Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 10 lutego 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku – I Wydział Cywilny

w składzie:

Protokolant: stażysta Krzysztof Domitrz

po rozpoznaniu w dniu 28 stycznia 2016r. w Gdańsku na rozprawie

sprawy z powództwa Skarbu Państwa - Naczelnika Urzędu Skarbowego w S., reprezentowanego przez Prokuratorię Generalną Skarbu Państwa

przeciwko L. O.

o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Gdańsku

z dnia 8 sierpnia 2014 r., sygn. akt XV C 718/13

I/ zmienia zaskarżony wyrok:

1/ w punkcie I (pierwszym) w ten sposób, że uznaje za bezskuteczną w stosunku do powoda Skarbu Państwa - Naczelnika Urzędu Skarbowego w S. czynność prawną w postaci umowy darowizny sporządzonej w dniu 30 listopada 2009r. przed notariuszem K. B. w Kancelarii Notarialnej w S., zarejestrowanej w Rep. A nr 18360/2009, na mocy której M. O. (1) darował na rzecz swej siostry L. O. udział wynoszący ½ we własności nieruchomości położonej w S., województwo (...), powiat (...), gmina T. oznaczonej numerem ewidencyjnym działki (...), obszaru 2,2307 ha (dwa hektary dwadzieścia trzy ary siedemset metrów kwadratowych), zabudowanej trzykondygnacyjnym budynkiem mieszkalnym o powierzchni ogólnej 668 m2, objętej księgą wieczystą nr (...) prowadzoną przez Sąd Rejonowy w Tczewie, w celu umożliwienia powodowi zaspokojenia jego wierzytelności przysługujących wobec dłużnika M. O. (1):

1.  za miesiąc 12/2007 w wysokości 12.457,00 zł wraz z odsetkami za zwłokę od dnia 26.01.2008r. tytułem podatku od towarów i usług, objętej tytułem wykonawczym wydanym przez Naczelnika Urzędu Skarbowego w S. nr SM 6/317/11 z dnia 14.02.2011r.,

2.  za miesiąc 01/2008 tytułem podatku od towarów i usług na kwotę 30.351,00 zł wraz z odsetkami za zwłokę od dnia 26.02.2008r., objętej tytułem wykonawczym Naczelnika Urzędu Skarbowego w S. nr SM 6/317/11 z dnia 14.02.2011r.,

3.  za miesiąc 02/2008 tytułem podatku od towarów i usług na kwotę 20.381,00 zł wraz z odsetkami za zwłokę od dnia 26.03.2008r. objętej tytułem wykonawczym Naczelnika Urzędu Skarbowego w S. nr SM 6/317/11 z dnia 14.02.2011r.,

4.  za miesiąc 03/2008 tytułem podatku od towarów i usług na kwotę 88.404,00 zł wraz z odsetkami za zwłokę od dnia 26.04.2008r. objętej tytułem wykonawczym Naczelnika Urzędu Skarbowego w S. nr SM 6/318/11 z dnia 14.02.2011r.,

5.  za miesiąc 04/2008 tytułem podatku od towarów i usług na kwotę 29.596,00 zł wraz z odsetkami za zwłokę od dnia 27.05.2008r. objętej tytułem wykonawczym Naczelnika Urzędu Skarbowego w S. nr SM 6/318/11 z dnia 14.02.2011r.,

6.  za miesiąc 05/2008 tytułem podatku od towarów i usług na kwotę 37.301,00 zł wraz z odsetkami za zwłokę od dnia 26.06.2008r. objętej tytułem wykonawczym Naczelnika Urzędu Skarbowego w S. nr SM 6/318/11 z dnia 14.02.2011r.,

7.  za miesiąc 06/2008 tytułem podatku od towarów i usług na kwotę 26.935,00 zł wraz z odsetkami za zwłokę od dnia 26.07.2008r. objętej tytułem wykonawczym Naczelnika Urzędu Skarbowego w S. nr SM 6/319/11 z dnia 14.02.2011r.,

8.  za miesiąc 07/2008 tytułem podatku od towarów i usług na kwotę 102.582,00 zł wraz z odsetkami za zwłokę od dnia 26.08.2008r. objętej tytułem wykonawczym Naczelnika Urzędu Skarbowego w S. nr SM 6/319/11 z dnia 14.02.2011r.,

9.  za miesiąc 08/2008 tytułem podatku od towarów i usług na kwotę 49.521,00 zł wraz z odsetkami za zwłokę od dnia 26.09.2008r. objętej tytułem wykonawczym Naczelnika Urzędu Skarbowego w S. nr SM 6/319/11 z dnia 14.02.2011r.,

10.  za miesiąc 09/2008 tytułem podatku od towarów i usług na kwotę 63.411,00 zł wraz z odsetkami za zwłokę od dnia 28.10.2008r. objętej tytułem wykonawczym Naczelnika Urzędu Skarbowego w S. nr SM 6/566/12 z dnia 22.02.2012r.,

11.  za miesiąc 10/2008 tytułem podatku od towarów i usług na kwotę 84.437,00 zł wraz z odsetkami za zwłokę od dnia 26.11.2008r. objętej tytułem wykonawczym Naczelnika Urzędu Skarbowego w S. nr SM 6/567/12 z dnia 22.02.2012r.,

12.  za miesiąc 11/2008 tytułem podatku od towarów i usług na kwotę 70.827,56 zł wraz z odsetkami za zwłokę od dnia 30.12.2008r. objętej tytułem wykonawczym Naczelnika Urzędu Skarbowego w S. nr SM (...) z dnia 22.02.2012r.,

13.  za miesiąc 01/2010 tytułem podatku od towarów i usług na kwotę 16.370,00 zł wraz z odsetkami za zwłokę od dnia 26.02.2010r. objętej tytułem wykonawczym Naczelnika Urzędu Skarbowego w S. nr SM (...) z dnia 28.11.2011r.,

14.  za miesiąc 02/2010 tytułem podatku od towarów i usług na kwotę 12.284,00 zł wraz z odsetkami za zwłokę od dnia 26.03.2010r. objętej tytułem wykonawczym Naczelnika Urzędu Skarbowego w S. nr SM (...) z dnia 24.05.2012r.,

15.  za miesiąc 03/2010 tytułem podatku od towarów i usług na kwotę 12.355,00 zł wraz z odsetkami za zwłokę od dnia 27.04.2010r. objętej tytułem wykonawczym Naczelnika Urzędu Skarbowego w S. nr SM (...) z dnia 24.05.2012r.,

16.  za miesiąc 04/2010 tytułem podatku od towarów i usług na kwotę 15.268,00 zł wraz z odsetkami za zwłokę od dnia 26.05.2010r. objętej tytułem wykonawczym Naczelnika Urzędu Skarbowego w S. nr SM (...) z dnia 24.05.2012r.,

17.  za miesiąc 05/2010 tytułem podatku od towarów i usług na kwotę 16.144,00 zł wraz z odsetkami za zwłokę od dnia 26.06.2010r. objętej tytułem wykonawczym Naczelnika Urzędu Skarbowego w S. nr SM (...) z dnia 24.05.2012r.,

18.  za miesiąc 06/2010 tytułem podatku od towarów i usług na kwotę 4.573,00 zł wraz z odsetkami za zwłokę od dnia 26.07.2010r. objętej tytułem wykonawczym Naczelnika Urzędu Skarbowego w S. nr SM (...) z dnia 24.05.2012r.,

19.  za miesiąc 07/2010 tytułem podatku od towarów i usług na kwotę 1.357,00 zł wraz z odsetkami za zwłokę od dnia 26.08.2010r. objętej tytułem wykonawczym Naczelnika Urzędu Skarbowego w S. nr SM 6/32/11 z dnia 03.01.2011r.,

20.  za miesiąc 08/2010 tytułem podatku od towarów i usług na kwotę 11.945,00 zł wraz z odsetkami za zwłokę od dnia 28.09.2010r. objętej tytułem wykonawczym Naczelnika Urzędu Skarbowego w S. nr SM 6/32/11 z dnia 03.01.2011r.,

21.  za miesiąc 02/2010 tytułem podatku od towarów i usług na kwotę 3.747,00 zł wraz z odsetkami za zwłokę od dnia 19.08.2010r. objętej tytułem wykonawczym Naczelnika Urzędu Skarbowego w S. nr SM (...) z dnia 24.05.2012r.,

22.  za miesiąc 03/2010 tytułem podatku od towarów i usług na kwotę 8.958,00 zł wraz z odsetkami za zwłokę od dnia 22.06.2010r. objętej tytułem wykonawczym Naczelnika Urzędu Skarbowego w S. nr SM (...) z dnia 24.05.2012r.,

23.  za miesiąc 04/2010 tytułem podatku od towarów i usług na kwotę 10.259,00 zł wraz z odsetkami za zwłokę od dnia 05.08.2010r. objętej tytułem wykonawczym Naczelnika Urzędu Skarbowego w S. nr SM (...) z dnia 24.05.2012r.,

24.  za miesiąc 05/2010 tytułem podatku od towarów i usług na kwotę 14.796,00 zł wraz z odsetkami za zwłokę od dnia 05.08.2010r. objętej tytułem wykonawczym Naczelnika Urzędu Skarbowego w S. nr SM (...) z dnia 24.05.2012r.,

25.  za miesiąc 06/2010 tytułem podatku od towarów i usług na kwotę 339,40 zł wraz z odsetkami za zwłokę od dnia 14.09.2010r. objętej tytułem wykonawczym Naczelnika Urzędu Skarbowego w S. nr SM (...) z dnia 25.11.2011r.,

26.  za rok 2009 tytułem podatku od dochodów z pozarolniczej działalności gospodarczej na kwotę 17.209,00 zł wraz z odsetkami za zwłokę od dnia 01.05.2010r. objętej tytułem wykonawczym Naczelnika Urzędu Skarbowego w S. nr SM (...) z dnia 26.11.2010r.,

27.  za rok 2009 tytułem podatku od dochodów z pozarolniczej działalności gospodarczej na kwotę 1.938,00 zł wraz z odsetkami za zwłokę od dnia 01.05.2010r. objętej tytułem wykonawczym Naczelnika Urzędu Skarbowego w S. nr SM 1/43/11 z dnia 03.01.2011r.,

28.  za rok 2010 tytułem podatku od dochodów z pozarolniczej działalności gospodarczej na kwotę 12.828,00 zł wraz z odsetkami za zwłokę od dnia 03.05.2011r. objętej tytułem wykonawczym Naczelnika Urzędu Skarbowego w S. nr SM (...) z dnia 28.11.2011r.,

a w pozostałej części powództwo oddala,

2/ w punkcie (II drugim) w ten sposób, że zasądza od pozwanej L. O. na rzecz Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa kwotę 7.200 (siedem tysięcy dwieście) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu,

II/ oddala apelację w pozostałym zakresie,

III/ zasądza od pozwanej L. O. na rzecz Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa kwotę 9.000 (dziewięć tysięcy) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego i zażaleniowego,

IV/ zasądza od pozwanej L. O. na rzecz Skarbu Państwa - Sądu Okręgowego w Gdańsku kwotę 47.500 (czterdzieści siedem tysięcy pięćset) złotych tytułem nieuiszczonej opłaty od pozwu i opłaty od apelacji.

