Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 6 lipca 2011 r.
II PK 17/11
1. Dodatkowe wynagrodzenie radcy prawnego zatrudnionego przez pra-
codawcę niebędącego państwową jednostką sfery budżetowej (art. 244
ust. 1
ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych, jednolity tekst: Dz.U. z 2010 r.
Nr 10, poz. 65 ze zm.) stanowi wynagrodzenie za pracę, do którego ma zastoso-
wanie art. 291 § 1 k.p.
2. Zawezwanie do próby ugodowej na podstawie art. 185 § 1 k.p.c., w któ-
rym pracownik domaga się wyrównania wynagrodzenia za pracę i jego pochod-
nych w zakreślonym przedziale czasowym i w ściśle oznaczony sposób, prze-
rywa bieg przedawnienia tego roszczenia (art. 295 § 1 k.p.).
Przewodniczący SSN Roman Kuczyński, Sędziowie SN: Zbigniew
Korzeniowski, Romualda Spyt (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 6 lipca
2011 r. sprawy z powództwa Alicji C. przeciwko Grupie L. SA w G. o wynagrodzenie,
na skutek skargi kasacyjnej powódki od wyroku Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z
dnia 25 sierpnia 2010 r. […]
I. u c h y l i ł zaskarżony wyrok w pkt I w zakresie roszczeń dotyczących wy-
równania wynagrodzenia i jego pochodnych według 20 grupy zaszeregowania oraz
dodatkowego wynagrodzenia z tytułu kosztów zastępstwa sądowego, a także w pkt II
w całości i sprawę w tym zakresie przekazał Sądowi Apelacyjnemu-Sądowi Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku do ponownego rozpoznania,
II. o d d a l i ł skargę kasacyjną w pozostałym zakresie,
III. pozostawił Sądowi Apelacyjnemu w Gdańsku rozstrzygnięcie o kosztach
postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 17 marca 2010 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
2
Społecznych w Gdańsku z siedzibą w Gdyni oddalił powództwo Alicji C. przeciwko
grupie L. SA w G. o wynagrodzenie. Sąd Okręgowy ustalił, że powódka była zatrud-
niona u strony pozwanej od 1 października 1986 r. do 5 maja 2003 r. na stanowisku
radcy prawnego na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony. Do zakresu ob-
owiązków powódki należało między innymi wykonywanie całokształtu obsługi praw-
nej pracodawcy na podstawie ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (jed-
nolity tekst: Dz.U. z 2010 r. Nr 10, poz. 65 ze zm.). W okresie zatrudnienia powódka
zastępowała pozwaną Spółkę przed sądami, także w postępowaniach egzekucyj-
nych. Wszystkie prowadzone przez nią sprawy zostały zakończone, a większość
wpłat dokonana została przez dłużników do 31 grudnia 1994 r. Na dzień 31 grudnia
1999 r. nie występowały nieuregulowane bądź umorzone w postępowaniu egzeku-
cyjnym należności. W dniu 27 września 2000 r. powódka skierowała pismo do praco-
dawcy, w którym stwierdziła, że wynagrodzenie radców prawnych zatrudnionych w
Rafinerii nie odpowiada wymaganiom wynikającym z przepisu art. 224
§ 1 ustawy o
radcach prawnych i jest niższe niż wynagrodzenie przewidziane dla stanowiska
głównego specjalisty.
U pozwanej w okresie od 8 października 2002 r. do 31 grudnia 2005 r. obowią-
zywało Porozumienie związków zawodowych i zarządu Rafinerii G. SA w sprawie
gwarancji pracowniczych. W myśl § 5 tego Porozumienia w przypadku konieczności
likwidacji stanowiska pracy lub w przypadku konieczności zmiany stanowiska pracy
na podstawie przeciwwskazań lekarskich pracodawca podejmował próbę zapropo-
nowania pracownikowi: a) stanowiska zgodnego z jego kwalifikacjami, o porówny-
walnych warunkach pracy i płacy, b) stanowiska pracy wymagającego przekwalifiko-
wania pracownika, o porównywalnych warunkach pracy i płacy, c) innej pracy, pod
warunkiem utrzymania co najmniej 75 % dotychczasowej płacy minimalnej pracow-
nika. Jeżeli po wyczerpaniu tych możliwości zaproponowanie innej pracy nie było
możliwe, pracownikowi, z którym rozwiązano stosunek pracy, wypłacano odprawę w
wysokości jego 15-krotnego średniego miesięcznego wynagrodzenia liczonego jak za
urlop wypoczynkowy, nie mniej niż 15-krotność średniego miesięcznego wynagro-
dzenia w Rafinerii G. SA. Według § 6 Porozumienia, pracownikom, których stanowi-
ska przewidziane były do likwidacji a odeszli z własnej inicjatywy na mocy porozu-
mienia stron, oprócz odprawy przewidzianej w § 5 ust. 3, wypłacano odprawę w wy-
sokości 4-krotności średniego miesięcznego wynagrodzenia pracownika liczonego
jak za urlop wypoczynkowy, nie mniej niż 4-krotność średniego miesięcznego wyna-
3
grodzenia w Rafinerii G. SA. Zgodnie z § 11, pracownicy objęci Porozumieniem mieli
spłacać zobowiązania z tytułu pobranych pożyczek z zakładowego fundusz socjal-
nego na dotychczasowych zasadach.
Prezes Rafinerii G. SA zamierzał powierzyć zasadniczą obsługę prawną ze-
wnętrznej kancelarii prawnej. Rozmowy radców prawnych z pracodawcą na ten te-
mat prowadzone były od połowy listopada 2002 r. Prezes zaproponował im świad-
czenie usług prawnych w ramach kancelarii prawnej utworzonej z członków zespołu
radców prawnych bądź zatrudnienie na podstawie umowy pracę w konkretnej jedno-
stce organizacyjnej. Jeden z radców podjął współpracę z pozwaną w ramach własnej
kancelarii, dwóch kontynuowało zatrudnienie na podstawie umowy o pracę.
W dniu 29 kwietnia 2003 r. między powódką i pozwanym zostało zawarte po-
rozumienie w sprawie rozwiązania umowy o pracę. W porozumieniu wskazano, że
strona pozwana nie zalega ze zobowiązaniami z tytułu wynagrodzenia za pracę ani
jakichkolwiek innych zobowiązań ze stosunku pracy zawartego z powódką. Pozwana
zobowiązała się zapłacić na rzecz powódki kwotę 67.771,20 brutto, przy czym kwota
64.260,38 zł stanowi odprawę, a kwota 3.510,82 zł ekwiwalent za niewykorzystany w
2003 r. urlop wypoczynkowy w wymiarze 10 dni. Strony oświadczyły, że wszelkie ich
wzajemne roszczenia z tytułu rozwiązania stosunku pracy, określone przepisami
prawa pracy i ustawą z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych, zostały w pełni za-
spokojone.
