Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 25 lutego 2009 r.
II PK 164/08
Niezgodność z prawem (bezprawność) rozwiązania umowy o pracę przez
pracodawcę pracownik może wykazać wyłącznie przez powództwo przewi-
dziane w Kodeksie pracy (o uznanie wypowiedzenia za bezskuteczne, o przy-
wrócenie do pracy lub odszkodowanie), wniesione z zachowaniem odpowied-
niego terminu (art. 264 k.p.). Bez wytoczenia takiego powództwa pracownik w
żadnym innym postępowaniu nie może powoływać się na bezprawność rozwią-
zania umowy o pracę jako na przesłankę roszczeń odszkodowawczych przewi-
dzianych w Kodeksie cywilnym.
Przewodniczący SSN Zbigniew Myszka, Sędziowie SN: Józef Iwulski (spra-
wozdawca), Małgorzata Wrębiakowska-Marzec.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 25 lutego
2009 r. sprawy z powództwa Piotra C. przeciwko P. SA z siedzibą w B. o odszkodo-
wanie za zmniejszenie wypłaty wynagrodzenia i odprawy, na skutek skargi kasacyj-
nej powoda od wyroku Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie z dnia 28
listopada 2007 r. [...]
o d d a l i ł skargę kasacyjną i zasądził od powoda na rzecz strony pozwanej
kwotę 900 (dziewięćset) zł tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 18 października 2006 r. [...] Sąd Rejonowy dla Warszawy
Pragi-Północ-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie oddalił powództwo
Piotra C. przeciwko P. M.-S. Spółce z o.o. w W. (obecnie: P. SA w B.) o odszkodowa-
nie za zmniejszenie wypłaty wynagrodzenia i odprawy w następstwie dokonania
przez pracodawcę wypowiedzenia warunków pracy i płacy oraz zasądził od powoda
na rzecz pozwanej kwotę 1.800 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.
2
Sąd Rejonowy ustalił, że powód był zatrudniony w pozwanej Spółce na czas
nieokreślony na podstawie umowy o pracę z dnia 12 marca 1992 r. Z dniem 1 lipca
1992 r. powód objął stanowisko przedstawiciela P.A. Transport SA w Moskwie, które
zajmował do 31 lipca 1998 r., zaś z dniem 1 sierpnia 1998 r. pracodawca powierzył
mu obowiązki kierownika Biura Przewozów do Krajów Wspólnoty Niepodległych
Państw w Centrali P.M.-S. Spółki z o.o. Od 1 października 2000 r. powód wykonywał
obowiązki głównego specjalisty do spraw jakości. W wyniku kolejnego awansu z
dniem 1 grudnia 2001 r. powód objął stanowisko dyrektora Przedstawicielstwa P. SA
w Moskwie, a jego wynagrodzenie ustalono na kwotę 2.300 dolarów amerykańskich.
W dniu 30 września 2002 r. powód otrzymał wypowiedzenie warunków zatrudnienia
w zakresie stanowiska pracy i stawki uposażenia. Po upływie okresu wypowiedzenia
- od 1 stycznia 2003 r. - powodowi zaproponowano stanowisko specjalisty w Biurze
Spedycji Targowej w B. za wynagrodzeniem 5.500 zł. Pomimo prawidłowego poucze-
nia o prawie wniesienia odwołania do sądu pracy od wypowiedzenia zmieniającego
powód nie skorzystał z tego uprawnienia. Pracodawca liczył na to, że powód jako
dysponujący znajomością rynków wschodnich - wobec pogarszającej się sytuacji
ekonomicznej Spółki - rozwinie działalność targową w B. i dlatego już od 14 paździer-
nika 2002 r. oddelegował powoda do pracy w B. w celu pozyskania większej liczby
klientów z rynku wschodniego. Powód „zgodnie z decyzją zarządu pozwanej” objął
wolne stanowisko pracy, które istniało od lutego 2002 r. Wobec trudnej sytuacji eko-
nomicznej pozwanej Spółki zarząd wprowadził w życie od 6 grudnia 2003 r. regula-
min określający zasady wypowiedzeń zmieniających i zwolnień grupowych. W dniu
14 stycznia 2003 r. powodowi wręczono oświadczenie pracodawcy o wypowiedzeniu
umowy o pracę z zastosowaniem skróconego okresu wypowiedzenia i z powołaniem
się na art. 1 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywa-
nia z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy (jednolity
tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 112, poz. 980 ze zm.). W związku z prowadzonymi zwolnie-
niami grupowymi w styczniu 2003 r. zwolniono (wraz z powodem) 6 osób, w lutym
2003 r. - 31 osób, w marcu - 1 osobę, a w maju - 4 osoby.