SSA Ewa Giezek SSA Dorota Gierczak SSA Jakub Rusiński

Sygn. akt I ACa 945/14

UZASADNIENIE

Powód Skarb Państwa – Naczelnik Urzędu Skarbowego w S. wniósł pozew przeciwko L. O. domagając się uznania umowy darowizny części nieruchomości zawartej w dniu 30.11.2009 r., którą M. O. (1) darował swojej siostrze L. O. udział ½ części nieruchomości położonej w S., gmina T., zabudowanej budynkiem mieszkalnym o powierzchni 668 m ^{( 2)}, dla której Sąd Rejonowy w Tczewie prowadzi księgę wieczystą KW nr (...), za bezskuteczną wobec Skarbu Państwa – Naczelnika Urzędu Skarbowego w S., któremu wobec dłużnika M. O. (1) przysługują wierzytelności z tytułu podatków od towarów i usług za grudzień 2007 r. – grudzień 2008 r. i styczeń – sierpień 2010 r. oraz z tytułu podatku dochodowego za lata 2009-2010 (wynikające z decyzji Naczelnika Urzędu Skarbowego w S. z dnia 20.01.2011 r. znak (...)-106/10/DZ1 i decyzji Naczelnika Urzędu Skarbowego w S. z dnia 17.01.2012 r. znak (...)-15-17/10 (...) oraz ze złożonych przez podatnika deklaracji) wraz z odsetkami od zaległości podatkowych i kosztami egzekucyjnymi, w związku z którymi to wierzytelnościami zostały wystawione tytuły wykonawcze: SM (...), SM (...), SM (...), SM (...), SM (...), SM (...), SM (...), SM (...), SM (...), SM (...), SM (...), SM (...), SM (...), SM (...), SM (...). Powód wniósł także o zasądzenie od pozwanej zwrotu kosztów postępowania.

W odpowiedzi na pozew pozwana wniosła o oddalenie powództwa oraz zasądzenie od powoda zwrotu kosztów postępowania.

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 8 sierpnia 2014 roku Sąd Okręgowy w Gdańsku oddalił powództwo i zasądził od powoda na rzecz pozwanej zwrot kosztów procesu.

Podstawą tego rozstrzygnięcia były następujące ustalenia i rozważania Sądu pierwszej instancji:

M. O. (1) od 2004 r. prowadził działalność gospodarczą pod nazwą ” (...)” transport, spedycja drewna M. O. (1). Działalność została wykreślona z ewidencji działalności gospodarczej w dniu 9.11.2011 r.

Współwłaścicielami w 1/2 części nieruchomości położonej w S. o powierzchni 2.23.07 ha, dla której Sąd Rejonowy w Tczewie prowadzi księgę wieczystą KW nr (...) byli bracia R. O. i M. O. (1). M. O. (1) i R. O. zaciągnęli kredyt w (...) Bank S.A. w wysokości 400.000 zł na budowę domu. W dziale IV księgi wieczystej prowadzonej dla powyższej nieruchomości była wpisana hipoteka na rzecz (...) Bank S.A. w kwocie 412.449,26 zł oraz hipoteka przymusowa w kwocie 94.510,74 zł na rzecz Skarbu Państwa - Naczelnika Urzędu Skarbowego w S. na udziale ½ części R. O..

M. O. (1) i R. O. przestali spłacać kredyt, wobec czego (...) Bank S.A. wypowiedział umowę kredytu i w dniu 04.03.2008 r. wystawił bankowy tytuł egzekucyjny przeciwko R. O. i M. O. (1) na kwotę 381.669,99 zł. W dniu 17.09.2008 r. Komornik przy Sądzie Rejonowym w Tczewie wszczął postępowanie egzekucyjne przeciwko R. O. i M. O. (1) z nieruchomości położonej w S., dla której Sąd Rejonowy w Tczewie prowadzi księgę wieczystą KW nr (...). Komornik zlecił sporządzenie opisu i oszacowania nieruchomości.

W czerwcu 2009 r. Naczelnik Urzędu Skarbowego w S. przeprowadził kontrolę podatkową u M. O. (1) przy udziale A. H.. Kolejna kontrola podatkowa u M. O. (1) została przeprowadzona w dniach 30.09. i 02.10.2009 r. przy udziale L. O.. W dniu 30.09.2009 r. M. O. (1) udzielił pełnomocnictwa swojej siostrze L. O. do obecności przy przeprowadzeniu czynności sprawdzających w zakresie podatku VAT za okres 09-12.2008r.

R. O. i M. O. (1) ustalili z siostrą L. O. i ojcem W. O., iż L. O. i W. O. spłacą kredyt zaciągnięty w (...) Bank S.A., w zamian za co R. O. i M. O. (1) przeniosą na nich swoje udziały, tj. po ½ części we własności nieruchomości położonej w S..

W dniu 27.11.2009 r. M. O. (1) udzielił pełnomocnictwa swojej siostrze L. O. między innymi do zarządu majątkiem, nabywania nieruchomości, reprezentowania w postępowaniu podatkowym, reprezentowania w sprawie Km 2627/08 prowadzonej przez Komornika Sądu Rejonowego w Tczewie.

W dniu 30.11.2009r. M. O. (1) darował swojej siostrze L. O. wolny od jakichkolwiek obciążeń i roszczeń osób trzecich, z wyjątkiem wpisów ujawnionych w księgach wieczystych, udział wynoszący 1/2 część w nieruchomości położonej w S. o powierzchni 2.23.07 ha, dla której Sąd Rejonowy w Tczewie prowadzi księgę wieczystą KW nr (...). R. O. darował swojemu ojcu W. O. wolny od jakichkolwiek obciążeń i roszczeń osób trzecich, z wyjątkiem wpisów ujawnionych w księgach wieczystych udział w wysokości 1/2 części wyżej wymienionej nieruchomości. R. O. i M. O. (1) oświadczyli, iż nie ciążą na nich zaległości podatkowe, ani innego rodzaju należności o charakterze publicznoprawnym, które mogłyby skutkować odpowiedzialnością W. O. i L. O..

L. O. wpłaciła za M. O. (1) na rzecz (...) Bank S.A.: w dniu 27.10.2009 r. kwotę 19.000 zł, w dniu 29.01.2010 r. kwotę 30.000 zł, w dniu 30.04.2010 r. kwotę 50.200 zł, w dniu 31.05.2010 r. kwotę 24.000 zł, w dniu 6.12.2010 r. kwotę 24.000 zł, w dniu 9.12.2010 r. kwotę 18.142,57 zł.

M. O. (1) i R. O. nie spłacił zadłużenia wobec (...) Bank S.A. z własnych środków. Zobowiązania wobec (...) Bank spłacili po połowie L. O. i W. O.. L. O. i W. O. nie domagali się i nie oczekują zwrotu pieniędzy zapłaconych do banku za M. i R. O., gdyż w ten sposób zapłacili za otrzymane udziały w nieruchomości.

Kolejna kontrola podatkowa u M. O. (1) miała miejsce w lutym 2010r. przy udziale L. O..

Decyzjami z dnia 20.01.2011r. oraz z dnia 17.01.2012r. Naczelnik Urzędu Skarbowego w S. określił M. O. (1) wysokość zobowiązania podatkowego z tytułu podatku od towarów i usług.

W latach 2010 - 2012 zostały wystawione przeciwko M. O. (1) tytuły wykonawcze nr SM (...), SM (...), SM (...) SM (...), SM (...), SM (...), SM (...), SM (...), SM (...). SM (...), SM (...), SM (...), SM (...), SM (...), SM (...).

L. O. nie zajmowała się działalnością gospodarczą brata. Zawoziła tylko dokumenty od brata do jego księgowej. Jeden raz zaniosła dokumenty do Urzędu Skarbowego. O zobowiązaniach brata wobec Skarbu Państwa dowiedziała się na przełomie 2011 i 2012 roku. W czasie kontroli podatkowych i wydania decyzji ustalających wysokości zobowiązania L. O. nie mieszkała razem z bratem M. O. (1), z którym widywała się w trakcie uroczystości rodzinnych.

W dniu 20.03.2012r. M. O. (1) złożył oświadczenie o stanie majątkowym wskazując, iż nie pracuje, pozostaje na utrzymaniu żony, nie posiada żadnego majątku.

Powyższy stan faktyczny Sąd Okręgowy ustalił w oparciu o zgromadzone w sprawie dokumenty, zeznania świadków R. O., M. O. (1) i W. O. oraz zeznania pozwanej.

W ocenie Sądu pierwszej instancji powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie.

Rozważając podstawę prawną powództwa Sąd Okręgowy, mając na uwadze przesłanki określone w treści art. 527 – 528 k.c., doszedł do przekonania, że umowa darowizny z dnia 30.11.2009r., na podstawie której pozwana uzyskała udział w wysokości 1/2 we własności nieruchomości położonej w S., dla której Sąd Rejonowy Tczewie prowadzi księgę wieczystą (...) nie była nieodpłatną czynnością prawną. Umowa darowizny, w ocenie Sądu pierwszej instancji, została zawarta w sytuacji, w której wobec niespłacenia przez R. i M. O. (1) kredytu (...) Bank S.A. wszczął postępowanie egzekucyjne z przedmiotowej nieruchomości, która była obciążona hipoteką kwocie 412.449,26 zł.

Nadto Sąd Okręgowy wskazał, że L. O. wpłaciła na rzecz (...) Bank S.A. łącznie kwotę 167.142,57 zł (potwierdzenia wpłaty k.244 - 245), z własnych środków regulując zadłużenie wobec banku wraz z ojcem po połowie. L. O. dysponowała środkami pieniężnymi pochodzącymi z oszczędności, darowizny w kwocie 52.000 zł, sprzedaży samochodu i nieruchomości. Skoro M. O. (2) nie był w stanie spłacać kredytu to zdaniem Sądu pierwszej instancji oczywistym jest, że nie dysponował środkami pieniężnymi w tak znacznej wysokości.

W ocenie Sądu Okręgowego wartość darowanego udziału określona na wysokości 475.000 zł z uwagi na faktycznie obciążenie nieruchomości hipoteką w kwocie 412.449,26 zł na rzecz (...) Bank S.A. była znacznie niższa. Wobec spłaty przez pozwaną obowiązania M. O. (1) wobec banku w kwocie 167.142,57 zł umowa darowizny z dnia 30.11.2009r. nie mogła zostać uznana za czynność prawną nieodpłatną. Pozwana nie otrzymała bowiem udziału w nieruchomości za symboliczną złotówkę, tylko spłaciła znaczne zadłużenie M. O. (1) wobec (...) Bank S.A., zatem nie otrzymała udziału w nieruchomości praktycznie za darmo lub za pół darmo. Zdaniem Sądu Okręgowego nie sposób mówić o rażącej, obiektywnej dysproporcji świadczeń stron, bowiem zawarcie umowy darowizny w powiązaniu ze spłatą kredytu przez nabywców nieruchomości nie pozbawiło M. O. (1) ekwiwalentnego świadczenia. O ekwiwalentności świadczenia pozwanej w ocenie Sądu pierwszej instancji świadczy także okoliczność, że nieruchomość została sprzedana po wszczęciu postępowania egzekucyjnego. Skoro pozwana nie uzyskała korzyści majątkowej bezpłatnie Sąd Okręgowy dokonał oceny, czy wiedziała o pokrzywdzeniu powoda jako wierzyciela. Mając na uwadze treść art. 527 § 3 k.c., Sąd ten doszedł do przekonania, że pozwana wykazała, że nie miała wiedzy i nie mogła dowiedzieć się o działaniu dłużnika ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela. Pozwana bowiem mieszkała osobno, żyła swoim życiem, a z bratem widywała się przy okazji uroczystości rodzinnych. Nie była zaangażowana w działalność gospodarczą brata, nie prowadziła jego księgowości, na której się nie znała, sprawami księgowymi zajmowała się księgowa. Pomoc L. O. świadczona bratu ograniczała się, zdaniem Sądu pierwszej instancji, jedynie do zawożenia dokumentów do księgowej A. H. i jednokrotnego dostarczenia dokumentów do Urzędu Skarbowego. Pozwana przed zawarciem mowy darowizny uczestniczyła w jednej kontroli podatkowej na przełomie września i października 2009r. na podstawie pełnomocnictwa udzielonego jej przez brata. Sąd Okręgowy podkreślił, że sam udział w charakterze pełnomocnika w czynnościach kontrolnych nie oznacza, że pozwana w dniu 30.11.2009r. miała jakąkolwiek wiedzę na temat zobowiązań podatkowych brata, na których nawet się nie znała. W umowie darowizny z dnia 30.11.2009r. M. O. (1) i R. O. oświadczyli, iż nie ciążą na ich zaległości podatkowe, ani innego rodzaju należności o charakterze publicznoprawnym, które mogłyby skutkować odpowiedzialnością W. O. i L. O.. Udział M. O. (1) nie był obciążony hipoteką na rzecz Skarbu Państwa - Naczelnika rzędu Skarbowego w S., co miało miejsce odnośnie udziału R. O.. O zobowiązaniach M. O. (1) wobec Skarbu Państwa pozwana wiedziała się dopiero na przełomie roku 2011 i 2012.

