Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 10 czerwca 2010 r.
I UK 49/10
1. Przywrócenie terminu do złożenia przez rolnika prowadzącego poza-
rolniczą działalność gospodarczą zaświadczenia właściwego urzędu skarbo-
wego o kwocie należnego podatku dochodowego od przychodów z tej działal-
ności za poprzedni rok (art. 5a ust. 7 w związku z ust. 4 ustawy z dnia 20 grud-
nia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników, jednolity tekst: Dz.U. z 2008 r.
Nr 50, poz. 291 ze zm.) należy do spraw o podleganie ubezpieczeniu w rozumie-
niu art. 16 ust. 1 pkt 1 tej ustawy.
2. "Zdarzenie losowe" w rozumieniu art. 5a ust. 7 ustawy o ubezpiecze-
niu społecznym rolników oznacza spowodowane zarówno działaniem sił przy-
rody, jak i działaniem innego człowieka, zdarzenie nieprzewidywalne, niemoż-
liwe do uniknięcia i niezależne od woli osoby wywodzącej z niego skutki
prawne.
Przewodniczący SSN Halina Kiryło (sprawozdawca), Sędziowie SN: Józef
Iwulski, Zbigniew Myszka.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 10 czerwca
2010 r. sprawy z odwołania Jerzego D. przeciwko Prezesowi Kasy Rolniczego Ubez-
pieczenia Społecznego o ustalenie istnienia ubezpieczenia, na skutek skargi kasa-
cyjnej ubezpieczonego od wyroku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 18 listo-
pada 2009 r. [...]
o d d a l i ł skargę kasacyjną.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku wyro-
kiem z dnia 17 września 2009 r. oddalił odwołanie Jerzego D. od decyzji Prezesa
Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego z dnia 16 czerwca 2009 r., stwierdza-
jącej ustanie wobec odwołującego ubezpieczenia społecznego rolników od 1 lipca
2
2009 r. z uwagi na niezłożenie w terminie do 31 maja 2009 r. zaświadczenia o wyso-
kości opłaconego podatku dochodowego od przychodów z prowadzenia pozarolni-
czej działalności gospodarczej za 2008 r.
Sąd pierwszej instancji ustalił, że Jerzy D. prowadzi działalność gospodarczą
od 2 listopada 2004 r. W dniu 5 listopada 2004 r. wnioskodawca złożył w Kasie Rol-
niczego Ubezpieczenia Społecznego oświadczenie o chęci podlegania ubezpiecze-
niu społecznemu rolników. W latach 2007 - 2008 ubezpieczony terminowo, tj. do dnia
31 maja każdego roku, przedkładał w organie rentowym zaświadczenia o wysokości
należnego podatku dochodowego od przychodów z prowadzenia pozarolniczej dzia-
łalności gospodarczej za poprzedni rok podatkowy. Nie dopełnił natomiast tegoż
obowiązku w 2009 r. Uczynił to dopiero w dniu 26 czerwca 2009 r., niezwłocznie po
otrzymaniu zaskarżonej decyzji, nie podając żadnej okoliczności, która usprawiedli-
wiałaby zaistniałe opóźnienie. W ocenie Sądu Okręgowego niedochowanie ustawo-
wego terminu do złożenia zaświadczenia właściwego naczelnika urzędu skarbowego
o wysokości podatku należnego za 2008 r. spowodowało - z mocy art. 5a ustawy z
dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (jednolity tekst: Dz.U.
z 2008 r. Nr 50, poz. 291 ze zm.) - ustanie podlegania odwołującego się ubezpiecze-
niu społecznemu rolników z dnia 1 lipca 2009 r.
W apelacji od powyższego wyroku ubezpieczony zarzucił, że po 27 latach
podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników i systematycznego opłacania skła-
dek wykluczenie go z tegoż ubezpieczenia z powodu opóźnienia w złożeniu wyma-
ganego zaświadczenia jest nieadekwatne do rangi przewinienia. Wniósł zatem o
zmianę orzeczenia i uwzględnienie odwołania od decyzji organu rentowego.
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku wyro-
kiem z dnia 18 listopada 2009 r. oddalił apelację. Sąd drugiej instancji zauważył, iż
art. 5a ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników prze-
łamuje zasadę wykluczenia podlegania rolniczemu ubezpieczeniu społecznemu rol-
ników w trakcie prowadzenia działalności stanowiącej tytuł do podlegania innemu
ubezpieczeniu społecznemu. Daje bowiem rolnikowi podlegającemu ubezpieczeniu
społecznemu rolników i podejmującemu pozarolniczą działalność gospodarczą moż-
liwość kontynuowania tegoż ubezpieczenia przy spełnieniu określonych w tym prze-
pisie warunków. Jednym z nich jest zaś przedłożenie w Kasie Rolniczego Ubezpie-
czenia Społecznego w terminie do dnia 31 maja każdego roku zaświadczenia wła-
ściwego naczelnika urzędu skarbowego o wysokości należnego podatku dochodo-
3
wego za poprzedni rok podatkowy od przychodów z pozarolniczej działalności go-
spodarczej. Niedopełnienie tego obowiązku oznacza ustanie ubezpieczenia społecz-
nego rolników z końcem kwartału, w którym wspomniane zaświadczenie powinno
być złożone.
W rozpoznawanej sprawie nie ulega wątpliwości, że odwołujący się nie złożył
w Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego wymaganego dokumentu w termi-
nie do dnia 31 maja 2009 r. Nie wykazał też, aby opóźnienie w dokonaniu tejże
czynności było uzasadnione zdarzeniem losowym, co pozwalałoby przywrócić uchy-
biony termin z mocy ust. 7 powołanego artykułu. Nie ma bowiem takiego charakteru
okoliczność, że skarżący nie znał lub nie pamiętał o obowiązujących przepisach. O
zdarzeniu losowym można mówić jedynie w kontekście zdarzenia przyszłego i nie-
pewnego, powstałego bez udziału zainteresowanego. Uzyskanie wiedzy o treści
unormowań prawnych zależało zaś wyłącznie od woli ubezpieczonego. Organ rento-
wy w decyzji z dnia 17 stycznia 2005 r. zawarł zresztą pouczenie o konieczności co-
rocznego składania w Kasie zaświadczenia o wysokości należnego podatku docho-
dowego z pozarolniczej działalności gospodarczej za poprzedni rok. Odwołujący się
miał zatem możliwość zapoznania się z tą informacją i nie może skutecznie zasłaniać
się brakiem wiedzy w tej materii. Za przywróceniem przekroczonego terminu nie
przemawia również fakt, iż w przeciwieństwie do poprzednich lat, organ rentowy nie
przesłał skarżącemu pisma przypominającego o powyższym obowiązku. Brak ta-
kiego ponaglenia nie oznacza wszak zwolnienia zainteresowanego z powinności do-
starczenia Kasie stosownego zaświadczenia podatkowego.
