Pełny tekst orzeczenia

Sygn.akt III AUa 565/13

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 19 czerwca 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Marek Szymanowski (spr.)

Sędziowie: SA Maria Jolanta Kazberuk

SO del. Bohdan Bieniek

Protokolant: Barbara Chilimoniuk

po rozpoznaniu w dniu 19 czerwca 2013 r. w Białymstoku

sprawy z wniosku M. K.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

o emeryturę

na skutek apelacji wnioskodawczyni M. K.

od wyroku Sądu Okręgowego w Białymstoku V Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 5 grudnia 2011 r. sygn. akt V U 1308/11

I. zmienia zaskarżony wyrok Sądu Okręgowego w Białymstoku z dnia 5 grudnia 2011 r. i poprzedzającą go decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. z dnia 14 września 2011 r. w ten sposób, że wznawia wypłatę emerytury odwołującej od dnia 1 października 2011 r.

II. przekazuje do rozpoznania organowi rentowemu wniosek odwołującej zgłoszony na rozprawie w dniu 19 czerwca 2013 r. o przyznanie odsetek za opóźnienie za okres wstrzymania emerytury;

III. zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. na rzecz odwołującej kwotę 210 (dwieście dziesięć) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu.

Sygn. akt III A Ua565/12

UZASADNIENIE

Decyzją Zakładu Ubezpieczeń Społecznych – Oddział w B. z dnia 14 września 2009 r. wstrzymano M. K. wypłatę jej emerytury od dnia 1 października 2011 r. w oparciu o art. 103a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227, z późn. zm.) z uwagi na kontynuację przez nią zatrudnienia u pracodawcy, na rzecz którego świadczyła pracę przed dniem nabycia prawa do emerytury.

M. K. we wniesionym od tej decyzji odwołaniu zarzuciła naruszenie zasady ochrony praw słusznie nabytych, która jest składnikiem konstytucyjnej zasady demokratycznego państwa prawnego. Wskazując na powyższe odwołanie wnosiło o zmianę zaskarżonej decyzji poprzez nakazanie podjęcia wypłaty emerytury od dnia 1 października 2011 r.

Wyrokiem z dnia 5 grudnia 2011 r. Sąd Okręgowy w Białymstoku oddalił odwołanie (k.21) ustalając, iż odwołująca się od 4 lipca 1997r. zatrudniona jest w (...) Zakładzie (...) w B. na stanowisku radcy prawnego. Od 1 lutego 2004 r. na takim stanowisku pracuje także w Urzędzie (...) w B., a nadto prowadzi pozarolniczą działalność gospodarczą. Decyzją organu rentowego z dnia 15 września 2009 r. przyznano odwołującej się prawo do emerytury od dnia 1 lipca 2009 r. (k. 140 akt rentowych ) . Po czym decyzją z dnia 21 października 2009 r. wstrzymano prawo do emerytury z uwagi na nabycie prawa do emerytury z Systemu Zreformowanego. Następnie decyzją z dnia 17 listopada 2009 r. organ rentowy wznowił wypłatę świadczenia emerytalnego od dnia 1 września 2009 r. (k. 21 akt rentowych ) , którą to decyzję zmieniono wyrokiem Sądu Okręgowego w Białymstoku z dnia 18 lutego 2010 r. (wydanym w sprawie V U 69/10) przyznając M. K. prawo do emerytury od dnia 14 sierpnia 2009 r. czyli ukończenia przez nią 60 roku życia.

Decyzją organu rentowego dnia 14 września 2011 r. wstrzymano M. K. wypłatę jej emerytury od dnia 1 października 2011 r. w oparciu o art. 103a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227, z późn. zm.) z uwagi na kontynuację przez nią zatrudnienia u pracodawcy, na rzecz którego świadczyła pracę przed dniem nabycia prawa do emerytury. Badając okoliczności wejścia w życie tego przepisu, który na podstawie art. 28 ustawy z dnia 16 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 257, poz. 1726 oraz z 2011 r. Nr 291, poz. 1707) miał zastosowanie od emerytury powódki - Sąd Okręgowy nie dopatrzył się jego zarzucanej przez skarżącą niekonstytucyjności - co przesądziło o oddalaniu odwołania na zasadzie art. 477¹⁴ § 1 k.p.c.