Zdaniem Sądu Okręgowego pełnomocnictwo z dnia 30.09.2009r. do obecności przy przeprowadzeniu czynności sprawdzających w zakresie podatku VAT za okres 09-12.2008 było pełnomocnictwem do uczestniczenia w konkretnych czynnościach kontrolnych i nie wynika z niego wniosek, aby pozwana miała wiedzę na temat zobowiązań podatkowych M. O. (1). Sąd dał wiarę zeznaniom pozwanej, iż pełnomocnictwo z dnia 27.11.2009r. było związane z nabyciem przez pozwaną od M. O. (1) udziału w nieruchomości i miało jej umożliwić załatwienie wszelkich spraw dotyczących nieruchomości, w tym występowanie przez Komornikiem Sądu Rejonowym w Tczewie w sprawie Km 2627/08, a treść tego pełnomocnictwa została zaproponowana przez notariusza. Udzielenie pełnomocnictw wiązało się także z charakterem pracy M. O. (1), który pracując jako kierowca często przebywał poza granicami kraju. Sąd pierwszej instancji zaznaczył, że pełnomocnictwa o szerokim zakresie umocowania udzielił pozwanej także drugi brat - R. O., co potwierdzać ma, że udzielenie pełnomocnictw notarialnych było związane z planowanym przeniesieniem własności nieruchomości przez M. i R. O. na pozwaną i W. O..

Sąd Okręgowy wskazał także, iż na dzień dokonania darowizny tj. 30.11.2009r. nie zostały wydane żadne decyzje w stosunku do M. O. (1) ustalające wysokość podatku, ani żadne tytuły wykonawcze. Decyzje ustalające wysokość podatku od towarów usług zostały wydane przez Naczelnika Urzędu Skarbowego w S. w dniach 20.01.2011r. i 17.01.2012r., a wszystkie tytuły wykonawcze przeciwko M. O. (1), na które powołuje się powód powstały najwcześniej w 2010 r. Przed dniem 30.11.2009r. miały miejsce tylko dwie kontrole podatkowe, w tym jedna w której uczestniczyła pozwana. Z samego faktu dokonania kontroli podatkowej nie można, zdaniem Sądu, wyprowadzić wniosku, iż wobec podatnika zostaną wydane decyzje ustalające wysokość podatku i tytuły wykonawcze albo że ma on zaległości podatkowe.

W ocenie Sądu Okręgowego pozwana wykazała, że nie uzyskała korzyści majątkowej bezpłatnie i nie wiedziała i nie mogła się dowiedzieć, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia powoda jako wierzyciela.

Mając na względzie powyższe Sąd pierwszej instancji oddalił powództwo na podstawie art. 527 § l i 3 i art. 528 k.c. a contrario.

O zwrocie kosztów procesu orzeczono na mocy art. 98 § 1 i 3 k.p.c., art. 108 § 1 k.p.c. oraz § 6 pkt 7 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. Nr 163, 1349 z późn. zm.) zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu.

Apelację od powyższego wyroku wywiódł powód Skarb Państwa - Naczelnik Urzędu Skarbowego w S., zaskarżając orzeczenie w całości.

Zaskarżonemu wyrokowi zarzucił:

I.  naruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 888 § 1 k.c. poprzez uznanie, iż możliwe jest zawarcie umowy darowizny, która jest jednocześnie umową odpłatną;

II.  naruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 73 § 2 k.c. w zw. z art. 890 § 1 k.c. w zw. z art. 158 k.c. polegające na uznaniu, iż nieformalne porozumienie stron czynności prawnej zawartej w formie aktu notarialnego, zastrzeżonej dla danej czynności pod rygorem nieważności, może zostać uznane za element treści dokonanej czynności prawnej;

III.  naruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 353 § 1 k.c. w zw. z art. 518 § 1 pkt 1 k.c. oraz art. 930 § 1 k.p.c., polegające na uznaniu, że spłata zobowiązania pieniężnego przez dłużnika rzeczowego może zostać uznana za świadczenie dokonane przez tego dłużnika na rzecz dłużnika osobistego;

IV.  naruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 528 k.c. polegające na uznaniu, iż czynnością dokonaną bezpłatnie w rozumieniu tego przepisu jest jedynie czynność nieodpłatna lub czynność odpłatna jedynie pozornie („za symboliczną złotówkę”), nie jest natomiast czynność, w której wysokość świadczeń stron pozostaje w obiektywnej, znacznej i niewątpliwej dysproporcji;

V.  naruszenie prawa materialnego przez niewłaściwe zastosowanie art. 528 k.c. poprzez uznanie, że:

1)  nie jest objęta hipotezą powyższego przepisu czynność, w której wartość świadczenia jednej ze stron jest niemal trzykrotnie wyższa od świadczenia drugiej strony (475.000 zł w stosunku do 167.142,57 zł), zaś strony zdają sobie sprawę z tej dysproporcji w dacie zawarcia zaskarżonej umowy;

2)  w okolicznościach niniejszej sprawy dłużnik M. O. (1) uzyskał jakąkolwiek korzyść majątkową wskutek spłacenia przez obdarowanego dłużnika rzeczowego zobowiązań wobec banku, w sytuacji, w której gdyby nie doszło do darowizny jego zobowiązania względem banku zostałyby również zaspokojone na skutek sprzedaży licytacyjnej nieruchomości, zaś pozostała po sprzedaży suma pieniężna zostałaby zwrócona dłużnikowi lub przekazana jego innym wierzycielom;

z ostrożności procesowej, na wypadek nieuwzględnienia powyższych zarzutów, powód zarzucił ponadto:

VI.  naruszenie prawa procesowego mogące mieć istotny wpływ na wynik sprawy, art. 233 § 1 k.p.c. poprzez brak wszechstronnego rozważenia zebranego w sprawie materiału dowodowego przejawiający się w przyjęciu, iż pozwana L. O., pomimo uczestniczenia w toczącym się w firmie brata postępowaniu kontrolnym oraz łączącego ją z bratem stosunku zaufania nie mogła, przy zachowaniu należytej staranności, powziąć wiedzy o istniejącym w dacie dokonania zaskarżonej czynności prawnej zadłużeniu brata w zakresie podatku od towarów i usług.

Wskazując na powyższe zarzuty apelujący wniósł o:

I.  zmianę zaskarżonego wyroku w całości poprzez uznanie czynności prawnej za bezskuteczną względem powoda zgodnie z żądaniem zawartym w pkt 1 petitum pozwu i w pkt 1 pisma procesowego powoda z modyfikacją powództwa z dnia 10 października 2013r. oraz zasądzenie od pozwanej na rzecz Skarbu Państwa - Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa kosztów zastępstwa procesowego według norm prawem przepisanych, z uwzględnieniem kosztów postępowania zażaleniowego sygn. akt I ACz 776/13,

II.  zasądzenie od pozwanej na rzecz powoda kosztów postępowania apelacyjnego według norm prawem przepisanych, w tym kosztów zastępstwa procesowego na rzecz Skarbu Państwa - Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa.

W odpowiedzi na apelację powoda pozwana L. O. wniosła o jej oddalenie jako bezzasadnej oraz obciążenie skarżącego kosztami postępowania za II instancję według norm przepisanych. W uzasadnieniu wskazała, że w jej ocenie Sąd Okręgowy prawidłowo ustalił, iż nie uzyskała korzyści majątkowej bezpłatnie oraz nie wiedziała i nie mogła się dowiedzieć, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia powoda jako wierzyciela. Pozwana podniosła również, że to na powodzie spoczywał ciężar dowodu okoliczności istnienia i wymagalności jego wierzytelności w chwili zawarcia umowy darowizny, a w przypadku wierzytelności przyszłych również wykazania, że dłużnik działał w zamiarze pokrzywdzenia przyszłych wierzycieli, zaś celem dokonanej darowizny było spowodowanie niewypłacalności i uniemożliwienie uzyskania zaspokojenia przez przyszłych wierzycieli.

Sąd Apelacyjny ustalił i zważył, co następuje:

W pierwszej kolejności Sąd Apelacyjny w celu skonkretyzowania przysługującej powodowi wierzytelności zobowiązał powoda do sprecyzowania kwotowo wszystkich wskazanych w pozwie wierzytelności, przysługujących Skarbowi Państwa od dłużnika oraz łącznej kwoty wierzytelności z uwzględnieniem modyfikacji powództwa, dokonanej pismem z dnia 10.10.2013 r. przez wskazanie dat odsetek ustawowych i kwot, od których zostały naliczone.

W odpowiedzi na zobowiązanie Sądu powód ostatecznie wskazał, że na stan zadłużenia dłużnika M. O. (1) wobec Skarbu Państwa-Naczelnika Urzędu Skarbowego w S., składają się następujące wierzytelności, uporządkowane według rodzaju podatku:

I.  z tytułu podatku od towarów i usług:

- za miesiąc 12/2007 w wysokości 12.457 zł, od której odsetki podatkowe naliczane są od dnia 26.01.2008 r., stwierdzona tytułem wykonawczym nr (...)z dnia 14.02.2011 r.;

- za miesiąc 01/2008 w wysokości 30.351 zł, od której odsetki podatkowe naliczane są od dnia 26.02.2008 r., stwierdzona tytułem wykonawczym nr (...) z dnia 14.02.2011 r.;

- za miesiąc 02/2008 w wysokości 20.381 zł, od której odsetki podatkowe naliczane są od dnia 26.03.2008 r., stwierdzona tytułem wykonawczym nr (...) z dnia 14.02.2011 r.;

- za miesiąc 03/2008 w wysokości 88.404 zł, od której odsetki podatkowe naliczane są od dnia 26.04.2008 r., stwierdzona tytułem wykonawczym nr (...) z dnia 14.02.2011 r.;

- za miesiąc 04/2008 w wysokości 29.596 zł, od której odsetki podatkowe naliczane są od dnia 27.05.2008 r., stwierdzona tytułem wykonawczym nr (...) z dnia 14.02.2011 r.;

- za miesiąc 05/2008 w wysokości 37.301 zł, od której odsetki podatkowe naliczane są od dnia 26.06.2008 r., stwierdzona tytułem wykonawczym nr (...) z dnia 14.02.2011 r.;

- za miesiąc 06/2008 w wysokości 26.935 zł, od której odsetki podatkowe naliczane są od dnia 26.07.2008 r., stwierdzona tytułem wykonawczym nr (...) z dnia 14.02.2011 r.;

- za miesiąc 07/2008 w wysokości 102.582 zł, od której odsetki podatkowe naliczane są od dnia 26.08.2008 r., stwierdzona tytułem wykonawczym nr (...) z dnia 14.02.2011 r.;

- za miesiąc 08/2008 w wysokości 49.521 zł, od której odsetki podatkowe naliczane są od dnia 26.09.2008 r., stwierdzona tytułem wykonawczym nr (...) z dnia 14.02.2011 r.;

- za miesiąc 09/2008 w wysokości 63.411 zł, od której odsetki podatkowe naliczane są od dnia 28.10.2008 r., stwierdzona tytułem wykonawczym nr (...) z dnia 22.02.2012 r.;

- za miesiąc 10/2008 w wysokości 84.437 zł, od której odsetki podatkowe naliczane są od dnia 26.11.2008 r., stwierdzona tytułem wykonawczym nr (...) z dnia 22.02.2012 r.;