Dokonując powyższych ustaleń Sąd pierwszej instancji nie dał wiary zezna-
niom powoda w części, w której oświadczył on, że stanowisko pracy w B. zostało
przygotowane tylko po to, by można było rozwiązać z nim umowę o pracę. Sąd przy-
jął, że powód nie kwestionował przyczyny wypowiedzenia umowy, lecz wskazywał na
jego pozorność i nieważność związaną z obejściem przepisów prawa. W ocenie
3
Sądu Rejonowego, powód w rzeczywistości kwestionował zasadność wypowiedzenia
zmieniającego, utrzymując, że w chwili jego wręczania pracodawca wiedział, iż będą
przeprowadzane zwolnienia grupowe i powód zostanie zwolniony. Zdaniem Sądu,
oświadczenie pracodawcy nie zostało złożone dla pozoru. Powód nie wykazał, że już
we wrześniu 2002 r. pracodawca zamierzał definitywnie rozwiązać z nim umowę o
pracę w trybie ustawy o zwolnieniach grupowych. Wręcz przeciwnie, świadkowie
przesłuchani w sprawie zgodnie zeznali, że powodowi dlatego powierzono stanowi-
sko specjalisty w B., gdyż - znając jego doświadczenie - liczono na „rozwój kontaktów
spółki na rynkach wschodnich”. Sąd Rejonowy podniósł, że powód nie może w opar-
ciu o przepisy Kodeksu cywilnego domagać się od pracodawcy odszkodowania w
sytuacji, gdy przepisy Kodeksu pracy w pełni regulują „kwestie związane zarówno z
wypowiedzeniem zmieniającym, jak i definitywnym”. Kodeks pracy szczegółowo
określa, z jakich roszczeń może skorzystać pracownik w razie nieuzasadnionego lub
niezgodnego z prawem wypowiedzenia umowy o pracę. Stąd też wyłączone jest sto-
sowanie przepisów Kodeksu cywilnego o czynach niedozwolonych i nie zachodzi
zbieg odpowiedzialności cywilnoprawnej z odpowiedzialnością przewidzianą w Ko-
deksie pracy za wadliwe rozwiązanie stosunku pracy przez pracodawcę.
Wyrokiem z dnia 28 listopada 2007 r. [...] Sąd Okręgowy Warszawa-Praga-
Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie oddalił apelację powoda oraz
zasądził od niego na rzecz pozwanej kwotę 900 zł tytułem zwrotu kosztów zastęp-
stwa procesowego za instancję odwoławczą. Sąd odwoławczy podzielił ustalenia fak-
tyczne poczynione przez Sąd Rejonowy i przyjął je za własne. Sąd Okręgowy wska-
zał, że powód przyjął zmienione warunki pracy, choć uległo zmniejszeniu jego wyna-
grodzenie oraz podtrzymał ocenę Sądu pierwszej instancji, zgodnie z którą w toku
procesu powód nie udowodnił, iż zamiarem pozwanego pracodawcy było rozwiąza-
nie z nim umowy o pracę w ramach zwolnień grupowych. Sąd Okręgowy - podobnie
jak Sąd Rejonowy - uznał, że powód nie może na podstawie art. 415 k.c. domagać
się zapłaty odszkodowania z tytułu wadliwego rozwiązania umowy o pracę, gdyż Ko-
deks pracy szczegółowo precyzuje, z jakich roszczeń może skorzystać pracownik w
razie nieuzasadnionego lub niezgodnego z prawem wypowiedzenia umowy o pracę.
Ponadto, Sąd Okręgowy zaznaczył, że dla zastosowania odpowiedzialności delikto-
wej z art. 415 k.c. niezbędne jest udowodnienie stronie pozwanej winy, czego powód
nie dokonał.
4
Od wyroku Sądu Okręgowego w całości skargę kasacyjną wniósł powód, za-
rzucając: 1) błędną wykładnię i niezastosowanie art. 415 k.c. w związku z art. 300
k.p., polegające na przyjęciu przez Sądy obu instancji stanowiska, że „regulacje Ko-
deksu Pracy dotyczące roszczeń pracownika związanych z rozwiązaniem stosunku
pracy zostały kompleksowo uregulowane w tymże kodeksie i w takim sensie nie za-
chodzi zbieg odpowiedzialności przewidzianej w kodeksie pracy za wadliwe rozwią-
zanie stosunku pracy przez zakład pracy z odpowiedzialnością cywilnoprawną”, 2)
niezastosowanie art. 84 § 1 k.c., „wskutek odmowy uznania przez Sądy obu instancji,
że powód działając pod wpływem błędu uchylił się od skutków prawnych swojego
oświadczenia woli”.
W uzasadnieniu skargi powód wywiódł w szczególności, że „bezpośrednim za-
miarem pracodawcy nie był zamiar dalszego zatrudnienia powoda, lecz zamiar roz-
wiązania z nim w najbliższej przyszłości umowy o pracę z mniejszą odprawą pienięż-
ną obliczoną na podstawie obniżonego wynagrodzenia”. Pracodawca swoim działa-
niem naruszył zasady współżycia społecznego, tj. zasady uczciwego działania, do-
brych obyczajów, przyzwoitości, lojalności. Jego działanie, pozornie oparte na przepi-
sach prawa, prowadziło w istocie do obejścia ustawy, co pozwala na zakwalifikowa-
nie tego czynu w kategoriach deliktu, rodzącego cywilną odpowiedzialność odszko-
dowawczą. Z uwagi na nieuregulowanie w przepisach prawa pracy kwestii odpowie-
dzialności deliktowej pracodawcy wobec zwalnianego pracownika - według skarżą-
cego - mają zastosowanie odpowiednie przepisy Kodeksu cywilnego (art. 300 k.p.).
Nieuczciwe działanie pracodawcy, polegające na wprowadzeniu pracownika w błąd
co do intencji pracodawcy, prowadzące do niekorzystnego dla pracownika ukształto-
wania treści stosunku pracy, jest przykładem czynności mającej na celu obejście
prawa (art. 58 § 1 k.c.), a także oświadczenia woli składanego dla pozoru (art. 83 § 1
k.c.). Powód pod wpływem błędu wywołanego przez pozwaną nie złożył oświadcze-
nia o nieprzyjęciu proponowanych warunków pracy, jednakże przez złożenie pozwu
w niniejszej sprawie uchylił się od skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu tych
warunków.
Wskazując na powyższe, powód wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w
całości i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania,
ewentualnie o uchylenie w całości - oprócz zaskarżonego wyroku - także poprzedza-
jącego go wyroku Sądu Rejonowego i orzeczenie co do istoty sprawy przez uwzględ-
nienie powództwa i zasądzenie od pozwanej na rzecz powoda kwoty 21.440,00 zł
5
wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 20 października 2003 r. oraz kosztów procesu
za wszystkie instancje.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną pozwana wniosła o jej oddalenie oraz o
zasądzenie od powoda kosztów zastępstwa procesowego.
Sąd Najwyższy wziął pod uwagę, co następuje:
Sąd Najwyższy rozpoznaje skargę kasacyjną w granicach zaskarżenia, które
wyznaczają podstawy kasacyjne skonkretyzowane zarzutami oraz ich uzasadnieniem
(art. 39813
§ 1 k.p.c.). Powód nie oparł skargi kasacyjnej na podstawie zarzutu naru-
szenia art. 83 k.c. lub art. 58 k.c. (choć przepisy te wymienia w jej uzasadnieniu).
Kwestia pozorności złożonego przez pracodawcę oświadczenia o wypowiedzeniu
powodowi warunków pracy i płacy, ewentualnie działania pracodawcy w celu obejścia
przepisów prawa nie podlega więc ocenie w postępowaniu kasacyjnym.
Zarzut obrazy art. 84 i 86 k.c. został podniesiony w apelacji, w której powód
wywiódł, że został przez pracodawcę wprowadzony w błąd w chwili wręczenia mu
wypowiedzenia zmieniającego. Konstrukcja tego zarzutu (co wynika z treści apelacji)
opierała się jednak na twierdzeniach powoda, że „nie przyjąłby wypowiedzenia zmie-
niającego, gdyby wiedział, że po kilku dniach od upływu okresu wypowiedzenia pra-
codawca rozwiąże z nim definitywnie stosunek pracy”. Ustalenia faktyczne Sądu
pierwszej instancji w tym zakresie były natomiast odmienne. Sąd ten ustalił bowiem,
że pracodawca podał powodowi rzeczywistą (prawdziwą) przyczynę wypowiedzenia
zmieniającego (potrzebę zatrudnienia go na innym stanowisku pracy). Apelujący nie
przedstawił żadnych wniosków dowodowych celem wykazania słuszności swoich
„twierdzeń” (nie było więc potrzeby rozważania, czy spełniały one warunki określone
w art. 381 k.p.c.), a więc Sąd Okręgowy trafnie przyjął, że powód nie udowodnił, iż
zamiarem pracodawcy od samego początku było definitywne rozwiązanie z powo-
dem umowy o pracę (przejął w tym przedmiocie ustalenia Sądu pierwszej instancji).
Takie ustalenie faktyczne wiąże Sąd Najwyższy w postępowaniu kasacyjnym (art.
39813
§ 2 k.p.c.), jest miarodajne dla oceny pozostałych zarzutów skargi kasacyjnej i
co do zasady (samodzielnie) przesądza o bezzasadności jej podstaw. Skoro z wiążą-
cych ustaleń faktycznych wynika, że pracodawca w wypowiedzeniu zmieniającym
wskazał powodowi prawdziwą przyczynę i rzeczywiście zmierzał do przekształcenia
treści stosunku pracy (innych wadliwości tego wypowiedzenia powód nie zarzuca), to
6
nie może być mowy o błędzie co do treści tej czynności, a także nie można jej przypi-
sać niezgodności z prawem (bezprawności) jako przesłanki odpowiedzialności od-
szkodowawczej.
Co do zarzutu naruszenia art. 84 § 1 k.c. dodatkowo należy zauważyć, że
Sądy obu instancji orzekające w sprawie nie stosowały tego przepisu i nie czyniły
jakichkolwiek ustaleń w kierunku stwierdzenia, czy powód „uchylił się od skutków
prawnych swojego oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu”. Już z tej przy-
czyny bezzasadne jest czynienie przez powoda zarzutu, że Sądy nie uznały jego
działań za przejaw uchylenia się od skutków oświadczenia woli. Zgodnie z art. 84 § 1
k.c., w razie błędu co do treści czynności prawnej można uchylić się od skutków
prawnych swego oświadczenia woli. Jeżeli jednak oświadczenie woli było złożone
innej osobie, uchylenie się od jego skutków prawnych dopuszczalne jest tylko wtedy,
gdy błąd został wywołany przez tę osobę, chociażby bez jej winy, albo gdy wiedziała
ona o błędzie lub mogła z łatwością błąd zauważyć; ograniczenie to nie dotyczy
czynności prawnej nieodpłatnej. Co do zasady, strona może powoływać się tylko na
błąd istotny, czyli uzasadniający przypuszczenie, że gdyby składający oświadczenie
woli nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie, nie złożyłby oświad-
czenia tej treści (art. 84 § 2 k.c.). Jeżeli jednak błąd wywołała druga strona podstęp-
nie, uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem
błędu może nastąpić także wtedy, gdy błąd nie był istotny, jak również wtedy, gdy nie
dotyczył treści czynności prawnej (art. 86 § 1 k.c.). Powód pomija analizę wszystkich
tych przesłanek i stawia wyłącznie zarzut naruszenia art. 84 § 1 k.c., który daje stro-
nie jedynie uprawnienie do uchylenia się od skutków prawnych wadliwego oświad-
czenia woli. O tym natomiast, w jakich okolicznościach dochodzi do skutecznego
uchylenia się od oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu decyduje art. 88
k.c., którego powód nie powołuje w zarzutach kasacyjnych. Przepis ten stanowi, że
uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli, które zostało złożone innej
osobie pod wpływem błędu, następuje przez oświadczenie złożone tej osobie na pi-
śmie, przy czym to uprawnienie wygasa z upływem roku od wykrycia błędu. Wpraw-
dzie w uzasadnieniu skargi powód wywodzi, że samo wytoczenie przez niego po-
wództwa w przedmiotowej sprawie powinno być traktowane jako uchylenie się od
skutków prawnych oświadczenia woli o przyjęciu warunków zatrudnienia zapropono-
wanych w wypowiedzeniu zmieniającym, jednak ta kwestia nie może być rozważana
przez Sąd Najwyższy z uwagi na brak zarzutu naruszenia art. 88 § 1 k.c.
7
Należy przy tym podkreślić - mając na uwadze ustalenia faktyczne sprawy - że
w zachowaniu powoda nie można dopatrzyć się „złożenia oświadczenia woli o przyję-
ciu zaproponowanych warunków pracy i płacy”. Przepis art. 42 § 3 k.p. wiąże skutki
prawne wypowiedzenia zmieniającego z „odmową przyjęcia” zaproponowanych wa-
runków zatrudnienia, bądź z „niezłożeniem oświadczenia o odmowie przyjęcia” tych
warunków. To są zachowania pracownika o doniosłości prawnej. Przepis ten w ogóle
nie przewiduje składania przez pracownika „oświadczenia woli o przyjęciu zapropo-
nowanych warunków pracy lub płacy”. Takie oświadczenie nie wywołuje więc skut-
ków prawnych, czyli w ogóle nie jest oświadczeniem woli (skutek prawny wywołuje
niezłożenie oświadczenia o odmowie). Jak wynika z wiążących ustaleń faktycznych,
powód w ogóle nie oświadczył pracodawcy, że akceptuje zaproponowane mu na pi-
śmie warunki, albo też ich nie akceptuje (nie złożył żadnego oświadczenia). Wobec
tego miała zastosowanie fikcja prawna wyrażona w art. 42 § 3 zdanie drugie k.p.,
zgodnie z którą takie zachowanie „uważa się za wyrażenie zgody na nowe warunki”.
Powód w ogóle nie złożył więc oświadczenia woli, co oznacza bezprzedmiotowość
rozważań co do przesłanek skutecznego uchylenia się od skutków takiego oświad-
czenia (problem jest oczywiście bardziej złożony, gdyż można argumentować, że
milczenie jest oświadczeniem woli i że można uchylić się od takiego oświadczenia,
ale w tym zakresie w skardze kasacyjnej brak jest jakichkolwiek wywodów prawnych,
a przede wszystkim powołania się na odpowiednie zarzuty naruszenia określonych
przepisów).
