Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 19 stycznia 2017 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 19 stycznia 2017 r. w Gdańsku

sprawy J. G.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.

o wysokość kapitału początkowego i wysokość emerytury

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.

od wyroku Sądu Okręgowego w Gdańsku VII Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 7 lipca 2016 r., sygn. akt VII U 146/16

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. na rzecz J. G. kwotę 270,00 (dwieście siedemdziesiąt 00/100) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za II instancję.

SSA Alicja Podlewska SSA Bożena Grubba SSA Lucyna Ramlo

Sygn. akt III AUa 1485/16

UZASADNIENIE

Ubezpieczony J. G. złożył odwołanie od decyzji z dnia 23 listopada 2015 r. Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G., którą ponownie ustalono mu kapitał początkowy
na dzień 1 stycznia 1999 r. na kwotę 208.226,70 zł i nie ustalono kwoty rekompensaty.

Decyzją z dnia 25 listopada 2015 r. pozwany przyznał ubezpieczonemu emeryturę bez rekompensaty od dnia 1 listopada 2015r., tj. od miesiąca w którym zgłoszono wniosek.

Odwołanie od decyzji wniósł ubezpieczony zarzucając naruszenie przepisów prawa materialnego oraz procesowego tożsamych z zarzutami podniesionymi w odwołaniu od decyzji z dnia 23 listopada 2015 r. oraz dodatkowo art. 26 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach
z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych poprzez błędne obliczenie wysokości emerytury. W oparciu
o powyższe ubezpieczony wniósł o zmianę zaskarżonej decyzji i obliczenie wysokości emerytury
na podstawie właściwie ustalonego kapitału początkowego oraz właściwie ustalonej kwoty składek zewidencjonowanych na koncie z uwzględnieniem waloryzacji oraz zasądzenie od pozwanego
na rzecz ubezpieczonego kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W odpowiedzi na obydwa odwołania pozwany wniósł o ich oddalenie podtrzymując argumentację zawartą w spornych decyzjach.

Zarządzeniem z dnia 22 lutego 2016 r. Sąd połączył ww. sprawy do wspólnego rozpoznania pod sygnaturą VII U 146/16.