Powódka w dniu 31 maja 2003 r. zawezwała pozwanego do próby ugodowej w
sprawie zapłaty na jej rzecz różnicy między wypłaconym a należnym wynagrodze-
niem za pracę, tj. wynagrodzeniem przewidzianym dla stanowiska pracy głównego
specjalisty według 20 kategorii zaszeregowania obowiązującego w Rafinerii G. SA
Zakładowego Układu Zbiorowego Pracy wraz ze wszystkimi należnościami pochod-
nymi (wysługa lat, nagroda z zysku, nagroda jubileuszowa) za okres od maja 2000 r.
do maja 2003 r. wraz z ustawowymi odsetkami liczonymi od dnia wymagalności, tj.
dnia wypłaty w poszczególnych miesiącach i okresach zaniżonego wynagrodzenia za
pracę do dnia zapłaty oraz w sprawie zapłaty na jej rzecz 65 % kosztów zastępstwa
sądowego zasądzonych na rzecz Rafinerii G. SA od strony przeciwnej w sprawach,
w których Rafinerię G. zastępowała Alicja C. i 65% kosztów przyznanych w postępo-
waniu egzekucyjnym prowadzonych przez Alicję C., w tych sprawach, w których na-
leżności na rzecz Rafinerii G. zostały w całości ściągnięte od strony przeciwnej w
okresie od maja 1993 r. do maja 2003 r. wraz z ustawowymi odsetkami liczonymi od
4
dnia wpłynięcia całej należności na konto Rafinerii G. do dnia zapłaty. Zawezwanie
do próby ugodowej doręczono pozwanemu 20 sierpnia 2003 r. Do zawarcia ugody
przed Sądem nie doszło.
Sąd Okręgowy, powołując się na art. 118 k.c., przyjął generalnie, że uwzględ-
niając datę wniesienia pozwu w przedmiotowej sprawie, tj. 28 lutego 2006 r., część
należności powódki z tytułu kosztów zastępstwa sądowego (potraktowanych przez
Sąd jako roszczenia cywilnoprawne), wymagalnych po 28 lutego 1996 r., nie uległa
przedawnieniu. Natomiast roszczenie o wyrównanie wynagrodzenia według 20 kate-
gorii zaszeregowania przedawniło się co do żądań za okres od maja 2000 r. do 27
lutego 2003 r. W tej kwestii Sąd stwierdził, że zawezwanie przez powódkę wnioskiem
z dnia 31 maja 2003 r. do próby ugodowej nie przerwało biegu przedawnienia, sto-
sownie do treści art. 295 k.p. i 123 k.c. Odnosząc się do orzecznictwa Sądu Najwyż-
szego, Sąd pierwszej instancji uznał, iż pozwana słusznie zarzucała, że wniosek po-
wódki, który nie zawierał jakiegokolwiek określenia żądanych przez nią kwot wyrów-
nania wynagrodzenia i jego pochodnych oraz kwot zastępstwa sądowego i nie wska-
zywał dat ich wymagalności, nie mógł mieć wpływu na bieg terminu przedawnienia.
Według obowiązującego u pozwanej Załącznika Nr 3 do Układu Zbiorowego
Pracy, maksymalną stawką zaszeregowania na stanowisku głównego specjalisty była
kategoria 20. Od 2002 r. stanowisko głównego specjalisty przestało funkcjonować w
strukturze pozwanej, odpowiadało mu aktualnie stanowisko szefa biura. W spornym
okresie od lutego 2003 r. do maja 2003 r. powódka była wynagradzana według 17
kategorii zaszeregowania. Porównanie kategorii zaszeregowania powódki z wyna-
grodzeniem pracowników zatrudnionych na stanowisku szefa biura doprowadziło Sąd
do wniosku, że było ono zgodne z art. 224
§ 1 ustawy o radcach prawnych. Powódka
nie mogła skutecznie domagać się podwyższenia go do stawki 20, bowiem była to
wysokość maksymalna wynikająca z przepisów płacowych, które jednocześnie nie
określały górnej granicy wynagrodzenia głównego specjalisty. Stąd też uzasadnione
było poczynienie stosownych porównań do wysokości wynagrodzenia ustalonego w
indywidualnych umowach o pracę z szefami biura.
W odniesieniu natomiast do nieprzedawnionych roszczeń o zapłatę kosztów
zastępstwa sądowego, Sąd Rejonowy stwierdził, że powódka skutecznie się ich
zrzekła w porozumieniu z dnia 29 kwietnia 2009 r., bowiem tylko zawarte w nim zrze-
czenie się roszczeń o wyrównanie wynagrodzenia za pracę, korzystających z
ochrony na podstawie art. 84 k.p., jest nieważne. Natomiast ochrona ta nie rozciąga
5
się na wynagrodzenie radcy prawnego z tytułu kosztów zastępstwa sądowego.
W kwestii odpraw z Porozumienia związków zawodowych i zarządu Rafinerii
G. SA w sprawie gwarancji pracowniczych Sąd Okręgowy uznał, że po pierwsze,
powódka skutecznie zrzekła się ich w porozumieniu z dnia 29 kwietnia 2003 r. (nie
korzystały one z ochrony przewidzianej w art. 84 k.p.). Po drugie, żądanie tych
świadczeń nie było uzasadnione w świetle dokonanych ustaleń, z których wynikało,
że stanowisko radcy prawnego zajmowane przez powódkę nie było przewidziane do
likwidacji a powódka mogła kontynuować zatrudnienie w ramach stosunku pracy na
tym samym stanowisku tylko w innej jednostce organizacyjnej pozwanej. Za przyję-
ciem stanowiska prezentowanego przez powódkę w tej kwestii nie przemawiało na-
zwanie świadczenia wypłaconego na podstawie porozumienia z dnia 29 kwietnia
2003 r. odprawą, ani też faktyczna likwidacja stanowiska pracy po rozwiązaniu sto-
sunku pracy z powódką.
Powódka zaskarżyła ten wyrok w całości apelacją, zarzucając mu naruszenie
prawa materialnego: art. 123 § 1 pkt 1 k.c., przez przyjęcie, że wniosek o wezwanie
do próby ugodowej bez określenia konkretnej kwoty roszczenia i bez wskazania ter-
minu jego wymagalności nie przerywa biegu przedawnienia tego roszczenia, art. 58 §
3 i art. 72 § 1 k.c., przez przyjęcie, że porozumienie zawarte przez strony w dniu 29
kwietnia 2003 r. może być uznane za skuteczne w całości pomimo nieważności nie-
których jego postanowień, art. 84 k.p., przez ustalenie, że prawo do odprawy wyra-
żającej się określoną liczbą wynagrodzeń pracownika oraz prawo do dodatkowego
wynagrodzenia radcy prawnego nie podlegają ochronie przewidzianej w tym przepi-
sie, a także sprzeczność istotnych ustaleń z treścią zebranego w sprawie materiału,
przez błędne ustalenie, że rozwiązanie stosunku pracy z powódką nie nastąpiło w
związku z koniecznością likwidacji jej stanowiska, że wynagrodzenie wypłacane po-
wódce w okresie objętym pozwem nie było zaniżone w stosunku do należnego, że w
§ 4 porozumienia stron z dnia 29 kwietnia 2003 r. zawarte są ich oświadczenia woli,
a nie oświadczenia wiedzy, że powódka zawierając porozumienie w sprawie rozwią-
zania umowy o pracę nie pozostawała w przymusowym położeniu oraz że powódka
nie uchyliła się od skutków oświadczenia woli złożonego pod wpływem groźby, jak
również niewyjaśnienie wszystkich okoliczności faktycznych istotnych dla rozstrzy-
gnięcia sprawy, w szczególności nieustalenie, na jakiej podstawie pozwany zobowią-
zał się wypłacić powódce odprawę przewidzianą w § 3 porozumienia z dnia 29 kwiet-
nia 2003 r.
