Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III SO 4/12
POSTANOWIENIE
Dnia 11 kwietnia 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Halina Kiryło
w sprawie z odwołania B. Ś.
od decyzji Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 27 października 2011
r.
w sprawie wygaśnięcia mandatu posła,
na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw
Publicznych w dniu 11 kwietnia 2012 r.,
na skutek skargi kasacyjnej odwołującego się od postanowienia Sądu Najwyższego
- Izby Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych
z dnia 9 listopada 2011 r., sygn. akt III SW 168/11,
odrzuca skargę kasacyjną.
UZASADNIENIE
Sąd Najwyższy postanowieniem z dnia 9 listopada 2011 r. nie uwzględnił
odwołania B. Ś. od postanowienia Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z
dnia 27 października 2011 r. w sprawie wygaśnięcia mandatu posła.
Powyższe postanowienie zostało zaskarżone skargą kasacyjną B. Ś. Skargę
oparto na podstawie naruszenia prawa materialnego, poprzez błędną wykładnię: 1/
art. 103 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej i uznanie, że prokurator
Prokuratury /…/ w stanie spoczynku jest prokuratorem w rozumieniu wskazanego
przepisu w szczególności w świetle ustawy o prokuraturze i innych ustaw
dotyczących prokuratorów w polskim porządku prawnym; 2/ art. 247 § 3 w związku
z art. 247 § 1 pkt 5 Kodeksu wyborczego i uznanie, że wskazany przepis znajduje
2
zastosowanie do prokuratora w stanie spoczynku B. Ś., podczas gdy wnikliwa
analiza przepisów prawa i ustalonego stanu fatycznego prowadzi do wniosku, iż
skarżący nie miał obowiązku zrzeczenia się statusu prokuratora Prokuratury /…/ w
stanie spoczynku oraz nie został pozbawiony prawomocnie mandatu przez
Trybunał Stanu; 3/ art. 65a ustawy o prokuraturze i uznanie, że wybrany w wolnych
i równych wyborach na posła RP prokurator Prokuratury /…/w stanie spoczynku
musi zrzec się swojego stanowiska i powiadomić o fakcie wyboru Prokuratora
Generalnego, który może zgłosić sprzeciw i uniemożliwić wykonywanie mandatu,
podczas gdy w sposób oczywisty wskazane kwestie zostały zastrzeżone przez
ustawę dla osób zajmujących stanowisko prokuratora (czynnego zawodowo); 4/ art.
44 ust. 3 ustawy o prokuraturze w związku z art. 65a ustawy o prokuraturze i
uznanie, że wykonywanie mandatu poselskiego przez prokuratora w stanie
spoczynku stanowiłoby naruszenie zakazu brania udziału w działalności politycznej,
podczas gdy wykonywanie mandatu posła na Sejm nie oznacza prowadzenia takiej
działalności, a tylko dopuszczalną zarówno dla sędziów jak i prokuratorów
działalność publiczną; 5/ art. 3 Protokołu nr 1 do europejskiej Konwencji o ochronie
praw człowieka i podstawowych wolności (prawo do wolnych wyborów) w związku z
art. 14 tejże Konwencji (zakaz dyskryminacji), przez ich nieuwzględnienie w
wykładni i stosowaniu wymienionych wyżej przepisów Konstytucji i ustaw
Rzeczypospolitej Polskiej na niekorzyść B, Ś. i w konsekwencji zróżnicowanie jego
statusu w porównaniu do praw każdego obywatela RP oraz w porównaniu do
prokuratora (czynnego zawodowo), który na podstawie art. 65a ustawy o
prokuraturze może, w przeciwieństwie do prokuratora Prokuratury /…/, po
zrzeczeniu się swojego stanowiska w ciągu 9 lat wrócić do służby po upływie
okresu sprawowania mandatu poselskiego; a także na podstawie naruszenia
przepisów postępowania mających istotny wpływ na treść postanowienia, tj.: 1/ art.
249 § 1 Kodeksu wyborczego przez błędne uznanie, że Marszałek Sejmu mógł na
jego podstawie wydać kwestionowane w odwołaniu postanowienie w stosunku do
B. Ś., skoro w danym stanie faktycznym nie są spełnione konstytucyjne i ustawowe
przesłanki wygaśnięcia mandatu poselskiego; 2/ art. 328 § 2 k.p.c. w związku z art.
