 2021 r. nr (...)     

1.  oddala odwołania,

2.  zasądza od odwołujących się U. P. (ubezpieczonej), (...) Sp. z o.o. z siedzibą w W. (płatnika składek) na rzecz organu rentowego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. kwoty po 180 zł (sto osiemdziesiąt złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

UZASADNIENIE

(...) Sp. z o.o. z siedzibą w W. złożyły odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. z dnia 7 lipca 2021 r., nr: (...). Odwołujące zarzuciły zaskarżonej decyzji błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę decyzji i mającego wpływ na jej treść poprzez wyprowadzenie z materiału dowodowego sprawy błędnego wniosku, że ubezpieczona jako pracownik u płatnika składek nie podlega ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu od 1 września 2017 r., pomimo że treść umowy o pracę oraz materialny charakter stosunku wskazują, iż nosi on znamiona stosunku pracy w rozumieniu art. 22 § 1 k.p. W związku z tym wnieśli o zmianę zaskarżonej decyzji poprzez ustalenie, że U. P., jako pracownik u płatnika składek, podlega ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu od 1 września 2017 r.

Odwołujące wskazały, że U. P. nie była wspólnikiem jednoosobowej spółki
z ograniczoną odpowiedzialnością, a z samego faktu posiadania udziałów większościowych nie da się wyprowadzić wniosku, że była to spółka jednoosobowa. Powołując się na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie I UK 162/08 uznały za dopuszczalne zatrudnienie na umowę o pracę większościowej wspólniczki. Ubezpieczona i spółka stwierdziły, że organ rentowy nie ustalił, czy faktycznie praca była przez nią wykonywana,
w jakim zakresie oraz jakie relacje faktyczne wiązały ją z płatnikiem składek ( odwołanie z dnia 10 sierpnia 2021 r., k. 3-5 a. s.).

Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. w odpowiedzi na odwołanie wniósł o oddalenie odwołania na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. oraz o zasądzenie od odwołujących na rzecz organu rentowego kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wskazał, że z danych zawartych w KRS wynika, iż ubezpieczona od 28 sierpnia 2017 r. posiadała 99 udziałów spółki oraz była jedynym wspólnikiem spółki. Ponadto jest zgłoszona do ubezpieczeń społecznych przez płatników składek (...) Sp. z o.o. i (...) Sp. z o.o. W toku postępowania wyjaśniającego odwołujące nie przedstawiły jakichkolwiek dowodów potwierdzających zatrudnienie ubezpieczonej w spółce, jak również nie zostały przedłożone dokumenty kadrowo-płacowe oraz stanowiska pracy ( odpowiedź na odwołanie z dnia 3 września 2021 r., k. 7-9
a. s.).

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

E. P. i J. B. w dniu 27 lipca 2017 r. zawiązali umowę spółki
z ograniczoną odpowiedzialnością (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W.. Prezesem zarządu spółki została odwołująca. Kapitał zakładowy spółki wyniósł 5.000 złotych obejmujący 100 udziałów po 50 złotych.
99 udziałów o wartości 4.950 złotych w spółce objęła ubezpieczona, zaś 1 udział o wartości
50 złotych J. B. ( umowa spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z dnia 27 lipca 2017 r., k. 95-96 a. s. oraz wydruk z Krajowego Rejestru Sądowego, akta ZUS).

W 2017 r. odwołująca była zatrudniona w (...) Sp. z o.o. na podstawie umowy cywilno-prawnej oraz w (...) Sp. z o.o. w ramach umowy o pracę ( zeznania odwołującej,
k. 87-88 a. s.).

Spółka na mocy podjętej uchwały wspólników w składzie (...) w dniu 1 września 2017 r. udzieliła wspólnikowi J. B. pełnomocnictwa do zawarcia umowy o pracę z odwołującą ( uchwała wspólników z dnia 1 września 2017 r., k. 94 a. s.).

Spółka w dniu 1 września 2017 r. zawarła z odwołującą umowę o pracę na czas nieokreślony od 1 września 2017 r. na stanowisku księgowej w wymiarze ¼ etatu
z wynagrodzeniem w wysokości 500 złotych brutto miesięcznie ( umowa o pracę numer (...) z dnia 1 września 2017 r., k. 46 a. s.).

Odwołująca została zobowiązana do prowadzenia ksiąg przychodów i rozchodów oraz prowadzenia spraw kadrowo-płacowych firm, elektronicznego wysyłania deklaracji do Urzędów Skarbowych VAT i PIT, elektronicznego wysyłania deklaracji do ZUS: DRA i RCA oraz informowania o wysokości zobowiązań podatkowych prowadzonych firm ( zakres obowiązków z dnia 1 września 2017 r. i zeznania odwołującej, k. 47 i 87-88 a. s.).

Ubezpieczona sama ustalała rytm pracy oraz terminowość wykonywanych zadań, w tym w szczególności związanych z rozliczaniem ksiąg przychodów i rozchodów. W ramach umowy o pracę odwołująca nie korzystała z urlopów wypoczynkowych. Wynagrodzenie otrzymywała metodą gotówkową ( zeznania odwołującej, k. 87-88 a. s.).

Ubezpieczona widniała na liście płac spółki za wrzesień 2017 r. ( lista płac za wrzesień 2017 r., k. 48 a. s.).

Spółka podwyższyła ubezpieczonej wynagrodzenie brutto miesięczne od 1 stycznia 2018 r. do wysokości 525 złotych, od 1 stycznia 2019 r. do wysokości 600 złotych, od 1 stycznia 2020 r. do wysokości 650 złotych, od 1 stycznia 2021 r. do wysokości 700 złotych oraz
od 1 stycznia 2022 r. do wysokości 800 złotych ( aneksy do umowy o pracę numer (...)
z dnia: 1 stycznia 2018 r., 1 stycznia 2019 r., 1 stycznia 2020 r., 1 stycznia 2021 r. i 1 stycznia 2022 r., k. 97-101 a. s.).

Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. w dniu 21 maja 2021 r. zawiadomił (...) Sp. z o.o. z siedzibą w W. na podstawie art. 50 § 1 i art. 61 § 1 i 4 k.p.a. oraz art. 123 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych o wszczęciu z urzędu postępowania wyjaśniającego w sprawie ustalenia prawidłowości zgłoszenia odwołującej do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych i podstaw wymiaru składek na te ubezpieczenia z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy o pracę zawartej z płatnikiem składek. Po zakończeniu postępowania wyjaśniającego organ rentowy wydał zaskarżoną decyzję z dnia 7 lipca 2021 r., nr: (...) zgodnie z art. 83 ust. 1 i 2, art. 6 ust. 1 pkt 1, art. 8 ust. 1 i 6 pkt 4, art. 11 ust. 1, art. 12 ust. 1 i art. 13 pkt 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych w związku z art. 58 § 2 k.c. oraz art. 22 § 1 k.p. Organ rentowy stwierdził, że U. P., jako pracownik u płatnika składek, nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu od 1 września 2017 r. ( zawiadomienia z dnia 21 maja 2021 r. i decyzja z dnia 7 lipca 2021 r., akta ZUS).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie materiału dowodowego zgromadzonego w aktach sprawy, w tym w aktach rentowych oraz w oparciu o zeznania odwołującej. Zdaniem Sądu powołane dokumenty, w zakresie w jakim Sąd oparł na nich swoje ustalenia, są wiarygodne i wzajemnie się uzupełniają. Nie były one przez strony kwestionowane w zakresie ich autentyczności, a zatem okoliczności wynikające z treści tych dokumentów należało uznać za bezsporne i mające wysoki walor dowodowy. Również zeznania ubezpieczonej zostały objęte walorem wiarygodności, w szczególności relacji panujących
w spółce pomiędzy wspólnikami.

Sąd zważył, co następuje:

(...) Sp. z o.o. z siedzibą w W. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. z dnia 7 lipca 2021 r., nr: (...) podlegały oddaleniu.

W niniejszej sprawie spór sprowadzał się do rozważenia, czy odwołująca, jako wspólnik spółki, powinna podlegać obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym z tytułu zatrudnienia u płatnika składek w ramach umowy o pracę od 1 września 2017 r.

Art. 6 ust. 1 pkt 1 ustawy stanowi, że obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu
i rentowym podlegają, z zastrzeżeniem art. 8 i 9, osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są pracownikami, z wyłączeniem prokuratorów.

W myśl art. 13 pkt 1 ustawy, obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu podlegają osoby fizyczne, tj. pracownicy – od dnia nawiązania stosunku pracy do dnia ustania tego stosunku.

Stosownie do zawartej definicji w art. 2 k.p., pracownikiem jest osoba zatrudniona na podstawie m.in. umowy o pracę. Użyty w powyższym przepisie zwrot „zatrudniona” oznacza istnienie między pracownikiem a pracodawcą szczególnej więzi prawnej o charakterze zobowiązaniowym, tj. stosunku pracy.

W myśl art. 22 § 1 k. p. przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca - do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem.

Na gruncie niniejszej sprawy Sąd zważył, że zawarta przez spółkę umowa o pracę
z odwołująca była nieważna. Zgodnie bowiem z art. 58 § 1 k.c., czynność prawna sprzeczna
z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy. W ocenie Sądu zawarta umowa o pracę
w niniejszej sprawie spełniała znamiona nieważności, co było przyczyną nieobjęcia odwołującej ubezpieczeniami społecznymi.

Na wstępie Sąd Okręgowy zważył, że odwołująca wykonywała czynności w ramach umowy o pracę, za które otrzymywała należne jej wynagrodzenie, co było zgodne z zawartymi postanowieniami umownymi. Jak wynika jednak z ustalonego w toku postępowania stanu faktycznego sprawy, odwołująca w spornym czasie pełniła funkcję prezesa zarządu spółki. Przez cały ten okres ubezpieczona posiadała 99 udziałów w spółce o wartości 4.950 złotych, której kapitał zakładowy wynosił 5.000,00 złotych. Pozostały jeden udział o wartości 50 złotych przypadł drugiemu wspólnikowi J. B.. Wskazane wyżej okoliczności prowadziły do wniosku, zgodnie z którym ubezpieczona była jedynym członkiem zarządu. Odwołująca miała zatem pełną swobodę w podejmowaniu decyzji co do wszelkich czynności związanych z prowadzeniem spółki, a zyski uzyskiwane przez działalność spółki stanowiły de facto jej dochody. Zatem wszystkie czynności związane z prowadzeniem spółki oraz z jej reprezentacją odwołująca wykonywała samodzielnie. W tych okolicznościach motywy zawarcia umowy o pracę stają się nieważne, gdyż odwołująca w pełni bowiem kontrolowała spółkę i zachodzące w niej procesy. Nadto Sąd zważył, że odwołująca posiadając 99 udziałów w spółce była jej dominującym wspólników. Z tych względów w dotychczasowym orzecznictwie Sąd Najwyższy uznawał, że wspólnik spółki z o.o. podlega ubezpieczeniu społecznemu z tytułu prowadzenia działalności pozarolniczej, a nie w ramach tytułu pracowniczego, ponieważ niespełniona jest przesłanka podporządkowania pracowniczego oraz w istocie niespełniona jest przesłanka odpłatności pracy. Zarazem jednak w orzecznictwie Sądu Najwyższego akcentowano, że decydujące znaczenie dla oceny charakteru stosunku prawnego łączącego spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością wykonującym w ramach zatrudnienia czynności na rzecz tej spółki, ma treść tego stosunku i warunki jego realizacji ( wyrok Sądu Najwyższego z dnia 1 czerwca 2010 r., II UK 34/10). W ramach tych warunków istotne jest zaś ustalenie zapotrzebowania na "pracę" dla spółki ( wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 czerwca 2010 r., II UK 33/10).