Sąd Okręgowy w Gdańsku - VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 7 lipca 2016 r. w sprawie VII U 146/16 w punkcie pierwszym zmienił zaskarżoną decyzję z dnia
23 listopada 2015 r. w przedmiocie ustalenia kapitału początkowego w ten sposób, że przyznał ubezpieczonemu J. G. prawo do rekompensaty z tytułu zatrudnienia w warunkach szczególnych, o której mowa w art. 21 ust. 1 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych i zobowiązał Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. do ustalenia kapitału początkowego ubezpieczonego, z uwzględnieniem powyższego prawa do rekompensaty,
w punkcie drugim zmienił zaskarżoną decyzję z dnia 25 listopada 2015 r. o przyznaniu i wysokości emerytury w ten sposób, że przyznał ubezpieczonemu prawo do rekompensaty z tytułu zatrudnienia
w warunkach szczególnych, o której mowa w art. 21 ust. 1 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r.
o emeryturach pomostowych i zobowiązał pozwanego do wyliczenia emerytury, z uwzględnieniem tego prawa i kapitału początkowego ubezpieczonego, ustalonego jak w punkcie pierwszym wyroku oraz w punkcie trzecim zasądził na rzecz ubezpieczonego od organu rentowego kwotę 360 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Podstawę tego rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia i rozważania Sądu pierwszej instancji. W dniu 6 listopada 2015 r. ubezpieczony J. G., z zawodu elektryk okrętowy ur.
(...)., złożył w organie rentowym wniosek o emeryturę. Ubezpieczony był zatrudniony
za pośrednictwem (...) sp. z o.o. u armatorów zagranicznych na stanowisku elektryka wokresach: od 22 października 1986 r. do 31 sierpnia 1987 r. – (...); od 18 lutego 1988 r. do 31 sierpnia 1988 r. – (...), od 12 listopada 1988 r. do 9 lipca 1989 r.– (...); od 25 listopada 1989 r. do 25 lipca 1990 r. - (...). Ubezpieczony w tych okresach stale
i w pełnym wymiarze czasu wykonywał pracę jako członek załóg statków dalekomorskich i zarazem energetyk – elektryk wysokiego napięcia. (...) Sp. z o.o. jako jednostka kierująca J. G. do pracy za granicą uiszczała za niego na rzecz ZUS składki na ubezpieczenie społeczne oraz wpłaty na fundusz pracy na zasadach i w wysokości określonej obowiązującymi w tym zakresie przepisami. Ubezpieczony pracował w ciężkich warunkach - temperatura na jednostkach często przekraczała 50 stopni C., poziom hałasu wynosił ponad 120 dB. Na statku była również bardzo wysoka wilgotność powietrza, bliska 100 %. Była to praca w oparach spalonego paliwa, spalin, przy silnych wibracjach kadłuba i urządzeń. Zadaniem ubezpieczonego było zapewnienie ciągłego ruchu urządzeń, pracował często na dużych wysokościach, podczas złej pogody. Musiał być dyspozycyjny 24 h na dobę. Ubezpieczony pływał na masowcu ( (...)), tankowcu ( (...)) i kontenerowcu ( (...)). W czasie rejsu (...) przewoził cement
z O. do J., statek został aresztowany i ubezpieczony 9 miesięcy przebywał na Morzu C.. Na statku (...) – turbinowcu – z uwagi na nieszczelność instalacji przewodzących parę występowało większe niż typowe narażenie na porażenie prądem elektrycznym. Sąd I instancji omówił stan faktyczny na podstawie dokumentów prywatnych w postaci umów kierujących ubezpieczonego do pracy na zagranicznych statkach handlowych, zaświadczenia
o wykonywaniu pracy w szczególnych warunkach wystawionego przez (...) Sp. z o.o. w G., książeczki żeglarskiej ubezpieczonego oraz jego zeznań. Z zaświadczenia
o wykonywaniu pracy w szczególnych warunkach z (...) Agencji (...) z dnia 17 września 1998 r. wynika jednoznacznie, że agencja ta, jako upoważniona jednostka kierująca obywateli polskich do pracy za granicą, uiszczała na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych składki na ubezpieczenie społeczne i wpłaty na fundusz pracy na zasadach i w wysokości określonej obowiązującymi w tym zakresie przepisami. Nie ulega wątpliwości, że (...) w G. była w spornych okresach zatrudnienia ubezpieczonego jednostką organizacyjną, która pozostawała
z ubezpieczonym w stosunku prawnym uzasadniającym objęcie go ubezpieczeniami społecznymi,
a zatem jest pracodawcą w rozumieniu art. 4 pkt 2 lit. a ustawy systemowej, a co za tym idzie, wbrew stanowisku organu rentowego, posiada status prawny płatnika składek w rozumieniu art. 2 pkt
2 ustawy o emeryturach pomostowych. W konsekwencji (...) w G. uznać należy
za podmiot uprawniony do wystawiania zaświadczeń na podstawie art. 51 ustawy o emeryturach pomostowych (zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 11września 2012 r., III AUa 424/12, za: http://orzeczenia.ms.gov.pl). Zasadniczo książeczka żeglarska w tamtym okresie stwierdzała kwalifikacje jej właściciela i przebieg jego pracy na statkach morskich. Trudno zrozumieć zarzut pozwanego, iż „wpis zamustrowania w książeczce żeglarskiej był wymagany przepisami
o administracji morskiej i potwierdzał wpis na listę członków załogi danej jednostki. Nie jest natomiast potwierdzeniem okresu pracy, a tym bardziej pracy w szczególnych warunkach”. Książeczka żeglarska była w tamtym okresie dokumentem jednoznacznie powiązanym
ze świadczeniem pracy na statku i odnotowywała w myśl przywołanej regulacji okresy zaciągu, które nie tylko były indywidualnym odzwierciedleniem wpisu na listę załogi, ale także są zasadniczo tożsame z okresami pracy (z wyjątkami dotyczącymi praktykantów i niektórych innych osób uregulowanych oddzielnie w §5 zarządzenia). Co więcej, zapisy w tym zakresie były traktowane jako prawdziwe, skoro zgodnie z §8 ust. 5 zarządzenia, urząd morski, któremu zwrócono książeczkę żeglarską, obowiązany był na żądanie zainteresowanego wydać najpóźniej w ciągu 7 dni zaświadczenie o przebiegu pracy posiadacza książeczki na statkach na podstawie zapisów w jego książeczce żeglarskiej.

