Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 3 września 2015 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie - Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 3 września 2015 r. w Szczecinie

sprawy Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w G.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S.

przy udziale zainteresowanych S. B. (1), S. B. (2), J. W., R. D., Z. D.

o podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne

na skutek apelacji płatnika składek

od wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 4 czerwca 2014 r. sygn. akt VII U 1715/13

oddala apelację.

SSA Zofia Rybicka - Szkibiel SSA Urszula Iwanowska SSA Jolanta Hawryszko

Sygn. akt III AUa 679/14

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. (dalej jako Zakład) decyzjami z 18.07.2013r. o numerach: (...), (...), (...), (...) i (...) stwierdził sporną kwotowo podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne pracowników Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w G.: S. B. (1), S. B. (2), R. D., J. W. i Z. D.. W uzasadnieniu decyzji Zakład wskazał, że płatnik przyznając świadczenia z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych nie kierował się kryterium socjalnym, lecz wypłacił świadczenia o charakterze premii bądź nagród, a zatem jako dodatkowym dochód pracownika ze stosunku pracy, stanowiły podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne zgodnie z art. 8 ustawy z 4.03.1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych.

Płatnik złożył odwołania od ww. decyzji i zarzucił naruszenie prawa materialnego tj. § 2 ust. 1 pkt 19 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 18.12.1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w zw. z art. 18 ust. 1 oraz art. 20 ust. 1 ustawy z 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, a nadto art. 81 ust. 1 ustawy z 27.08.2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, przez ich niezastosowanie, skutkujące uznaniem, że dodatkowe świadczenia finansowe wypłacone pracownikom płatnika ze środków przeznaczonych na cele socjalne w ramach ZFŚS stanowią przychód pracownika. Płatnik zarzucił także błąd w ustaleniach faktycznych polegający na uznaniu, że nie badano sytuacji życiowej i materialnej pracowników przy przyznawaniu im dodatkowych świadczeń.

W odpowiedzi na odwołania Zakład wniósł o ich oddalenie.

Sąd Okręgowy w Szczecinie VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych połączył wskazane sprawy i wyrokiem z 4.06.2014 r. oddalił odwołania oraz orzekł o kosztach procesu.

Sąd pierwszej instancji ustalił, że od 7.07.2006 r. w Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w G. obowiązuje regulamin zakładowego funduszu świadczeń socjalnych, w którym określono, że ze świadczeń finansowanych z z.f.ś.s. mogą korzystać pracownicy zatrudnieniu na podstawie umowy o pracę w pełnym i niepełnym wymiarze czasu pracy. Wskazano również, na co mogą być przekazywane środki pochodzące z funduszu, jednak brak jest zapisu, że z tych środków pracownikom mogą być wypłacane świadczenia z okazji Świąt Wielkiej Nocy i Bożego Narodzenia. Komisja socjalna podejmuje jedynie decyzje w sprawach pożyczek udzielanych pracownikom. W latach 2008/2010 o wypłacie świadczeń pieniężnych z okazji Świąt Wielkanocnych oraz Bożego Narodzenia finansowanych ze środków z.f.ś.s. decydował zarząd spółdzielni. Decyzje o przyznaniu pomocy świątecznej zostały odnotowane w protokołach z posiedzeń zarządu albo na mocy decyzji zarządu. Pracodawca nie odbierał od pracowników ani oświadczeń o wysokości dochodów, ani o ich sytuacji materialnej i rodzinnej. Pracownicy nie składali też wniosków o przyznanie paczek i bonów świątecznych.

W latach 2009/2010 płatnik przyznał S. B. (1) środki pieniężne w wysokości: 04.2009r. -366 zł, 12.2009r. -380 zł, 03.2010r. – 300 zł i 11.2010 r. – 617 zł; w latach 2008/2010 przyznał S. B. (2): 03.2008 r. – 500zł, 12.2008 r. -321 zł, 04.2009 r. – 366 zł, 12.2009 r. – 380 zł, 03.2010 r. – 340 zł i 11.2010 r. – 617 zł; w latach 2008/2010 przyznał R. D.: 03.2008r. – 500zł, 12.2008 r. -321 zł, 04.2009 r. – 366 zł, 12.2009 r. – 380 zł, 03.2010r. – 300 zł i 11.2010 r. – 617 zł; w latach 2008/2010 przyznał J. W.: 12.2008r. -434 zł, 04.2009 r. – 366 zł, 12.2009 r. – 380 zł, 03.2010 r. – 300 zł i 11.2010 r. – 617 zł; w latach 2008/2010 przyznał Z. D.: 03.2008 r. – 500 zł, w 12.2008 r. -321 zł, w 04.2009 r. – 366 zł, w 12.2009 r. – 380 zł, w 03.2010r. – 300 zł i w 11.2010 r. – 617 zł.