We wniesionej od tego wyroku apelacji odwołująca się zaskarżyła wyrok Sądu Okręgowego w Białymstoku w całości i zarzuciła mu obrazę przepisów Konstytucji RP , a mianowicie art. 2, 21, 32 i 64 . Czyniąc powyższy zarzut apelacja wnosiła o zmianę zaskarżonego wyroku i decyzji poprzez nakazanie podjęcia wypłaty emerytury od dnia 1 października 2011 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku wyrokiem z dnia 22 maja 2012 r. (k.36) oddalił apelację i zasądził od odwołującej się na rzecz organu rentowego kwotę 120 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa za drugą instancję. Sąd Apelacyjny podzielił istotne w sprawie ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd pierwszej instancji jak i wywód prawny tego Sądu.

Na skutek skargi kasacyjnej odwołującej się Sąd Najwyższy swoim wyrokiem z dnia 7 marca 2013 r. uchylił zaskarżony wyrok Sądu Apelacyjnego i przekazał sprawą do ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu w Białymstoku, pozostawiając temu Sądowi orzeczenie o kosztach postępowania kasacyjnego.

Sąd Najwyższy rozpoznawał wniesioną skargę kasacyjną po wydaniu przez Trybunał Konstytucyjny w dniu 13 listopada 2012 r. wyroku (K 2/12 OTK-A 2012/10/121) opublikowanego w Dzienniku Ustaw pod pozycją 1285 z dnia 22 listopada 2012 r. stwierdzającego, iż art. 28 ustawy z dnia 16 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 257, poz. 1726 oraz z 2011 r. Nr 291, poz. 1707) w związku z art. 103a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227, z zm), dodanym przez art. 6 pkt 2 ustawy z 16 grudnia 2010 r., w zakresie, w jakim znajduje zastosowanie do osób, które nabyły prawo do emerytury przed 1 stycznia 2011 r., bez konieczności rozwiązania stosunku pracy, jest niezgodny z zasadą ochrony zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa wynikającą z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

Zmiana stanu prawnego wywołana orzeczeniem Trybunału Konstytucyjnego przesądziła o powodzeniu wniesionej skargi kasacyjnej i pociągnęła za sobą konieczność uchylenia zaskarżonego wyroku Sądu Apelacyjnego przez Sąd Najwyższy na podstawie art. 190Konstytucji w zw. z art. 398¹⁵ k.p.c. Sąd Najwyższy odwołując się do utrwalonej judykatury (k. 73v) przyjął przy tym ,iż wspomniany wyżej wyrok Trybunału Konstytucyjnego wywołuje skutek ex tunc, a zatem od dnia wejścia w życie niekonstytucyjnej regulacji.

Po ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Apelacyjny ustalił i zważył co następuje.

Okoliczności faktyczne sprawy miarodajne dla rozstrzygnięcia nie były sporne i nie uległy one zmianie w toku postępowania. Poza sporem było bowiem, iż decyzją organu rentowego z dnia 15 września 2009 r. przyznano odwołującej się prawo do emerytury od dnia 1 lipca 2009 r. (k. 140 akt rentowych ), a następnie po zmianie decyzji z dnia 17 listopada 2009 r. wyrokiem Sądu Okręgowego w Białymstoku z dnia 18 lutego 2010 r. ( wydanym w sprawie V U 69/10) przyznano M. K. prawo do emerytury od dnia 14 sierpnia 2009 r. czyli od ukończenia przez nią 60 roku życia. Nabycie przez nią prawa do emerytury nie było poprzedzone rozwiązaniem stosunków pracy, w których pozostawała przed dniem nabyciem prawa do emerytury.