Zdaniem Sądu I instancji J. G. przysługuje prawo do rekompensaty w formie dodatku do kapitału początkowego z tytułu pracy w warunkach szczególnych, a zatem wpływa
to również na wysokość kapitału początkowego a także na wysokość emerytury – stosownie do treści art. 21 ust. 2, art. 23 w zw. z art. 2 punkt 5 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (t.j. Dz. U. z 2015 r., poz. 965 ze zm.) w zw. z art. 32 ust. 1 – 2 i 4 ustawy z dnia
17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2016 r., poz. 887 ze zm.) oraz §1-2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz.43 ze zm.). Analiza stanu sprawy daje podstawę do stwierdzenia, iż w spornych okresach zatrudnienia ubezpieczony, będąc zatrudnionym na stanowisku elektryka, stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał, prace wymienione w wykazie A, dział VIII, poz. 4 ww. rozporządzenia - prace na statkach morskich w żegludze międzynarodowej i w polskim ratownictwie okrętowym - pracownicy wpisani na listę członków załogi tych statków. Po uwzględnieniu wyżej wymienionych okresów: tj. od 22 października 1986 r. do 31 sierpnia 1987 r. – (...);
od 18 lutego 1988 r. do 31 sierpnia 1988 r., - (...), od 12 listopada 1988 do 09 lipca 1989 r. – (...); od 25 listopada 1989 r. do 25 lipca 1990 r., - (...) należy uznać,
że ubezpieczony spełnia wymóg legitymowania się ponad 15-letnim okresem pracy w warunkach szczególnych. Okoliczności powyższe wynikają z całokształtu zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, w tym również z książeczki żeglarskiej, zaś charakter jego pracy został ustalony
w oparciu o zeznania ubezpieczonego i zaświadczenie o wykonywaniu pracy w szczególnych warunkach. Nie ulega też w ocenie Sądu wątpliwości, iż ubezpieczony pływając na wskazanych wyżej jednostkach wykonywał pracę w pełnym wymiarze czasu i stale, co wynika bezpośrednio z charakteru jego zatrudnienia. Sąd dostrzegł także wewnętrzną niespójność w stanowisku organu rentowego, który z jednej strony kwestionował uznanie okresów zatrudnienia ubezpieczonego za granicą (wynikających także z zapisów książeczki żeglarskiej) od 22 października 1986 r. do 31 sierpnia 1987 r., od 18 lutego 1988 r. do 31 sierpnia 1988 r., od 12 listopada 1988 r. do 9 lipca 1989 r. i od 25 listopada 1989 r.
do 25 lipca 1990 r., za równorzędne z okresami zatrudnienia w Polsce pod względem możliwości korzystania z uprawnień przewidzianych w przepisach ustawy o emeryturach pomostowych,
a z drugiej strony, jak wynika z treści wykazu wprowadzonych okresów ubezpieczonego zaliczył
te okresy do składkowych. Wobec powyższego zaznaczyć wyraźnie należało, że przepisy ustawy
o emeryturach pomostowych nie zawierają wymogu, aby praca w szczególnych warunkach była wykonywana przez ubezpieczonych w Polsce. W konsekwencji Sąd Okręgowy uznał, iż ubezpieczony wykonywał w spornych okresach pracę na stanowisku elektryka na statku morskim w żegludze międzynarodowej, a zatem świadczył pracę w szczególnych warunkach, o której mowa w wykazie
A, dział VIII, poz. 4 cyt. rozporządzenia. Po doliczeniu do wymaganego okresu pracy w szczególnych warunkach spornych okresów zatrudnienia wnioskodawcy u pracodawców zagranicznych wymienionych powyżej (razem 2 lata, 8 miesięcy i 23 dni), przy uwzględnieniu okresów zaliczonych przez organ rentowy (14 lat, 1 miesiąc i 26 dni), łączny okres pracy wnioskodawcy w szczególnych warunkach przekroczył wymagane 15 lat i wynosił 16 lat, 10 miesięcy i 19 dni. Mając na względzie powyższe, na podstawie powołanych przepisów prawa materialnego i art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. Sąd Okręgowy orzekł, jak w punkcie I i II. W punkcie III wyroku Sąd i instancji zawarł postanowienie
o kosztach zastępstwa procesowego, które zapadło w oparciu o treść art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw.
z § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U. z 2015 r., poz. 1804).