Co do możliwości uchylenia się od oświadczeń woli w zakresie czynności do-
tyczących rozwiązania stosunku pracy należy nadto uwzględnić specyficzne zasady
wynikające z przepisów prawa pracy. Jak trafnie wywiedziono w uzasadnieniu wy-
roku Sądu Najwyższego z dnia 19 marca 2002 r., I PKN 156/01 (OSNP 2004 nr 5,
poz. 78), chociaż konsekwencje złożenia oświadczenia woli pod wpływem błędu nie
są unormowane przepisami prawa pracy, to żadne zasady prawa pracy nie sprzeci-
wiają się stosowaniu do stosunku pracy przepisów Kodeksu cywilnego o błędzie.
Jednak odmienna od stosunków zobowiązaniowych prawa cywilnego natura prawna
stosunku pracy wymaga ich odpowiedniego stosowania. Skoro więc jedną z wartości
chronionych przepisami o rozwiązywaniu umów o pracę jest pewność w stosunkach
pracy, co wyrażają między innymi przepisy określające konsekwencje wadliwego roz-
wiązania umowy o pracę (wypowiedzenia zmieniającego), to należy przyjąć, że ter-
min roczny, o którym stanowi art. 88 § 2 k.c., powinien ulec modyfikacji, w ten spo-
8
sób, że oświadczenie woli pracownika chcącego uchylić się od skutków oświadcze-
nia zmierzającego do rozwiązania stosunku pracy powinno być złożone w terminach
przewidzianych do zgłoszenia gotowości podjęcia pracy po przywróceniu do pracy,
liczonego od chwili wykrycia błędu. Uchylenie się od skutków oświadczenia woli zło-
żonego pod wpływem błędu może być połączone z żądaniem dopuszczenia pracow-
nika do pracy. Najbliższa charakterowi sprawy z odwołania się od odmowy dopusz-
czenia do pracy w rezultacie unieważnienia rozwiązania umowy o pracę na skutek
uchylenia się pracownika od skutków oświadczenia woli jest sprawa o uznanie wypo-
wiedzenia za bezskuteczne wszczęta w terminie z art. 264 § 1 k.p. Oceniając zacho-
wanie tego terminu należy brać pod uwagę jego charakter prawny i możliwość przy-
wrócenia. Z tego względu wprowadzenie pracownika przez pracodawcę w błąd co do
rzeczywistej przyczyny wypowiedzenia umowy o pracę może uzasadniać przewidzia-
ne w art. 265 § 1 k.p. przywrócenie terminu do wniesienia odwołania (wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 30 maja 2001 r., I PKN 415/00, OSNP 2003 nr 7, poz. 168; por.
też wyrok z dnia 16 listopada 2006 r., II PK 92/06, OSNP 2007 nr 21-22, poz. 317).
Powód nie odwołał się (w terminie) ani od wypowiedzenia zmieniającego, ani od wy-
powiedzenia definitywnego (nie wniósł powództwa o uznanie ich za bezskuteczne lub
o przywrócenie do pracy), nie może więc przez uchylenie się od oświadczenia woli
złożonego pod wpływem błędu doprowadzić do zniesienia skutków tych czynności.
Dodatkowego omówienia wymaga też zarzut obrazy art. 415 k.c. w związku z
art. 300 k.p., chociaż Sądy obu instancji, odmawiając zastosowania tego przepisu,
powołały się na utrwalone orzecznictwo Sądu Najwyższego, a powód nie przedsta-
wia w tym zakresie doniosłej argumentacji prawnej. W wyroku z dnia 27 listopada
2007 r., SK 18/05 (Dz.U. Nr 225, poz. 1672; OTK-A nr 10, poz. 128; Prokurator i
Prawo 2008 nr 12, s. 126 z glosą A. Musiały) Trybunał Konstytucyjny stwierdził bo-
wiem, że art. 58 w związku z art. 300 k.p. rozumiany w ten sposób, że wyłącza do-
chodzenie innych, niż określone w art. 58 k.p., roszczeń odszkodowawczych, zwią-
zanych z bezprawnym rozwiązaniem umowy o pracę bez wypowiedzenia, jest nie-
zgodny z art. 64 ust. 1 w związku z art. 2 Konstytucji RP oraz nie jest niezgodny z art.
45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 Konstytucji. Wyrok ten jest wprawdzie wiążący tylko w odnie-
sieniu do art. 58 k.p., dotyczącego roszczeń związanych z rozwiązaniem umowy o
pracę bez wypowiedzenia (co do roszczeń odszkodowawczych związanych z wypo-
wiedzeniem umowy o pracę moc obowiązującą ma wyrok Trybunału Konstytucyjnego
z dnia 18 października 2005 r., SK 48/03, Dz.U. Nr 210, poz. 1758; OTK-A 2005 nr 9,
9
poz. 101; por. też wyrok Trybunału z dnia 2 czerwca 2003 r., SK 34/01, Dz.U. Nr 104,
poz. 983; OTK 2003-A nr 6, poz. 48), jednakże argumentacja prawna jego uzasad-
nienia może być uwzględniona w sposób prowadzący do zmiany dotychczasowej
interpretacji przepisów w zakresie dochodzenia odszkodowania z tytułu niezgodnego
z prawem wypowiedzenia umowy o pracę. Trybunał Konstytucyjny przyjął, że moż-
liwa jest taka interpretacja art. 58 w związku z art. 300 k.p., która pozwala wywieść z
tych przepisów normę kolizyjną zgodną z wzorcami konstytucyjnymi. Skoro po-
wszechnie przyjmowane jest w orzecznictwie i doktrynie prawniczej stwierdzenie, że
‘odszkodowanie”, o którym mowa w art. 58 k.p., nie jest odszkodowaniem sensu
stricto, mającym na celu wyrównanie szkody wyrządzonej pracownikowi przez bez-
prawne rozwiązanie z nim umowy o pracę, lecz jest ono sui generis świadczeniem
majątkowym, pełniącym funkcję sankcji wobec pracodawcy, to - zdaniem Trybunału -
kwestia naprawienia szkody wyrządzonej pracownikowi przez sprzeczne z prawem
rozwiązanie z nim umowy o pracę nie została ani w art. 58 k.p., ani w innych przepi-
sach prawa pracy wyczerpująco uregulowana. W związku z tym, na podstawie art.
300 k.p., należy w tym zakresie odpowiednio stosować właściwe przepisy Kodeksu
cywilnego (dotyczące zarówno odpowiedzialności deliktowej, jak i kontraktowej).
Taką samą interpretację można odnieść odpowiednio do art. 471
k.p.
Wskazany wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 27 listopada 2007 r., SK
18/05, dotyczy jednak tylko możliwości dochodzenia na podstawie przepisów prawa
cywilnego odszkodowania w zakresie nieobjętym regulacjami Kodeksu pracy. Nie
odnosi się natomiast do sposobu, w jaki można wykazać niezgodność z prawem roz-
wiązania umowy o pracę (jego bezprawność jako przesłankę odpowiedzialności od-
szkodowawczej). W tym zakresie należy podkreślić, że w utrwalonym orzecznictwie
Sądu Najwyższego przyjmuje się, że zasadą prawa pracy (kardynalną) jest możli-
wość zakwestionowania zgodności z prawem (zasadności) rozwiązania umowy o
pracę przez pracodawcę wyłącznie przez odpowiednie powództwo (o uznanie wypo-
wiedzenia za bezskuteczne, o przywrócenie do pracy, o odszkodowanie), wniesione
z zachowaniem odpowiedniego terminu (art. 264 k.p.). Jeżeli pracownik takiego po-
wództwa nie wniósł, to rozwiązanie umowy o pracę należy traktować jako zgodne z
prawem (uchwały z dnia 21 września 1989 r., III PZP 41/89, OSNCP 1990 nr 9, poz.
111; OSP 1992 nr 4, poz. 84 z glosą L. Sobol i z dnia 5 kwietnia 2007 r., I PZP 3/07,
OSNP 2007 nr 21-22, poz. 308 oraz wyroki z dnia 4 grudnia 1975 r., IV PR 385/75,
OSNCP 1976 nr 7-8, poz. 178; z dnia 18 października 1990 r., I PR 323/90, OSP
10
1992 nr 3, poz. 54 z glosą T. Zielińskiego; z dnia 13 grudnia 1996 r., I PKN 41/96,
OSNAPiUS 1997 nr 15, poz. 268; z dnia 7 marca 1997 r., I PKN 33/97, OSNAPiUS
1997 nr 22, poz. 431; z dnia 16 maja 1997 r., I PKN 170/97, OSNAPiUS 1998 nr 8,
poz. 239; z dnia 13 listopada 1997 r., I PKN 352/97, OSNAPiUS 1998 nr 16, poz.
480; z dnia 17 listopada 1997 r., I PKN 351/97, OSNAPiUS 1998 nr 17, poz. 501; z
dnia 16 czerwca 1999 r., I PKN 117/99, OSNAPiUS 2000 nr 17, poz. 646; Prawo
Spółek 2002 nr 6 z glosą R. Sadlika; z dnia 28 lipca 1999 r., I PKN 167/99,
OSNAPiUS 2000 nr 21, poz. 783; z dnia 19 stycznia 2000 r., I PKN 495/99,
OSNAPiUS 2001 nr 11, poz. 376; z dnia 28 czerwca 2001 r., I PKN 489/00, OSNP
2003 nr 9, poz. 220; z dnia 10 marca 2005 r., II PK 241/04, OSNP 2005 nr 24, poz.
393; z dnia 9 maja 2006 r., II PK 270/05, OSNP 2007 nr 9-10, poz. 125; Monitor
Prawa Pracy 2008 nr 5 z glosą A. Rzeteckiej-Gil; z dnia 21 czerwca 2005 r., II PK
38/05, OSNP 2006 nr 3-4, poz. 44; z dnia 10 stycznia 2006 r., I PK 96/05, OSNP
2006 nr 21-22, poz. 326; z dnia 11 maja 2006 r., II PK 273/05, OSNP 2007 nr 9-10,
poz. 129 i z dnia 29 maja 2006 r., I PK 189/05, OSNP 2007 nr 11-12, poz. 154; od-
miennie uchwała z dnia 7 maja 1991 r., I PZP 13/91, Rejent 1991 nr 5, s. 161). Ozna-
cza to, że bez wykazania niezgodności z prawem (niezasadności) rozwiązania
umowy o pracę przez wytoczenie w odpowiednim terminie wskazanych powództw
przewidzianych w Kodeksie pracy, pracownik w żadnym innym postępowaniu nie
może wykazać bezprawności działania pracodawcy jako przesłanki roszczeń odszko-
dowawczych przewidzianych w Kodeksie cywilnym.
Powód nie wniósł w ustawowym terminie odwołania od wypowiedzenia zmie-
niającego warunki pracy i płacy, nie uzyskał więc w odpowiednim trybie stwierdzenia,
że pracodawca działał niezgodnie z prawem i dlatego nie może w rozpoznawanej
sprawie skutecznie powoływać się na bezprawność zachowania pracodawcy jako na
przesłankę odpowiedzialności odszkodowawczej (pomijając już, że Sąd drugiej in-
stancji ustalił fakty, z których trafnie wyprowadził wniosek o braku bezprawności i
winy w działaniu pracodawcy).
Z powyższych przyczyn, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podstawie
art. 39814
k.p.c., a o kosztach postępowania na podstawie art. 98 § 1 k.p.c. i § 12 ust.
4 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w spra-
wie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa
kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu
(Dz.U. Nr 163 poz. 1349 ze zm.).
11
========================================