13 § 2 k.p.c. oraz art. 517 k.p.c., poprzez nieodniesienie się w uzasadnieniu
zaskarżonego postanowienia do części przestawionych zarzutów odwoławczych, w
3
szczególności w zakresie nieuznawania przez akt prawny o charakterze
ustrojowym - ustawę o prokuraturze, statusu prokuratora Prokuratury /…/w stanie
spoczynku za prokuratora (powszechnych, wojskowych lub IPN -owskich jednostek
organizacyjnych), oraz nierówności wobec prawa w zakresie zrzeczenia się statusu
prokuratora Prokuratury /…/ w stanie spoczynku i niemożności powrotu do niego po
okresie sprawowania mandatu a możliwości powrotu na stanowisko prokuratora w
ciągu 9 lat od zrzeczenia się stanowiska i nieuzasadnienie swojego stanowiska w
tym zakresie a także niewyjaśnienie w podstawach prawnych orzeczenia, dlaczego
wszelkie zapisy Konstytucji oraz ustaw, w tym art. 5 Kodeksu cywilnego, Sąd
Najwyższy zinterpretował na niekorzyść obywatela o statusie prokuratora
Prokuratury /…/ w stanie spoczynku legalnie wybranego w wyborach
parlamentarnych; 3/ art. 514 k.p.c., poprzez nierozpoznanie niniejszej sprawy na
rozprawie oraz niewysłuchanie B. Ś., pomimo jej wagi i stopnia skomplikowania
oraz wniosku skarżącego w tym zakresie, złożonego w pisemnym odwołaniu.
Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy
Sądowi Najwyższemu do ponownego rozpoznania oraz o rozpoznanie sprawy na
rozprawie.
Jako okoliczność uzasadniającą przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania
wskazano jej oczywistą zasadność oraz występowanie w sprawie istotnego
zagadnienia prawnego.
Za dopuszczalnością przedmiotowej skargi kasacyjnej przemawia, zdaniem
skarżącego, treść art. 250 § 2 Kodeksu wyborczego, który w kwestii trybu
rozpoznawania spraw z odwołań od postanowień Marszałka Sejmu o wygaśnięciu
mandatu posła odsyła do przepisów Kodeksu postępowania cywilnego o
postępowaniu nieprocesowym. W konsekwencji tego, wydane w tym trybie
postanowienie Sądu Najwyższego jest orzeczeniem sądu odwoławczego,
działającego jako sąd drugiej instancji, podlegającym zaskarżeniu w drodze
wniesienia skargi kasacyjnej z mocy art. 398¹ k.p.c. w związku z art. 519¹ § 1 k.p.c.
Jeśli wolą ustawodawcy byłaby niezaskarżalność tychże postanowień, dałby temu
wyraz w odpowiedniej regulacji Kodeksu wyborczego, jak uczynił to w odniesieniu
do innych orzeczeń Sądu Najwyższego wydawanych w ramach procedury
wyborczej. Do takiej konkluzji prowadzi również analiza unormowań art. 77 i art. 78
4
Konstytucji RP, statuujących zasadę drogi sądowej i zaskarżalności orzeczeń
sądowych, z możliwością ograniczenia tej zasady tylko przepisami aktów prawnych
rangi ustawy. Nakaz dwuinstancyjności postępowania w sprawach uregulowanych
w art. 250 § 2 Kodeksu wyborczego wynika także z przepisu art. 176 ust. 1
Konstytucji RP. Prawu do wniesienia skargi kasacyjnej od postanowień wydanych
na podstawie art. 250 § 2 Kodeksu wyborczego nie stoi też na przeszkodzie fakt
braku określenia w Kodeksie wyborczym składu sędziowskiego, w jakim powinno
nastąpić rozpoznanie tego środka zaskarżenia. Może to być inny skład niż ten,
który rozpoznawał odwołanie od postanowienia Marszałka Sejmu. Sam Kodeks
wyborczy przewiduje zresztą quasi instancję sądową w art. 244, ustanawiającym
kontrolę orzeczeń Sądu Najwyższego wydawanych w toku procedury wyborczej z
zastosowaniem trybu postępowania nieprocesowego i podejmowania na tej
podstawie przez cały skład Izby Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw
Publicznych uchwały w sprawie ważności wyborów do Sejmu i Senatu RP.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Analizę problemu dopuszczalności przedmiotowego środka zaskarżenia
rozpocząć wypada od przytoczenia treści przepisów art. 250 § 1zdanie drugie i § 2
zadnie pierwsze ustawy z dnia 5 stycznia 2011 r. - Kodeks wyborczy (Dz.U. Nr 21,
poz. 112), w myśl których od postanowień Marszałka Sejmu o wygaśnięciu
mandatu posła, posłowi przysługuje prawo odwołania do Sądu Najwyższego w
terminie 3 dni od dnia doręczenia postanowienia, zaś Sąd Najwyższy – Izba Pracy,
Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych rozpatruje to odwołanie i orzeka w
sprawie w terminie 7 dni w postępowaniu nieprocesowym. Przepisy tego artykułu
nie statuują żadnego trybu zaskarżenia orzeczeń Sądu Najwyższego wydanych w
tej kategorii spraw ani go jednoznacznie nie wyłączają. Jedyne zawarte w nich
odesłanie do Kodeksu postępowania cywilnego dotyczy nieprocesowego trybu
rozpatrywania i rozstrzygania o odwołaniu posła od postanowienia Marszałka
Sejmu. Z odesłania tego nie wynika jednak możliwość zaskarżenia postanowienia
Sądu Najwyższego w drodze wniesienia skargi kasacyjnej stosownie do art. 398¹
k.p.c. w związku z art. 519¹ § 1 k.p.c.