Powyższy wyrok został zaskarżony skargą kasacyjną ubezpieczonego.
Skargę oparto na obydwu ustawowych podstawach. W ramach podstawy naruszenia
przepisów postępowania zarzucono naruszenie art. 233 w związku z art. 227 k.p.c.,
poprzez dokonanie błędnej oceny dowodów i nieuwzględnienie faktów mających
istotne znaczenie w sprawie, a mianowicie podlegania przez skarżącego ubezpie-
czeniu społecznemu rolników przez 27 lat oraz złożenia przezeń wymaganego do-
kumentu z opóźnieniem nie dłuższym od jednego miesiąca i niepoinformowania za-
interesowanego o możliwości wystąpienia z wnioskiem o przywrócenie uchybionego
terminu. Z kolei w ramach podstawy naruszenia prawa materialnego zarzucono na-
ruszenie: 1) art. 5a ust. 3 i 4 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu spo-
łecznym rolników (dalej zwanej: „Ustawą”) w związku z art. 5 k.c., poprzez zastoso-
wanie literalnej wykładni przepisów Ustawy z pominięciem ich społeczno - gospo-
4
darczego przeznaczenia i pełnionej funkcji w stosunku do osób nieświadomych cią-
żących na nich obowiązków nałożonych przez Ustawę i 2) art. 5a ust. 6 w związku z
art. 5a ust. 7 Ustawy w związku z art. 5 k.c., poprzez ich błędną wykładnię polegają-
cą na nieuwzględnieniu wzruszalności terminu do złożenia zaświadczenia właściwe-
go urzędu skarbowego i jego instrukcyjnego charakteru oraz wysokiej sankcji za
opóźnienie w dokonaniu tej czynności, przy jednoczesnej bierności organu rentowe-
go w informowaniu ubezpieczonego o ciążących na nim obowiązkach i skutkach ich
niedopełnienia. Jako przesłankę przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania wskazał
jej oczywistą zasadność. Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i prze-
kazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu w Białymstoku
lub uchylenie wyroku i stwierdzenie podlegania Jerzego D. ubezpieczeniu społecz-
nemu rolników, przy czym w obydwu przypadkach z orzeczeniem o kosztach postę-
powania. W uzasadnieniu skargi jej autor zauważył, że art. 5a Ustawy, zmieniony
ustawą nowelizującą z dnia 2 kwietnia 2004 r., był przedmiotem analizy Trybunału
Konstytucyjnego, który w wyroku z dnia 13 marca 2006 r., P 8/05, podkreślił koniecz-
ność należytego zabezpieczenia „interesów w toku”, a zwłaszcza właściwą realizację
uprawnień nabytych na podstawie poprzednich unormowań przy dokonywaniu
zmiany w obowiązujących przepisach. Tymczasem skarżący podlegał ubezpieczeniu
społecznemu rolników przez 27 lat i nie był świadomy praw i obowiązków na nim cią-
żących, a zwłaszcza zmian w obowiązującym stanie prawnym. Pouczenie zawarte w
decyzji organu rentowego z dnia 17 stycznia 2005 r. było w tej materii niewystarcza-
jące. Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego powinna informować zaintere-
sowanych o randze obowiązku składania corocznych zaświadczeń podatkowych.
Żaden przepis nie reguluje tego rodzaju aktywności organów rentowych, zatem ich
praktyka w tym zakresie jest różna. Tak też było w rozpoznawanej sprawie. Skarżący
w poprzednich latach otrzymywał bowiem pisemne przypomnienia o konieczności
dostarczenia wspomnianego dokumentu. W konsekwencji tegoż oczekiwał on na
podobną informację także w bieżącym roku. O uchybieniu ustawowemu terminowi do
dokonania omawianej czynności i jego skutkach dowiedział się z treści zaskarżonej
decyzji. Niezwłocznie też złożył wymagane zaświadczenie urzędu skarbowego. Nie
zdawał sobie przy tym sprawy z możliwości wnioskowania o przywrócenie przekro-
czonego terminu. Częsta zmiana przepisów Ustawy sprawia, że osoby nieposiadają-
ce stosownej wiedzy na temat zasad podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolni-
5
ków powinny otrzymywać od organów rentowych pouczenia o ciążących na nich
obowiązkach i terminach ich realizacji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Stosownie do art. 398¹³ § 1 k.p.c. Sąd Najwyższy rozpoznaje skargę kasacyj-
ną w granicach zaskarżenia oraz w granicach podstaw, a z urzędu bierze pod roz-
wagę tylko nieważność postępowania. W świetle art. 398³ § 1 k.p.c. skarga kasacyj-
na może być oparta na zarzutach naruszenia prawa materialnego przez błędną jego
wykładnię i niewłaściwe zastosowanie (pkt 1) oraz na zarzutach naruszenia przepi-
sów postępowania, jeżeli uchybienia te mogły mieć wpływ na wynik sprawy (pkt 2).
Zgodnie z utrwalonym w judykaturze poglądem, pod pojęciem podstawy skargi kasa-
cyjnej rozumie się zaś konkretne przepisy prawa, które zostały w niej wskazane z
jednoczesnym stwierdzeniem, że wydanie wyroku nastąpiło z ich obrazą. W razie
oparcia skargi kasacyjnej na podstawie art. 398³ § 1 pkt 2 k.p.c. konieczne jest przy
tym, aby - poza naruszeniem przepisów procesowych - skarżący wykazał, iż konse-
kwencje wadliwości postępowania były tego rodzaju, że kształtowały lub współ-
kształtowały treść zaskarżonego orzeczenia.
W ramach pierwszej ze wskazanych podstaw skargi kasacyjnej jej autor
zarzucił Sądowi Apelacyjnemu naruszenie art. 5a ust. 3, 4, 6 i 7 ustawy z dnia 20
grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (jednolity tekst: Dz.U. z 2008 r.