- za miesiąc 11/2008 w wysokości 70.827,56 zł, od której odsetki podatkowe naliczane są od dnia 30.12.2008 r., stwierdzona tytułem wykonawczym nr SM (...) z dnia 22.02.2012 r.;

- za miesiąc 01/2010 w wysokości 16.370 zł, od której odsetki podatkowe naliczane są od dnia 26.02.2010 r., stwierdzona tytułem wykonawczym nr SM (...) z dnia 28.11.2011 r.;

- za miesiąc 02/2010 w wysokości 12.284 zł, od której odsetki podatkowe naliczane są od dnia 26.03.2010 r., stwierdzona tytułem wykonawczym nr SM (...) z dnia 24.05.2012 r.;

- za miesiąc 03/2010 w wysokości 12.355 zł, od której odsetki podatkowe naliczane są od dnia 27.04.2010 r., stwierdzona tytułem wykonawczym nr SM (...) z dnia 24.05.2012 r.;

- za miesiąc 04/2010 w wysokości 15.268 zł, od której odsetki podatkowe naliczane są od dnia 26.05.2010 r., stwierdzona tytułem wykonawczym nr SM (...) z dnia 24.05.2012 r.;

- za miesiąc 05/2010 w wysokości 16.144 zł, od której odsetki podatkowe naliczane są od dnia 26.06.2010 r., stwierdzona tytułem wykonawczym nr SM (...) z dnia 24.05.2012 r.;

- za miesiąc 06/2010 w wysokości 4.573 zł, od której odsetki podatkowe naliczane są od dnia 26.07.2010 r., stwierdzona tytułem wykonawczym nr SM (...) z dnia 24.05.2012 r.;

- za miesiąc 07/2010 w wysokości 1.357 zł, od której odsetki podatkowe naliczane są od dnia 26.08.2010 r., stwierdzona tytułem wykonawczym nr SM (...) z dnia 03.01.2011 r.;

- za miesiąc 08/2010 w wysokości 11.945 zł, od której odsetki podatkowe naliczane są od dnia 28.09.2010 r., stwierdzona tytułem wykonawczym nr SM (...) z dnia 03.01.2011 r.;

- za miesiąc 02/2010 w wysokości 3.747 zł, od której odsetki podatkowe naliczane są od dnia 19.08.2010 r., stwierdzona tytułem wykonawczym nr SM (...) z dnia 24.05.2012 r.;

- za miesiąc 03/2010 w wysokości 8.958 zł, od której odsetki podatkowe naliczane są od dnia 22.06.2010 r., stwierdzona tytułem wykonawczym nr SM (...) z dnia 24.05.2012 r.;

- za miesiąc 04/2010 w wysokości 10.259 zł, od której odsetki podatkowe naliczane są od dnia 05.08.2010 r., stwierdzona tytułem wykonawczym nr SM (...) z dnia 24.05.2012 r.;

- za miesiąc 05/2010 w wysokości 14.796 zł, od której odsetki podatkowe naliczane są od dnia 05.08.2010 r., stwierdzona tytułem wykonawczym nr SM (...) z dnia 24.05.2012 r.;

- za miesiąc 06/2010 w wysokości 339,40 zł, od której odsetki podatkowe naliczane są od dnia 14.09.2010 r., stwierdzona tytułem wykonawczym nr SM (...) z dnia 25.11.2011 r.;

II. z tytułu podatku dochodowego w wysokości 19% pobieranego z dochodów z pozarolniczej działalności gospodarczej:

- za rok 2009 w wysokości 17.209 zł, od której odsetki podatkowe naliczane są od dnia 01.05.2010 r., stwierdzona tytułem wykonawczym nr SM (...) z dnia 26.11.2010 r.;

- za rok 2009 w wysokości 1.938 zł, od której odsetki podatkowe naliczane są od dnia 01.05.2010 r., stwierdzona tytułem wykonawczym nr SM (...) z dnia 03.01.2011 r.;

- za rok 2010 w wysokości 12.828 zł, od której odsetki podatkowe naliczane są od dnia 03.05.2011 r., stwierdzona tytułem wykonawczym nr SM (...) z dnia 28.11.2011 r.;

- wierzytelność z tytułu odsetek w kwocie 1.759 zł od zaległości podatkowej w podatku dochodowym za miesiące styczeń, luty, kwiecień i sierpień 2010 r., naliczonych od dnia 23.02.2010 r. do 30.04.2011 r., stwierdzona tytułem wykonawczym nr SM (...) z dnia 28.11.2011 r.

Sąd Apelacyjny przeprowadził uzupełniające postępowanie dowodowe z zeznań świadka M. O. (1), uzupełniającego przesłuchania pozwanej w charakterze strony oraz dowodów z akt sprawy II K 6/12 (XIII Ka 308/15) na okoliczność udziału pozwanej w prowadzeniu działanosci gospodarczej dłużnika i jej wiedzy o istnieniu należności i zaległości skarbowych, wiedzy dłużnika o istnieniu zaległości i daty powzięcia tej wiedzy, zgodnego zamiaru stron umowy z dnia 30.11.2009r. (zaskarżonej czynności).

Sąd Apelacyjny w poniższym zakresie poczynił własne, dodatkowe ustalenia faktyczne, odmienne w tym zakresie od poczynionych przez Sąd pierwszej instancji:

M. O. (1), jako osoba prowadząca działalność gospodarczą, w dniu 28.06.2006 r. udzielił swojej siostrze L. O. pełnomocnictwa do reprezentowania przed wszelkiego rodzaju władzami, urzędami i instytucjami, organami administracji rządowej i samorządowej, osobami fizycznymi i prawnymi, w szczególności Urzędem Skarbowym, ZUS, NFZ, Zakładem (...), Energetycznym, Zakładem (...), (...) S.A. lub innymi firmami telekomunikacyjnymi, operatorami sieci komórkowych, towarzystwami ubezpieczeniowymi, towarzystwami leasingowymi, bankami, jak również organami kontroli oraz do prowadzenia negocjacji z kontrahentami, dostawcami, zleceniodawcami, odbiorcami, reprezentowania w stosunku do pracowników, a w szczególności wydawania im poleceń dotyczących wykonywanych przez nich obowiązków, odbioru i podpisywaniu faktur, rachunków i innych dokumentów księgowych, przyjmowania i dokonywania płatności wszelkich należności, w tym należności publicznoprawnych oraz należności pracowniczych, składania wszelkich niezbędnych wniosków, pism i oświadczeń oraz do dokonywania wszelkich czynności faktycznych i prawnych, jakie okażą się konieczne do realizacji niniejszego pełnomocnictwa.

/dowód: pełnomocnictwo k. 552-553/

Matka pozwanej i M. O. (1) również prowadziła działalność gospodarczą, której przedmiotem był transport i handel drewnem. L. O. pracowała w weekendy u swojej matki. Obie firmy miały siedziby w tym samym miejscu. M. O. (1) od poniedziałku do piątku jeździł jako kierowca. Jego siostra L. O. pomagała mu w prowadzeniu firmy, gdy przyjeżdżała do rodziców. Zajmowała się głównie dokumentami. M. O. (1) miał większe zaufanie do siostry, niż do brata R. O..

/dowód: zeznania świadka M. O. (1) k. 627-628, nagranie 00 01 20 do 00 44 02 k. 629/

Pozwana L. O. reprezentowała swojego brata M. O. (1) w trakcie przeprowadzonych we wrześniu i październiku 2009 roku kontroli skarbowych. W trakcie czynności kontrolnych składała wyjaśnienia i odebrała protokół z przeprowadzonej kontroli.

/dowód: protokół z kontroli k. 27-36, 37-47/

Przyczyną zawarcia umowy darowizny było wszczęcie egzekucji z nieruchomości. L. O. wraz z ojcem postanowili „wziąć sprawy we własne ręce”. Zawarli ugodę z bankiem, po czym zawarli umowę darowizn. Mieli świadomość, że wartość nieruchomości była większa niż wysokość długu, który spłacili tylko częściowo. Ustalenia były takie, że pozwana z ojcem spłacą bank, będą właścicielem nieruchomości, a dłużnik i drugi brat pozwanej nie będą domagać się zwrotu pieniędzy. M. O. (1) chciał pozbyć się długu w banku i mieć spokój. Mieszkał w tej nieruchomości jeszcze przez 3-4 miesiące i nie chciał, by dom został sprzedany przez komornika.

/dowód: zeznania pozwanej L. O. k. 585-586, nagranie 00 09 05 – 00 41 24 k. 588, zeznania świadka M. O. (1) k. 627-628, nagranie 00 01 20 – 00 44 02 k. 629/

W toku kontroli skarbowej M. O. (1) został wezwany do złożenia oświadczenia o stanie majątkowym. M. O. (1) złożył stosowne oświadczenie, jednak nie ujawnił w nim nieruchomości, której był współwłaścicielem.

/dowód: zeznania świadka M. O. (1) k. 627-628, nagranie 00 01 20 do 00 44 02 k. 629/

Prawomocnym wyrokiem karnym z 30 października 2009r., w sprawie II K 753/09 Sądu Rejonowego w Starogardzie Gdańskim, warunkowo umarzającym postępowanie karne ustalono, że M. O. (1) popełnił zarzucany mu czyn z art. 233 § 6 k.k., nie ujawniając na wezwanie Urzędu Skarbowego faktu, że jest współwłaścicielem nieruchomości, (będącej następnie przedmiotem zaskarżonej czynności), czyli prawa majątkowego mogącego być przedmiotem zastawu skarbowego.

/ dowód: odpis wyroku k. 168/

W ocenie Sądu Apelacyjnego apelacja jako zasadna co do zasady i w zasadniczej części także co do wysokości zasługiwała na częściowe uwzględnienie, w pozostałym nieznacznym zakresie podlegała oddaleniu.

Dla porządku, przed rozpoznaniem zarzutów, podniesionych przez skarżącego, konieczne jest odniesienie się przez Sąd Apelacyjny do dokonanego przez powoda sprecyzowania żądania poprzez wskazanie wierzytelności przysługujących Skarbowi Państwa względem M. O. (1).

Sąd Odwoławczy podziela pogląd wyrażony w uzasadnieniu wyroku Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 25.03.2014 r. (I ACa 638/13, Lex nr 1459041), zgodnie z którym sąd w świetle art. 321 § 1 k.p.c. nie jest uprawniony do rozstrzygnięcia o roszczeniu, które nie zostało zgłoszone. Przed przystąpieniem do merytorycznej oceny niezbędne jest zatem podjęcie czynności procesowych prowadzących do jednoznacznego określenia żądania i wyeliminowania występujących w tym zakresie nieścisłości i braków.

Jednakże w postępowaniu apelacyjnym niedopuszczalne jest rozszerzenie podstawy faktycznej żądania. Stąd należy rozstrzygnąć, jaka jest relacja między tym zakazem, a odpowiednio stosowanym art. 316 k.p.c., skoro powód nie wskazuje na nowe wierzytelności, ale na wartość wynikającą z wysokości odsetek skarbowych na datę wyrokowania.

Ustawodawca w przepisie art. 530 k.c. dopuszcza możliwość zaskarżenia przez wierzyciela czynności prawnej dłużnika dokonanej wcześniej, tj. przed powstaniem jego wierzytelności. Jednakże wierzytelność powoda dochodzona na podstawie przepisów art. 530 k.c. w związku z art. 527 § 1 k.c. musi powstać najpóźniej przed wykonaniem i istnieć w momencie orzekania , ażeby roszczenie powoda mogło zostać uwzględnione. Wierzycielem przyszłym jest więc taki wierzyciel, którego wierzytelność (roszczenie) jeszcze nie istnieje w sensie prawnym w chwili dokonywania przez dłużnika (przyszłego dłużnika) czynności prawnej w warunkach określonych w przepisie art. 527 § 1 k.c. Warunkiem natomiast ochrony skargi pauliańskiej jest wierzytelność pieniężna istniejąca i zaskarżalna w chwili dokonania zaskarżonej czynności i wytoczenia powództwa. Jeżeli wierzyciel taki decyduje się na proces pauliański, musi wykazać, że taka wierzytelność już powstała (na podstawie późniejszych określonych zdarzeń prawnych) i da się określić w sensie podmiotowym oraz przedmiotowym (między kim, jej elementy, zwłaszcza rozmiar świadczenia pieniężnego obarczającego dłużnika).