Sąd okręgowy nie uwzględnił odwołań płatnika jako podstawę prawną wskazując art. 18 ust. 1 i art. 4 pkt 9 ustawy z 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, art. 81 ust. 1 i 6 ustawy z 27.08.2004 r. o świadczeniach z opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, art. 12 ust. 1 ustawy z 26.07.1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych, a także § 2 ust. 1 pkt 19 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 18.12.1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. W ocenie sądu pierwszej instancji świadczenia wypłacane z okazji Świąt Bożego Narodzenia i Świąt Wielkanocnych miały charakteru pomocy socjalnej udzielanej pracownikom, ponieważ płatnik nie wykazał, że przyznając świadczenia z z.f.ś.s. kierował się kryteriami wskazanymi w ustawie. W szczególności przy przyznawaniu świadczeń pracownikom brak było uzależniania od sytuacji rodzinnej, życiowej i materialnej pracowników, o czym świadczył fakt, że świadczenia przyznawano wszystkim pracownikom w identycznej wysokości. Sytuacja pracowników nie była różnicowana pod względem kryteriów zarobków, liczebności rodziny, struktury rodziny, dochodu w przeliczeniu na jednego członka rodziny, czy też indywidualnej sytuacji życiowej i materialnej. Nadto sąd okręgowy zauważył, że w regulaminie z.f.ś.s. nie ujęto świadczeń przysługujących z okazji Świąt Wielkiej Nocy i Bożego Narodzenia. W ocenie sądu przyznanie świadczeń z funduszu, a także ich wysokość uzależnione są od spełnienia przez osobę ubiegającą się o to świadczenie określonych kryteriów socjalnych. Należało w konsekwencji przyjąć, że pomimo iż środki na świadczenia pieniężne przyznane z okazji Świąt Wielkiej nocy i Świąt Bożego Narodzenia pochodziły z z.f.ś.s., to sposób dysponowania nimi pozostawał w sprzeczności z regulacjami wynikającymi z ustawy. Skoro przyznanie świadczeń nie było zależne od sytuacji majątkowej, życiowej czy rodzinnej uprawnionych, to nie stanowiły one świadczeń socjalnych podlegających wyłączeniu z podstawy wymiaru składek. W niniejszym postępowaniu nie zachodziło zatem wyłączenie przewidziane w § 2 ust. 1 pkt 19 wskazanego wcześniej rozporządzenia.

Apelację od wyroku złożył płatnik składek zarzucając wyrokowi naruszenie prawa materialnego i przepisów postępowania, a w szczególności: - rażące naruszenie § 2 ust. 1 pkt 19 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 18.12.1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe przez jego niezastosowanie, - naruszenie art. 2 Konstytucji RP przez niezastosowanie przepisu § 2 ust. 1 pkt 19 wyżej wymienionego rozporządzenia i naruszenie przez to konstytucyjnej zasady demokra­tycznego państwa prawnego, - naruszenie art. 8 ust. 1 ustawy z 4.03.1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych przez jego błędne zastosowanie, - naruszenie art. 8 ust. 2 ustawy z 4.03.1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych przez jego błędną wykładnię, - dokonanie ustaleń faktycznych sprzecznych z zebranym w sprawie materiałem dowodowym, - naruszenie art. 6 Kodeksu cywilnego przez błędne jego zastosowanie, - naruszenie art. 328 § 2 k.p.c. przez niewyjaśnienie podstawy prawnej wyroku. Wskazując na powyższe, skarżący wniósł o zmianę wyroku przez stwierdzenie, że do podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne zainteresowanych S. B. (1), S. B. (2), R. D., J. W. i Z. D., jako pracowników podlegających ubezpieczeniom u płatnika składek Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w G. nie powinny być wliczone kwoty wypłacone zainteresowanym ze środków przeznaczonych na cele socjalne w ramach Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych Spółdzielni, które zostały szczegółowo wymienione w apelacji oraz orzeczenie, że podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne zainteresowanych wynosi kwoty również wskazane szczegółowo przez płatnika w apelacji. Nadto wniósł o zasądzenie od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. kosztów postępowania za obie instancje według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny rozważył sprawę i uznał, że apelacja nie zasługiwała na uwzględnienie.