Nr 50, poz. 291 ze zm.) w związku z art. 5 k. c., zaś w ramach drugiej podstawy -
naruszenie art. 233 w związku z art. 227 k.p.c. Pozostaje zatem rozważyć zasadność
tak sprecyzowanych podstaw i zarzutów kasacyjnych. Nawiązując do zarzutu naru-
szenia przepisów postępowania, tj. art. 233 § 1 w związku z art. 227 k.p.c., godzi się
przypomnieć treść art. 398³ § 3 k.p.c., zgodnie z którym podstawą skargi kasacyjnej
nie mogą być zarzuty dotyczące ustalenia faktów lub oceny dowodów. Skarżący nie
może zatem skutecznie powoływać się na brak wszechstronnego i wnikliwego roz-
ważenia zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, ponieważ zakres ten nie
jest objęty kognicją Sądu Najwyższego w postępowaniu kasacyjnym. Takie stanowi-
sko zajął również sam Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 23 września 2005 r.,
III CSK 13/05 (OSNC 2006 nr 4, poz. 76). W uzasadnieniu tego orzeczenia wskaza-
no, że treść i kompozycja art. 398³ § 3 k.p.c. sugerują, iż chociaż generalnie dopusz-
czalne jest oparcie skargi kasacyjnej na podstawie naruszenia przepisów postępo-
6
wania, to jednak z wyłączeniem zarzutów dotyczących ustalania faktów i oceny do-
wodów, nawet jeżeli naruszenia te mogły mieć istotny wpływ na wynik sprawy. Ina-
czej mówiąc, niedopuszczalne jest oparcie skargi kasacyjnej na podstawie, którą wy-
pełniają takie właśnie zarzuty. W sytuacji, gdy skarga kasacyjna ogranicza się tylko
do zarzutów dotyczących ustalenia faktów lub oceny dowodów, nie wskazując na
inne naruszenia prawa, jest ona niedopuszczalna jako nieoparta na ustawowej pod-
stawie.
W niniejszym przypadku zarzut naruszenia art. 233 k.p.c. powiązano wpraw-
dzie z zarzutem naruszenia art. 227 k.p.c., jednakże tak sprecyzowana podstawa
skargi kasacyjnej również jest nieuzasadniona. Trzeba bowiem pamiętać, że art. 227
k.p.c. samodzielnie nie może być przedmiotem naruszenia sądu, ponieważ nie jest
on źródłem uprawnień ani obowiązków jurysdykcyjnych, lecz określa wolę ustawo-
dawcy ograniczenia faktów, które mogą być przedmiotem dowodu w postępowaniu
cywilnym. Jest on stosowany przez sąd przed podjęciem decyzji dowodowych,
uprawnia bowiem do selekcji zgłoszonych dowodów jako skutku przeprowadzonej
oceny istotności okoliczności faktycznych, których wykazaniu dowody te mają służyć.
Zarzut naruszenia omawianego przepisu może w zasadzie polegać jedynie na prze-
prowadzeniu dowodu dla ustalenia faktów, które nie mają istotnego znaczenia dla
rozstrzygnięcia sprawy. Jego pośrednie naruszenie może natomiast sprowadzać się
do odmowy przeprowadzenia przez sąd dowodu z uwagi na powołanie go dla udo-
wodnienia okoliczności niemających istotnego znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy
w sytuacji, gdy ocena ta była błędna. Ocena, czy określone fakty mają dla rozstrzy-
gnięcia sprawy istotne znaczenie, zależy zaś nie tylko od tego, jakie to są fakty, lecz
także od tego, jak sformułowana jest norma prawna, która w rozstrzyganej sprawie
została zastosowana. Każdy stan faktyczny jest wszak oceniany w aspekcie określo-
nego przepisu prawa materialnego, które to prawo wyznacza zakres ustaleń faktycz-
nych, jakie powinny być w sprawie poczynione i jednocześnie przepisy prawa mate-
rialnego mają rozstrzygające znaczenie dla ocen, czy dane fakty, jako ewentualny
przedmiot dowodu, mają wpływ na treść orzeczenia. Samo twierdzenie, iż nastąpiło
naruszenie art. 227 k.p.c., bez równoczesnego wskazania na uchybienie innym prze-
pisom regulującym postępowanie dowodowe, nie stanowi w istocie podstawy kasa-
cyjnej naruszenia przepisów postępowania. Naruszenie art. 227 k.p.c. powinno się
zatem łączyć z naruszeniem art. 217 § 2 k.p.c. poprzez pominięcie określonego do-
wodu w wyniku wadliwej oceny, że nie jest on istotny dla rozstrzygnięcia sprawy (wy-
7
roki Sądu Najwyższego z dnia 26 maja 2000 r., I CKN 975/98, LEX nr 50825; z dnia
7 października 2004 r., IV CK 75/04, LEX nr 142533; z dnia 25 czerwca 2008 r., II UK
327/07, LEX nr 496393; z dnia 3 października 2008 r., I CSK 70/08, LEX nr 548909;
z dnia 4 listopada 2008 r., II PK 47/08, LEX nr 500202; z dnia 12 lutego 2009 r., III
CSK 272/08, LEX nr 520039 i z dnia 6 października 2009 r., II UK 47/09, LEX nr
559955). Warto przypomnieć, że skarga kasacyjna przysługuje od wyroku sądu dru-
giej instancji, a zatem może być oparta tylko na podstawie naruszenia prawa mate-
rialnego lub procesowego przez sąd odwoławczy. Przepisy art. 227 k.p.c. (podobnie
jak art. 233 k.p.c.) są tymczasem adresowane do sądu pierwszej instancji, wobec
czego nie może ich naruszyć sąd drugiej instancji, a tym samym nie mogą one sta-
nowić usprawiedliwionej podstawy skargi kasacyjnej bez ich powiązania z przepisami
dotyczącymi postępowania przez sądem odwoławczym (wyrok Sądu Najwyższego z
dnia 2 kwietnia 2008 r., II PK 260/07, LEX nr 465850). Nie sposób przy tym przyjąć,
że sąd mógł naruszyć przepis art. 227 k.p.c., jeśli nie wskazuje się jakie konkretnie
wnioski dowodowe, zmierzające do wyjaśnienia istotnych okoliczności sprawy, nie
zostały przez sąd uwzględnione (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 lipca 2009 r., IV
CSK 117/09, LEX nr 523584).