5
Warto zauważyć, że Kodeks postępowania cywilnego ustanawia jednolity
system zaskarżania orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych, opierający się na
zasadzie dwuinstancyjności. Przeciwko prawomocnym orzeczeniom sądów drugiej
instancji może być nadto skierowana do Sądu Najwyższego skarga kasacyjna (art.
3981
§ 1 k.p.c.), albo zażalenie (art. 3941
§ 1 i § 2 k.p.c.), które to środki
zaskarżenia mają nadzwyczajny charakter. Dopuszczalność poszczególnych
środków odwoławczych lub innych środków zaskarżenia jest zatem wyczerpująco
uregulowana w przepisach Kodeksu postępowania cywilnego. Ich wniesienie jest
możliwe tylko wówczas, gdy akt ten dopuszcza oznaczony środek odwoławczy lub
inny środek zaskarżenia. Kwestię dopuszczalności wnoszenia do Sądu
Najwyższego skargi kasacyjnej normuje art. 398¹ § 1 k.p.c., łączący ten środek
zaskarżenia z prawomocnymi wyrokami oraz postanowieniami w przedmiocie
odrzucenia pozwu albo umorzenia postępowania kończącymi postępowanie w
sprawie, wydanymi przez sąd drugiej instancji (z wyłączeniem spraw wskazanych w
art. 398² k.p.c.) oraz art. 519¹ § 1 k.p.c., stanowiący, iż od wydanego przez sąd
drugiej instancji w postępowaniu nieprocesowym postanowienia co do istoty sprawy
oraz od postanowienia w przedmiocie odrzucenia wniosku i umorzenia
postępowania kończących postępowanie w sprawie - w sprawach z zakresu prawa
osobowego, rzeczowego i spadkowego - przysługuje skarga kasacyjna do Sądu
Najwyższego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Ten ostatni przepis
ogranicza zatem dopuszczalność zaskarżenia skargą kasacją prawomocnych
postanowień sądu drugiej instancji do określonych w nim spraw rozpoznawanych w
trybie nieprocesowym i to przy zastrzeżeniu możliwości innego uregulowania tej
kwestii w przepisach szczególnych. Powołane przepisy wykładane są przez
judykaturę w sposób restrykcyjny. Podkreśla się, że przepisy Kodeksu
postępowania cywilnego nie przewidują możliwości wniesienia jakiegokolwiek
środka odwoławczego od orzeczenia Sądu Najwyższego, skoro nie orzeka on jako
sąd drugiej instancji. W każdym wszak systemie sądownictwa istnieje najwyższa
instancja sądowa, której orzeczenia nie podlegają dalszemu zaskarżeniu (por.
postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 12 października 2007 r., IV CZ 28/07,
OSNC 2008 nr 2, poz. 29; z dnia 14 grudnia 2007 r., III CZ 61/07, Biul. SN 2008 nr
4, poz. 12; z dnia 15 lipca 2008 r., III UZ 3/08, LEX nr 497695; z dnia 7
6
października 2009 r., III UZ 3/09, LEX nr 560877 ; z dnia 20 stycznia 2010 r., II PZ
29/09, LEX nr 577837 i z dnia 21 września 2010r., III PO 4/11, LEX nr 667492).
Trzeba nadmienić, że zakres unormowania Kodeksu postępowania
cywilnego określony został w jego art.1. Z treści powołanego przepisu
jednoznacznie wynika, iż Kodeks postępowania cywilnego reguluje postępowanie
sądowe w wymienionych w nim kategoriach spraw cywilnych, obejmujących sprawy
ze stosunków z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa
pracy, jak również sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych oraz w innych
sprawach, do których przepisy tego aktu stosuje się z mocy ustaw szczególnych.