Rozróżnienie wierzytelności już istniejących w chwili dokonywania zaskarżonych czynności oraz wierzytelności przyszłych jest istotne, co słusznie zauważyli skarżący. Chodzi przede wszystkim o inne ujęcie przesłanki subiektywnej, odnoszącej się do stanu świadomości dłużnika w zakresie pokrzywdzenia wierzyciela. W treści przepisu art. 527 § 1 k.c. jest mowa o "świadomości pokrzywdzenia wierzycieli", natomiast w treści przepisu art. 530 k.c. - o działaniu dłużnika "w zamiarze pokrzywdzenia przyszłych wierzycieli". Ustawodawca sformułował więc dwa odrębne reżimy prawne skargi pauliańskiej, wynikające z przepisów art. 527 i 530 k.c.

Mając powyższe na względzie uznać należy, że precyzacja wierzytelności, obejmująca jej istnienie, tytuł prawny wierzytelności i wysokość, należy do wierzyciela, który w ten sposób wyznacza przedmiot ochrony pauliańskiej. Wykazanie, że przysługująca powodowi względem dłużnika wierzytelność jest realna i skonkretyzowana, a nie hipotetyczna, jest zatem przesłanką uznania czynności prawnej za bezskuteczną. Ochroną pauliańską objęta jest bowiem zawsze konkretna wierzytelność, stanowiąca przedmiot żądanej przez wierzyciela ochrony, a nie wszelkie bliżej nieoznaczone prawa powoda (wyrok SN z dnia 27.11.2003 r., III CKN 355/01, Lex nr 359441). W wyroku Sądu Najwyższego z dnia 11 października 1995 r., sygn. akt III CZP 139/95 (OSNC 1996, z. 1, poz. 17), wyjaśniono, że uwzględniając powództwo na podstawie art. 527 k.c. sąd powinien określić wierzytelność, zarówno pod względem podmiotowym, jak i przedmiotowym. W uzasadnieniu tego wyroku stwierdzono, że nie jest wprawdzie konieczne, aby wierzytelność była już wymagalna lub objęta była istniejącym tytułem egzekucyjnym. Jednakże nieodzowne jest zawsze wykazanie istnienia wierzytelności. Jeżeli jedną z przesłanek skuteczności skargi pauliańskiej jest wykazanie tego, że w wyniku zaskarżonej czynności prawnej dłużnik stał się w ogóle niewypłacalny lub niewypłacalny w większym stopniu (art. 527 § 2 k.c.), to ustalenie niewypłacalności dłużnika (lub jej stopnia) nie byłoby możliwe bez uprzedniego ustalenia tytułu i wysokości wierzytelności.

Wobec powyższych rozważań, w ocenie Sądu Apelacyjnego dokonanie przez powoda na etapie postępowania odwoławczego sprecyzowania wierzytelności, co do których domaga się objęcia ochroną pauliańską, nie stoi w sprzeczności z zakazem wyrażonym w art. 383 k.p.c. W pozwie wniesionym w dniu 30.11.2012r. powód bowiem wskazał, że dochodzi ochrony wierzytelności wnikających z przytoczonych tytułów wykonawczych. Według twierdzeń uzasadnienia pozwu na dzień zawarcia umowy darowizny wymagalne wierzytelności wynosiły kwotę 622.061,46 zł z odsetkami w kwocie 94.317 zł, łącznie 806.674,46 zł. Wskazane przez powoda wierzytelności przysługiwały mu względem dłużnika M. O. (1) z tytułu podatku od towarów i usług za miesiące od grudnia 2007 r. do grudnia 2008 r. oraz od stycznia do sierpnia 2010 r. oraz z tytułu podatku dochodowego za lata 2009-2010r. określone kwotową decyzją z 20.01.11 r. (...)-106/10 (...) i określone kwotową decyzją z 17.01.12 r. (...)-17/10 (...), wraz z odsetkami i kosztami egzekucyjnymi, w związku z którymi zostały wystawione tytuły wykonawcze.

Postanowieniem z 08.04.2015 r. zobowiązano powoda do sprecyzowania kwotowo wszystkich wskazanych w pozwie wierzytelności i łącznie, wskazanie dat odsetek ustawowych i kwot od których zostały naliczone, z uwzględnieniem modyfikacji powództwa z dnia 10.10.2013r. W wykonaniu zobowiązania w piśmie z dnia 28.04.2014r. powód dokonał zestawienia wszystkich należności dłużnika M. O. (1), również tych powstałych, a także wymagalnych po dacie zaskarżonej czynności, czyli po 30.11.2009 r. Pismem z dnia 03.06.2015 r. (k. 591-594) powód ostatecznie wskazał przysługujące mu wierzytelności. Analiza powyższego zastawienia prowadzi do wniosku, że obejmuje ono wierzytelności z różnymi datami wymagalności. W sprawie mamy zatem do czynienia z sytuacją, gdy wierzyciel niniejszą skargą dochodzi ochrony wierzytelności z zobowiązań podatkowych wymagalnych z mocy ustawy przed podjęciem czynności prawnej go krzywdzącej i wierzytelności przyszłych, powstałych już po podjęciu czynności krzywdzącej do daty wywiedzenia powództwa, zaś co do odsetek także do daty wyrokowania.

Zgodnie z treścią przepisu art. 51 ustawy z dnia 29.08.1997 roku Ordynacji podatkowej (Dz. U. 2015.613.t.j.) zaległością podatkową jest podatek niezapłacony w terminie płatności, a także niezapłacona w terminie płatności zaliczka na podatek lub rata podatku. Natomiast w myśl treści przepisu art. 53 § 3 i 4 wyżej wskazanej ustawy (w brzmieniu obowiązującym na dzień zawarcia umowy darowizny, tj. 30.11.2009 r.- zmiana Dz.U.2005.143.1199) odsetki za zwłokę nalicza podatnik od dnia następującego po dniu upływu terminu płatności podatku. Natomiast powstanie obowiązku podatkowego z tytułu podatku od towarów i usług reguluje art. 19 ustawy z dnia 11.03.2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz. U. 2011.177.1054.t.j.). Skonkretyzowanie obowiązku podatkowego w podatku od towarów i usług powstałego na skutek dokonania określonej czynności (wydania towaru lub wykonania usługi) i przekształcenie go w zobowiązanie podatkowe (wierzytelność) następuje po zakończeniu danego okresu rozliczeniowego, po określeniu całej kwoty przypadającej za dany okres rozliczeniowy i wskazaniu terminu oraz miejsca jego zapłaty - do 25-tego dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym powstał obowiązek podatkowy. Zgodnie art. 103 ust. 1 ww. ustawy o podatku od towarów i usług podatnicy są obowiązani, bez wezwania naczelnika urzędu skarbowego, do obliczania i wpłacania podatku za okresy miesięczne w terminie do 25 dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym powstał obowiązek podatkowy, na rachunek urzędu skarbowego (wyrok WSA w Gliwicach z dnia 10.06.2014 r., I SA/Gl (...), Lex nr 1506970). Zobowiązanie podatkowe powstaje z mocy prawa bez względu na fakt złożenia (bądź nie) deklaracji. W sytuacji bowiem nie złożenia przez podatnika deklaracji bądź ustalenia przez organ wysokości zobowiązania podatkowego w innej niż deklarowana wysokości, organ wydaje decyzję określającą właściwą jego wysokość. Decyzja ta ma charakter deklaratoryjny.

Z uwagi na samoobliczeniową metodę powstawania zobowiązania podatkowego w podatku od towarów i usług - obowiązek naliczania i pobór odsetek za zwłokę jest niezależny od tego, z czyjej winy (podatnika czy organu podatkowego) powstała zaległość podatkowa" (wyrok NSA z dnia 09.11.1999 r., I SA/Po 2623/98, Doradca (...) 2000, nr 6, s. 67). Na datę początkową powstania obowiązku uiszczenia odsetek za zwłokę w uiszczeniu należnego podatku nie ma wpływu ani fakt braku decyzji określającej zobowiązanie podatkowe, ani też fakt wstrzymania wykonania ostatecznej decyzji określającej to zobowiązanie w przypadku zaskarżenia decyzji do sądu administracyjnego (wyrok NSA z dnia 05.06.1996 r., SA/Sz (...), POP 1999, nr 3, poz. 74). Odsetki od zaległości podatkowej nie są samodzielnym, oderwanym od zaległości podatkowej, świadczeniem. Mają one charakter akcesoryjny w stosunku do należności głównej - zaległości podatkowej. Mogą powstać jedynie wówczas, gdy powstała sama zaległość. Wygaśnięcie zaległości w całości lub w części przesądza o wygaśnięciu odsetek za zwłokę (w całości lub w części). W obowiązującym stanie prawnym nie można wygasić zaległości bez wygaszenia zobowiązania z tytułu odsetek. Można natomiast np. umorzyć same odsetki, bez umarzania kwoty zaległości.

Obowiązek naliczenia odsetek jest niezależny od okoliczności powstania zaległości podatkowej i woli stron stosunku prawnopodatkowego. Powstają one z mocy prawa, niezależnie od tego, czy podatnik lub organ podatkowy wie o powstaniu zaległości i w konsekwencji odsetek. Decyzje organu podatkowego, w których naliczane są w określonych sytuacjach odsetki, mają charakter deklaratoryjny, uwidaczniają one tylko wysokość powstałych z mocy prawa odsetek za zwłokę.

Mając powyższe na względzie, w ocenie Sądu Apelacyjnego, nie ulega wątpliwości, że wierzytelności wskazane przez powoda, po dokonanym przez niego sprecyzowaniu, są wierzytelnościami istniejącymi, wymagalnymi i konkretnymi, zarówno co do należności głównej, jak i odsetek podatkowych. Jak już wcześniej wskazano część z nich stała się wymagalna przed podjęciem czynności prawnej krzywdzącej powoda, a część już po dokonaniu tej czynności. Nie można się przy tym zgodzić ze stanowiskiem strony pozwanej, że byt wierzytelności jest zależny od wydania przez właściwy organ decyzji ustalającej wysokość zobowiązania podatkowego. Decyzja taka ma bowiem wyłącznie charakter deklaratoryjny, a zobowiązanie podatkowe powstaje z mocy prawa.

Przechodząc do rozpoznania podniesionych w apelacji zarzutów, w pierwszej kolejności rozważenia wymaga zarzut naruszenia prawa procesowego, mimo że został przez skarżącego podniesiony z ostrożności procesowej, na wypadek nieuwzględnienia zarzutów naruszenia prawa materialnego. Jedynie bowiem prawidłowo ustalony stan faktyczny może być poddany ocenie prawnej.

Skarżący zarzucił Sądowi I instancji naruszenie przepisu art. 233 § 1 k.p.c. poprzez brak wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego, przejawiający się w przyjęciu, że pozwana mimo uczestnictwa w toczącym się postępowaniu kontrolnym i stosunku zaufania, nie mogła przy zachowaniu należytej staranności dowiedzieć się o istnieniu zadłużenia brata z tytułu podatku od towarów i usług.

W ocenie Sądu Apelacyjnego podniesiony przez powoda zarzut jest uzasadniony, bowiem Sąd I instancji dokonując ustaleń faktycznych nie uwzględnił całości zgromadzonego materiału dowodowego oraz uchybił zasadzie swobodnej oceny dowodów poprzez uznanie za wiarogodny dowodu z przesłuchania powódki w charakterze strony.