W rozpoznawanej sprawie skarżący połączył zarzut naruszenia art. 233 k.p.c.
z zarzutem naruszenia art. 227 k.p.c., chociaż oba powołane przepisy dotyczą po-
stępowania przed sądem pierwszej instancji i żaden z nich nie stanowi samodzielnej
podstawy skargi kasacyjnej. Co więcej, nie wskazano, jakie konkretnie wnioski do-
wodowe, zgłoszone przez stronę i zmierzające do wyjaśnienia istotnych okoliczności
sporu, nie zostały uwzględnione przez sądy orzekające w sprawie. Same zaś oko-
liczności, jakie zdaniem autora skargi kasacyjnej zostały pominięte przez Sąd Apela-
cyjny, są bezsporne, przy czym pierwsza z nich, tj. podleganie Jerzego D. ubezpie-
czeniu społecznemu rolników przez okres 27 lat, nie ma istotnego znaczenia z
punktu widzenia norm zawartych w art. 5a ust. 3, 4, 6 i 7 ustawy z dnia 20 grudnia
1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (jednolity tekst: Dz.U. z 2008 r. Nr 50,
poz. 291 ze zm.), a druga - długość opóźnienia w złożeniu przez ubezpieczonego
zaświadczenia podatkowego - objęta jest dokonanymi przez Sąd ustaleniami, nato-
miast wbrew twierdzeniom skarżącego powołane przepisy prawa materialnego nie
przewidują instytucji „przedłużenia” terminu do dokonania tejże czynności.
Przechodząc do drugiej podstawy skargi kasacyjnej, czyli naruszenia prawa
materialnego przez błędną wykładnię art. 5a ust. 3, 4, 6 i 7 ustawy o ubezpieczeniu
8
społecznym rolników, warto zauważyć, że zgodnie z art. 7 ust. 1 pkt 1 oraz art. 16
ust. 1 pkt 1 i ust. 3 w związku z art. 6 pkt 1 i 13 wskazanego aktu ubezpieczeniu wy-
padkowemu, chorobowemu i macierzyńskiemu oraz emerytalno-rentowemu podlega
z mocy ustawy rolnik, tj. pełnoletnia osoba fizyczna, zamieszkująca i prowadząca na
terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, osobiście i na własny rachunek, działalność
rolniczą jako posiadacz (samoistny lub zależny) gospodarstwa rolnego obejmującego
obszar użytków rolnych powyżej 1 ha przeliczeniowego lub dział specjalny, jeżeli nie
podlega innemu ubezpieczeniu społecznemu i nie ma ustalonego prawa do emerytu-
ry lub renty albo do świadczeń z ubezpieczeń społecznych. O podleganiu z mocy
ustawy ubezpieczeniu społecznemu rolników w pełnym zakresie decyduje więc
łączne spełnienie przez rolnika wszystkich wyżej wymienionych pozytywnych kryte-
riów kwalifikacyjnych i niezaistnienie chociażby jednej z negatywnych przesłanek, do
których należy między innymi podleganie wnioskodawcy innemu ubezpieczeniu spo-
łecznemu. Osobą podlegającą innemu ubezpieczeniu społecznemu jest zaś osoba
podlegająca obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowemu na podstawie
przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych lub objęta przepisami o zaopatrze-
niu emerytalnym. Zatem, a contrario, jeżeli rolnik podlega innemu ubezpieczeniu
społecznemu, to nie podlega z mocy ustawy ubezpieczeniu społecznemu rolników.
Właściwa wykładnia wskazanych przepisów prowadzi do wniosku, że podleganie
ubezpieczeniu społecznemu z innego tytułu „wyprzedza” ubezpieczenie rolnicze.
Jest to oczywiste, jeśli zważyć na fakt, że władza publiczna partycypuje w przewa-
żającej mierze w kosztach tego preferencyjnego (z racji wymiaru składek) systemu.
Dlatego też - jak podkreślił Trybunał Konstytucyjny w uzasadnieniu wyroku z dnia 13
marca 2006 r., P 8/05 (OTK-A 2006 nr 3, poz. 28) - system ubezpieczenia społecz-
nego rolników ma na celu zapewnienie tego ubezpieczenia jednoznacznie określonej
grupie społecznej, dla której praca w gospodarstwie rolnym stanowi podstawowe
źródło utrzymania.
Wyjątek od prymatu podlegania innym ubezpieczeniom społecznym w razie
ich zbiegu z ubezpieczeniem społecznym rolników przewiduje art. 5a ustawy o ubez-
pieczeniu społecznym rolników, wprowadzony do tego aktu ustawą zmieniającą z
dnia 12 września 1996 r. (Dz.U. Nr 124, poz. 585) i wielokrotnie nowelizowany.
Zgodnie z treścią tego przepisu w jego pierwotnym brzmieniu, rolnik lub domownik,
który podlegając ubezpieczeniu społecznemu rolników w pełnym zakresie z mocy
ustawy, nieprzerwanie przez co najmniej jeden rok, podejmował pozarolniczą działal-
9
ność gospodarczą, nie będąc pracownikiem i nie pozostając w stosunku służbowym,
podlegał nadal temu ubezpieczeniu. Mógł on jednak złożyć Zakładowi Ubezpieczeń
Społecznych lub Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego oświadczenie, że
chce podlegać ubezpieczeniu społecznemu z racji prowadzonej działalności gospo-
darczej, o ile spełniał w tym zakresie warunki określone w odrębnych przepisach. Z
unormowania tego nie wynikała reguła pierwszeństwa podlegania rolniczemu ubez-
pieczeniu społecznemu w przypadku jego zbiegu z innym tytułem ubezpieczenia
społecznego, a jedynie możliwość dokonania przez zainteresowanego wyboru sys-
temu ubezpieczenia społecznego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 lutego
2006 r., I UK 172/05, OSNP 2007 nr 3-4, poz. 52). Wybór ten dotyczył tylko sytuacji,
gdy dana osoba spełniała jednocześnie przesłanki objęcia rolniczym ubezpieczeniem
społecznym i ubezpieczeniem społecznym z racji prowadzenia pozarolniczej działal-
ności gospodarczej, a można go było dokonać wyłącznie w momencie podejmowania
tej ostatniej działalności (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 lipca 2006 r., III UK
46/06, OSNP 2007 nr 15-16, poz. 233) i to pod warunkiem uprzedniego (a więc bez-
pośrednio przed podjęciem pozarolniczej działalności gospodarczej), trwającego nie-
przerwanie przynajmniej jeden rok podlegania z mocy ustawy ubezpieczeniu spo-
łecznemu rolników w pełnym zakresie, liczonego od objęcia tym ubezpieczeniem
(por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 30 czerwca 2000 r., II UKN 618/99,
OSNAPiUS 2002 nr 1, poz. 27 i z dnia 17 listopada 2000 r., II UKN 54/00,
OSNAPiUS 2002 nr 12, poz. 290 i z dnia 7 kwietnia 2006 r., I UK 223/05, OSNP
2007 nr 7-8, poz. 109).