Okoliczność ta była podstawą faktyczną decyzji organu rentowego z dnia 14 września 2011 r., mocą której wstrzymano M. K. wypłatę jej emerytury od dnia 1 października 2011 r. w oparciu o art. 103a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227, z późn. zm.) .

Nie ulega wątpliwości, iż nie może być bez znaczenia w sprawie zapadły w dniu 13 listopada 2012 r. wyrok Trybunału Konstytucyjnego (K 2/12 OTK-A 2012/10/121) opublikowany w Dzienniku Ustaw pod pozycją 1285 z dnia 22 listopada 2012 r. , w którym to wyroku Trybunał Konstytucyjny stwierdził, iż art. 28 ustawy z dnia 16 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 257, poz. 1726 oraz z 2011 r. Nr 291, poz. 1707) w związku z art. 103a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227, z 2010 r. Nr 40, poz. 224, Nr 134, poz. 903, Nr 205, poz. 1365, Nr 238, poz. 1578 i Nr 257, poz. 1726, z 2011 r. Nr 75, poz. 398, Nr 149, poz. 887, Nr 168, poz. 1001, Nr 187, poz. 1112 i Nr 205, poz. 1203 oraz z 2012 r. poz. 118 i 251), dodanym przez art. 6 pkt 2 ustawy z 16 grudnia 2010 r., w zakresie, w jakim znajduje zastosowanie do osób, które nabyły prawo do emerytury przed 1 stycznia 2011 r., bez konieczności rozwiązania stosunku pracy, jest niezgodny z zasadą ochrony zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa wynikającą z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Dla przypomnienia wyjaśnić wypada, iż przedmiotowa ustawa z dnia 16 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2010 , Nr 257 poz. 1726 ) w swoim art. 6 dokonała zmiany w ustawie z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych między innymi właśnie poprzez dodanie art. 103a. zgodnie z którym - prawo do emerytury ulega zawieszeniu bez względu na wysokość przychodu uzyskiwanego przez emeryta z tytułu zatrudnienia kontynuowanego bez uprzedniego rozwiązania stosunku pracy z pracodawcą, na rzecz którego wykonywał je bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do emerytury, ustalonym w decyzji organu rentowego. Uznany za niekonstytucyjny (zakresowo) przepis art. 28 tej ustawy nakazywał stosowanie między innymi wprowadzanego art. 103a ustawy do emerytur przyznanych przed dniem wejścia w życie ustawy z dnia 16 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych (…) - przy czym w stosunku do takich emerytur miał być on stosowany od dnia 1 października 2011 r.

Skutki zakresowej niekonstytucyjności przedmiotowego art. 28 są takie, iż z chwilą ogłoszenia sentencji wyroku w Dzienniku Ustaw utracił on moc w zakresie, w jakim przewiduje stosowanie art. 103a ustawy o emeryturach i rentach z FUS do osób, które nabyły prawo do emerytury przed 1 stycznia 2011 r., bez konieczności rozwiązania stosunku pracy. Oznacza to, że obowiązek rozwiązania stosunku pracy z dotychczasowym pracodawcą - jako warunek realizacji nabytego prawa do emerytury - nie będzie miał zastosowania do osób, które nabyły to prawo w okresie od 8 stycznia 2009 r. do 31 grudnia 2010 r. Natomiast przepis ten pozostaje nadal w obrocie prawnym i znajduje zastosowanie do osób, które nabyły prawo do emerytury w momencie jego wejścia w życie i później, tj. od 1 stycznia 2011 r. lub przed dniem 8 stycznia 2009 r.

Bezspornym w sprawie było, iż skarżąca M. K. należy do kręgu osób, które prawo do emerytury nabyły właśnie w przedziale czasowym od 8 stycznia 2009 r. do 31 grudnia 2010 r. kiedy to nie było obowiązku rozwiązywania stosunku pracy (decyzją organu rentowego z dnia 15 września 2009 r. przyznano odwołującej się prawo do emerytury od dnia 1 lipca 2009 r. (k. 140 akt rentowych ), a wyrokiem Sądu Okręgowego w Białymstoku z dnia 18 lutego 2010 r. ( wydanym w sprawie V U 69/10) przyznano M. K. prawo do emerytury od dnia 14 sierpnia 2009 r.).