Prawidłowe, niekwestionowane zresztą w apelacji, są ustalenia faktyczne Sądu Okręgowego, dotyczące prowadzenia przez dłużnika M. O. (1) działalności gospodarczej, okoliczności związanych z prowadzeniem egzekucji z nieruchomości przez wierzyciela hipotecznego (...) Bank S.A., przeniesienia własności nieruchomości, zawarcia między dłużnikiem i pozwaną umowy darowizny, dokonania przez pozwaną i jej ojca spłaty części kredytu dochodzonego przez ww. Bank od dłużnika i jego brata – współwłaściciela przedmiotowej nieruchomości, pełnomocnictw udzielonych przez dłużnika pozwanej oraz stanu majątkowego dłużnika. Ustalenia te Sąd Apelacyjny podziela i czyni podstawą własnego rozstrzygnięcia.

Brak jest natomiast podstaw do podzielenia ustaleń Sądu Okręgowego, że pozwana nie zajmowała się działalnością gospodarczą brata – M. O. (1), a jej udział w tej działalności ograniczał się do udziału w kontroli skarbowej i jednorazowego zawiezienia dokumentów do Urzędu Skarbowego.

Trafnie zrzuca skarżący, że jak wynika z treści protokołu spisanego 30.09. i 2.10.2009 r. przez przeprowadzających kontrolę pracowników Urzędu Skarbowego w S. pozwana jako pełnomocnik dłużnika M. O. (1) kilkakrotnie składała w trakcie czynności wyjaśnienia, jej też został doręczony odpis protokołu, co pokwitowała własnoręcznym podpisem (k. 35 – 36v). Nadto, co wynika z uzupełniającego postępowania dowodowego przeprowadzonego w postępowaniu apelacyjnym pozwana dysponowała pełnomocnictwem brata M. O. (1) od 28.06.2006 r., jak wynika z treści tego pełnomocnictwa była umocowana do działania w bardzo szerokim zakresie (reprezentowania przed wszystkimi władzami, urzędami, organami administracji, osobami fizycznymi i prawnymi, Urzędem Skarbowym, ZUS, NFZ, dostarczycielami mediów, bankami, towarzystwami leasingowymi, ubezpieczycielami, organami kontroli, prowadzenia negocjacji z kontrahentami, zleceniodawcami i odbiorcami, reprezentowania w stosunku do pracowników, w tym w zakresie wydawania poleceń, odbioru i podpisywania faktur, rachunków i innych dokumentów księgowych, przyjmowania i dokonywania płatności wszelkich należności, w tym publicznoprawnych i pracowniczych ) także w imieniu mocodawcy jako osoby prowadzącej działalność gospodarczą pod firmą (...) (k. 552-553).

Jako podstawę zakwestionowanych ustaleń faktycznych Sąd Okręgowy wskazał również zeznania świadka M. O. (1), jednak z treści zeznań tego świadka wynikają okoliczności przeciwne do dokonanych ustaleń – świadek zeznał, że pozwana wprawdzie mieszkała w innej miejscowości, ale świadek udzielił jej pełnomocnictwa, pozwana zbierała i woziła faktury – „siostra zajmowała się wszystkimi papierami”.

W tym zakresie zeznania świadka należy uznać za wiarygodne, zresztą tak je też ocenił Sąd pierwszej instancji. Analogiczną wersję stosunków między rodzeństwem i zakres udziału pozwanej w prowadzonej działalności gospodarczej świadek wskazał w sprawie II K 6/12 Sądu Rejonowego w Starogardzie Gdańskim (protokół rozprawy głównej z 11.10.2011r. k. 540-543 i z 28.11.2012r. k. 554-556 ) – wskazał, że pozwana zajmowała się wszystkimi rzeczami dotyczącymi składek ZUS i innych, zbierała faktury i przekazywała je księgowej, podpisywała deklaracje do Urzędu Skarbowego, miała dostęp do środków pieniężnych z działalności dłużnika.

Zeznania pozwanej złożone w niniejszej sprawie w postępowaniu przed Sądem Okręgowym oraz Apelacyjnym, że w zasadzie nie miała żadnej styczności z firmą brata poza jednorazowym przekazaniem faktur i że podejmowała czynności sporadycznie są niewiarygodne. Są nie tylko sprzeczne z zeznaniami dłużnika, ale również z zeznaniami złożonymi przez pozwaną L. O. w ww. sprawie karnej. W sprawie karnej (k. 543-544 i k. 556-559) pozwana zeznała, że pomagała w działalności brata od 2008r., na podstawie udzielonego pełnomocnictwa, którego udzielenie przyznała, wypisywała faktury w systemie komputerowym, przekazywała je księgowej, pracowała również w tym czasie w firmie matki w charakterze kierownika, obie firmy współpracowały ze sobą.

Zważywszy na niesporność faktu, że firmy dłużnika i matki pozwanej mieściły się pod tym samym adresem, współpracowały ze sobą, pozwana uzyskała certyfikat kompetencji zawodowych przewoźnika, pomagała swemu partnerowi w działalności spedycyjnej, dłużnik zajmował się wyłącznie wykonywaniem przewozów jako kierowca i nadzorował pracę innych kierowców, pozwana wystawiała faktury i reprezentowała dłużnika na podstawie pełnomocnictwa określonej treści, w tym w postępowaniu skarbowym przed datą zaskarżonej czynności – oceniając te fakty zgodnie z zasadami doświadczenia życiowego - pozwana nie tylko miała realną możliwość pozyskania wiedzy o zobowiązaniach firmy (...), ale i faktycznie pełną wiedzą dysponowała.

Odnośnie wiedzy dłużnika to wiarygodne są zeznania świadka, że generalnie nie zajmował się kwestiami związanymi z istnieniem zobowiązań, a nawet przychodów, pozostając w zaufaniu do siostry i brata R. O., który również podejmował decyzje w tej działalności. Natomiast niewiarygodne są w tej części, w jakiej świadek zeznał, że o istnieniu zaległości dowiedział się po zakończeniu kontroli, gdy wszczęto przeciwko niemu sprawę karną. Przyznał bowiem również, że został wezwany w toku kontroli skarbowej do złożenia oświadczenia o stanie majątkowym, w którym nie wskazał nieruchomości, której był współwłaścicielem (zeznania świadka M. O. k. 627-628, nagranie 00 01 20 do 00 44 02 k. 629).

Niewiarygodne jest również twierdzenie M. O. (1), że nie wskazał w złożonym oświadczeniu o stanie majątkowym, że jest właścicielem przedmiotowej nieruchomości bowiem uważał, że należy ona do Banku prowadzącego egzekucję. Dłużnik aktywnie uczestniczył w postępowaniu egzekucyjnym, składał w nim skargę na czynności komornika rozpoznaną postanowieniem z 30 sierpnia 2010r. w sprawie I Co 2337/10 Sądu Rejonowego w Tczewie (k. 242-243v), zatem był świadomy, do jakiej daty był właścicielem nieruchomości.

Reasumując, należy stwierdzić, że Sąd pierwszej instancji dokonał wybiórczej oceny materiału dowodowego, pomijając istotne dla sprawy okoliczności i na podstawie tak dokonanej oceny wysnuł błędne i niezgodne z doświadczeniem życiowym wnioski. Na podstawie zaś prawidłowo ocenionych dowodów należało poczynić następujące ustalenia:

- pozwana w istotnym zakresie podejmowała jako pełnomocnik dłużnika czynności związane z prowadzeniem dokumentacji w postaci wystawiania faktur, kontaktowała się z księgową w związku z doręczaniem faktur oraz brała czynny udział w postępowaniu skarbowym składając w nim wyjaśnienia,

- dłużnik miał świadomość, że wyzbywa się jedynego składnika majątku na skutek zawartej z siostrą umowy, ukrył fakt że jest współwłaścicielem nieruchomości w toku postępowania kontrolnego, uniemożliwiając obciążenie jej przez Urząd Skarbowy, nadal prowadząc działalność gospodarczą, miał świadomość ciążącego na nim obowiązku wobec Urzędu Skarbowego.

Sąd Apelacyjny przeprowadził z urzędu dowód z uzupełniającego przesłuchania pozwanej charakterze strony i z zeznań świadka M. O. (1) również na okoliczność zgodnego zamiaru stron przy zawarciu umowy z dnia 30 listopada 2009r. (zaskarżonej czynności). Pozwana wskazała, że przyczyną zawarcia umowy darowizny było to, że została wszczęta egzekucja z nieruchomości, więc „wzięli z ojcem sprawy we własne ręce”, zawarli ugodę z bankiem, po czym zawarli umowę darowizny. Mieli świadomość, że wartość nieruchomości była większa niż wysokość długu, który spłacili tylko częściowo. Według pozwanej ustalenia były takie, że pozwana z ojcem spłacą bank, będą właścicielem nieruchomości, a dłużnik i drugi brat pozwanej nie będą domagać się zwrotu pieniędzy. Z kolei dłużnik M. O. (1) jako cel zawarcia umowy wskazał chęć pozbycia się długu w Banku poprzez zapłacenie tego długu przez ojca i siostrę, chciał mieć spokój. Nadto mieszkał w tej nieruchomości jeszcze przez 3-4 miesiące i nie chciał, by dom został sprzedany przez komornika.

Niewiarygodne są zeznania świadka M. O. (1) w zakresie, w jakim twierdził, że o istnieniu zaległych należności z tytułu podatku od towarów i usług dowiedział się dopiero w trakcie trwania sprawy karnej, skoro pismem z 23.09.2009r. złożył wyjaśnienie z tytułu korekty deklaracji VAT za grudzień 2008r. w którym wskazał na niedopłatę podatku w kwocie 4.547zł (k. 100).

W ocenie Sądu Apelacyjnego celem zawarcia umowy darowizny było uzyskanie przez pozwaną własności nieruchomości o istotnej wartości i spłacenie jednego z wierzycieli dłużników kwotą znacznie niższą niż wartość nieruchomości. Dłużnik chciał pozbyć się jednego z długów, a mając świadomość trwającej kontroli skarbowej i wiedzę o woli dokonania przez Urząd Skarbowy zabezpieczenia wierzytelności z tytułu podatku od towarów i usług (od co najmniej 22.06.2009r., kiedy to w trakcie kontroli doręczono wezwanie do złożenia oświadczenia o nieruchomościach które mogą być przedmiotem kontroli podatkowej- k. 27-34) zataił fakt posiadania nieruchomości. Co więcej, mimo ustalenie prawomocnym wyrokiem karnym, że dopuścił się przestępstwa z art. 233 § 6 k.k., opisanego w części wstępnej wyroku, z którego to opisu wprost wynikało, że celem oświadczenia było ustalenie własności nieruchomości mogącej być przedmiotem hipoteki przymusowej, zawarł po miesiącu umowę darowizny. Jednocześnie, mimo wyzbycia się tą umową jedynego istotnego składnika majątkowego kontynuował działalność gospodarczą, mając świadomość, że nieuchronnie rodzi ona konieczność uiszczania danin skarbowych.

Przeprowadzone w sprawie postępowanie dowodowe nie pozwala na ustalenie innego celu dłużnika przy dokonaniu zaskarżonej czynności, niż uniknięcie egzekucji przymusowej zadłużenia i to nie tylko wobec banku, posiadającego wierzytelność w kwocie znacznie niższej niż wartość nieruchomości, lecz także należności wobec Skarbu Państwa, który wyraźnie zasygnalizował cel wezwania do ujawnienia nieruchomości dłużnika, a także zamiaru i faktycznego kontynuowania działalności gospodarczej, której nieuchronnym skutkiem było powstanie należności z tytułu podatków, podlegających zresztą na mocy ustawy samoobliczeniu przez dłużnika jako przedsiębiorcę.