Godzi się przypomnieć, że 2 maja 2004 r. weszła w życie ustawa z dnia 2
kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników oraz o
zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 91, poz. 873). Aktem tym nadano nowe
brzmienie art. 5a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników. Przede wszystkim
wydłużono okres nieprzerwanego podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników
uprawniający osobę podejmującą pozarolniczą działalność gospodarczą do wyboru
systemu ubezpieczenia społecznego i uzależniono możliwość tego wyboru od formy
opodatkowania wspomnianej pozarolniczej działalności gospodarczej. W myśl zno-
welizowanego ust. 1 powołanego artykułu, rolnik lub domownik, który podlegał ubez-
pieczeniu społecznemu rolników w pełnym zakresie z mocy ustawy nieprzerwanie
przez co najmniej 3 lata i rozpoczął prowadzenie pozarolniczej działalności gospo-
darczej opodatkowanej zgodnie z przepisami o zryczałtowanym podatku dochodo-
10
wym lub rozpoczął współpracę przy prowadzeniu tej działalności, podlegał nadal
temu ubezpieczeniu, jeżeli nie był pracownikiem i nie pozostawał w stosunku służ-
bowym. Stosownie do ust. 5 tegoż artykułu, do dnia 14 lutego każdego roku rolnik lub
domownik prowadzący pozarolniczą działalność gospodarczą lub współpracujący
przy prowadzeniu tej działalności, podlegający ubezpieczeniu, zobowiązany był po
rozliczeniu roku podatkowego złożyć Kasie zaświadczenie właściwego organu po-
datkowego o wysokości należnego podatku za miniony rok. W świetle ust. 7 zmienio-
nego art. 5a niezachowanie terminu, o którym mowa w ust. 5, o ile nadal prowadzona
była pozarolnicza działalność gospodarcza, było równoznaczne z zaistnieniem oko-
liczności powodujących ustanie ubezpieczenia z końcem kwartału, w którym rolnik
lub domownik zobowiązany był złożyć wspomniane zaświadczenie. Zgodnie z ust. 6
tego artykułu, także gdy kwota podatku przekroczyła sumę 2.528 zł, ubezpieczenie
rolnika lub domownika ustawało z końcem kwartału, w którym rolnik lub domownik
powinien był złożyć Kasie powyższe zaświadczenie. W myśl art. 5 ust. 1, 2 i 3 ustawy
nowelizującej z dnia 2 kwietnia 2004 r., rolnik lub domownik, prowadzący pozarolni-
czą działalność gospodarczą lub współpracujący przy prowadzeniu tej działalności,
podlegający ubezpieczeniu społecznemu rolników w dacie wejścia w życie tego aktu,
był zobowiązany, w terminie do dnia 30 września 2004 r., udokumentować Kasie
Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego, w jakiej formie jest opodatkowana prowa-
dzona przez niego pozarolnicza działalność gospodarcza lub działalność, przy której
jest osobą współpracującą, a w przypadku prowadzenia działalności w 2003 r., udo-
kumentować również wysokość należnego podatku za ten rok. Rolnik lub domownik
zostawał wyłączony z ubezpieczenia społecznego z końcem trzeciego kwartału 2004
r., jeżeli z przedłożonych dokumentów wynikało, że prowadzona przez niego poza-
rolnicza działalność gospodarcza lub działalność, przy której prowadzeniu jest osobą
współpracującą, jest opodatkowana na zasadach innych, niż określone w przepisach
o zryczałtowanym podatku dochodowym lub należny za ubiegły rok podatek przekro-
czył kwotę 2.528 zł. Niedostarczenie dokumentów, o których mowa w ust. 1 tego ar-
tykułu, powodowało ustanie ubezpieczenia z końcem trzeciego kwartału 2004 r.
Warto nadmienić, że art. 5a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, w
brzmieniu nadanym aktem nowelizującym z daty 2 kwietnia 2004 r., obowiązywał
tylko w okresie od 2 maja 2004 r. do 23 sierpnia 2005 r., gdyż z dniem 24 sierpnia
2005 r. weszła w życie kolejna ustawa zmieniająca z 1 lipca 2005 r. ( Dz.U. Nr 150,
poz. 1248). Przepis art. 2 tego aktu uporządkował redakcyjnie określone w art. 5a
11
ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników zasady dopuszczalności podlegania
rolników i domowników rolniczemu ubezpieczeniu społecznemu w okresie prowa-
dzenia przez nich pozarolniczej działalności gospodarczej lub współpracy przy pro-
wadzeniu tej działalności, uniezależniając możliwość wyboru systemu ubezpieczenia
społecznego od formy opodatkowania tejże działalności, ale zachowując podstawo-
we konstrukcje prawne dotychczasowej regulacji tego zagadnienia, między innymi te,
które dotyczą przesłanki nieprzerwanego podlegania ubezpieczeniu społecznemu
rolników z mocy ustawy w pełnym zakresie przez co najmniej 3 lata, złożenia w Ka-
sie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego oświadczenia o kontynuowaniu tego
ubezpieczenia w terminie 14 dni od rozpoczęcia wykonywania pozarolniczej działal-
ności gospodarczej, udokumentowania kwoty należnego podatku dochodowego od
przychodów z pozarolniczej działalności gospodarczej za poprzedni rok podatkowy
zaświadczeniem właściwego naczelnika urzędu skarbowego, uwarunkowania prawa
do korzystania z ubezpieczenia społecznego rolników od płacenia kwoty należnego
podatku dochodowego za poprzedni rok podatkowy od przychodów z pozarolniczej
działalności gospodarczej nieprzekraczającej 2.528 zł oraz ustania ubezpieczenia
społecznego rolników z końcem kwartału, w którym rolnik prowadzący pozarolniczą
działalność gospodarczą obowiązany był złożyć zaświadczenie urzędu skarbowego o
wysokości podatku dochodowego z tego tytułu, a obowiązku tego nie dopełnił.
Reasumując, w świetle art. 5a ust. 6 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rol-
ników w brzmieniu nadanym ustawą zmieniającą z dnia 2 kwietnia 2004 r., a obecnie
art. 5a ust. 1 pkt 5 ustawy w redakcji wprowadzonej aktem nowelizującym z dnia 1
lipca 2005 r., jedną z materialnych przesłanek dopuszczalności wyboru ubezpiecze-
nia społecznego rolników przez rolnika (domownika) prowadzącego pozarolniczą
działalność gospodarczą jest zatem wysokość należnego podatku dochodowego za
poprzedni rok podatkowy od przychodów z pozarolniczej działalności gospodarczej,
nieprzekraczający kwoty 2.528 zł. Natomiast w myśl art. 5a ust. 5 i 7 (obecnie: art. 5a
ust. 3, 4 i 6) ustawy udokumentowanie rozmiarów owego podatku następowało i na-
stępuje przez złożenie w Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego zaświadcze-
nia właściwego naczelnika urzędu skarbowego w terminie do 14 lutego (obecnie: 31
maja) każdego roku podatkowego, a skutkiem niedopełnienia tegoż obowiązku jest
ustanie rolniczego ubezpieczenia społecznego z końcem kwartału, w którym rolnik
(domownik) powinien był złożyć w organie rentowym stosowny dokument.