Sąd apelacyjny, przy bezspornych ustaleniach podzielił ocenę prawną sądu okręgowego jako powszechnie aprobowaną i utrwaloną przez orzeczenia Sądu Najwyższego, jakkolwiek w istocie nie wynikającą wprost z treści § 2 ust. 1 pkt 19 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 18.12.1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Regulacja § 2 pkt 19 rozporządzenia jednoznacznie definiuje, że kwalifikacja prawna przychodu podlegającego wyłączeniu jest determinowana celem jego przeznaczenia i źródłem pochodzenia i nie definiuje żadnych innych przesłanek. Jeśli więc świadczenia pieniężne finansowane są ze środków przeznaczonych na cele socjalne w ramach z.f.ś.s., to nie są one wliczane do podstawy wymiaru składek, gdyż mieszczą się w dyspozycji tegoż przepisu. Jednak, w myśl utrwalonego orzecznictwa pracodawcy realizując cele socjalne powinni uwzględniać obowiązujące w tym względzie przepisy prawa pracy. Ustawodawca w art. 94 pkt 8 k.p. nałożył na pracodawcę obowiązek zaspokajania w miarę posiadanych środków socjalnych potrzeb pracowników. Pracodawcy nie mają zatem bezwzględnego obowiązku prowadzenia działalności socjalnej na rzecz pracowników, gdyż przepisy kodeksu pracy jedynie postulują prowadzenie takiej działalności; aby nie dopuścić do zupełnej dowolności w omawianym zakresie, obowiązek zaspokajania potrzeb socjalnych pracowników został warunkowo ujęty w ustawie o z.f.ś.s. Nie można pomijać, że zgodnie z intencją ustawodawcy z.f.ś.s. jest dobrowolnym funduszem na poziomie zakładu pracy, którego podstawowym zadaniem jest sfinansowanie przez pracodawcę pomocy socjalnej między innymi na rzecz pracowników i ich rodzin.