Bez znaczenia dla powyższej oceny Sądu Apelacyjnego jest prawomocny wyrok karny uniewinniający M. O. (1) od popełnienia zarzucanych mu czynów z art. 56 § 1 k.k.s. i innych. Wskazać należy, że przedmiotem toczących się postępowań karnych była bowiem odpowiedzialność karna M. O. (1) za podanie nieprawdy w składanych przez niego organowi podatkowemu deklaracjach podatkowych oraz za nierzetelne prowadzenie ksiąg podatkowych. Okoliczność, czy dłużnik dopuścił się popełnienia zarzucanych mu czynów, czy też nie, nie ma bowiem jednoznacznego przełożenia na zamiar dłużnika dokonania czynności prawnej z pokrzywdzeniem wierzyciela- Skarbu Państwa Naczelnika Urzędu Skarbowego w S.. Ponadto związanie Sądu w myśl art. 11 k.p.c. ustaleniami sądu karnego dotyczy jedynie prawomocnych wyroków karnych skazujących. A contrario, sąd cywilny nie jest związany ustaleniami wyroku uniewinniającego. Wyrok taki stanowi jedynie dowód z dokumentu.

Przez zamiar pokrzywdzenia rozumieć należy taki stosunek psychiczny dłużnika do wyobrażonego skutku podjętego działania, który pozwala przyjąć, że chce on pokrzywdzenia wierzyciela przyszłego, a czynność zostaje dokonana w tym celu. Jeżeli dłużnik dokonując danej czynności prawnej miał na uwadze inny cel, skarga pauliańska nie odniesie skutku (wyrok SN z dnia 29.05.2015 r. V CSK 454/14, Lex nr 1771405).

Zwrócić należy uwagę na odmienność uregulowań ujętych w przepisach art. 530 i art. 527 k.c. ustawodawca wyraźnie rozróżnił świadomość pokrzywdzenia aktualnych wierzycieli (art. 527 k.c.) i zamiar pokrzywdzenia wierzycieli przyszłych (art. 530 k.c.). Świadomość pokrzywdzenia to rozeznanie, możliwość zrozumienia, że oznaczone zachowanie własne może spowodować dla ogółu wierzycieli niemożność zaspokojenia się. W literaturze wskazuje się, że zachowanie to wiąże się w sposób naturalny ze stosunkiem psychicznym dłużnika do wyobrażonego skutku danej czynności. Będzie się on wyrażał albo chęcią pokrzywdzenia, albo godzeniem się na pokrzywdzenie albo też przypuszczeniem, że pokrzywdzenia przez czynność jednak uniknie. Na gruncie art. 527 k.c. stwierdzanie jednak istnienia jakiegokolwiek stosunku dłużnika do skutku czynności prawnej nie jest wymagane; wystarcza sam fakt świadomości, a więc decyduje stan wiedzy, a stan woli jest indyferentny. Nie budzi więc wątpliwości, że art. 530 k.c. zmienia przesłanki odpowiedzialności dłużnika, z treści przepisu wynika bowiem, że nie wystarcza sam fakt świadomości, a więc stan wiedzy, ale ustawodawca nakłada obowiązek ustalenia stosunku psychicznego do skutku.

Udowodnienie świadomości pokrzywdzenia napotyka trudności, gdyż jest ona pewną zaszłością psychologiczną. Jest to bowiem stan wewnętrzny danej osoby i możemy się o niej dowiedzieć w sposób bezpośredni, gdy dana osoba sama przekaże nam swoje wrażenie lub też pośrednio poprzez jej zachowanie. Brak metod pozwalających w sposób pewny ustalić stan świadomości danej osoby powoduje konieczność wnioskowania o niej na podstawie innych okoliczności, określonego zestawu faktów i dowodów, które w sposób pośredni, ale logiczny pozwalają ustalić, czy przesłanka ta została spełniona. Nie są obojętne przy tym dla oceny w tym przedmiocie zachowania dłużnika po dokonaniu czynności. Aby świadomość dłużnika mogła być uznana za udowodnioną, wierzyciel musi wykazać, że dłużnik wiedział o istnieniu wierzycieli i znał co najmniej w granicach ewentualności skutki dokonywanej przez siebie czynności.

Przenosząc powyższe rozważania na grunt niniejszej sprawy stwierdzić należy, że okoliczności dokonania przez M. O. (1) umowy darowizny na rzecz pozwanej udziału we współwłasności nieruchomości, przemawiają jednoznacznie za ustaleniem, że działał on z zamiarem pokrzywdzenia przyszłych wierzycieli. Dokonanie darowizny na rzecz siostry odbyło się w okresie, kiedy dłużnik popadł w problemy finansowe. Nie miał możliwości spłaty kredytu bankowego, co spowodowało wszczęcie przeciwko niemu egzekucji komorniczej i zajęcia nieruchomości, będącej jego współwłasnością. Równolegle, w tym samym czasie w firmie dłużnika przeprowadzono kontrole skarbowe, które wykazały liczne nieprawidłowości. Organ podatkowy w celu wszczęcia egzekucji należnych zaległości podatkowych wezwał dłużnika do wskazania posiadanego przez niego majątku. M. O. (1), składając oświadczenie majątkowe, zataił fakt, że jest współwłaścicielem nieruchomości o znacznej wartości. Nie ulega wątpliwości, że osoba o przeciętnym doświadczeniu życiowym, prowadząca działalność gospodarczą, jaką jest M. O. (1), zdawała sobie sprawę z sytuacji, w jakiej się znalazła. Celem podjętych przez dłużnika czynności było uchronienie posiadanego majątku przed egzekucją, a tym samym niezaspokojenie wszystkich wierzycieli. Powyższe wynika również z zeznań samej pozwanej, która wskazywała, że „z ojcem wzięli sprawy w swoje ręce”, tzn. spłacili wierzyciela, który egzekwował już swoje należności od M. O. (1), tak aby zachować nieruchomość. W wyniku dokonanej czynności M. O. (1) stał się niewypłacalny, zaś prowadzone przeciwko niemu postępowanie egzekucyjne okazało się bezskuteczne (k. 151-156).

Mając na względzie przedstawioną kolejność zdarzeń i podejmowanych przez dłużnika działań, a także ich zbieżność czasową, Sąd Apelacyjny uznał, iż dokonał on darowizny udziału we współwłasności nieruchomości na rzecz pozwanej, nie tylko ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, ale również w zamiarze pokrzywdzenia przyszłych wierzycieli.

Zarzuty skarżącego, dotyczące naruszenia prawa materialnego, a mianowicie art. 888 § 1 k.c., art. 528 k.c., łącznie odnoszą się do oceny prawnej Sądu Okręgowego o odpłatnym charakterze zaskarżonej czynności- darowizny udziału we współwłasności nieruchomości na rzecz pozwanej.

Zgodnie z treścią przepisu art. 888 § 1 k.c. przez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku. Wątpliwości wokół pojęcia nieodpłatności, jako składnika przedmiotowo istotnego umowy darowizny, pojawiają się w sytuacji zastrzeżenia na rzecz darczyńcy jakiegokolwiek świadczenia, niepozostającego w jakimkolwiek związku z wielkością świadczenia, jakie otrzymuje obdarowany. Jeżeli przyjmujemy, iż o ekwiwalentności świadczeń otrzymywanych przez strony umowy decyduje subiektywne wyobrażenie stron o wielkości wzajemnych świadczeń, przyjąć należy, iż uzyskana przez darczyńcę jakakolwiek korzyść pozbawia daną umowę charakteru umowy darowizny (zob. J. Jezioro (w:) E. Gniewek, P. Machnikowski, Komentarz, 2013, s. 1463–1464). Fakt zastrzeżenia na rzecz darczyńcy świadczenia nie pozbawia możliwości oceny danej czynności prawnej na podstawie art. 83 k.c.

Odnośnie przyjętej przez strony nazwy umowy –darowizna – to w ocenie Sądu Apelacyjnego trafne jest stanowisko negujące traktowanie użycia przez strony takiego określenia jako swoistej "kwalifikacji" czynności przez same strony, a tym bardziej - nadawanie temu znaczenia wiążącego dla sądu. Element ten podlega uwzględnieniu w ramach wykładni oświadczenia woli, i nie jest dla niego obojętny, gdyż stanowi dla sądu wskazówkę istotną dla ustalenia znaczenia i celu oświadczeń woli. W takim, ale też tylko w takim sensie, sąd winien mieć na uwadze nazwę użytą przez strony, pamiętając przy tym, że zawsze cel uzgodniony w konkretnej umowie ma pierwszeństwo przed celem typowym oraz że nazwa nadana umowie przez strony nie decyduje o jej charakterze. Sformułowania, którymi posłużyły się strony w umowie (w tym jej nazwa, np. "darowizna", "zlecenie") podlegają uwzględnieniu w procesie wykładni umowy, a nie przy jej kwalifikacji prawnej, która należy do sfery suwerennego działania sądu.

W okolicznościach mniejszej sprawy pozwana wskutek czynności z dłużnikiem stałą się współwłaścicielką nieruchomości o wartości udziału 475.000zł, natomiast spłaciła dług darczyńcy wobec Banku (abstrahując od faktu jej własnej odpowiedzialności jako dłużnika rzeczowego). Jak wynika z niekwestionowanych ustaleń Sądu Okręgowego dług wynikający z wystawionego tytułu egzekucyjnego obciążał oprócz darczyńcy M. O. (1), również drugiego brata- R. O., który swój udział we współwłasności tej samej nieruchomości darował ojcu i wynosił łącznie 381.669,99 zł. Wprawdzie odpowiedzialność darczyńców wobec banku była solidarna, lecz należy mieć na uwadze, że zważywszy na regulacje odnoszące się do dłużników solidarnych, iż M. O. (1) ostatecznie był obciążony długiem osobistym w kwocie 190.835 zł.

Pozwana spłaciła wierzyciela kwotą 165.342,57 zł, stanowiącą ok. 35% wartości darowanego udziału we współwłasności.

Zgodnie z poglądem wyrażonym przez Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 20.10.2006 r. (IV CSK 172/06, Lex nr 564478) świadczenie darczyńcy musi być subiektywnie i obiektywnie bezpłatne, tj. niezależne od uzyskania korzyści lub ekwiwalentu od obdarowanego. Czyniąc darowiznę, darczyńca realizuje zamiar przysporzenia obdarowanemu korzyści kosztem własnego majątku. Sam fakt, że z wykonania polecenia (a tak powinno zostać zakwalifikowane porozumienie co do spłaty zadłużenia wobec Banku) ma wynikać dla darczyńcy korzyść majątkowa a dla obdarowanego zmniejszenie wartości przedmiotu darowizny, nie stanowi podstawy twierdzenia, że oceniana czynność nie była darowizną. Polecenie, z zasady nie pozostające w sprzeczności z istotą darowizny, nie może polegać na nałożeniu takich obowiązków, które odbierają czynności charakter zdziałanej pod tytułem darmym.

O odpłatności lub nieodpłatności czynności decydują pewne względy o charakterze gospodarczym. Za czynność nieodpłatną można w takiej sytuacji uznać sprzedaż za symboliczną złotówkę, a za czynność odpłatną darowiznę obciążoną poleceniem. O odpłatności lub nieodpłatności decydować przy tym będą zarówno kryteria obiektywne (wartość gospodarcza obu świadczeń), jak i kryteria subiektywne (w przypadku pretium affectionis). W literaturze wskazuje się przy tym, że zawsze gdy w grę wchodzi sytuacja prawna nie tylko stron czynności, ale także osób trzecich, należy stosować kryteria obiektywne. Przez pojęcie odpłatności w rozumieniu przepisów Kodeksu cywilnego, regulujących roszczenie pauliańskie należy rozumieć w zasadzie pełny ekwiwalent korzyści majątkowej ( wyrok SN z dnia 16.10.2011 r., IV CSK 624/10, Lex nr 1102545).

Stwierdzić ponadto należy, że z zestawienia przepisów art. 530 k.c. i art. 6 k.c. wynika, iż ciężar dowodu, że osoba trzecia odpłatnie uzyskała korzyść majątkową, spoczywa na osobie trzeciej (wyrok SN z dnia 12.05.2005 r., V CK 559/04, Lex nr 311327).