12
Zarówno w wyroku z dnia 13 marca 2006 r., P 8/05 (OTK-A 2006 nr 3, poz.
28) w odniesieniu do art. 5 ust. 1 i 3 ustawy zmieniającej z dnia 2 kwietnia 2004 r.,
dotyczącego rolników prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą w chwili
wejścia w życie tego aktu, jak i w orzeczeniu z daty 18 lipca 2006 r., P 6/05 (OTK-A
2006 nr 7, poz. 81) w relacji do art. 5a ust. 1 i 5 ustawy o ubezpieczeniu społecznym
rolników, Trybunał Konstytucyjny nie stwierdził niezgodności wskazanych przepisów
z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej. W uzasadnieniach tych wyroków podkreślo-
no, że nie istnieją przesłanki pozbawiające ustawodawcę możliwości ustanowienia
czasowych ograniczeń ubiegania się przez obywateli o pewne uprawnienia. Wyzna-
czenie terminu udokumentowania formy opodatkowania prowadzonej działalności
oraz wysokości uzyskanego dochodu miało na celu racjonalizację zasad podlegania
ubezpieczeniu społecznemu rolników. Chodziło o to, aby w zakreślonym przez usta-
wodawcę terminie rolnicy przedstawiali dokumenty, na podstawie których można
dokonać weryfikacji ich uprawnień do objęcia lub kontynuowania rolniczego ubezpie-
czenia społecznego.
Odnośnie do zarzutu naruszenia przy ferowaniu wyroku art. 5a ust. 3, 4 i 6
ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników w związku z art. 5 k.c. należy stwier-
dzić, że Sąd Najwyższy w swoim orzecznictwie wielokrotnie wyjaśniał, iż do złago-
dzenia rygorów prawa ubezpieczeń społecznych (w tym przypadku - wymagań nie-
zbędnych dla dalszego podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników przez
osobę prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą oraz skutków ich niedo-
pełnienia) nie stosuje się ani art. 5 k.c. ani art. 8 k.p. Przepisy te, w tym także przepi-
sy ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, mają bowiem charakter przepisów
prawa publicznego. Rygoryzm prawa publicznego nie może zaś być łagodzony kon-
strukcją nadużycia prawa podmiotowego przewidzianą w art. 5 k.c. lub art. 8 k.p. Za-
rzut ten (nadużycie prawa podmiotowego, albo czynienia ze swego prawa podmioto-
wego użytku niezgodnego z zasadami współżycia społecznego lub społeczno-go-
spodarczym przeznaczeniem prawa) w sprawie z zakresu ubezpieczeń społecznych
musiałby być odniesiony do czynności organu rentowego, który - wydając decyzję -
nie korzysta ze swoich praw podmiotowych (regulowanych prawem prywatnym - Ko-
deksem cywilnym lub Kodeksem pracy), lecz realizuje ustawowe kompetencje orga-
nu władzy publicznej (wyroki Sądu Najwyższego z dnia 19 czerwca 1986 r., II URN
96/86, Służba Pracownicza 1987 nr 3; z dnia 29 października 1997 r., II UKN 311/97,
OSNAPiUS 1998 nr 15, poz. 465; z dnia 26 maja 1999 r., II UKN 669/98, OSNAPiUS
13
2000 nr 15, poz. 597 - notatka; z dnia 12 stycznia 2000 r., II UKN 293/99, OSNAPiUS
2001 nr 9, poz. 321 - notatka; z dnia 4 kwietnia 2008 r., I UK 294/07, LEX nr
465971).
Wracając do określonego w art. 5a ust. 4 ustawy o ubezpieczeniu społecznym
rolników terminu do złożenia przez rolnika zaświadczenia właściwego naczelnika
urzędu skarbowego o kwocie należnego podatku dochodowego od przychodów z
pozarolniczej działalności gospodarczej za poprzedni rok podatkowy warto podkreślić
jego materialnoprawny charakter. W nauce prawa pojęcie „termin” oznacza dodatko-
we zastrzeżenie dotyczące czynności prawnej lub procesowej, przez które jej skutek
zostaje ograniczony w czasie. Ma on istotne znaczenie i wprowadzany jest do kon-
strukcji instytucji prawnej zarówno przez przepisy prawa materialnego jak i przepisy
prawa procesowego, zaś o charakterze terminu (jako terminu materialnego lub pro-
cesowego) decyduje jego funkcja w obrocie prawnym. Okresy, w których może na-
stąpić ukształtowanie praw lub obowiązków podmiotów w ramach stosunków mate-
rialnprawnych, stanowią terminy materialne. Określają one i zarazem stabilizują
sytuację prawną podmiotów, których pozycja zostaje określona przede wszystkim
wprost na podstawie przepisów prawa i związanych z tym zdarzeń, dla których czas
odgrywa zasadniczą rolę. Terminami procesowymi są natomiast okresy do dokona-
nia czynności procesowych przez strony postępowania. W systemie prawnym mają
one znaczenie przede wszystkim tam, gdzie chodzi o uruchomienie instytucji kontrol-
nych i innych środków zaskarżenia związanych ze sferą praw stron postępowania.
Nie ulega zatem wątpliwości, że termin do złożenia przez rolnika wspomnianego za-
świadczenia podatkowego, którego niedochowanie implikuje ustanie ubezpieczenia
społecznego rolników, jest terminem prawa materialnego i to terminem prekluzyjnym,
gdyż rezultatem uchybienia mu jest wygaśnięcie prawa, a nie jedynie niemożliwość
skutecznego jego dochodzenia. Terminy prawa materialnego są z zasady nieprzy-
wracalne, aczkolwiek zdarzają się wyjątki, przewidziane w przepisach regulujących
dany termin i niepozbawiające owych terminów ich charakteru.