Art. 1 ust. 1 ustawy o z.f.ś.s. określa zasady tworzenia w zakładach pracy zakładowego funduszu świadczeń socjalnych, zwanego dalej „Funduszem", i zasady gospodarowania środkami tego Funduszu, przeznaczonego na finansowanie działalności socjalnej organizowanej na rzecz osób uprawnionych do korzystania z Funduszu oraz na dofinansowanie zakładowych obiektów socjalnych ale przy założeniu, że fundusz został uruchomiony. Bez wątpienia zatem pojęcie „socjalny” utożsamiane jest z zaspokajaniem potrzeb bytowych, materialnych i kulturalnych uprawnionych osób. Z kolei zasady gospodarowania funduszem oznaczają sposób podejmowania decyzji związanych z wydatkowaniem środków finansowych i sposobem ich gromadzenia. Świadczenia socjalne nie są elementem stosunku pracy. Ze środków funduszu finansuje się zatem świadczenia nie wynikające z warunków wynagradzania za pracę oraz niezależne od wyników i jakości wykonywanej pracy. Jedynie te działania, które podejmowane są w interesie pracowników, a nie pracodawcy mieszczą się w ustawowym pojęciu zakładowa działalność socjalna. Ustawa o z.f.ś.s. definiuje w art. 2 pkt 1, że działalność socjalna to usługi świadczone przez zakłady pracy na rzecz różnych form wypoczynku, działalności kulturalno-oświatowej, sportowo-rekreacyjnej, udzielanie pomocy materialnej - rzeczowej lub finansowej, a także zwrotnej lub bezzwrotnej pomocy na cele mieszkaniowe na warunkach określonych umową. Definicja działalności socjalnej daje zatem pracodawcy możliwość wręczania ze środków funduszu mi. in. Świadczeń pieniężnych finansowych z okazji Świąt Bożego Narodzenia, czy Świąt Wielkanocnych z tytułu zwiększonych wydatków w tym okresie. Warunkiem umożliwiającym ich przyznanie jest zapisanie takich form pomocy w regulaminie funduszu oraz określenie trybu ich przyznawania (czy przyznanie następuje np. na wniosek osoby uprawnionej, czy też z inicjatywy pracodawcy), a to w myśl art. 8 ust. 1 i 2 ustawy o z.f.ś.s., który stanowi, że przyznawanie ulgowych usług i świadczeń oraz wysokość dopłat z Funduszu uzależnia się od sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej osoby uprawnionej do korzystania z Funduszu; Zasady i warunki korzystania z usług i świadczeń finansowanych z Funduszu, z uwzględnieniem ust. 1, oraz zasady przeznaczania środków Funduszu na poszczególne cele i rodzaje działalności socjalnej określa pracodawca w regulaminie ustalanym zgodnie z art. 27 ust. 1 albo z art. 30 ust. 5 ustawy o związkach zawodowych. Ustawa nie nakazuje pracodawcy formułowania określonych kryteriów, nie formułuje też procedury dysponowania środkami funduszu pozostawiając te kwestie dobrowolnej decyzji pracodawcy. Stawia jedynie wymóg uzależniania świadczeń z funduszu od sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej osoby uprawnionej oraz wymóg określenia zasad i warunków korzystania ze środków funduszu. Ustawa o z.f.ś.s. wyklucza bowiem tworzenie zasad podziału funduszu w sprzeczności z art. 8 ust. 1; jest to przepis bezwzględnie obowiązujący. Lansowany jest zatem pogląd sądu okręgowego, że brzmienie art. 8 ust. 1 ustawy o z.f.ś.s. nie upoważnia do przyznawania osobom uprawnionym prawa do świadczeń socjalnych w takiej samej wysokości, gdyż przepis ten wyraźnie określa związek pomiędzy wartością przyznawanego świadczenia, a łącznie rozpatrywaną sytuacją życiową, rodzinną i materialną osoby uprawnionej. W konsekwencji to na płatnika składek nałożono obowiązek udowodnienia, że pracodawca w rzeczywistości każdorazowo stosował kryterium socjalne. Zaskarżenie decyzji organu rentowego nie spowodowało bowiem zmiany w rozkładzie ciężaru dowodu i po stronie odwołującego się leżała powinność udowodnienia twierdzeń z których wywodzi skutki prawne, w tym co do faktów istotnych w sprawie, tj. zastosowania kryterium socjalnego. Zasada kontradyktoryjności i dowodzenia swoich twierdzeń obowiązuje również w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 9.12.2008r., sygn. I UK 151/08, LEX nr 518057). I tu należy zgodzić się z apelującym, że nie ma podstaw od stosowania Kodeksu cywilnego, ponieważ stosunek prawny łączący strony ma charakter publicznoprawny, a nie cywilny. Niemniej w grę wchodzą analogiczne przepisy procedury cywilnej, art. 6 § 2 w zw. z art. 232 k.p.c. Płatnik składek nie wykazał przesłanki stosowania kryterium socjalnego wychodząc z założenia, że pracodawca w myśl obowiązującego prawa § 2 ust. 1 pkt 19 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 18.12.1998 r. nie miał takiego obowiązku. Sąd apelacyjny zauważa, że jest to kwestia oceny prawnej, a ta na tle szeregu analogicznych spraw została już utrwalona w orzecznictwie (Wyrok SN z 8.01.2014 I UK 202/13, Wyrok SN z 8.05.2002 I PKN 267/01, Wyrok SN z 16.09.2009 I UK 121/09, Wyrok SN z 16.08.2005 I PK 12/05, Wyrok SN z 20.08.2001 I PKN 579/00, Wyrok SA w Krakowie III AUa 1064/14 z 15.04.2015, Wyrok SA w Łodzi III AUa 766/14 z 17.03.2015, Wyrok SA w Poznaniu III AUa 60/14 z 18.11.2014, Wyrok SA w Poznaniu III AUa 307/13).

Mając na uwadze przestawione w sprawie stanowisko prawne, sąd apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację jako bezzasadną.

SSA Zofia Rybicka-Szkibiel SSA Urszula Iwanowska SSA Jolanta Hawryszko