Zatem w świetle utrwalonych, a przedstawionych wyżej poglądów orzecznictwa, które Sąd Apelacyjny podziela, przy zastosowaniu kryterium materialnego, czynność dokonana przez pozwaną z dłużnikiem miała charakter nieodpłatny. Nie można pomijać również faktu, że gdyby wierzyciel zaspokoił się wskutek egzekucji z nieruchomości, to dłużnikowi pozostałaby nadwyżka wynikająca z wyższej wartości nieruchomości od wartości długu, którą mógłby dowolnie dysponować. Tymczasem owa nadwyżka, równoważna 2/3 wartości nieruchomości została bez żadnych warunków i poleceń darowana pozwanej kosztem majątku dłużnika. Tym samym, darując nieruchomość dłużnik nie uzyskał żadnego ekwiwalentu tej czynności – pozwana spłaciła wierzyciela hipotecznego jako dłużnik rzeczowy, uzyskując w zamian współwłasność w ½ nieobciążonej nieruchomości.

Nawet gdyby traktować uzgodnienia rodzinne o spłacie przez pozwaną i ojca długu ich braci i synów wobec Banku jako polecenie (a wypełnienie polecenia z art. 893 k.c. nie jest traktowane jako odpłata za świadczenie darczyńcy), to porównanie gospodarczej ekwiwalentności obu świadczeń jak i ocena kryterium subiektywnego, pozwalają w ocenie Sądu Apelacyjnego na uznanie, że zaskarżona czynność miała charakter nieodpłatny, strony zawarły więc umowę darowizny.

Nie ma racji skarżący podnosząc, że Sąd I instancji naruszył przepisy prawa materialnego, a mianowicie art. 73 § 2 k.c. w zw. z art. 890 § 1 k.c. w zw. z art. 158 k.c. Zarzut ten został przez powoda podniesiony celem wykazania, ze nazwa umowy i forma jej zawarcia determinują ocenę, że strony zawarły umowę darowizny. Należy ponowić więc powyżej przytoczoną argumentację, że nazwa umowy użyta przez strony jest niewiążąca, bowiem zawsze cel uzgodniony w konkretnej umowie ma pierwszeństwo przed celem typowym, a sformułowania, którymi posłużyły się strony w umowie (w tym jej nazwa, np. "darowizna", "zlecenie") podlegają uwzględnieniu w procesie wykładni umowy, a nie przy jej kwalifikacji prawnej, która należy do sfery suwerennego działania sądu. Ta zaś została już oceniona powyżej, zasadniczo przy ocenie zarzutu naruszenia prawa materialnego przepisu art. 528 k.c.

Z uzasadnienia apelacji wynika także, że skarżący zarzut ten odnosi do uzgodnień stron umowy dotyczących spłaty długu wobec banku przez obdarowanych. W ocenie Sądu Apelacyjnego to porozumienie, wynikające przecież z ustaleń faktycznych winno być oceniane pod względem prawnym jako polecenie z art. 893 k.c., a przyjmuje się, że wprawdzie powinno być ono ujęte w umowie darowizny, ale nie ma przeszkód, by stało się też elementem odrębnego porozumienia. Polecenie nie jest bowiem essentialia negotii umowy darowizny, ale postanowieniem dodatkowym.

Co zarzutu naruszenia prawa materialnego przez błędną wykładnię przepisów art. 353§ 1 k.c. w zw. z art. 518 § 1 pkt 1 k.c. oraz art. 930 § 1 k.p.c. poprzez uznanie, że spłata zobowiązania pieniężnego przez dłużnika rzeczowego może być uznana za świadczenie dokonane przez tego dłużnika na rzecz dłużnika osobistego, wskazać należy, iż w istocie, bezspornym było, że pozwana spłaciła wierzytelność Banku w toku postępowania egzekucyjnego, zajęcie nieruchomości dokonane zostało z chwilą doręczenia wezwania w trybie art. 921 k.p.c. tzn. 27.10.2008r., a w maju 2009r. komornik przystąpił do wykonania czynności niezbędnych do opisu i oszacowania (k. 237, k. 242-243v).

Osobą trzecią, która za cudzy dług ponosi odpowiedzialność pewnymi przedmiotami majątkowymi i w wyniku dokonania spłaty tego długu nabywa spłacaną wierzytelność, w zakresie przewidzianym w art. 518 § 1 k.c., jest właściciel nieruchomości obciążonej hipoteką (tak też E. Łętowska (w:) System prawa cywilnego, t. III, cz. 1, s. 919), jeżeli nie jest on dłużnikiem osobistym. Tym samym pozwana wstąpiła w prawa wierzyciela - nabyła spłaconą wierzytelność dłużnika -darczyńcy do wysokości dokonanej zapłaty i w tym zakresie wstąpiła w prawa zaspokojonego wierzyciela, i tylko od jej woli zależy dochodzenie tej wierzytelności. Darczyńca pozostał więc dłużnikiem obdarowanej i jak trafnie zarzuca skarżący nie uzyskał żadnego przysporzenia. Pozwana nawet nie twierdziła, by zwolniła brata z długu, podnosiła jedynie, że nie zamierza dochodzić od niego tej kwoty. Takie oświadczenie pozwanej oczywiście nie wiąże.

Mając powyższe na względzie, Sąd Apelacyjny uznał, że pozwana L. O. uzyskała bezpłatną korzyść majątkową, na podstawie zawartej umowy darowizny udziału we współwłasności nieruchomości. M. O. (1) dokonując darowizny na rzecz pozwanej działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli oraz w zamiarze pokrzywdzenia przyszłego wierzyciela- Skarbu Państwa Naczelnika Urzędu Skarbowego w S., zaś w wyniku dokonanej czynności stał się niewypłacalny.

Należy wskazać, że pozwana w niniejszej sprawie w zakresie roszczenia dotyczącego wierzytelności wymagalnych na datę dokonania zaskarżonej czynności, nie obaliła domniemania wynikającego z treści przepisu art. 529 k.c. Zgodnie z powołanym przepisem domniemywa się, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, gdy stał się niewypłacalny wskutek dokonania darowizny. Nawet bez tego domniemania ustalony stan faktyczny pozwala na ocenę prawną, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela – dłużnik o istnieniu powoda jako wierzyciela wiedział, składał deklaracje podatkowe, korektę zeznania, jako przedsiębiorca. Nie sposób uznać, by nie miał świadomości, że na skutek zaskarżonej czynności usuwa z majątku walor nadający się do zaspokojenia wierzyciela.

Zgodnie zaś z treścią przepisu art. 528 k.c. jeżeli wskutek czynności prawnej dokonanej przez dłużnika z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową bezpłatnie, wierzyciel może żądać uznania czynności za bezskuteczną, chociażby osoba ta nie wiedziała i nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się dowiedzieć, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.

Każda darowizna jest przypadkiem czynności, do których odnosi się art. 528 k.c. Przepis ten, jako dalej idący wyłącza stosowanie art. 527 § 3 k.c. Zatem fakt bliskości pozwanej z dłużnikiem nie ma znaczenia prawnego, bo pozwana nie może się wobec treści art. 528 k.c. zwolnić od odpowiedzialności obalając domniemanie z art. 527 § 3 k.c. Wierzyciel jest w wypadku darowizny zwolniony od konieczności wykazywania dobrej czy złej wiary osoby trzeciej, bo przy bezpłatnym nabyciu korzyści okoliczność ta jest prawnie obojętna.

Niezależnie od powyższego, w świetle dokonanych ustaleń faktycznych uprawniona jest ocena, że pozwana domniemania z art. 527 § 3 k.c. nie obaliła. Nie ulega wątpliwości, że pozwana jako siostra dłużnika, pomagająca mu stale w prowadzeniu działalności gospodarczej, cisząca się jego zaufaniem i posiadająca bardzo szerokie pełnomocnictwo do reprezentowania M. O. (1), pozostawała z nim w bliskim stosunku.

Mając powyższe na względzie powództwo na postawie art. 527 § 1, 2 i 3 k.c., art. 528 k.c. i art. 529 k.c. zasługiwało co do zasady na uwzględnienie w zakresie żądania ochrony wierzytelności wymagalnych przed dokonaniem zaskarżonej czynności prawnej.

Za zasadne w świetle przepisu art. 530 k.c. Sąd Apelacyjny uznał również żądanie udzielenia ochrony skargą pauliańską w zakresie wierzytelności przyszłych, wymagalnych po dacie dokonania przez dłużnika darowizny na rzecz pozwanej. Należy powtórzyć, że Sąd Apelacyjny ustalił, że M. O. (1) działał w zamiarze pokrzywdzenia przyszłych wierzycieli. Czynność prawna dokonana przez dłużnika miała charakter nieodpłatny. W przypadku zaś uzyskania przez osobę trzecią korzyści majątkowej na podstawie nieodpłatnej czynności prawnej (albo nieudowodnienia przez nią odpłatności tej czynności) stan świadomości osoby trzeciej w omawianym zakresie (art. 530 k.c.) nie ma znaczenia z uwagi na treść przepisu art. 528 k.c. (W. Popiołek (w:) K. Pietrzykowski, Komentarz, t. II, 2009, s. 219; M. Pyziak-Szafnicka (w:) System prawa prywatnego, t. 6, s. 1263).

W tej sytuacji Sąd Apelacyjny na podstawie wyżej wskazanych przepisów i art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok, w ten sposób, że uznał za bezskuteczną w stosunku do powoda czynność prawną w postaci darowizny w celu umożliwienia zaspokojenia jego wierzytelności, wyszczególnionych w punkcie I podpunkcie 1 wyroku.

W pozostałej części Sąd Odwoławczy powództwo oddalił na podstawie art. 385 k.p.c. uznając, ze powód, na którym w myśl 6 k.c. ciążył ciężar dowodu nie udowodnił istnienia części wierzytelności publicznoprawnych i kosztów postępowania egzekucyjnego. Powyższa ocena dotyczy wierzytelności z tytułu odsetek w kwocie 1.759 zł od zaległości podatkowej w podatku dochodowym za styczeń, luty, kwiecień i sierpień 2010r. Powód nie wykazał istnienia tych wierzytelności żadnym środkiem dowodowym, nie złożył tytułu wykonawczego wskazywanego jako podstawa wierzytelności tzn. oznaczonego sygnaturą SM 1/37227/11. Powództwo i apelacja były również nieuzasadnione w zakresie żądania dotyczącego kosztów egzekucyjnych, gdyż strona powodowa zobowiązana do ich sprecyzowania, tego nie uczyniła. Niedopuszczalne jest zaś zastępowanie twierdzeń faktycznych, które winna przytoczyć strona, własnymi ustaleniami sądu poczynionymi na podstawie oceny materiału dowodowego.

O kosztach procesu za obie instancje Sąd Apelacyjny orzekł zgodnie z zasadą wyrażoną w przepisie art. 100 zdanie drugie k.p.c. Sąd Apelacyjny miał na względzie, że powód wygrał proces co do zasady, a co do zakresu (wysokości wierzytelności podlegających ochronie) uległ jedynie w nieznacznej części.

Mając powyższe na względzie Sąd Apelacyjny na podstawie art. 99 k.p.c. zasądził od pozwanej na rzecz Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa kwotę 7.200 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego przed Sądem pierwszej instancji (ustaloną w oparciu o § 6 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu- Dz.U.2013.461) oraz kwotę 9.000 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego i zażaleniowego (ustaloną na postawie § 13 ust. 1 pkt 2 i ust. 2 pkt 2 w zw. z § 6 pkt 7 wyżej powołanego rozporządzenia).

Sąd Apelacyjny na postawie art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz, U. 2014. (...)) zasądził od pozwanej na rzecz Skarbu Państwa-Sądu Okręgowego w Gdańsku kwotę 47.500 zł tytułem opłaty od pozwu i opłaty od apelacji, której strona powodowa nie miała obowiązku uiścić.