Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 8 lutego 2018 r. Sąd Rejonowy w Bydgoszczy oddalił powództwo (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w W. skierowane przeciwko (...) Spółce Akcyjnej w W. o zapłatę kwoty 962,74 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty, której powód domagał się jako nabytej od poszkodowanej wierzytelności z tytułu reszty kosztów wynajęcia pojazdu zastępczego w okresie naprawy uszkodzonego pojazdu, a których zwrotu pozwany odmówił. Ponadto powód domagał się od pozwanego kosztów postępowania.

Sąd Rejonowy na podstawie uznanych za wiarygodne dokumentów prywatnych i zdjęć przedłożonych przez strony, a także okoliczności bezspornych ustalił, że w dniu 19 października 2016 r. uległ uszkodzeniu pojazd poszkodowanej K. S. marki R. (...). Sprawca kolizji był objęty ochroną ubezpieczeniową pozwanego w zakresie obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych.

Ustalone zostało ponadto, że poszkodowana zgłosiła pozwanemu szkodę i pismem z dnia 24 października 206 r. została poinformowana o zasadach najmu pojazdu zastępczego, w tym, że (...) SA oferuje pomoc w organizacji wynajmu pojazdu zastępczego. Pozwany podał, że aby skorzystać z pomocy w wynajmie należy się skontaktować z infolinią, podając numer telefonu. Poinformował też, że zaletą skorzystania z tej formy wynajmu jest możliwość bezgotówkowego rozliczenia jego kosztów.

Uszkodzenia pojazdu R. M. umożliwiały poruszanie się nim do czasu naprawy. Dnia 3 listopada 2016 r. poszkodowana zgłosiła konieczność dokonania oględzin, które wykonano 14 listopada 2016 r.

Sąd Rejonowy ustalił, że poszkodowana zawarła z powodem umowę najmu samochodu zastępczego, na podstawie której wynajęła samochód marki F. (...) od dnia 16 grudnia 2016 r., zdany 23 grudnia 2016 r. Opłata za najem wynosiła 135 zł netto za dobę korzystania. Najemca zobowiązał się zapłacić wynajmującemu czynsz najmu w kwocie zgodnej z cennikiem, ale w formie bezgotówkowej poprzez dokonanie przez najemcę na wynajmującego przelewu wierzytelności w postaci prawa do odszkodowania od ubezpieczyciela z tytułu odpowiedzialności cywilnej sprawcy w okresie wynajmu pojazdu zastępczego opłacanego z OC sprawcy. W dniu 16 grudnia 2016 r. K. S. zawarła z powodem umowę przelewu w postaci prawa do odszkodowania od ubezpieczyciela z tytułu odpowiedzialności cywilnej sprawcy w zakresie wynajmu pojazdu zastępczego opłacanego z OC sprawcy, o czym zawiadomiła pozwanego.

Wedle ustaleń Sądu Rejonowego naprawa pojazdu trwała od 19 do 22 grudnia 2016 r.

Pozwany wypłacił powodowi kwotę 380 zł z tytułu najmu pojazdu zastępczego, uznając za zasadny najem przez okres 4 dni za kwotę 95 zł za dobę.

Po wezwaniu do zapłaty pozostałej części należności, pozwany odmówił dopłaty odszkodowania.

Sąd Rejonowy na podstawie art. 217 § 3 k.p.c. i art. 227 k.p.c. oddalił wniosek powoda o zwrócenie się w trybie art. 248 k.p.c. do wskazanych w pozie przedsiębiorców o przedstawienie cenników najmu w W., uznając, że dowód nie miał znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy. Powód nie wykazał zasadności wynajęcia pojazdu na terenie W., biorąc pod uwagę, że poszkodowana miała miejsce zameldowania w B.. Ponadto dowód ten nie miał znaczenia wobec uznania przez Sąd Rejonowy, że powód nie udowodnił, że celowe i ekonomicznie uzasadnione było wynajęcie pojazdu po cenie przekraczającej koszty pojazdu zaproponowanego przez ubezpieczyciela.

Uzasadniając przyjęte stanowisko Sąd Rejonowy powołał się na uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 24 sierpnia 2017 r., sygn. akt III CZP 20/17 (LEX 2340475), w której uzasadnieniu wskazano, że „nie mogą być uznane za celowe i ekonomicznie uzasadnione wydatki, które nie są konieczne do wyeliminowania negatywnego następstwa majątkowego w postaci utraty możliwości korzystania z uszkodzonego (zniszczonego) pojazdu, gdyż następstwo to może być wyeliminowane - bez uszczerbku dla godnych ochrony interesów poszkodowanego - w inny, mniej uciążliwy dla dłużnika sposób. Jeżeli zatem ubezpieczyciel proponuje poszkodowanemu - we współpracy z przedsiębiorcą trudniącym się wynajmem pojazdów - skorzystanie z pojazdu zastępczego równorzędnego pod istotnymi względami pojazdowi uszkodzonemu albo zniszczonemu (zwłaszcza co do klasy i stanu pojazdu), zapewniając pełne pokrycie kosztów jego udostępnienia, a mimo to poszkodowany decyduje się na poniesienie wyższych kosztów najmu innego pojazdu, koszty te - w zakresie nadwyżki - będą podlegały indemnizacji tylko wtedy, gdy wykaże szczególne racje, przemawiające za uznaniem ich za "celowe i ekonomicznie uzasadnione". W tym kontekście istotne znaczenie ma nie tylko równorzędność samego pojazdu, ale także dodatkowych warunków umowy, takich jak np. czas i miejsce udostępnienia oraz zwrotu pojazdu zastępczego czy też obowiązek wpłaty kaucji. Jeżeli istotne warunki wynajmu proponowanego przez ubezpieczyciela (we współpracy z przedsiębiorcą wynajmującym pojazdy) czynią zadość potrzebie ochrony uzasadnionych potrzeb poszkodowanego, nie ma podstaw, by obciążać osoby zobowiązane do naprawienia szkody wyższymi kosztami związanymi ze skorzystaniem przez poszkodowanego z droższej oferty. Odstępstwa od tej reguły nie uzasadniają drobne niedogodności o charakterze niemajątkowym, które mogą wiązać się np. z koniecznością nieznacznie dłuższego oczekiwania na podstawienie pojazdu zastępczego proponowanego przez ubezpieczyciela”.