6
W konsekwencji powódka wniosła o uchylenie w całości zaskarżonego wyroku
i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania, ewen-
tualnie o zmianę tego wyroku przez uwzględnienie żądania pozwu w całości.
Sąd Apelacyjny w Gdańsku wyrokiem z dnia 25 sierpnia 2010 r. oddalił apela-
cję. Uzasadniając swoje stanowisko, Sąd drugiej instancji wskazał, że z materiału
dowodowego wynika, że rozwiązanie stosunku pracy z powódką nie nastąpiło w
związku z koniecznością likwidacji jej stanowiska pracy, ale w związku z działaniami
powódki. Z powódką, podobnie jak z innymi radcami prawnymi, przeprowadzono
rozmowę, proponując jej dalsze zatrudnienie albo założenie własnej kancelarii - do
wyboru według pracownika - co jednoznacznie dowodzi braku zamiaru likwidacji jej
stanowiska pracy. Podkreślił także, że Sąd pierwszej instancji trafnie ustalił, że wy-
płacone jej wynagrodzenie nie było zaniżone. Stwierdził, że Sąd Okręgowy przepro-
wadził stosowne postępowanie dowodowe, a w swych ustaleniach i wnioskach nie
wykroczył poza ramy swobodnej oceny wiarygodności i mocy dowodów wynikające z
przepisu art. 233 k.p.c., nie popełnił też uchybień w zakresie zarówno ustalonych
faktów, jak też ich kwalifikacji prawnej uzasadniających ingerencję w treść zaskarżo-
nego orzeczenia. W konsekwencji Sąd odwoławczy, oceniając jako prawidłowe
ustalenia faktyczne i rozważania prawne dokonane przez Sąd pierwszej instancji
uznał je za własne.
Odnosząc się do zarzutów naruszenia prawa materialnego, Sąd drugiej in-
stancji wskazał, że podziela w pełni przytoczone przez Sąd Okręgowy poglądy Sądu
Najwyższego dotyczące przerwania biegu przedawnienia w związku ze złożeniem
wniosku o zawezwanie do próby ugodowej. Stwierdził, że wzywając do próby ugo-
dowego załatwienia sprawy wnioskodawca nie może poprzestać tylko na ogólnym
kwotowym przedstawieniu swojego żądania, w sytuacji gdy na jego wierzytelność
składają się roszczenia pochodzące z różnych stosunków prawnych, o zróżnicowanej
wysokości oraz różnych terminach wymagalności.
Ponadto Sąd Apelacyjny uznał, że porozumienie zawarte przez strony w dniu
29 kwietnia 2003 r. należy uznać za ważne, powódka w toku postępowania pojed-
nawczego, jak i w całym postępowaniu pierwszoinstancyjnym, nie sformułowała za-
rzutu jego nieważności w związku z wadami oświadczenia woli, nie uchyliła się rów-
nież w sposób wyraźny od jego skutków (art. 88 k.c.). Powódka nie wykazała poza
tym istnienia przesłanek niepozwalających na zastosowanie art. 58 § 3 k.c.
Analizując zarzut naruszenia art. 84 k.p. i nawiązując do orzecznictwa Sądu
7
Najwyższego, Sąd drugiej instancji wskazał, że wynagrodzenie z tytułu kosztów za-
stępstwa procesowego przysługuje radcy prawnemu obok wynagrodzenia za pracę i
dlatego nie korzysta ono z ochrony przewidzianej w art. 84 k.p.
Powódka zaskarżyła ten wyrok skargą kasacyjną w całości, wnosząc o jego
uchylenie w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi drugiej
instancji.
Zaskarżonemu wyrokowi zarzucono naruszenie prawa procesowego: art. 378
§ 1 k.p.c. i art. 365 k.p., „przez rozpoznanie zarzutów apelacji bez rozpoznania ich”
oraz naruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 295 § 1 pkt 1 k.p.,
przez przyjęcie, że wniosek o zawezwanie do próby ugodowej bez określenia kon-
kretnej kwoty roszczenia i bez wskazania terminu jego wymagalności nie przerywa
biegu tego roszczenia, błędną wykładnię art. 58 § 3 w związku z art. 72 § 1 k.c.,
przez przyjęcie, że porozumienie zawarte przez strony w dniu 29 kwietnia 2003 r. jest
skuteczne w całości pomimo nieważności niektórych jego postanowień, błędną wy-
kładnię art. 84 k.p., przez uznanie, że świadczenie mające swe źródło w porozumie-
niu zbiorowym, w rozumieniu art. 9 § 1 k.p., nie podlega ochronie przewidzianej dla
wynagrodzenia za pracę, błędną wykładnię art. 2419
§ 1 k.p., przez uznanie, że za-
stąpienie stanowiska głównego specjalisty, przewidzianego w Załączniku do Układu
Zbiorowego Pracy, stanowiskiem szefa biura, z pominięciem wymagań określonych
w tym przepisie, mogło być skuteczne względem powódki.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną pozwany wniósł o jej oddalenie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna w części zasługuje na uwzględnienie. Jej przedmiotem są
następujące roszczenia powódki: 1) odprawy (ich wyrównanie ponad kwotę wynika-
jącą z porozumienia stron z dnia 29 kwietnia 2003 r.) na podstawie § 5 i 6 Porozu-
mienia związków zawodowych i zarządu Rafinerii G. SA w sprawie gwarancji pra-
cowniczych, 2) wyrównanie wynagrodzenia i jego pochodnych do wysokości wynika-
jącej z 20 grupy zaszeregowania, 3) wynagrodzenie z tytułu kosztów zastępstwa są-
dowego.
Skarżąca, formułując w zakresie roszczeń o odprawy zarzut naruszenia art.