Oczywistym jest, że nie można podzielić poglądu, zgodnie z którym przepis art. 8 ust. 6 pkt 4 wyłącza - samoistnie i w każdych okolicznościach - zawieranie umowy o pracę wspólnika spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w celu objęcia ubezpieczeniami społecznymi z tytułu pozostawania w stosunku pracy. Ustawa systemowa jak i kodeks spółek handlowych oraz kodeks pracy nie zakazują zatrudniania pracowniczego wspólników spółek kapitałowych w tych spółkach. W orzecznictwie sądowym dopuszcza się możliwość zawarcia ważnej i skutecznej umowy o pracę pomiędzy spółką z ograniczoną odpowiedzialnością
i członkiem jej zarządu przez przystąpienie do jej faktycznego wykonywania, jeżeli spółka jako pracodawca wyraziła przez właściwy do jej reprezentacji organ w sposób niebudzący wątpliwości wolę zatrudniania członka zarządu spółki. Jednocześnie z czynności faktycznych podjętych przez strony wynikać powinno, że wystąpiło zobowiązanie się pracownika do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz zobowiązanie się pracodawcy do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem zgodnie z art. 22 § 1 k.p. ( wyrok Sądu Najwyższego z 20 stycznia 2010 r., II PK 178/09). Istotnym elementem więzi pracodawcy i pracownika jest podporządkowanie pracownicze. W orzecznictwie sądowym wskazuje się, że podporządkowanie pracownicze w stosunku do członka zarządu może przybierać postać podporządkowania pracowniczego autonomicznego, gdyż status pracowniczy osób sprawujących funkcje organów zarządzających zakładami pracy nie wynika z faktu spełniania przez te osoby wszystkich cech stosunku pracy z art. 22 § 1 k.p., lecz z decyzji ustawodawcy o włączeniu tych osób do kategorii pracowników. Autonomiczne podporządkowanie pracownika jest elementem kierownictwa pracodawcy w stosunku pracy,
z reguły w szczególnym stosunku pracy. W głównej mierze polega na wyznaczaniu pracownikowi przez pracodawcę zadań, bez ingerowania w sposób wykonywania tych zadań. W wyroku z 12 maja 2011 r. ( II UK 20/11) Sąd Najwyższy wskazał, że praca wspólnika dwuosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością na stanowisku członka zarządu tej spółki, niepolegająca na obrocie wyłącznie jego własnym kapitałem w ramach tej spółki, nie oznacza połączenia kapitału i pracy. W modelu „autonomicznego” podporządkowania pracowniczego osoby zarządzającej zakładem pracy, podległość wobec pracodawcy (spółki
z ograniczoną odpowiedzialnością) wyraża się w respektowaniu uchwał wspólników
i wypełnianiu obowiązków płynących z k.s.h. Jeśli zatem praca członka zarządu nie polega na obrocie wyłącznie jego własnym kapitałem w ramach spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, nie może dojść do połączenia pracy i kapitału. Nie jest to więc szczególna forma prowadzenia działalności gospodarczej na „własny” rachunek, oddzielona przez konstrukcję (fikcję) osoby prawnej od osobistego majątku wspólnika. Praca jest wówczas wykonywana na rzecz i ryzyko odrębnego podmiotu prawa – spółki z ograniczoną odpowiedzialnością.

W dotychczasowym orzecznictwie wskazywano, że nie tylko brak podporządkowania pracowniczego w rozumieniu art. 22 § 1 k.p. przemawia przeciwko przyjęciu pracowniczego stosunku zatrudnienia. Sprzeciwia się temu także zasadnicza sprzeczność pomiędzy właścicielskim a pracowniczym statusem zainteresowanego, jaka pojawia się w takim przypadku. Koncepcja stosunku pracy opiera się na teorii, według której podstawą ustroju pracy jest wymiana świadczeń między dwoma kontrahentami: właścicielem środków produkcji (podmiotem zatrudniającym) a pracownikiem ( wyrok Sądu Najwyższego z 1 czerwca 2010 r., II UK 34/10). Z tego punktu widzenia, w świetle cech stosunku pracy oraz ustroju prawa pracy, którego podstawą jest wymiana świadczeń między właścicielem środków produkcji a pracownikiem, wspólnik spółki z o.o. co do zasady nie może pozostawać z tą spółką w stosunku pracy, gdyż w takim przypadku status wykonawcy pracy (pracownika) zostaje "wchłonięty" przez status właściciela kapitału (pracodawcy) ( wyroki Sądu Najwyższego z dnia: 11 września 2013 r., II UK 36/13 i 7 kwietnia 2010 r., II UK 357/09).