Niewątpliwym jest, że w stosunku do niej zapadły wyrok Trybunału Konstytucyjnego z pewnością wywołuje bezpośrednie skutki prawne, a zdaniem Sądu Apelacyjnego są to skutki ex tunc. W tym zakresie nie zachodzi nawet potrzeba szerszych rozważań w sprawie, ponieważ taki pogląd prawny sformułowany został w niniejszej sprawie przez Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wydanego przez ten Sąd, w następstwie rozpoznania skargi kasacyjnej , wyroku z dnia 7 marca 2013 r. (k.73v). Stosownie zaś do art. 398²⁰ k.p.c. Sąd, któremu sprawa została przekazana w wyniku uwzględniania skargi kasacyjnej , związany jest wykładnią prawa dokonaną w tej sprawie przez Sąd Najwyższy. Niezależnie od powyższego związania zauważyć wypada, iż pogląd Sądu Najwyższego nie jest poglądem ani nowym ani kontrowersyjnym, bowiem na tle skutków derogacyjnych niekonstytucyjnego przepisu wydaje się dominować wręcz pogląd o derogacji niekonstytucyjnego przepisu od momentu wejścia jego w życie. Niekiedy przyjmuje się, że przepis traci moc ex tunc, gdy już sam tryb uchwalania był wadliwy (por. Prawo Intertemporalne w Orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego i Sądu Najwyższego - pod red. Ewy Łętowskiej i Konrada Osajdy; Biblioteka Sądowa – Oficyna Wolters Kluwer Polska , Warszawa 2008, str. 42). Orzecznictwo sądowe wydaje się jednak iść dalej w kierunku niestosowania przepisu niekonstytucyjnego także do stanów faktycznych mających miejsce, w których nie dokonano jego derogacji.