378 § 1 k.p.c., podnosi, że pominięte zostały argumenty apelacji, które, jej zdaniem,
przemawiają za ustaleniem, że zamiarem pracodawcy była likwidacja jej stanowiska
8
pracy, w tym zeznania powódki oraz okoliczności, z których wynika, że na wyraźną i
jednoznaczną ofertę powódki rozwiązania stosunku pracy w związku z zamierzoną
likwidacją jej stanowiska pracy pozwany nie zaprzeczył, że zamierza jej stanowisko
zlikwidować, wypłacenie jej świadczenia nazwanego odprawą, a także faktyczne zli-
kwidowanie stanowiska powódki. Ujęte zostały one w apelacji w ramach zarzutu na-
ruszenia art. 233 § 1 k.p.c., który to zarzut został rozpoznany przez Sąd drugiej in-
stancji i uznany za nieuzasadniony. Sąd pierwszej instancji ocenił dowody, w tym
także te, z których miałoby wynikać, że pracodawca zamierzał zlikwidować stanowi-
sko pracy powódki (podkreślane potem w apelacji), uzasadniając swoje stanowisko
szczegółowym odniesieniem się do zgromadzonego materiału dowodowego i wska-
zując, którym dowodom dał wiarę, a którym nie i dlaczego. Sąd drugiej instancji
ocenę tę podzielił; nie miał więc obowiązku szczegółowego odnoszenia się do argu-
mentacji apelacji dla odparcia twierdzeń wskazujących na korzystne dla strony po-
wodowej dowody. Tym samym - wbrew stanowisku skarżącej - Sąd drugiej instancji
uczynił zadość swojemu obowiązkowi wzięcia pod uwagę, rozważenia i oceny
wszystkich podniesionych w apelacji zarzutów i wniosków w omawianej kwestii. Zaa-
probowanie przez Sąd drugiej instancji oceny dowodów przeprowadzonej przez Sąd
pierwszej instancji, jako niewykraczającej poza ramy wyznaczone przepisem art. 233
§ 1 k.p.c., nie wymaga polemiki z argumentacją strony apelującej przedstawiającą
własną ocenę dowodów. W konsekwencji, stosownie do art. 39813
§ 2 k.p.c. (w po-
stępowaniu kasacyjnym nie jest dopuszczalne powołanie nowych faktów i dowodów,
a Sąd Najwyższy jest związany ustaleniami faktycznymi stanowiącymi podstawę za-
skarżonego orzeczenia), wiążące jest w niniejszej sprawie ustalenie Sądu drugiej
instancji, przejęte od Sądu pierwszej instancji, że rozwiązanie stosunku pracy z po-
wódką nie nastąpiło w związku z koniecznością likwidacji jej stanowiska pracy, a
wręcz przeciwnie - w związku z jej działaniami - oraz że pracodawca zaproponował
powódce - wedle jej wyboru - dalsze zatrudnienie na stanowisku radcy prawnego lub
założenie własnej kancelarii. W związku z powyższym stanowisko Sądu drugiej in-
stancji, wedle którego powódka nie nabyła prawa do odpraw na podstawie § 5 i 6
Porozumienia związków zawodowych i zarządu Rafinerii G. SA w sprawie gwarancji
pracowniczych, uzależniających prawo do tych odpraw od rozwiązania stosunku
pracy „w przypadku konieczności likwidacji stanowiska pracy”, uznać należy za
trafne. Powódce zaproponowano bowiem dalsze zatrudnienie na stanowisku radcy
prawnego (w ramach stosunku pracy) w innej jednostce organizacyjnej Rafinerii na
9
tych samych warunkach. Przesądza to o zasadności oddalenia powództwa w tym
zakresie. W takim zaś przypadku zarzut naruszenia art. 84 k.p., poprzez uznanie, że
powyższe odprawy, mające swe źródło w porozumieniu zbiorowym (art. 9 § 1 k.p.),
nie podlegają ochronie przewidzianej w tym przepisie, traci na znaczeniu. Brak prawa
do odpraw czyni zbędnym rozważanie, czy powódka mogła się skutecznie zrzec tych
świadczeń.
Jeśli zaś chodzi o roszczenie o wyrównanie wynagrodzenia (i jego pochod-
nych) według 20 grupy zaszeregowania (na stanowisku głównego specjalisty), to bio-
rąc pod uwagę podniesione zarzuty, w pierwszej kolejności rozważenia wymagają
następujące kwestie: 1) czy nastąpiło przerwanie biegu przedawnienia tych roszczeń
za okres od 1 maja 2000 r. do 27 lutego 2003 r. 2) czy zarzucane uchybienia prawu
procesowemu miały wpływ na wynik sprawy, tzn. czy nierozważone przez Sąd dru-
giej instancji zarzuty apelacyjne, że powódka nabyła prawo do wynagrodzenia wedle
20 grupy zaszeregowania wcześniej (przed lutym 2003 r.) i zachowałaby do niego
prawo w dalszym okresie zatrudnienia, miały istotne znaczenia dla prawidłowego
zastosowania art. 224
§ 1 ustawy o radcach prawnych w odniesieniu do okresu po 27
lutego 2003 r.
Stosownie do art. 295 § 1 pkt 1 k.p., bieg przedawnienia przerywa się przez
każdą czynność przed właściwym organem powołanym do rozstrzygania sporów lub
egzekwowania roszczeń przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub usta-
lenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia. Z podstawy faktycznej za-
skarżonego wyroku wynika, że powódka w dniu 31 maja 2003 r., na podstawie art.
185 § 1 k.p.c., zawezwała pozwaną do próby ugodowej w sprawie „zapłaty na jej
rzecz różnicy między wypłaconym a należnym wynagrodzeniem za pracę, tj. wyna-
grodzeniem przewidzianym dla stanowiska głównego specjalisty według 20 kategorii
zaszeregowania obowiązującego w Rafinerii G. SA Zakładowego Układu Zbiorowego
Pracy wraz ze wszystkimi należnościami pochodnymi (wysługa lat, nagroda z zysku,
nagroda jubileuszowa) za okres od maja 2000 r. do maja 2003 r. wraz z ustawowymi
odsetkami zwłoki liczonymi od dnia wymagalności, tj. dnia wypłaty w poszczególnych
miesiącach i okresach zaniżonego wynagrodzenia do dnia zapłaty”. Sąd Apelacyjny
przyjął, że tak sformułowane wezwanie do podjęcia próby ugodowej jest niewystar-
czające, aby uznać, że doszło do przerwania biegu przedawnienia roszczeń docho-
dzonych przez powódkę w niniejszym postępowaniu. Zgodzić się należy z poglądami
wyrażonymi przez Sąd Najwyższy w wyrokach z dnia 25 listopada 2009 r., II CSK
10
259/09 (LEX nr 551105) oraz z dnia 10 sierpnia 2006 r., V CSK 238/06 (LEX nr
358793), że zwięzłe oznaczenie sprawy, o którym mowa w art. 185 § 1 k.p.c., nie
zwalnia wnioskodawcy od ścisłego sprecyzowania jego żądania, aby było wiadomo,
jakie roszczenia, w jakiej wysokości i kiedy wymagalne są objęte wnioskiem. W oce-
nie Sądu Najwyższego, w taki właśnie sposób zostało sprecyzowanie żądanie w za-
wezwaniu do próby ugodowej. Strona pozwana nie mogła mieć wątpliwości, jakie
roszczenia, w jakiej wysokości i kiedy wymagalne są objęte wnioskiem. Wniosek miał
klarowną treść, chodziło o wyrównanie wynagrodzenia za pracę i jego pochodnych w
zakreślonym przedziale czasowym i w ściśle oznaczony sposób (wedle 20 kategorii
zaszeregowania). W posiadaniu pozwanej znajdowała się dokumentacja płacowa, z
której wynikały wypłacone kwoty wynagrodzenia i jego pochodnych, znany był termin
ich wypłaty. W konsekwencji, pozostawało jedynie proste wyliczenie matematyczne
poszczególnych, miesięcznych wynagrodzeń (wraz z wysługą lat) oraz nagród z zy-
sku i nagrody jubileuszowej i odjęcie wypłaconych należności od tak wyliczonych
kwot. Stąd też błędnie przyjęto w zaskarżonym wyroku, że roszczenie o wyrównanie
wynagrodzenia i jego pochodnych za okres od maja 2000 r. do 28 lutego 2003 r. ule-
gło przedawnieniu i w konsekwencji niezasadnie uchylono się zbadania materialno-
prawnej podstawy żądania w tym zakresie. Zgodnie z art. 224
ust. 1 ustawy o rad-
cach prawnych, „radca prawny wykonujący zawód na podstawie stosunku pracy ma
prawo do wynagrodzenia i innych świadczeń określonych w układzie zbiorowym
pracy lub w przepisach o wynagradzaniu pracowników, obowiązujących w jednostce
organizacyjnej zatrudniającej radcę prawnego. Wynagrodzenie to nie może być niż-
sze od wynagrodzenia przewidzianego dla stanowiska pracy głównego specjalisty lub
innego równorzędnego stanowiska pracy. Jeżeli prawo do dodatków uzależnione jest
od wymogu kierowania zespołem pracowników, wymogu tego nie stosuje się do
radcy prawnego”. W orzecznictwie Sądu Najwyższego utrwalony jest pogląd, że na
podstawie tego przepisu można żądać wyrównania wynagrodzenia radcy prawnego
do najniższej stawki wynagrodzenia głównego specjalisty przewidzianego w przepi-
sach prawa pracy, a nie do wynagrodzenia rzeczywiście wypłacanego pracownikom
na tym stanowisku. Określenie „wynagrodzenie przewidziane” w zdaniu drugim cyto-
wanego unormowania oznacza zasadniczo wynagrodzenie uregulowane w obowią-
zujących w zakładzie pracy przepisach płacowych ustalających wynagrodzenie na
stanowisku głównego specjalisty lub innym równorzędnym stanowisku pracy. Odej-
ście od tej zasady jest dopuszczalne wyjątkowo w przypadku, gdy w zakładzie pracy
11
nie obowiązują przepisy płacowe zawierające tabele zaszeregowania pracowników
oraz tabele ich wynagradzania, a ustalenie wynagrodzenia dla stanowiska głównego
specjalisty lub innego równorzędnego stanowiska pracy następuje na podstawie
indywidualnej decyzji pracodawcy. W takiej sytuacji wyrażenie „przewidziane wyna-
grodzenie” należy odnosić do wynagrodzenia przyznanego głównemu specjaliście w
umowie o pracę. To samo dotyczy przypadku, gdy sposób uregulowania stawek wy-
nagrodzenia w regulaminie wynagradzania jest równoznaczny z sytuacją, w której
„przepisy o wynagradzaniu pracowników nie zawierają tabel zaszeregowania pra-
cowników oraz tabel ich wynagradzania” (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 21
maja 1999 r., I PKN 74/99, OSNAPiUS 2000 nr 15, poz. 584; z dnia z 18 maja 2006
r., III PK 22/06, OSNP 2007 nr 9-10, poz. 132; z dnia 10 stycznia 2003 r., I PK 58/02,
Prokuratura i Prawo - dodatek 2004, nr 1, poz. 43; z dnia 9 stycznia 2007 r., II PK
180/06, OSNP 2008 nr 3-4, poz. 36; z dnia 13 stycznia 2009, I PK 131/08, MPP 2009
nr 8, s. 433 i nast.; z dnia 18 sierpnia 2009 r., I PK 28/09, LEX nr 52815). Obowiązu-
jący u pozwanej od dnia 1 stycznia 1993 r. Zakładowy Układ Zbiorowy Pracy, w Za-
łączniku nr 3, przewidywał dla stanowiska głównego specjalisty kategorię zaszere-
gowania 20, określając ją jako maksymalną. Ustalono zatem jedynie górną granicę
stawki, tymczasem Sąd Najwyższy niezmiennie przyjmuje, że pracownikowi nie przy-
sługuje roszczenie o wynagrodzenie wykraczające poza dolną granicę stawki („wi-
dełek”). W szczególności w uchwale z 30 grudnia 1983 r., III PZP 53/83 (OSNCP
1984 nr 8, poz. 127), Sąd Najwyższy stwierdził, że jeżeli układ zbiorowy pracy lub
unormowanie szczególne zakreśla tylko ramy, w jakich powinno zmieścić się ko-
rzystniejsze - w porównaniu z postanowieniami indywidualnej umowy o pracę - wy-
nagrodzenie radcy prawnego, radca prawny ma roszczenie o wypłacanie mu najniż-
szego, mieszczącego się w tych ramach, wynagrodzenia, chyba że uprawniony
przedstawiciel zakładu pracy ustalił wynagrodzenie wyższe. Przyjąć zatem należy, że
uregulowanie wynagrodzenia głównego specjalisty u strony pozwanej było pozorne,
a jego skutek prawny równał się brakowi unormowania. Usprawiedliwia to metodę
zastosowaną przez Sąd, a mianowicie odniesienie się do stawek wynagrodzeń za-
stosowanych w indywidualnych umowach o pracę zawartych z głównymi specjalista-
mi, z tym jednakże zastrzeżeniem, że porównywanie należało rozpocząć od maja
2000 r. Ze względu na przyjęte przedawnienie, Sąd ograniczył się do badania jedynie
okresu od lutego do maja 2003 r., co i przy takim założeniu było nieprawidłowe, gdyż
rację ma skarżąca, iż prawidłowo określona wysokość wynagrodzenia za okresy
12
„przedawnione” mogła mieć wpływ na przyszłość, bowiem we wskazanym okresie
powódka zachowywałaby prawo do wynagrodzenia należnego jej już wcześniej.
Wynagrodzenie powódki za okres od lutego do maja 2003 r. zostało meryto-
rycznie ocenione. W odniesieniu do tego zakresu skarżąca nie powołuje w podsta-
wach kasacyjnych zasadniczego przepisu prawa materialnego - art. 22 4
ust. 1
ustawy o radcach prawnych, a jedynie zwalcza, na podstawie art. 378 § 1 k.p.c., do-
konane ustalenie właściwej, należnej powódce stawki zaszeregowania. Zarzuca mia-
nowicie, że Sąd Apelacyjny nie zajął stanowiska odnośnie do zarzutu zawartego w
apelacji - „błędnego ustalenia przysługującej powódce grupy zaszeregowania” i nie
rozważył, że „powódka była zatrudniona u pozwanego na długo przed 2002 r. i już
wówczas miała ona prawo do zaszeregowania odpowiadającego stanowisku głów-
nego specjalisty” oraz że „w okresie poprzedzającym wprowadzenie stanowiska
szefa biura pracownicy zatrudnieni na stanowisku głównego specjalisty zaszerego-
wani byli według 19 i 20 grupy” i po wprowadzeniu stanowiska szefa biura zachowali
dotychczasowe zaszeregowanie płacowe, co powinno dotyczyć również powódki. W
doktrynie i orzecznictwie przeważa stanowisko zakładające konieczność wzięcia pod
rozwagę w postępowaniu apelacyjnym wszelkich nieprawidłowości mogących uza-
sadniać apelację nawet, jeżeli nie były podniesione przez skarżącego, (zob. np. po-
stanowienie Sądu Najwyższego z dnia 4 października 2002 r., III CZP 62/02, OSNC
2004, nr 1, poz. 7; wyrok Sądu Najwyższego z 2 października 2009 r., II PK 97/09).