Sprawy z zakresu prawa publicznego (do jakich należy zaliczyć sprawy dotyczące
wyborów do organów władzy, jak Sejm i Senat RP) zasadniczo są normowane
przepisami aktów prawnych zaliczanych do tej gałęzi prawa, a przepisu Kodeksu
postępowania cywilnego mają do nich zastosowanie tylko z mocy wyraźnego
odesłania zawartego w tych aktach. Jak trafnie zauważył Sąd Najwyższy w
uzasadnieniu postanowienia z dnia 17 lutego 2012 r., III SO 1/12
(niepublikowanego), przewidziane w art. 250 § 1 zdanie 2 Kodeksu wyborczego
odwołanie do Sądu Najwyższego od postanowienia Marszałka Sejmu o
wygaśnięciu mandatu posła nie jest inicjuje sprawy cywilnej w rozumieniu art. 1
Kodeksu cywilnego, do której rozpoznania powołane są sądy powszechne i Sąd
Najwyższy. Skoro postępowanie rozpoczęło postanowienie Marszałka Sejmu o
wygaśnięciu mandatu posła, to rozpoznając odwołanie od tego postanowienia Sąd
Najwyższy nie sprawuje wymiaru sprawiedliwości w trybie nadzoru nad
działalnością sądów powszechnych, do jakiego upoważnia go art. 183 ust.1
Konstytucji RP, ale w myśl art. 183 ust. 2 Konstytucji RP spełnia inne zadania
określone w ustawie. Zakres tych zadań wyznaczony jest w art. 1 ustawy z dnia 23
listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym (Dz.U. Nr 240, poz. 2052 ze zm.). Przepisy
tej ustawy, w szczególności dotyczące postępowania przed Sądem Najwyższym
(art. 57 i następne), nie pozwalają zaś przyjąć, iżby orzeczenie Sądu Najwyższego
wydane w trybie art. 250§2 Kodeksu wyborczego podlegało zaskarżeniu. Wszelka
kontrola orzeczeń Sądu Najwyższego musiałaby zostać wyraźnie określona w
ustawie.
7
Prawdą jest, że w niektóre przepisy Kodeksu wyborczego jednoznacznie
stanowią o niezaskarżalności orzeczeń Sądu Najwyższego wydawanych w trybie
nieprocesowym w toku procedury wyborczej uregulowanej tym aktem prawnym, np.
wskazane przez skarżącego art. 145 § 4, art. 205 § 2, art. 205 § 2 w związku z art.
258, art. 300 § 2, art. 304 § 7 i 404 § 2 dotyczące orzeczeń zapadłych w wyniku
rozpoznania skarg na postanowienia Państwowej Komisji Wyborczej o odrzuceniu
sprawozdania finansowego komitetu wyborczego, odmowie przyjęcia
zawiadomienia o utworzeniu komitetu wyborczego w wyborach do Sejmu i Senatu
RP, w wyborach Prezydenta RP czy w wyborach samorządowych oraz o odmowie
rejestracji kandydata na Prezydenta RP. Z drugiej jednak strony Kodeks wyborczy
zawiera przepisy, które określając kompetencję Sądu Najwyższego w zakresie
rozstrzygania o środkach odwoławczych przysługujących różnym podmiotom w
trakcie wyborów do wymienionych w art. 1 organów, nie zastrzegają niemożliwości
wniesienia środków zaskarżenia od wydanych w tym trybie orzeczeń, np. w
odniesieniu do postanowień zapadłych w następstwie rozpoznania protestów
przeciwko ważności wyborów do Sejmu i Senatu RP oraz w wyborów Prezydenta
RP (art. 242 i art. 242 w związku z art. 258 oraz art. 323). W judykaturze przyjmuje
się jednak, iż z faktu tego nie można wyprowadzić wniosku o dopuszczalności
zaskarżenia postanowienia Sądu Najwyższego wydanego na skutek wniesienia
protestu wyborczego (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 2 lutego 2012
r. III SO 21/11 i z dnia 26 stycznia 2012 r., III SO 17/11, niepublikowane). Podobne
stanowisko prezentowane było w orzecznictwie Sądu Najwyższego (por.
postanowienia z dnia 22 marca 2002 r., III AO 3/02, OSNP – wkł. nr 13, poz. 4; z
dnia 6 stycznia 2006 r., III SO 40/05, niepublikowane i z dnia 5 marca 2008 r., III
SO 10/07, niepublikowane) w odniesieniu do, również pobawionych wspomnianej
klauzuli, przepisów uprzednio obowiązującej ustawy z dnia 12 kwietnia 2001 r. –
Ordynacja wyborcza do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i Senatu Rzeczypospolitej
Polskiej (jednolity tekst: Dz.U. z 2007 r. Nr 190, poz. 1360 ze zm.). Istota problemu
nie polega bowiem do braku w art. 250 § 2 Kodeksu wyborczego normy
wyłączającej możliwość zaskarżenia wydanego z mocy tego przepisu
postanowienia Sądu Najwyższego, ale na nieokreśleniu w tymże przepisie
jakiegokolwiek środka zaskarżenia od tego rodzaju orzeczeń. A tylko w takim
8
przypadku można byłoby mówić o dopuszczalności kontroli orzeczeń Sądu
Najwyższego zapadłych w tym trybie.