Terminy określone w art. 5a ust. 1 i 4 ustawy o ubezpieczeniu społecznym
rolników również były pierwotnie nieprzywracalne. Możliwość ich przywracania na
wniosek zainteresowanego rolnika została ustanowiona w ust. 7, dodanym do tegoż
artykułu ustawą z dnia 1 lipca 2005 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń
społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 150, poz. 1248). Przepis ten ma
zastosowanie jedynie w odniesieniu do terminów, których naruszenie nastąpiło już po
14
jego wejściu w życie (wyroki Sądu Najwyższego z dnia 19 października 2006 r., III
UK 91/06, OSNP 2007 nr 21-22, poz. 329 i z dnia 7 lutego 2007 r., I UK 246/06,
OSNP 2008 nr 5-6, poz. 76). Unormowanie art. 5a ust. 7 ustawy o ubezpieczeniu
społecznym rolników stanowi przy tym samodzielną podstawę przywracania termi-
nów określonych w tym artykule, wyłączając w tym zakresie możliwość i potrzebę
powoływania tak art. 58 k.p.a. jak i art. 168 k.p.c. (wyroki Wojewódzkiego Sądu Ad-
ministracyjnego w Warszawie z dnia 12 września 2007 r., IV SA/Wa 1240/07, LEX nr
374401 i z dnia 9 stycznia 2008 r., IV SA/Wa 2214/07, LEX nr 489070). Można
wprawdzie spotkać się z odmiennym poglądem, sugerującym odpowiednie powiąza-
nie art. 5a ust. 7 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników z art. 58 § 2 k.p.a.
(wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 15 lipca 2008 r., II GSK 256/08,
LEX nr 483731), jednakże stanowisko to należy uznać za chybione. Tego rodzaju
konstrukcja prawna, łącząca - w ramach jednej instytucji przywracania przekroczo-
nego terminu - regulację z zakresu prawa materialnego i procesowego, stanowiłaby
swoistą hybrydę, wypaczającą charakter samego uchybionego terminu.
Przywrócenie przekroczonego terminu do złożenia przez rolnika w Kasie Rol-
niczego Ubezpieczenia Społecznego zaświadczenia o wysokości należnego podatku
dochodowego od przychodów z pozarolniczej działalności gospodarczej za poprzed-
ni rok podatkowy następuje jedynie na wniosek zainteresowanego. Zważywszy na
podobieństwo regulacji art. 5a ust. 7 powołanej ustawy do art. 265 § 1 k.p., można
uznać za aktualny pogląd wyrażany na gruncie tego ostatniego przepisu (wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 29 marca 2007 r., II PK 224/06, LEX nr 375697), iż dokonanie
spóźnionej czynności (w tym przypadku - złożenie wymaganego dokumentu) należy
uznać jako zawierające implicite wniosek o przywrócenie terminu, a rygorystyczne
traktowanie konieczności uzasadnienia wniosku zgłoszonego na podstawie art. 5a
ust. 7 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników zaprzeczałoby funkcji, jaką pełni
to unormowanie. Omawiany przepis nie ustanawia przy tym żadnego terminu do zło-
żenia tej treści wniosku. W konsekwencji tegoż wniosek może być złożony zarówno
przed wydaniem przez organ rentowy decyzji o ustaniu ubezpieczenia społecznego
rolników jak i po wydaniu takiej decyzji, w toku postępowania odwoławczego od niej.
Faza postępowania, w jakiej następuje zgłoszenie wniosku, determinuje natomiast
tryb, w jakim zostaje on rozpoznany. Trzeba bowiem pamiętać, że mimo iż podlega-
nie rolnika prowadzącego pozarolniczą działalność gospodarczą ubezpieczeniu
społecznemu rolników następuje nie z mocy prawa lecz z woli zainteresowanego i
15
przy spełnieniu przezeń ustawowych warunków (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4
marca 2008 r., III UK 105/07, LEX nr 448189 i postanowienie z dnia 8 lipca 2008 r., II
UK 336/07, LEX nr 497699), decyzje Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego o
ustaniu tego ubezpieczenia na skutek zaistnienia sytuacji objętych hipotezą normy
art. 5a ust. 5 i 6 ustawy mają charakter deklaratoryjny. Uwzględnienie przez organ
rentowy wniosku o przywrócenie uchybionego terminu z art. 5a ust. 4 ustawy do zło-
żenia zaświadczenia o wysokości należnego podatku sprawia, że zostaje zniweczo-
ny materialnoprawny skutek przekroczenia tegoż terminu, wynikający z ust. 6 oma-
wianego artykułu. Tym samym nie zachodzą podstawy do wydania przez Kasę Rolni-
czego Ubezpieczenia Społecznego decyzji o ustaniu podlegania rolnika wspomnia-
nemu ubezpieczeniu. Jeżeli zaś wniosek o przywrócenie terminu zostanie złożony po
wydaniu decyzji o ustaniu ubezpieczenia społecznego rolników, organ rentowy może
przychylić się do prośby wnioskodawcy i uchylić wydaną decyzję, natomiast w razie
odmowy przywrócenia terminu i podtrzymania decyzji o niepodleganiu zainteresowa-
nego ubezpieczeniu społecznemu rolników, zasadność owej odmowy - jako nega-
tywnej przesłanki dalszego trwania ubezpieczenia - stanowi przedmiot kontroli sądu
w postępowaniu odwoławczym od decyzji stwierdzającej ustanie ubezpieczenia. Za
nieprawidłową uznać należy praktykę wydawania przez Kasę Rolniczego Ubezpie-
czenia Społecznego postanowień o odmowie przywrócenia terminu, zaskarżalnych
do sądu administracyjnego w trybie art. 59 k.p.a. Przepisy art. 57 - 60 k.p.a. dotyczą
bowiem terminów procesowych i nie mają zastosowania do terminów materialno-
prawnych, których ewentualne przywrócenie następuje z mocy przepisu prawa mate-
rialnego (wyroki Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 26 lutego 1999 r., I
SA/Gd 872/97, LEX nr 37811; z dnia 27 sierpnia 1999 r., IV SA 1378/97, LEX nr
48650; z dnia 21 lutego 2007 r., II OSK 1794/06, LEX nr 334313; z dnia 28 grudnia
2007 r., II OSK 1520/06, LEX nr 351309). Warto zauważyć, że w myśl art. 36 ust. 1
pkt 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników w sprawach o podleganie oraz
ustanie ubezpieczenia Prezes Kasy wydaje decyzje zaskarżalne - zgodnie z ust. 3
tego artykułu - w trybie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego o postępowaniu
odrębnym w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezoieczeń społecznych. Kwestia
uchybienia terminu do złożenia zaświadczenia podatkowego, o jakim mowa w art. 5a
ust. 3 ustawy, implikująca stosownie do ust. 6 powołanego artykułu ustanie ubezpie-
czenia społecznego rolników, jak i problematyka przywrócenia tego terminu z mocy
ust. 7 i tym samym zniweczenia skutków opóźnienia w dokonaniu tejże czynności,
16
należą do materialnoprawnych przesłanek podlegania wspomnianemu ubezpiecze-
niu. Sądy administracyjne nie powinny więc orzekać o przywracaniu przedmiotowych
terminów, skoro kontrola prawidłowości decyzji o ustaniu ubezpieczenia społecznego
rolników (tak w sensie formalnym jak i materialnym) leży w gestii sądów powszech-
nych i w ich kompetencji pozostaje stwierdzenie zaistnienia wszystkich warunków
dalszego podlegania zainteresowanego owemu ubezpieczeniu, także z punktu wi-
dzenia przekroczenia terminu z art. 5a ust. 4 ustawy i jego ewentualnego przywróce-
nia. W przeciwnym razie sądom powszechnym pozostawałoby wyrokowanie w spra-
wach podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników w warunkach związania
tychże sądów prawomocnymi orzeczeniami sądów administracyjnych co do spełnie-
nia jednej z ustawowych przesłanek istnienia tegoż ubezpieczenia.