Wymaga jedynie zaakcentowania, że większość z przytoczonych poglądów orzecznictwa dotyczy jedynego wspólnika spółki z o.o. lub niemal jedynego skupiającego
w sobie zdecydowaną większość udziałów. Jednakże w ocenie Sądu powołane orzecznictwo również należy uwzględnić w rozpatrywanej sprawie, gdzie ubezpieczona była dominującym wspólnikiem posiadającym 99% udziałów. Należy podkreślić, że w głównej mierze
o możliwości objęcia pracownika ubezpieczeniem społecznym w rozpoznawanym przypadku jest świadczenie pracy w oderwaniu od statusu w spółce oraz w oderwaniu od obrotu własnym kapitałem. Sąd doszedł do przekonania, że czynności, które wykonywała ubezpieczona na stanowisku wynikającym z zawartej umowy o pracę, mogła de facto świadczyć z tytułu pełnienia funkcji prezesa zarządu. Nadto Sąd Okręgowy zważył, że w ustalonym stanie faktycznym, w stosunku prawnym łączącym ubezpieczoną ze spółką z o.o., brak było elementu podporządkowania pracowniczego. Zdaniem Sądu nie można przyjąć, aby nawiązany stosunek pracy spełniał wszystkie przesłanki wynikające z art. 22 k.p. W konsekwencji zawarta umowa o pracę nie może wywoływać skutków prawnych odnoszących się do jego ubezpieczenia pracowniczego. Brak było jednak innego podmiotu, pod którego kierownictwem pozostawałaby przy świadczeniu tej pracy. Wykonywane przez nią czynności wiążą się bowiem z ryzykiem, które sama ponosiła, jako udziałowiec spółki. Kierownictwo pracodawcy przejawiać się powinno w rzeczywistym a nie tylko formalnym podporządkowaniu pracownika innemu podmiotowi. Nadto z zeznań samej ubezpieczonej wynika, że sama organizowała sobie pracę, jak również określała terminy, w których wykonywała konkretne czynności na stanowisku księgowej. W ocenie Sądu Okręgowego ubezpieczona przez cały okres pełnienia funkcji prezesa zarządu posiadała realną możliwość wpływu na sprawy spółki i jej zarządzanie. Jej udział w pracach zarządu nie był marginalny ani iluzoryczny. Wobec tego musiały przenikać się sfery jej zaangażowania pracowniczego i działalności zarządczej. W rzeczywistości odwołująca sama sobie wydawała polecenia, a z ich wykonania nie była przez nikogo faktycznie rozliczana. Aby doszło do zawarcia umowy o pracę z członkiem zarządu, jego działania muszą podlegać nadzorowi/kontroli ze strony innego organu spółki. Trudno było też uznać, że ubezpieczona podlegała nadzorowi zgromadzenia wspólników. Była ona bowiem wspólnikiem tej spółki posiadającym zdecydowaną większość udziałów. W relacji między nią a spółką, jako pracodawcą, nie wystąpiło więc podporządkowanie pracownicze, choć jest ono charakterystycznym elementem stosunku pracy. Wskutek zawarcia umowy o pracę doszło do

symbiozy pracy i kapitału odwołującej uniemożliwiającego objęcie jej ubezpieczeniami społecznymi.

Na marginesie rozważań prawnych Sąd zważył, że sposób zawarcia umowy o pracę również był nieważny. W myśl bowiem art. 161 § 2 k.s.h. spółka w organizacji jest reprezentowana przez zarząd albo pełnomocnika powołanego jednomyślną uchwałą wspólników. W rozumieniu art. 210 § 1 k.s.h., w umowie między spółką a członkiem zarządu oraz w sporze z nim spółkę reprezentuje rada nadzorcza lub pełnomocnik powołany uchwałą zgromadzenia wspólników. Należy również zaznaczyć, że przepisu art. 210 § 1 k.s.h.
o obowiązku reprezentacji przez pełnomocnika lub radę nadzorczą nie stosuje się w spółkach jednoosobowych, gdzie wspólnik jest zarazem jedynym członkiem zarządu. Czynność prawna między tym wspólnikiem a reprezentowaną przez niego spółką wymaga formy aktu notarialnego na podstawie art. 210 § 2 k.s.h. Z materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie wynika, że zawarta umowa pomiędzy odwołującą a spółka nie została zawarta w formie aktu notarialnego, co oznacza, że również z powodu naruszenia w/w przepisu jest obarczona sankcją nieważności.

Mając na uwadze całość okoliczności należy uznać, że zatrudnienie odwołującej
w spółce było nieważne. W związku z powyższym, Sąd na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. orzekł, jak w punkcie 1 wyroku.

O kosztach zastępstwa procesowego Sąd orzekł w punkcie 2 wyroku na podstawie art. 98 k.p.c. mając na uwadze zasadę odpowiedzialności za przegranie procesu. Kwoty po 180,00 złotych na rzecz organu rentowego Sąd zasądził od odwołujących się na podstawie § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych ( Dz. U. z 2018 r., poz. 265).