Powyższej konstatacji nie zmienia powoływana przez skarżącego regulacja
art. 77 ust. 2 i art. 78 Konstytucji RP, ustanawiająca prawo do sądowego
dochodzenia naruszonych wolności oraz prawo do zaskarżenia orzeczeń i decyzji
wydanych w pierwszej instancji Wypada zauważyć, że ustanawiając w art. 78
Konstytucji RP zasadę zaskarżalności orzeczeń i decyzji wydanych w pierwszej
instancji, ustawodawca konstytucyjny zastrzegł możliwość wprowadzenia w drodze
ustawy wyjątków od tej reguły oraz upoważnił ustawodawcę zwykłego do określenia
trybu zaskarżania tychże orzeczeń i decyzji. Takim odstępstwem od powyższej
zasady zaskarżalności orzeczeń i decyzji jest więc art. 250 § Kodeksu wyborczego,
w którym nie tylko nie sprecyzowano trybu zaskarżenia postanowień Sądu
Najwyższego wydanych w sprawach wygaśnięcia mandatu posła, ale w ogóle nie
przewidziano możliwości wniesienia jakiegokolwiek środka zaskarżenia od tego
rodzaju orzeczeń.
Trafności tezy o niedopuszczalności skargi kasacyjnej od przewidzianych w
art. 250 § 2 Kodeksu wyborczego postanowień Sądu Najwyższego nie podważa też
zawarta w art. 176 ust. 1 Konstytucji RP zasada co najmniej dwuinstancyjnego
postępowania sądowego. Jak bowiem zauważył Sąd Najwyższy w uzasadnieniu
postanowienia z dnia 29 listopada 2011 r., III SO 12/11 (niepublikowanego),
powołując w tej materii stanowisko judykatury i doktryny (por. wyroki Trybunału
Konstytucyjnego z dnia 8 grudnia 1998 r., K 41/97, OTK 1998 nr 7, poz. 117,
Przegląd Sejmowy 1999 nr 1, s. 184, z glosą B. Wierzbowskiego; Przegląd
Sejmowy 2000 nr 1, s. 205, z glosą A. Wróbla; z dnia 13 lipca 2004 r., P 20/03,
OTK-A 2004 nr 7, poz. 64; z dnia 12 września 2006 r., SK 21/05, OTK-A 2006 nr 8,
poz. 103; z dnia 20 września 2006 r., SK 63/05, OTK-A 2006 nr 8, poz. 108 i z dnia
31 marca 2009 r., SK 19/08, Dz.U. Nr 58, poz. 486; OTK-A 2009 nr 3, poz. 29 oraz
wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 kwietnia 2006 r., III PO 1/06, OSNP 2007 nr 9-
10, poz. 147 i uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 23 marca
2006 r., III SPZP 3/05, OSNP 2006 nr 21-22, poz. 341; Przegląd Sądowy 2008 nr 9,
s. 129, z glosą G. Rząsy i B. Błońskiej), zasada dwuinstancyjności postępowania
sądowego dotyczy jedynie spraw przekazanych na mocy ustaw do właściwości
9
sądów, czyli spraw rozpoznawanych „od początku do końca" przez sądy. W
postępowaniu o mieszanym charakterze (do jakich można zaliczyć postępowanie w
sprawie wygaśnięcia mandatu posła) jednoinstancyjna kontrola sądowa (w tym
przypadku Sądu Najwyższego) odpowiada standardom konstytucyjnym. Zawarte w
art. 176 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej pojęcie „instancji” należy
odnosić do przedmiotu całego postępowania, a nie do przedmiotu konkretnego
rozstrzygnięcia, także incydentalnego.
Reasumując, wobec niedopuszczalności skargi kasacyjnej od postanowienia
Sądu Najwyższego wydanego z mocy art. 250 § 2 Kodeksu wyborczego należało
orzec o odrzuceniu tego środka zaskarżenia stosownie do art. 13 § 2 w związku z
art. 398¹ § 1 w związku z art. 3986
§ 1 i 3 k.p.c.