Apelację od wyroku wywiódł organ rentowy zaskarżając go w całości i zarzucając naruszenie 1) prawa materialnego:

- art. 173 i 174 oraz art. 32 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2016 r., poz. 887 ze zm.) w powiązaniu z art. 21 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (t.j. Dz. U. z 2015 r., poz. 965 zm.) i z § l i § 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz.
43 ze zm.) poprzez przyjęcie, iż ubezpieczony spełnia wszystkie warunki do przyznania rekompensaty w formie dodatku do kapitału początkowego;

- art. 24 i 25 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2015 r., poz. 748 ze zm.) w powiązaniu z art. 21 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (t.j. Dz. U. z 2015 r., poz. 965 ze zm.) poprzez zobowiązanie organu rentowego do wyliczenia emerytury z uwzględnieniem kapitału początkowego ustalonego
z rekompensatą;

2) prawa procesowego, w szczególności art. 233 §1 k.p.c. poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów, polegającym między innymi na dokonaniu błędnej oceny materiału dowodowego oraz przyjęciu, iż wnioskodawca udowodnił 15 lat pracy w warunkach szczególnych jedynie
na podstawie wyjaśnień wnioskodawcy i stwierdzeniu, iż stanowią wystarczający dowód potwierdzający wykonywanie pracy w szczególnych warunkach armatorów zagranicznych.

Wskazując na powyższe pozwany wniósł o: zmianę zaskarżonego wyroku w całości
i oddalenie odwołań, ewentualnie uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy
do ponownego rozpatrzenia przez Sąd I instancji oraz zasądzenie na rzecz pozwanego kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych z przyczyn podanych w uzasadnieniu.

W uzasadnieniu pozwany zarzucił, że (...) sp. z o.o. nie jest pracodawcą, a jedynie jednostką pośredniczącą w zawieraniu kontraktów z armatorami zagranicznymi. W spornych okresach ubezpieczony nie był związany stosunkiem pracy z firmą kierującą do pracy za granicę,
a zatem firmy tej nie można uznać zarówno za płatnika składek, o którym mowa w art. 4 pkt 2 lit.
a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, jak i za podmiot uprawniony do wystawiania zaświadczeń dotyczących wykonywania pracy w szczególnych warunkach. Brak jest zatem możliwości uwzględnienia do okresów pracy w szczególnych warunkach, okresów pracy polskiego marynarza u armatora zagranicznego, do którego został skierowany przez zakład nie będący jego pracodawcą. Pozwany wskazał również, że opłacanie składek przez agencje pośrednictwa pracy od wynagrodzeń, osiąganych z tytułu pracy za granicą pozwala na przyjęcie tych okresów jako składkowych do ustalania prawa i wysokości emerytury czy kapitału początkowego,
co w mniejszej sprawie ZUS uczynił. Odrębną jednak kwestią jest kwalifikacja pracy wykonywanej na umowę o pracę ze względu na szczególne warunki pracy. Ta szczególna kwalifikacja nie obejmuje osób skierowanych do pracy za granicą za pośrednictwem agencji pracy, lecz tylko oddelegowanie
w ramach potrzeb pracodawcy polskiego. Nie jest to zatem okres pracy w szczególnych warunkach
w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Dodatkowo organ rentowy podnosi, że postępowanie przeprowadzone na okoliczność charakteru pracy w uwzględnionych okresach zostało ograniczone jedynie do dokumentacji źródłowej zgromadzonej w aktach emerytalnych,
tj. zaświadczenia (...) Sp. z o.o. oraz zeznań samego zainteresowanego, który z natury rzeczy jest zainteresowany korzystnym wynikiem postępowania.. Sąd nie przeprowadził innego dowodu
na okoliczność rodzaju wykonywanej pracy, np. z zeznań świadków.

Wnioskodawca w odpowiedzi na apelację wniósł o oddalenie apelacji organu rentowego
i zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja pozwanego nie zasługuje na uwzględnienie. Nie zawiera bowiem zarzutów skutkujących koniecznością zmiany bądź uchylenia zaskarżonego wyroku.

Przedmiotem sporu w niniejszej sprawie było, czy J. G. spełnia warunki niezbędne
do nabycia prawa do rekompensaty, o której mowa w art. 21 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r.
o emeryturach pomostowych (t.j. Dz. U. z 2015 r., poz. 965 ze zm.; dalej ustawa).

We wskazanym powyżej zakresie Sąd Okręgowy przeprowadził stosowne postępowanie dowodowe, a w swych ustaleniach i wnioskach nie wykroczył poza ramy swobodnej oceny wiarygodności i mocy dowodów wynikające z przepisu art. 233 k.p.c., nie popełnił też uchybień
w zakresie zarówno ustalonych faktów, jak też ich kwalifikacji prawnej, które mogłyby uzasadnić ingerencję w treść zaskarżonego orzeczenia. W konsekwencji, Sąd Odwoławczy oceniając jako prawidłowe ustalenia faktyczne i rozważania prawne dokonane przez Sąd pierwszej instancji uznał
je za własne, co oznacza, iż zbędnym jest ich szczegółowe powtarzanie w uzasadnieniu wyroku Sądu odwoławczego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 listopada 1998 r., sygn. I PKN 339/98, OSNAPiUS z 1999 r., z. 24, poz. 776).

Stosownie do treści art. 21 ust. 1 ustawy rekompensata przysługuje ubezpieczonemu, jeżeli
ma okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszący co najmniej 15 lat. Przepis ust. 2 art. 21 cyt. ustawy stanowi natomiast, że rekompensata nie przysługuje osobie, która nabyła prawo do emerytury
na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Zgodnie z art. 23 ustawy rekompensata przyznawana jest w formie dodatku do kapitału początkowego, o którym mowa w przepisach art. 173 i art. 174 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r.
o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2016 r., poz. 887 ze zm., dalej ustawa emerytalna).

Zgodnie z art. 173 ust. 1 ustawy emerytalnej dla ubezpieczonych urodzonych po dniu
31 grudnia 1948 r., czyli osób objętych nowymi zasadami obliczania emerytur, które podlegały ubezpieczeniu przed wejściem w życie ustawy, (a więc w okresie kiedy nie było jeszcze obowiązku ewidencjonowania składek na indywidualnych kontach), ustala się kapitał początkowy. Kapitał ten ustala się według zasad określonych w art. 174 ustawy emerytalnej, który modyfikuje w stosunku
do zasad ogólnych reguły ustalania podstawy wymiaru oraz liczby okresów składkowych
i nieskładkowych. I tak, na podstawie art. 174 ust. 2 ustawy emerytalnej do stażu ubezpieczeniowego przyjmuje się okresy składkowe wymienione w art. 6 i nieskładkowe wymienione w art. 7. Jest
to niewątpliwie zawężenie w stosunku do zasad ogólnych, gdyż do obliczania emerytury na podstawie art. 53, oprócz okresów wymienionych w art. 6 i 7, uwzględnia się pod pewnymi warunkami wymienione w art. 10 ust. 1 ustawy okresy podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników i okresy
z nimi zrównane. Natomiast przepis art. 174 ust. 2 nie wymienia tych okresów (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 stycznia 2005 r., I UK 135/04, OSNP 2005/14/217). Możliwość uznania,
że wskazany okres wpływa na wysokość tak ustalonej hipotetycznej emerytury na dzień 1 stycznia 1999 r. istnieje więc tylko wtedy, gdy okres ten można zakwalifikować do jednego z okresów wymienionych w art. 6 i 7 ustawy emerytalnej. Katalog z art. 174 ust. 2 ustawy emerytalnej
ma charakter zamknięty w tym sensie, że okresy w nim nieprzewidziane nie mogą zostać uwzględnione (zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 11 marca 2005 r., III AUa 1380/04, OSA 2006/6/20, wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 18 czerwca 2013 r., III AUa 92/13, LEX nr 1430780).

W celu rozstrzygnięcia, czy ubezpieczony jest uprawniony do rekompensaty z art. 21 ustawy konieczne było zatem ustalenie, czy legitymuje się on 15-letnim okresem pracy w szczególnych warunkach lub pracy w szczególnym charakterze w rozumieniu ustawy emerytalnej) oraz czy nie nabył prawa do emerytury na podstawie przepisów ustawy emerytalnej.

Druga z wyżej wymienionych przesłanek nie była przedmiotem kontrowersji między stronami niniejszego postępowania. Bezspornie bowiem ubezpieczony nie pobiera świadczeń emerytalnych przyznanych z tytułu pracy w warunkach szczególnych. Decyzją z dnia 25 listopada 2015r. przyznano ubezpieczonemu prawo do emerytury w powszechnym wieku emerytalnym.

Organ rentowy kwestionował natomiast okoliczność posiadania przez wnioskodawcę 15-letniego stażu pracy w warunkach szczególnych. ZUS zaliczył ubezpieczonemu 14 lat,
1 miesiąc i 26 dni okresu zatrudnienia w warunkach szczególnych.

Sąd Okręgowy po przeprowadzeniu postępowania dowodowego uznał, że ubezpieczony będąc zatrudniony za pośrednictwem (...) sp. z o.o. u armatorów zagranicznych
na stanowisku elektryka: od 22 października 1986 r. do 31 sierpnia 1987 r. – (...);
od 18 lutego 1988 r. do 31 sierpnia 1988 r. – (...), od 12 listopada 1988 r. do 9 lipca 1989 r. – (...); od 25 listopada 1989 r. do 25 lipca 1990 r. - (...) stale i w pełnym wymiarze czasu wykonywał pracę jako członek załóg statków dalekomorskich i zarazem energetyk – elektryk wysokiego napięcia. Były to prace wymienione w wykazie A, dział VIII, poz. 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych
w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. z 1983 r., Nr 8, poz. 43 ze zm.) - prace na statkach morskich w żegludze międzynarodowej i w polskim ratownictwie okrętowym - pracownicy wpisani na listę członków załogi tych statków. (...) Sp. z o.o. jako jednostka kierująca J. G. do pracy za granicą uiszczała za niego na rzecz ZUS składki na ubezpieczenie społeczne oraz wpłaty na fundusz pracy na zasadach i w wysokości określonej obowiązującymi w tym zakresie przepisami.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego organ rentowy bezpodstawnie kwestionuje uwzględnienie ww. okresów pracy przy ustalaniu okresu pracy w szczególnych warunkach do ustalenia prawa
do rekompensaty, o której mowa w przepisach art. 21-23 ustawy.

Podkreślić należy, że zgodnie z utrwalonym już stanowiskiem Sądu Najwyższego i sądów powszechnych, które musi być znane organowi rentowemu z uwagi na ogromną ilość spraw,
w których występuje jako strona pozwana, okres pracy u zagranicznego armatora, do której marynarz został skierowany przez pośrednika, można uznać za okres wykonywania pracy w warunkach szczególnych, jeśli marynarz zatrudniony był u zagranicznego armatora jako pracownik (zob. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 26 marca 2015 r., II UK 251/14, niepubl.; z dnia 8 marca 2003 r.,
II UK 196/02, Lex nr 78191)

Podkreślić jednak trzeba, iż warunkiem niezbędnym do zaliczenia okresów wykonywania pracy za granicą w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze na podstawie umów
o pracę zawartych bezpośrednio z pracodawcami zagranicznymi za okresy zatrudnienia w rozumieniu art. 32 ust. 1, 2 i 4 ustawy emerytalnej, jest opłacenie składek w Polsce również na dobrowolne ubezpieczenia emerytalne i rentowe (art. 6 ust. 1 i 2 tej ustawy w związku z art. 7 pkt 3 ustawy
o systemie ubezpieczeń społecznych.), chyba że na podstawie umów o zatrudnieniu lub umów międzynarodowych pracownik został objęty ubezpieczeniem w trybie i na zasadach obowiązujących
w państwie zatrudnienia lub określonych w umowach międzynarodowych (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 1 czerwca 2010 r., II UK 5/10, LEX nr 589882, z dnia 27 kwietnia 2010 r.,
II UK 328/09, Lex nr 987707).

W przedmiotowej sprawie nie było sporu co do tego, że jednostka kierująca wnioskodawcę
do pracy za granicą, czyli (...) sp. z o.o. w siedzibą w S. uiściła
za wnioskodawcę składki na ubezpieczenia społeczne oraz Fundusz Pracy za sporne okresy.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, brak było również podstaw do podważania pracowniczego charakteru zatrudnienia ubezpieczonego.

Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 21 stycznia 2010 r., II UK 162/09, LEX
nr 583806 wskazał, że charakter świadczenia pracy „członka załogi statku morskiego”, a ściślej fakty go wyznaczające, są w istocie powszechnie znane, a więc nie wymagają w zasadzie dowodu (art. 228 § 1 k.p.c.). Jest to praca podporządkowana i wykonywana odpłatnie, a więc ma cechy pracy świadczonej na podstawie stosunku pracy w rozumieniu art. 22 k.p. Można oczywiście wyobrazić sobie świadczenie takiej pracy nieodpłatnie (np. w celach turystycznych) lub w sposób niepodporządkowany (np. na własnym statku), ale jakiekolwiek okoliczności faktyczne ustalone
w sprawie na to nie wskazywały. Uprawnione było więc przyjęcie, że wnioskodawca odpłatnie świadczył pracę podporządkowaną, tym bardziej że organ rentowy - nawet, jeżeli tych faktów nie przyznawał (art. 229 k.p.c.) - to w każdym razie im nie zaprzeczał (art. 230 k.p.c.). Organ rentowy, jeżeli uważał, że wnioskodawca jako członek załogi statków morskich zatrudniony u armatorów zagranicznych, świadczył pracę na podstawie stosunku prawnego niespełniającego cech stosunku pracy, powinien w tym zakresie przedstawić odpowiednie twierdzenia faktyczne i wnioski dowodowe (art. 232 zdanie pierwsze k.p.c.).

Ponadto wyjaśnić trzeba, że żaden z przepisów ustawy emerytalnej nie różnicuje możliwości uwzględniania okresu zatrudnienia u zagranicznego armatora do stażu „ogólnego” lub „szczególnego” przy ustalaniu prawa do emerytury przewidzianej w art. 32 ustawy emerytalnej na warunkach określonych w rozporządzeniu z dnia 7 lutego 1983 r., a to ostatnie ustanawia wyłącznie wymaganie zaliczania do okresów pracy uzasadniających prawo do świadczeń na określonych w nim zasadach tylko takich okresów, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy. Oznacza to, że brak jest podstaw prawnych do niewliczania do okresu pracy w szczególnych warunkach okresów wykonywania pracy za granicą u pracodawcy zagranicznego, jeżeli okresy
te zostały uznane za okresy składkowe (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 listopada 2009 r.,
II UK 108/09. OSNP 2011/11-12/163.

Organ rentowy w uzasadnieniu apelacji zakwestionował wystawione przez (...) sp. z o.o. zaświadczenie dotyczącego wykonywania pracy w warunkach szczególnych, ponieważ nie była ona pracodawcą ubezpieczonego.

Podkreślenia wymaga, że zaświadczenie o okresach pracy w szczególnych warunkach lub
o szczególnym charakterze, o którym mowa w art. 51 ustawy, w postępowaniu sądowym traktować należy, jako dokument prywatny w rozumieniu art. 245 k.p.c., który stanowi dowód tego, że osoba, która je podpisała, złożyła oświadczenie zawarte w dokumencie (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 czerwca 2009 r., I UK 24/09, LEX nr 518067). Przy niespornym okresie zatrudnienia, okres pracy w szczególnych warunkach może być udowodniony w każdy sposób. Dowodem może być m.in. zaświadczenie wystawione przez pośrednika, albowiem bezsprzecznie obrazuje ono przebieg zatrudnienia ubezpieczonego (wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 17 maja 2016 r., III AUa 149/16, LEX nr 2052613).

W ocenie Sądu Apelacyjnego bez znaczenia dla oceny prawa wnioskodawcy do rekompensaty pozostaje zarzut pozwanego, że podmiotu kierującego wnioskodawcę do pracy za granicą nie można uznać za podmiot uprawniony do wystawienia zaświadczenia.

Przedmiotowe zaświadczenie służy jednostce organizacyjnej ZUS do ustalenia faktów ubezpieczeniowych - okresów pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze przypadających przed dniem 1 stycznia 2009 r. Takie zaświadczenie stanowi jedynie domniemanie
i podstawę do przyjęcia, że okres pracy w nim podany jest okresem pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. Dla samego zaś uzyskania uprawnienia do emerytury pomostowej, czy też rekompensaty istotne znaczenie ma fakt wykazania pracy w warunkach szczególnych. W ocenie Sądu Apelacyjnego w przypadku pracowników kierowanych do pracy za granicą, rolę właściwego
i wystarczającego dowodu wykazującego okoliczność zatrudnienia w warunkach szczególnych spełniają odpowiednie zaświadczenia wydawane przez jednostki kierujące do pracy u zagranicznych armatorów (tak też Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 14 maja 2014 r., II UK 465/13). Wnioskodawca sporne okresy wykazał zaświadczeniem wystawionym przez (...) sp. z o.o. (k. 8-9 a.s.) oraz umowami zawartymi z agencją (k. 10-27 a.s.) i książeczką żeglarską (k. 33-34 a.s.), a także korelującym z dokumentami przesłuchaniem w charakterze strony wnioskodawcy. Sąd I instancji dysponował wystarczającym materiałem dowodowym pozwalającym na wydanie prawidłowego rozstrzygnięcia. Tym samym zarzut nieprzeprowadzenia dowodu na okoliczność wykonywanej pracy np. z zeznań świadków jest chybiony.

Skoro ubezpieczony wykazał 15 lat pracy w warunkach szczególnych, to uznać należało,
że legitymuje się wszystkimi przesłankami warunkującymi przyznanie rekompensaty, o której mowa w art. 21 – 23 ustawy. W konsekwencji organ rentowy obowiązany jest do ustalenia kapitału początkowego ubezpieczonego z uwzględniłem prawa do rekompensaty (art. 21 ustawy w zw. z art. 173-174 ustawy emerytalnej) oraz odpowiedniego wyliczenia emerytury (art. 24 i 25 w zw. z art. 173-175 ustawy emerytalnej w zw. z art. 21 ustawy).

W tym stanie rzeczy, działając na podstawie art. 385 k.p.c., Sąd Apelacyjny oddalił apelację organu rentowego, jak w punkcie pierwszym sentencji wyroku.

O kosztach zastępstwa procesowego w instancji odwoławczej Sąd II instancji orzekł
w punkcie drugim sentencji zgodnie z treścią przepisu art. 98 § 1 k.p.c. i 108 § 1 k.p.c. w zw. z § 9 ust. 2 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r.
w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu (t.j. Dz.U. z 2015 r., poz. 1804) (360 x 75 %).

SSA Bożena Grubba SSA Alicja Podlewska SSA Lucyna Ramlo