Wynikający z art. 378 § 1 k.p.c. obowiązek rozpoznania sprawy w granicach apelacji
rozumiany jest zatem nie tylko jako zakaz wykraczania przez sąd drugiej instancji
poza te granice (uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 31
stycznia 2008 r., III CZP 49/07, OSNC 2008 Nr 6, poz. 55, Monitor Prawniczy 2008 nr
22, s. 37, z uwagami M. Kowalczuk, Palestra 2009 nr 1, s. 270, z glosą G. Rząsy i A.
Urbańskiego), ale także jako nakaz rozważenia wszystkich podniesionych w apelacji
zarzutów i wniosków (wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 15 listopada 2002 r., V CKN
1348/00, LEX Nr 77047; z dnia 21 sierpnia 2003 r., III CKN 392/01, OSNC 2004 Nr
10, poz. 161; z dnia 27 stycznia 2004 r., I PK 219/03, OSNP 2004 nr 23, poz. 404; z
dnia 23 lutego 2006 r., II CSK 132/05, LEX Nr 189904; z dnia 13 stycznia 2006 r., III
CSK 5/05, LEX Nr 191157 oraz postanowienie z dnia 17 stycznia 2007 r., II CSK
321/06, LEX Nr 428715). W rozpoznawanej sprawie nie było wystarczające podzie-
lenie przez Sąd drugiej instancji ustaleń faktycznych Sądu pierwszej instancji i ich
13
oceny prawnej. Obowiązkiem Sądu drugiej instancji było bowiem rozważenie przed-
stawionych wyżej zarzutów apelacji i właściwa ich ocena prawna.
Jeśli zaś chodzi o zarzut naruszenia art. 2419
§ 1 k.p., to przepis ten nie ma
zastosowania w niniejszej sprawie. Postanowienia Układu Zbiorowego Pracy (w tym
wypadku Załącznik nr 3) określały nie, jak twierdzi skarżąca, „stanowisko głównego
specjalisty”, lecz wynagrodzenie przysługujące na tym stanowisku. Z tego względu
likwidacja stanowiska głównego specjalisty i utworzenie w jego miejsce innego sta-
nowiska pracy (szefa biura) nie wymagała zmian Układu w drodze protokołów dodat-
kowych. Jedynie w konsekwencji tych zmian istniała konieczność zaktualizowania w
tym trybie postanowień Układu i dokonania regulacji zasad wynagradzania w odnie-
sieniu do nowo utworzonego stanowiska pracy. Jednakże brak takiej układowej re-
gulacji zasad wynagradzania w odniesieniu do stanowiska szefa biura (równorzęd-
nego ze stanowiskiem głównego specjalisty) w aspekcie niniejszej sprawy oznacza
jedynie konieczność odniesienia się do wynagrodzenia ustalonego w umowach o
pracę pracowników zatrudnionych na tych stanowiskach.
Kolejna kwestia dotyczy wynagrodzenia z tytułu kosztów zastępstwa sądowe-
go (art. 224
ust. 2 ustawy o radcach prawnych). W tym przypadku kluczowe znacze-
nie ma to, czy zarzucane uchybienia prawu procesowemu miały wpływ na wynik
sprawy (nierozpoznanie zarzutu, że oświadczenia stron zawarte w § 4 porozumieniu
z dnia 29 kwietnia 2003 r. stanowią oświadczenia wiedzy, a nie woli) oraz skutecz-
ność zrzeczenia się tych roszczeń przez powódkę i przerwanie biegu ich przedaw-
nienia.
Zgodzić się należy ze skarżącą, że Sąd drugiej instancji uchylił się od rozpo-
znania zarzutu apelacji, w którym zarzucono Sądowi pierwszej instancji dokonanie
błędnych ustaleń co do charakteru oświadczeń woli zawartych w § 4 porozumienia z
dnia 29 kwietnia 2003 r. W tej kwestii zachowują aktualność uwagi poczynione wyżej
a dotyczące nierozważenia zarzutów apelacyjnych mających znaczenia dla prawi-
dłowego zastosowania przepisu art. 244
ust. 1 ustawy o radcach prawnych. Zrzecze-
nie się roszczenia stanowi akt oświadczenia woli, a nie wiedzy, zatem charakter tych
oświadczeń ma istotne znaczenia dla wyniku sprawy. W tym wypadku podzielenie
ustaleń Sądu pierwszej instancji, który nie dokonywał żadnych ustaleń w przedmio-
towej kwestii (powódka przed Sądem pierwszej instancji nie podnosiła tego zarzutu),
nie było wystarczające - bez odniesienia się do twierdzeń przedstawianych w apelacji
czy to przez ich merytoryczną ocenę, w której nie jest obojętny art. 230 k.p.c., czy też
14
poprzez odwołanie się do treści art. 381 k.p.c. Uzasadniony więc jest zarzut naru-
szenia art. 378 § 1 k.p.c.
Mimo że uwzględnienie powyższego zarzutu przesądza o konieczności uchy-
lenia zaskarżonego wyroku w zakresie rozstrzygnięcia o dodatkowym wynagrodzeniu
z tytułu zastępstwa sądowego, Sąd Najwyższy uznał za konieczne odniesienie się do
postawionych zarzutów naruszenia prawa materialnego. Sąd drugiej instancji przyjął
za Sądem pierwszej instancji, że powódka skutecznie w porozumieniu z dnia 29
kwietnia 2003 r. zrzekła się nieprzedawnionych roszczeń z tego tytułu, wymagalnych
od 28 lutego 1996 r., co jest kwestionowane w niniejszej skardze w oparciu o przepis
art. 58 § 3 k.c. w związku z art. 72 § 1 k.c. Stosownie do treści art. 58 § 3 k.c., jeżeli
nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w
mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień
dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana. Sąd drugiej instancji
zastosował powyższy przepis i uznał, że pozostały w mocy te postanowienia ugody,
które nie zostały dotknięte nieważnością, w tym zrzeczenie się wynagrodzenia z ty-
tułu kosztów zastępstwa sądowego. W orzecznictwie i doktrynie przyjmuje się, że
jeśli nieważnością dotknięte są essentialia negotii danej czynności prawnej, to wów-
czas cała czynność prawna jest nieważna (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26
stycznia 2006 r., V CSK 81/05, OSP 2007 nr 2, poz. 17, z glosą A. Szlęzaka, OSP
2007 nr 7, poz. 88; A. Wolter, J. Ignatowicz, K. Stefaniuk, Prawo cywilne 2001, s.
318; M. Safjan (w:) K. Pietrzykowski, Komentarz, t. I, 2008, s. 332). Gdy nieważność
dotyczy składników o charakterze accidentalia negotii zasadniczo w grę wchodzą
dwie możliwości: albo za nieważne będą uznane jedynie postanowienia sprzeczne z
ustawą i zasadami współżycia społecznego, przy utrzymaniu w mocy czynności w
pozostałym zakresie, albo za nieważną będzie uznana cała czynność. Wybór jed-
nego ze wskazanych skutków zależy od doniosłości, jaką dla podmiotów dokonują-
cych czynność prawną ma postanowienie sprzeczne z ustawą lub zasadami współ-
życia społecznego. Jeżeli z okoliczności wynika, że bez postanowień dotkniętych
nieważnością czynność prawna w ogóle nie zostałaby dokonana, wówczas cała
czynność prawna jest bezwzględnie nieważna. W przeciwnym razie czynność pozo-
staje w mocy, a nieważnością dotknięta jest tylko jej część (niektóre jej postanowie-
nia).
Orzecznictwo Sądu Najwyższego stoi na stanowisku, że umowa rozwiązująca
stosunek pracy w części obejmującej uzgodnienia stron dotyczące wzajemnych rosz-
15
czeń - już istniejących lub przyszłych - jest ugodą w rozumieniu art. 917 k.c. (por.
wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 16 października 2009 r., I PK 89/09, LEX nr
558563 i z dnia 12 maja 2004 r., I PK 603/03, OSNP 2005 nr 3, poz. 34). Stanowisko
to jest szczególnie uzasadnione w sytuacji, w której treść ugody nie dotyczy uprzed-
niego rozwiązania stosunku pracy w trybie innym niż porozumienie stron (ugoda nie
zmienia sposobu rozwiązania stosunku pracy). Zrzeczenie się roszczenia o dodat-
kowe wynagrodzenie radcy prawnego z tytułu kosztów zastępstwa sądowego zasą-
dzonych na rzecz strony przez niego zastępowanej jest jednostronną czynnością
prawną, jednakże może ono stanowić element składowy ugody. W myśl art. 917 k.c.,
przez ugodę strony czynią sobie wzajemne ustępstwa w zakresie istniejącego mię-
dzy nimi stosunku prawnego w tym celu, aby uchylić niepewność co do roszczeń wy-
nikających z tego stosunku lub zapewnić ich wykonanie albo by uchylić spór istnie-
jący lub mogący powstać. Niewątpliwie istotą ugody są wzajemne ustępstwa stron i
stanowią one essentialia negotii, bowiem kwalifikują tę czynność prawną jako ugodę i
są niezbędne dla jej powstania. Natomiast zakres tych ustępstw stanowi accidentalia
negotii ugody, bowiem jest on nieistotny dla ważności ugody, jedynie kształtuje jej
treść. Bez znaczenia jest zatem dla tej kwalifikacji to, czy treść wzajemnych ustępstw
ukształtowana została w drodze negocjacji. Przepis art. 72 § 2 k.c. określa termin
zawarcia umowy, nie decyduje natomiast o charakterze jej postanowień. W ugodzie
występuje ustawowa ekwiwalentność ustępstw stron, jednakże określenie, jakie
ustępstwa jednej strony odpowiadają ustępstwom drugiej strony zależy od woli stron.
Kompromis polega na tym, że jedna ze stron rezygnuje z całości roszczeń, zadowa-
lając się ich częścią, a druga strona w zamian za rezygnację z części roszczeń, zo-
bowiązuje się do zapłaty uzgodnionej kwoty. Inaczej rzecz ujmując, zrzeczenie się
roszczenia w określonym rozmiarze lub roszczenia określonej kategorii po jednej
stronie odpowiada zobowiązaniu zapłaty po drugiej stronie. Jeśli pewien zakres
ustępstwa jednej ze stron zostałby anulowany w wyniku stwierdzenia nieważności
czynności prawnej składającej się na ugodę, zmieniłaby się co prawda treść ugody
wynikająca z pierwotnej woli stron, lecz pozostałe w mocy postanowienia nadal two-
rzyłyby stan „wzajemnych ustępstw”, co odpowiadałoby istocie ugody. Jedna z jej
stron ostatecznie uzyskałaby w wyniku ugody mniej niż zamierzała, więc to do jej
oceny należałoby pozostawić kwestię, czy bez postanowień dotkniętych nieważno-
ścią ugoda zostałaby zawarta. Z takiego właśnie punktu widzenia oceniać należy
możliwość zastosowania art. 58 § 3 k.c., a zatem okoliczności, z których „wynika, iż
16
bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana”, leżą
w zasadzie po stronie, której ustępstwa okazały się ostatecznie większe niż wynika-
łoby to z postanowień ugody.
Jeśli zaś chodzi o kwestię przerwania biegu przedawnienia omawianego rosz-
czenia, to skarżący powołał w podstawach kasacyjnych wyłącznie przepis art. 295 §
1 k.p., chociaż w ocenie Sądów pierwszej i drugiej instancji zastosowanie miały prze-
pisy prawa cywilnego odnoszące się do przedawnienia (art. 117 - 125 k.c.). Przy
czym skarżący takiej kwalifikacji prawnej nie kontestuje, a jedynie wywodzi o prze-
rwaniu biegu przedawnienia, co wymagałoby konsekwentnie wskazania art. 123 k.c.