W świetle art. 190 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. z 1997 r. Nr 78 , poz. 483 ze zm.) orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne. Utrata mocy obowiązującej przepisu z powodu jego niezgodności z Konstytucją co do zasady winna oznaczać, że przepis ten nie może być stosowany poczynając od daty jego uchwalenia. Wyrok zatem Trybunału ma generalnie skutki retroaktywne, a przez to zachodzi konieczność ponownego rozpoznania sprawy z pominięciem już niekonstytucyjnego przepisu. Uprawnionym jest wręcz pogląd, iżw orzecznictwie Sądu Najwyższego wyraźnie przeważa pogląd o skuteczności ex tunc wyroków Trybunału Konstytucyjnego (por. uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 7 grudnia 2006 r., III CZP 99/06, OSNC 2007, nr 6, poz. 79, uchwały Sądu Najwyższego z dnia 23 stycznia 2001 r., III ZP 30/00, OSNP 2001, nr 23, poz. 685, z dnia 3 lipca 2003 r., III CZP 45/03, OSNC 2004, nr 9, poz. 136, z dnia 23 stycznia 2004 r., III CZP 112/03, OSNC 2005, nr 4, poz. 61, z dnia 23 czerwca 2005 r., III CZP 35/05, OSNC 2006, nr 5, poz. 81, z dnia 19 maja 2006 r., III CZP 26/06, OSNC 2007, nr 3, poz. 39, wyroki Sądu Najwyższego z dnia 10 listopada 1999 r., I CKN 204/98, OSNC 2000, nr 5, poz. 94, z dnia 19 grudnia 1999 r., I CKN 632/98, nie publ., z dnia 19 kwietnia 2000 r., II CKN 272/00, nie publ., z dnia 15 stycznia 2003 r., IV CKN 1693/00, nie publ., z dnia 9 października 2003 r., I CK 150/02, OSNC 2004, nr 7-8, poz. 132, z dnia 29 października 2003 r., III CK 34/02, OSP 2005, nr 4, poz. 54, z dnia 30 września 2004 r., IV CK 20/04, OSNC 2005, nr 9, poz. 161, z dnia 26 listopada 2004 r., V CK 270/04, nie publ., z dnia 12 stycznia 2005 r., I CK 457/04, nie publ., z dnia 7 października 2005 r., II CK 756/04, "Monitor Prawniczy" 2005, nr 21, s. 1027, z dnia 14 września 2006 r., III CSK 102/06, nie publ., z dnia 15 czerwca 2007 r., II CNP 37/07, nie publ., z dnia 13 grudnia 2007 r., I CSK 315/07, nie publ., z dnia 19 czerwca 2008 r., V CSK 31/08, OSNC-ZD 2009, nr A, poz. 16, z dnia 20 maja 2009 r., I CSK 379/08, OSNC 2009, nr 10, poz. 172, z dnia 10 grudnia 2009 r., III CSK 110/09, OSNC 2010, nr 5, poz. 82 , postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 7 grudnia 2000 r., III ZP 27/00, OSNP 2001, nr 10, poz. 331, z dnia 15 kwietnia 2004 r., IV CK 272/03, nie publ. ; wyrok SN z dnia 21 listopada 2006 r. II PK 42/06 LEX nr 950622, wyrok SN z dnia 7 grudnia 2000 r., III ZP 27/00, OSNAPiUS 2001, nr 10, poz. 331 ). Wypada zauważyć, iż już niezależnie od wiążącego w niniejszej sprawie wyroku Sądu Najwyższego skutki ex tunc wyrok TK z 13 listopada 2012 r. przyjmowały już sądy powszechne (por. np.wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 21 lutego 2013 r. II A Ua 41/13 LEX nr 1280645). Przyjęta wykładnia wychodzi też naprzeciw orzecznictwu Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w S., który prawo do emerytury uznaje za mienie ( prawo własności) podlegające ochronie z art. 1 Protokołu Nr (...) do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności sporządzonego w dniu 20 marca 1952 r. w P. (Dz. U. z 1995r. Nr 36 poz. 175 ) w konsekwencji czego, ingerencja w to prawo choć dopuszczalna musi mieć charakter wyjątkowy, być przewidziana przez ustawę, pozostawać w zgodzie z ogólnymi zasadami prawa międzynarodowego i leżeć w interesie publicznym ( por.np. M. przeciwko Polsce, skarga nr (...), wyrok 15 września 2009; I. przeciwko Polsce skarga nr (...), wyrok z 26 lipca 2011 r.).

W tym stanie rzeczy Sąd Apelacyjny na zasadzie art. 386 § 1 k.p.c. i 477¹⁴ §1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok oraz poprzedzającą go decyzję z dnia 14 września 2011 r. i wznowił wypłatę świadczenia od początku wejścia w życie niekonstytucyjnej regulacji tj. 1 października 2011 r.

Co się tyczy wniosku skarżącej, złożonego na rozprawie apelacyjnej o przyznanie odsetek od wznawianej emerytury to wniosek ten na zasadzie art. 477¹⁰ § 2 k.p.c., podlegał przekazaniu do rozpoznania organowi rentowemu jako nowe żądanie, dotychczas nierozpoznane przez organ rentowy. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem nie jest dopuszczalne dochodzenie przed Sądem świadczenia z ubezpieczenia społecznego, które nie było przedmiotem decyzji organu rentowego (por. wyrok SN z dnia 23 listopada 1999 r. II UKN 204/09 OSNP 2001/5/169).

O kosztach procesu orzeczono na zasadzie art. 98 § 1 i 2 k.p.c. w zw. z art. 108 §1 k.p.c. i art. 99 k.p.c. w zw. z § 12 ust. 2 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. z 2002 r. Nr 163, poz. 1349 z zm.).

III AUa 565/13

Podstawa prawna:

Powołane przepisy:

Korekty wprowadzone przez SAOS:

Informacje o źródle orzeczenia:

Dodatkowe informacje:

Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE