Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 19 grudnia 2017 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w Ł., na podstawie art. 26, 32 i 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz §4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze odmówił J. W. prawa do emerytury. W uzasadnieniu organ rentowy wskazał, że wprawdzie wnioskodawca legitymuje się wymaganym stażem pracy w warunkach szczególnych, to jednak nie udowodniła 25 - letniego okresu składkowego i nieskładkowego. Organ rentowy zaznaczył, że do okresów ubezpieczeniowych nie został uwzględniony okres od 15 sierpnia do 30 września 1979 roku, pracy w gospodarstwie rolnym matki, bowiem jak wynika z dokumentów w tym czasie nie zamieszkiwała w miejscowości, w której znajdowało się to gospodarstwo. Jednocześnie organ rentowy wskazał, iż odwołujący udowodnił 21 lat, 3 miesiące i 25 dni okresów składkowych, 1 miesiąc i 4 dni okresów nieskładkowych (łącznie 24 lata, 10 miesięcy i 17 dni) w tym 19 lat, 1 miesiąc i 28 dni okresów pracy w warunkach szczególnych (decyzja k.17 akt ZUS).

W dniu 2 stycznia 2018 roku wnioskodawca odwołanie od ww. decyzji wnosząc o jej zmianę i przyznanie prawa do emerytury. W uzasadnieniu podkreślił, iż w spornym okresie pomagał mamie w pracy w gospodarstwie rolnym (odwołanie k.2).

W odpowiedzi na odwołanie pełnomocnik organu rentowego wniósł o jego oddalenie przytaczając argumentację jak w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji (odpowiedź na odwołanie k.4-5).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Wnioskodawca J. W. urodził się (...) (okoliczność bezsporna).

W dniu 4 grudnia 2017 roku złożył wniosek o emeryturę, w którym wniósł o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem ZUS, na dochody budżetu państwa (wniosek k.1 – 3 akt ZUS).

W okresie od 15 sierpnia 1979 roku do 30 września 1979 roku wnioskodawca był zameldowany w Ł., jednak pracował w gospodarstwie rolnym mamy (przesłuchanie wnioskodawcy J. W. e-protokół z 26 IV 2018 roku 00:47:37 w związku z 00:01:20, zeznania świadka H. Z. e-protokół z 26 IV 2018 roku 00:18:13 i 00:21:55).

Gospodarstwo liczyło 11 hektarów (przesłuchanie wnioskodawcy J. W. e-protokół z 26 IV 2018 roku 00:47:37 w związku z 00:01:20, zeznania świadka M. W. e-protokół z 26 IV 2018 roku 00:22:40, 00:28:43).

Pracował w nim co najmniej od 16 roku życia. Jego kuzyn pracował w zakładach w Ł. i wnioskodawca poprosił go, żeby pomógł mu znaleźć pracę. Do tego konieczne było zameldowanie w Ł.. Od 1 października 1979 roku podjął pracę w Zakładach (...) „9-ego M.” w Ł.. Wnioskodawca przyjechał do Ł. późnym wieczorem poprzedniego dnia, albo 1 października rano. Zamieszkał u siostry, ale zameldowany byłem u kolegi szwagra, ponieważ siostra nie mogła go zameldować (przesłuchanie wnioskodawcy J. W. e-protokół z 26 IV 2018 roku 00:47:37 w związku z 00:01:20).

W spornym okresie pracował przy żniwach. Wykonywał też inne prace polowe. W gospodarstwie była siana pszenica, żyto, były sadzone ziemniaki, hodowane świnie, krowy. Wnioskodawca zajmował się wszystkim, w tym oprzątaniem zwierząt. Odwołujący na pewno pracował minimum 10 godzin dziennie w gospodarstwie (przesłuchanie wnioskodawcy J. W. e-protokół z 26 IV 2018 roku 00:47:37 w związku z 00:01:20, zeznania świadka H. Z. e-protokół z 26 IV 2018 roku 00:18:13 i 00:21:55, zeznania świadka M. W. e-protokół z 26 IV 2018 roku 00:22:40, 00:28:43).

Pracę podjął dopiero od 1 października, aby zakończyć prace przy żniwach. Oprócz wnioskodawcy w gospodarstwie pracowała tylko mama (przesłuchanie wnioskodawcy J. W. e-protokół z 26 IV 2018 roku 00:47:37 w związku z 00:01:20).

Odwołujący miał 4 braci i 4 siostry. Jeden brat był młodszy, wszyscy inni starsi. R. W. - najmłodszy brat – po skończeniu szkoły podstawowej przyjechał do Ł. i poszedł do pracy. Jedna siostra mieszkała na wsi P., druga siostra w A., trzecia w J., czwarta mieszkała w Ł.. Najmłodszy brat się uczył i mieszkał u siostry w Ł.. Drugi w A. z żoną, a trzeci w (...). Kiedy wnioskodawca wyjechałem do pracy w 1980 roku przyjechał jego brat W. W. i zaczął pomagać mamie i następnie przejął gospodarstwo (przesłuchanie wnioskodawcy J. W. e-protokół z 26 IV 2018 roku 00:47:37 w związku z 00:01:20, zeznania świadka M. W. e-protokół z 26 IV 2018 roku 00:22:40, 00:28:43, zeznania świadka W. W. e-protokół z 26 IV 2018 roku 00:31:04, 00:41:58).

Organ rentowy uznał, iż wnioskodawca udowodnił 21 lat, 3 miesiące i 25 dni okresów składkowych, 1 miesiąc i 4 dni okresów nieskładkowych ( łącznie 24 lata, 10 miesięcy i 17 dni) w tym 19 lat, 1 miesiąc i 28 dni okresów pracy w warunkach szczególnych (okoliczność bezsporna).

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie jest zasadne.

Zgodnie z treścią art. 184 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity Dz.U. z 2017 r., poz.1383 z późn zm.), ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy tj. w dniu 1 stycznia 1999 r. osiągnęli:

1)  okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat - dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn oraz,

2)  okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27.

Emerytura ta przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenia wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa (art.184 ust.2 ww. ustawy).

Stosownie do treści § 3 i 4 Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. nr 8, poz. 43 z późn. zm.) za okres zatrudnienia wymagany do uzyskania emerytury, zwany dalej „wymaganym okresem zatrudniania” uważa się okres wynoszący 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn, liczony łącznie z okresami równorzędnymi i zaliczalnymi do okresów zatrudnienia. Pracownik, który wykonywał prace w szczególnych warunkach wymienione w wykazie A, nabywa prawo do emerytury, jeżeli spełnia łącznie następujące warunki:

1)  osiągnął wiek emerytalny wynoszący: 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn;

2)  ma wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 15 lat pracy w

szczególnych warunkach

Powołany (...) wskazuje wszystkie te prace w szczególnych warunkach, których wykonywanie uprawnia do niższego wieku emerytalnego.

W świetle §2 ust.1 tegoż Rozporządzenia oraz zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w tym rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy.

W niniejszej sprawie sporne jest jedynie spełnienie przez wnioskodawcę warunku posiadania na dzień 1 stycznia 1999 roku 25 lat okresów składkowych i nieskładkowych, bowiem pozostałe warunki – wieku, stażu pracy w szczególnych warunkach i nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego, bądź też przekazania środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem ZUS, na dochody budżetu państwa - zostały spełnione.

Przepis art.184 ust.1 punkt 2 ww. ustawy odwołuje się do art.27 ww. ustawy, zgodnie z treścią którego emerytura przysługuje po wykazaniu w przypadku mężczyzny 25-letniego okresu składkowego i nieskładkowego, przy czym okresy składkowe zostały wymienione w art.6, a okresy nieskładkowe w art.7 tej ustawy.

Art.10 ust.1 punkt 3 ww. ustawy pozwala na uwzględnienie przy ustalaniu prawa do emerytury oraz przy obliczaniu jej wysokości okresu pracy w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16 roku życia, jeżeli okresy składkowe i nieskładkowe, ustalone na zasadach określonych w art.5-7, są krótsze od okresu wymaganego do przyznania emerytury, w zakresie niezbędnym do uzupełnienia tego okresu. Okres ten jest traktowany jako okres składkowy.

Na gruncie systemu świadczeń z ubezpieczenia społecznego zagadnienie, czy praca w gospodarstwie rolnym, o której mowa w art.10 ust.1 punkt 3 ww. ustawy o emeryturach i rentach zaliczana jest pod jakimikolwiek warunkami, w szczególności wymaganego wymiaru czasu pracy, rozpatrywane było w orzecznictwie, między innymi w wyrokach Sądu Najwyższego: z dnia 10 maja 2000 roku (II UKN 535/99, OSNAP 2001 nr 21, poz. 650), z dnia 19 grudnia 2000 roku (II UKN 155/00, OSNAP 2002 nr 16, poz. 394), z dnia 4 października 2006 roku (II UK 42/06, OSNP 2007 nr 19-20, poz. 292), z dnia 17 października 2008 roku (II UK 61/08, Lex nr 741080), z dnia 8 marca 2011 roku (II UK 305/10, Lex nr 852557), z dnia 18 września 2014 roku (I UK 17/14, Lex nr 1538420). Sąd Najwyższy brał pod uwagę, że praca w gospodarstwie rolnym nie może być traktowana inaczej, niż przebyte w poprzednim stanie prawnym okresy ubezpieczenia, a przynajmniej powinna być ekwiwalentna tytułowi ubezpieczenia. Przyjmował, że skoro w art.6 ust.2 punkt 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych do uwzględnienia okresów pracy przed dniem 15 listopada 1991 roku wymagane jest wykonywanie jej w wymiarze przynajmniej połowy pełnego wymiaru czasu pracy, to świadczenie pracy na rzecz gospodarstwa rolnego osoby bliskiej powinno odpowiadać co najmniej połowie pełnego wymiaru czasu pracy. Praca w gospodarstwie rolnym w ilości odpowiadającej co najmniej połowie pełnego wymiaru czasu pracy, ma mieć charakter ciągły, co oznacza, że wystarczające dla uznania pracy domownika w gospodarstwie rolnym za stałą jest wykonywanie w jej przebiegu wszystkich zabiegów agrotechnicznych związanych z produkcją w rozmiarze dyktowanym potrzebami i terminami tych prac oraz używaniem ułatwiającego te prace sprzętu, zajmowanie się inwentarzem w przypadku hodowli zwierząt (wyroki Sądu Najwyższego z dnia 4 października 2006 roku, II UK 42/06, OSNP 2007 nr 19-20, poz. 292 oraz z dnia 21 kwietnia 1998 roku, II UKN 3/98). Rozmiar wykonywanej przez rolnika lub domownika pracy uzależniony jest od rodzaju i wielkości danego gospodarstwa rolnego, bowiem ma na celu zapewnienie jego prawidłowego funkcjonowania.

Definicji gospodarstwa rolnego, osoby prowadzącej gospodarstwo rolne i osoby wykonującej pracę w gospodarstwie rolnym należy szukać w przepisach regulujących ubezpieczenie społeczne rolników. Za wymienione w art. 10 ust.1 punkt 3 ww. ustawy o emeryturach i rentach przypadające przed dniem 1 stycznia 1983 roku okresy pracy w gospodarstwie rolnym, uważa się okresy wykonywania pracy na takich warunkach, jakie po dniu 1 stycznia 1983 roku dawałyby podstawę do objęcia ubezpieczeniem społecznym rolników. Ustawa z dnia 14 grudnia 1982 roku o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin (tekst jednolity Dz.U. z 1989 nr 24 poz.133) wprowadzająca obowiązek ubezpieczenia społecznego domowników w art.2 punkt 2 zawierała definicję domownika określając go jako członka rodziny rolnika pracującego w gospodarstwie rolnym, jeżeli pozostaje we wspólnym gospodarstwie domowym z rolnikiem, ukończył 16 lat, nie podlega obowiązkowi ubezpieczenia na podstawie innych przepisów, a ponadto praca w gospodarstwie rolnym stanowi jego główne źródło utrzymania. Późniejsza definicja domownika z art.6 punkt 2 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 roku o ubezpieczeniu społecznym rolników (jednolity tekst: Dz.U. z 2015 roku poz.704) również wymagała zamieszkiwania z rolnikiem lub w bliskim sąsiedztwie i stałej pracy w gospodarstwie rolnym. Stała praca w gospodarstwie rolnym nie polega na codziennym wykonywaniu czynności rolniczych, co ze względu na rozmiar gospodarstwa lub rodzaj produkcji rolnej może nie być w pewnych okresach konieczne, lecz polega na gotowości do wykonania pracy rolniczej, jeżeli sytuacja tego wymaga (wyrok Sądu Najwyższego z 3 lipca 2001 roku II UKN 466/00, OSNP 2003/7/186). Zatem do stażu emerytalnego uwzględnia się - jak okresy składkowe - nie okresy jakiejkolwiek pracy rolniczej, a jedynie stałą pracę o istotnym znaczeniu dla prowadzonej działalności rolniczej w gospodarstwie rolnym, w którym osoba zainteresowana (domownik) zamieszkuje lub ma możliwość codziennego wykonywania w nim prac związanych z prowadzoną działalnością rolniczą. O stałości pracy w gospodarstwie rolnym decyduje zatem gotowość do świadczenia jej na rzecz osoby bliskiej w wymiarze czasu stosownym do zakładanego przez rolnika prawidłowego funkcjonowania tego gospodarstwa zgodnie z jego strukturą, przy uwzględnieniu jego obszaru, liczby pracujących w nim osób oraz sprzętu rolniczego.

Kwestia czy wykonywanie określonych czynności w gospodarstwie rolnym można uznać za okresy pracy w tym gospodarstwie była wielokrotnie przedmiotem rozważań w orzecznictwie sądowym, zwłaszcza w kontekście łączenia pracy w gospodarstwie rolnym z nauką w szkole. W judykaturze wykształcił się pogląd, iż o uwzględnieniu przy ustalaniu prawa do świadczeń emerytalno-rentowych okresów pracy w gospodarstwie rolnym sprzed objęcia rolników obowiązkiem opłacania składki na rolnicze ubezpieczenie społeczne domowników (tj. przed dniem 1 stycznia 1983 roku) przesądza wystąpienie dwóch okoliczności: po pierwsze - wykonywanie czynności rolniczych powinno odbywać się zgodnie z warunkami określonymi w definicji legalnej „domownika” z art.6 punkt 2 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników i po drugie - czynności te muszą być wykonywane w wymiarze nie niższym niż połowa ustawowego czasu pracy, tj. minimum 4 godziny dziennie. Za domownika uznaje się zaś osobę bliską rolnikowi, która ukończyła 16 lat, pozostaje z rolnikiem we wspólnym gospodarstwie domowym lub zamieszkuje na terenie jego gospodarstwa albo w bliskim sąsiedztwie oraz stale pracuje w tym gospodarstwie rolnym i nie jest związana z rolnikiem stosunkiem pracy. W orzecznictwie kładzie się nacisk na stałość wykonywania pracy w gospodarstwie rolnym, co nie musi jeszcze oznaczać codziennego wykonywania czynności rolniczych, ale gotowość (dyspozycyjność) do podjęcia pracy rolniczej, jeżeli sytuacja tego wymaga. Nie sprzeciwia się zaliczeniu takiej pracy fakt równoległej nauki, jeśli okoliczności faktyczne wskazują na potrzebę pomocy domownika w gospodarstwie i na realną możliwość pogodzenia pracy w gospodarstwie z nauką, nawet okresowo, od wiosny do jesieni, skoro w świetle orzecznictwa Sądu Najwyższego dopuszczalne jest zaliczanie okresów pracy w czasie samych wakacji szkolnych (wyrok Sądu Najwyższego z 19 grudnia 2000 roku, II UKZ 155/00 OSNP 2002/16/394, wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 24 sierpnia 2012 roku, III AUa 59/12, Lex nr: 1217735).

Gotowość do pracy w gospodarstwie rolnym powinna korelować z wymiarem czasu pracy niezbędnym do prawidłowego funkcjonowania gospodarstwa rolnego, a negatywną przesłanką do jej przyjęcia jest wykonywanie w gospodarstwie rolnym prac sezonowych, doraźnie w wymiarze niższym od połowy pełnego wymiaru czasu pracy (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 1 kwietnia 2015 roku, I UK 292/14, Legalis nr 1263220).

Dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy istotne było zatem faktyczne ustalenie zarówno faktu wykonywania pracy w okresie od 15 sierpnia 1979 roku do 30 września 1979 roku w gospodarstwie rolnym swojej matki z uwagi na zameldowanie w tym czasie w Ł., jak i rodzaju i rozmiaru pracy wnioskodawcy w gospodarstwie rodziców oraz ocena, czy czynności przez nią wykonywane były pracą w gospodarstwie rolnym w rozumieniu art.10 ww. ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Z zebranego w sprawie materiału dowodowego wynika, że wnioskodawa wykazał własnymi zeznaniami popartymi zeznaniami świadków, że świadczył pracę w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16 roku życia, w tym w okresie od 15 sierpnia 1979 roku do 30 września 1979 rokui mieszkał w tym czasie w gospodarstwie. Materiał dowodowy wskazuje, iż odwołujący w tym czasie, wobec zamiaru podjęcia pracy w Ł., musiał się tam zameldować, jednak do Ł. przyjechał dopiero 30 września 1979 roku. W tym czasie intensywnie pracował w gospodartwie rolnym, m. in. przy żniwach. W 11 ha gospodarstwie w tym czasie pracował tylko odwołujący i jego matka. Dopiero po jego wyjeździe w gospodarstwie zamieszkał jego brat, który następnie je przejął. Pracował co najmniej 10 godzin dziennie. Zadania jakie wykonywał wnioskodawca były istotne, gdyż pozwalały na prawidłowe funkcjonowanie gospodarstwa.

Biorąc zatem pod uwagę okres uwzględniony przez organ rentowy oraz okres pracy w gospodarstwie rolnym matki od 15 sierpnia 1979 roku do 30 września 1979 roku ( 1 miesiąc i 16 dni), uznać należy, iż wnioskodawca udowodnił wymagany 25 - letni staż ubezpieczeniowy.

Stosownie do treści art. 129 ust. 1 ww. ustawy, świadczenia wypłaca się poczynając od dnia powstania prawa do tych świadczeń, nie wcześniej jednak niż od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek lub wydano decyzję z urzędu. Skoro zatem J. W. złożył wniosek o emeryturę w dniu 4 grudnia 2017 roku a urodził się (...), zasadnym było przyznanie mu prawa do emerytury od dnia ukończenia 60 roku życia.

Wobec powyższego Sąd na podstawie art.477 ¹⁴§2 k.p.c., zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał wnioskodawczyni prawo do emerytury od dnia od dnia 2 stycznia 2018 roku.

ZARZĄDZENIE

Odpis wyroku wraz z uzasadnieniem doręczyć pełnomocnikowi ZUS, wypożyczającć pełnomocnikowi ZUS akta rentowe.

24 V 2018 roku.