Sąd Najwyższy uznał jednak, że w istocie przerwa biegu terminu przedawnienia po-
winna być oceniana z punktu widzenia przepisu art. 295 § 1 k.p., ponieważ roszcze-
nie o dodatkowe wynagrodzenie radcy prawnego w wysokości nie niższej niż 65%
kosztów zastępstwa sądowego zasądzonych na rzecz strony przez niego reprezen-
towanej lub przyznanych jej w ugodzie, postępowaniu polubownym, arbitrażu zagra-
nicznym albo w postępowaniu egzekucyjnym jest roszczeniem ze stosunku pracy,
jeśli reprezentowanie pracodawcy (niebędącego państwową jednostką sfery budże-
towej) w postępowaniach sądowych wynika z obowiązków pracowniczych. Z ustaleń
zaś wynika, że do zakresu obowiązków powódki należało między innymi wykonywa-
nie całokształtu obsługi prawnej pracodawcy na podstawie ustawy o radcach praw-
nych. Jedynie w przypadku, kiedy pracodawcą radcy prawnego jest państwowa jed-
nostka sfery budżetowej, ustawodawca kwestię dodatkowego wynagrodzenia pod-
daje reżimowi prawa cywilnego, stanowiąc, że w państwowych jednostkach sfery
budżetowej wysokość i termin wypłaty wynagrodzenia określa umowa cywilnopraw-
na. O ile zatem to umowa cywilnoprawna w państwowych jednostkach sfery budże-
towej stanowi źródło roszczenia o koszty zastępstwa sądowego, o tyle nie jest tak w
przypadku pozostałych pracodawców, kiedy to przepis art. 224
ust. 2 ustawy o rad-
cach prawnych stanowi bezpośrednią podstawę zobowiązania. Sąd drugiej instancji
za Sądem pierwszej instancji nie dostrzegł tego rozróżnienia, przy czym podkreślenia
wymaga to, że wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 listopada 2008 r., I PK 70/08
(OSNP 2010 nr 5-6, poz. 65), którego argumentacja została przywołana w wyroku
Sądu Rejonowego, dotyczy kosztów zastępstwa sądowego radcy prawnego zatrud-
nionego właśnie w państwowej jednostce sfery budżetowej. Dodatkowe wynagrodze-
nie radcy prawnego zatrudnionego przez pracodawcę niebędącego państwową jed-
nostką sfery budżetowej w wysokości 65% kosztów zastępstwa sądowego zasądzo-
17
nych na rzecz strony przez niego reprezentowanej lub przyznanych jej w ugodzie,
postępowaniu polubownym, arbitrażu zagranicznym albo w postępowaniu egzeku-
cyjnym stanowi zatem wynagrodzenie za pracę świadczoną w ramach stosunku
pracy, przysługujące oprócz wynagrodzenia zasadniczego i ewentualnie innych jego
składników, którego źródłem powstania jest przepis prawa pracy zobowiązujący pra-
codawcę do wypłaty tego składnika wynagrodzenia. Samo nazwanie jednego ze
składników wynagrodzenia za pracę „wynagrodzeniem dodatkowym” nie oznacza
przecież, że przysługuje ono z innego tytułu niż praca świadczona w ramach obo-
wiązków pracowniczych. Jego charakteru nie zmienia też to, że radca prawny ponosi
ryzyko uzyskania tego wynagrodzenia, które przysługuje jedynie w przypadku ścią-
gnięcia od strony przeciwnej zasądzonych lub przyznanych kosztów. Jest to szcze-
gólnego rodzaju premia regulaminowa, której zasady wypłaty dają się zweryfikować.
Jej wypłata jest uzależniona od dwóch warunków: udziału radcy prawnego w postę-
powaniu sądowym i ściągnięcia kosztów od strony przeciwnej. Nie inaczej należy
oceniać charakter tego wynagrodzenia na podstawie uprzednio obowiązującego roz-
porządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 sierpnia 1992 r. w sprawie
dodatkowego wynagrodzenia radców prawnych (Dz. U. Nr 64, poz. 326). Sąd Naj-
wyższy w wyroku z dnia 1 lipca 1998 r., I PKN 155/98 (OSNAPiUS 1999 nr 14, poz.
463), dokonując oceny prawnej tych przepisów przyjął, że dodatkowe wynagrodzenie
z tytułu radcowskiego zastępstwa stanowi szczególnego rodzaju premię „uzyskową”,
wyrażającą się udziałem radcy prawnego w korzyściach pracodawcy, polegających
na „zrealizowaniu” przez niego zwrotu kosztów tego zastępstwa, zasądzonych przez
sąd lub przyjętych w ugodzie.
Dokonane w przepisie art. 224
§ 2 ustawy o radcach prawnych rozróżnienie
pracodawców, a co za tym idzie odmienne potraktowanie wynagrodzenia z tytułu
kosztów zastępstwa sądowego, może się wydawać niezrozumiałe. Jednakże zwrócić
należy uwagę na przepis art. 773
k.p., który wskazuje podmiot uprawniony do ustala-
nia warunków wynagradzania za pracę i przyznawania innych świadczeń związanych
z pracą dla pracowników zatrudnionych w państwowych jednostkach sfery budżeto-
wej, jeżeli nie są oni objęci układem zbiorowym pracy. Nie jest nim pracodawca lecz
minister właściwy do spraw pracy, który na wniosek właściwego ministra wydaje roz-
porządzenie w tej materii, mające charakter rozporządzenia resortowego. Brak w
tych rozporządzeniach resortowych regulacji wynagrodzenia radcy prawnego z tytułu
18
kosztów zastępstwa sądowego wymusza niejako zawarcie odrębnej umowy, która z
woli ustawodawcy jest umową cywilnoprawną.
Dla oceny zarzutu kasacyjnego - naruszenia art. 295 § 1 k.p. - przedstawione
wyżej wywody mają istotne znaczenie, bowiem roszczenia za stosunku pracy prze-
dawniają się tak, jak to stanowi przepis art. 291 § 1 k.p. Oczywiste jest, że powołany
art. 295 § 1 k.p. nie może mieć zastosowania do roszczeń już przedawnionych przed
datą zawezwania do próby ugodowej. W tej kwestii - zawezwania do próby ugodowej
- w zakresie kosztów zastępstwa sądowego, inaczej niż w przypadku roszczenia
wywodzonego z treści art. 224
ust. 1 ustawy o radcach prawnych, stanowisko Sądu
drugiej instancji uznać należy za trafne. Charakter tego roszczenia składającego się
z jednostkowych wierzytelności wymagał dla ich identyfikacji wskazania konkretnych
spraw sądowych, wysokości należnego w nich wynagrodzenia oraz terminu wyma-
galności, czego powódka nie uczyniła. Z wniosku powódki wynikała jedynie podstawa
prawna jej roszczeń, skoro wniosek ograniczył się do stwierdzenia, że sprawa doty-
czy zapłaty na jej rzecz 65% kosztów zastępstwa sądowego zasadzonych w spra-
wach, w których powódka zastępowała pozwaną oraz przyznanych na rzecz strony
pozwanej w postępowaniu egzekucyjnym i ściągniętych w całości od strony przeciw-
nej od maja 1993 r. do maja 2003 r. Przy tak sformułowanym zawezwaniu do próby
ugodowej nie sposób ustalić, o jakie konkretnie sprawy chodzi, czy wierzytelność
objęta tym wezwaniem istnieje w całości lub części oraz kiedy stały się wymagalne
poszczególne roszczenia wynikające z określonych spraw. Zawezwanie do próby
ugodowej, które nie stwarza podstaw do ustalenia wysokości roszczenia i jego wy-
magalności, nie może być traktowane jako zdarzenie powodujące przerwę biegu
przedawnienia.
Mając na uwadze powyższe Sąd Najwyższy na mocy art. 39815
§ 1 k.p.c.
uchylił zaskarżony wyrok w zakresie roszczeń dotyczących wyrównania wynagro-
dzenia i jego pochodnych według 20 grupy zaszeregowania oraz dodatkowego wy-
nagrodzenia z tytułu kosztów zastępstwa sądowego, a także w zakresie kosztów po-
stępowania apelacyjnego, które powinny być obliczone z uwzględnieniem ostatecz-
nego wyniku sprawy, oddalając na podstawie art. 39814
skargę kasacyjną w zakresie
dotyczącym odpraw. O kosztach postępowania kasacyjnego rozstrzygnięto po myśli
art. 108 § 2 k.p.c. w związku z art. 39821
k.p.c.
========================================