Skoro przywrócenie terminu do złożenia zaświadczenia podatkowego nastę-
puje na wniosek ubezpieczonego, pozostaje zastanowić się nad jedynym, ale za to
koniecznym, kryterium uwzględnienia tej treści wniosku, jakim jest niezachowanie
terminu wskutek zdarzeń losowych. Pojęcie zdarzenia losowego nie zostało zdefi-
niowane zarówno w art. 5a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników jak i w in-
nych przepisach tego aktu. Niezbędne jest więc sięgnięcie w tej materii do unormo-
wań innych gałęzi prawa oraz dorobku judykatury. Definicję zdarzenia losowego za-
mieszczono w art. 2 ust. 1 pkt 18 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubez-
pieczeniowej (jednolity tekst: Dz.U. z 2010 r. Nr 11, poz. 66 ze zm.). W świetle tego
przepisu zdarzenie losowe to niezależne od woli ubezpieczonego zdarzenie przyszłe
i niepewne, którego nastąpienie powoduje uszczerbek w dobrach osobistych lub
majątkowych albo zwiększenie potrzeb majątkowych po stronie ubezpieczonego lub
innej osoby objętej ochroną ubezpieczeniową. Pomijając konkretne skutki zdarzenia
losowego, określone w cytowanym przepisie z uwzględnieniem interesów będących
przedmiotem ochrony gwarantowanej tym aktem, powołana regulacja akcentuje
przypadkowość i niezależność zdarzenia losowego od woli człowieka. W utrwalonym
do tej pory orzecznictwie sądów administracyjnych zapadłych na gruncie art. 5a ust.
7 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników także podkreśla się obiektywny i
szczególny charakter zdarzeń losowych oraz ich nieprzewidywalność, zaznaczając
przy tym, że zdarzenie losowe w rozumieniu tego przepisu nie może być utożsamia-
ne z brakiem wiedzy o konieczności złożenia w organie rentowym zaświadczenia
podatkowego ani brakiem winy w uchybieniu terminowi do dokonania tej czynności
(wyroki Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 7 listopada
17
2007 r., IV SA/Wa 1904/07, LEX nr 424117 i z dnia 6 grudnia 2007 r., IV SA/Wa
2165/07, LEX nr 445361). Interpretacji tegoż pojęcia w odniesieniu do art. 15 ust. 2
pkt 2 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych oraz
o zmianie niektórych ustaw regulujących zasady opodatkowania (Dz.U. Nr 21, poz.
86 ze zm.) dokonał również Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały składu siedmiu
sędziów z dnia 12 października 1995 r., III AZP 19/95 (OSNAPiUS 1996 nr 10, poz.
133) wyjaśniając, iż zdarzeniami losowymi nazwać można wszystkie takie zdarzenia,
które są zależne od losu, nieprzewidywalne, niemożliwe do uniknięcia nawet przy
zachowaniu należytej staranności o swoje sprawy. Prosta wykładnia językowa pro-
wadzi do wniosku, że rozumienie zwrotu „zdarzenie losowe” nie może być ograni-
czone do przypadków siły wyższej oraz do klęsk i innych wydarzeń spowodowanych
działaniem żywiołów lub sił przyrody. Działania człowieka też mogą być uznane za
zdarzenia losowe dla innego człowieka z tym, iż dla samego działającego zdarzenie
to nie może mieć prawnych skutków zdarzenia losowego. Reasumując powyższe
rozważania należy stwierdzić, że zdarzenie losowe jest pojęciem szerszym od siły
wyższej i oznacza spowodowane zarówno działaniem sił przyrody jak i działaniem
innego człowieka zdarzenie nieprzewidywalne, niemożliwe do uniknięcia i niezależne
od woli osoby wywodzącej z niego skutki prawne.
Wracają na grunt niniejszej sprawy warto przypomnieć, że skarżący upatruje
przesłanki przywrócenia uchybionego terminu do złożenia w organie rentowym za-
świadczenia właściwego naczelnika urzędu skarbowego o wysokości należnego po-
datku dochodowego od przychodów z pozarolniczej działalności gospodarczej za
poprzedni rok kalendarzowy w niedopełnieniu przez Kasę Rolniczego Ubezpieczenia
Społecznego obowiązku poinformowania zainteresowanego o konieczności dokona-
nia tej czynności. Otóż wbrew twierdzeniom Sądu Apelacyjnego oraz autora skargi
kasacyjnej, z mocy art. 62 ust. 1 pkt 4 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników
na Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego spoczywa obowiązek informowa-
nia ubezpieczonych i świadczeniobiorców o prawach i obowiązkach wynikających z
ustawy, a więc również o obowiązku określonym w art. 5a ust. 3 i 4 tego aktu i skut-
kach jego niedopełnienia. Rzecz w tym, że według ustaleń Sądu drugiej instancji,
organ rentowy zrealizował tenże obowiązek, zamieszczając stosowne pouczenie w
decyzji z dnia 17 stycznia 2005 r., stwierdzającej podleganie Jerzego D. rolniczemu
ubezpieczeniu społecznemu i przypominał skarżącemu o spoczywającej na nim
powinności w kolejnych latach. Niezapoznanie się adresata z kierowanymi do niego
18
informacjami i bierne oczekiwanie na ponowne ponaglenie do złożenia wymaganego
dokumentu nie jest okolicznością mieszczącą się w podanym wyżej rozumieniu zda-
rzenia losowego, jako zdarzenia nieoczekiwanego, niemożliwego do uniknięcia i
niezależnego od zainteresowanego, a uzasadniającego przywrócenia uchybionego
terminu.
Wobec bezzasadności podstaw skargi kasacyjnej, Sąd Najwyższy z mocy art.
398¹4
k.p.c. orzekł o jej oddaleniu.
========================================