Uwzględniając cytowane rozważania Sądu Najwyższego, Sąd Rejonowy doszedł do przekonania, że w przedmiotowej sprawie nie było podstaw do zasądzenia wyższych kosztów najmu ponad wypłacone 380 zł. Powód nie udowodnił bowiem zasadności ani związku przyczynowego pomiędzy szkodą a kosztami z tytułu najmu pojazdu zastępczego poniesionymi przez poszkodowaną ponad kwotę przyznaną przez ubezpieczyciela.

Sąd Rejonowy wskazał na czas trwania naprawy od 19 do 22 grudnia 2016 r. Poszkodowana mogła poruszać się pojazdem po szkodzie, czemu powód nie zaprzeczył, a ponadto poszkodowana robiła to od dnia uszkodzenia 19 października 2016 r. do momentu naprawy, która rozpoczęła się w dniu 19 grudnia 2016 r. Tym samym w ocenie Sądu powód nie udowodnił, że wynajęcie pojazdu zastępczego powyżej 4 dni, w których miała miejsce naprawa, pozostawało w związku przyczynowym. Nie przedstawił dowodu, dlaczego pojazd oddano już w piątek, skoro naprawa rozpoczęła się w poniedziałek oraz dlaczego został odebrany w dniu 23 grudnia, skoro naprawa zakończyła się dzień wcześniej.

Zdaniem Sądu Rejonowego powód nie udowodnił także zasadności przyznania stawki za najem pojazdu powyżej 95 zł. Pozwany wykazał, ze informował poszkodowaną o pomocy w skorzystaniu z najmu zastępczego w formie bezgotówkowej (k. 36 akt), a powód temu nie zaprzeczył, co uzasadniało uznanie tego faktu za przyznany zgodnie z art. 230 k.p.c. Skoro ubezpieczyciel zaproponował skorzystanie z pojazdu zastępczego zapewniając pełne pokrycie kosztów jego udostępnienia, a mimo to poszkodowana zdecydowała się na poniesienie wyższych kosztów najmu innego pojazdu, to ta nadwyżka nie podlega zwrotowi, w sytuacji w której powód nie wykazał żadnych szczególnych racji przemawiających za uznaniem wyższych kosztów niż 95 zł za dobę za „celowe i ekonomicznie uzasadnione”. Sąd Rejonowy wskazał, że poszkodowany nie ma obowiązku skorzystania z oferty najmu pojazdu zastępczego wskazanego przez pozwanego, jednak w takiej sytuacji musi się liczyć z obniżeniem odszkodowania do wysokości kosztów, za jakie wynająłby mu ubezpieczyciel. W ramach bowiem obowiązku minimalizacji szkody i współdziałania przy jej likwidacji przez poszkodowanego z ubezpieczycielem (art. 354 § 2 k.c., art. 362 k.c. i art. 826 § 1 k.c.), poszkodowany powinien dążyć do poniesienia jak najmniejszych kosztów z tytułu likwidacji szkody.

W ocenie Sądu ustalając wysokość kosztów najmu pojazdu zastępczego należy przede wszystkim ustalić, jak zachowałby się racjonalny poszkodowany w sytuacji, gdyby sam musiał ponosić koszty najmu pojazdu zastępczego. Zdaniem Sądu poszukiwałby najtańszej oferty, tym bardziej, że w tym zakresie nie dochodzi czynnik zaufania czy prawidłowego wykonania umowy, jak to ma miejsce w przypadku warsztatu wykonującego naprawę.

W ramach minimalizacji szkody poszkodowany powinien skorzystać z oferty ubezpieczyciela, jeśli była znacznie tańsza i nie odbiegała zasadniczo w zakresie warunków od innych ofert. Powód nie kwestionował, iż warunki wynajmu proponowanego przez ubezpieczyciela byłyby korzystne dla poszkodowanej.

Jednocześnie Sąd Rejonowy zarzucił, że powód nie udowodnił, że koszty w wysokości 165,05 zł za dobę są stawkami rynkowymi, np. powołując na tę okoliczność dowód z opinii biegłego sądowego.

W oparciu o powyższe rozważania Sąd Rejonowy oddalił powództwo na podstawie art. 361 § 1 i 2 k.c. a contrario i art. 6 k.c., przy uwzględnieniu art. 354 § 2 i 362 k.c.

Rozstrzygniecie o kosztach procesu miało podstawę w art. 98 § 1 k.p.c. wyrażającym zasadę odpowiedzialności za wynik procesu.

Apelację od powyższego wyroku wniósł powód zaskarżając wyrok w całości. Wyrokowi zarzucił naruszenie przepisów prawa procesowego i materialnego:

1.  217 § 1,2,3 k.p.c. w zw. z art. 248 k.p.c. poprzez pominięcie twierdzenia, iż stawki stosowane przez powoda są rynkowe i, że nie są zawyżone i dowodu zgłoszonego na jego wykazanie, tj. wniosku o zobowiązanie w trybie art. 248 k.p.c. przedsiębiorców – pięciu (...) firm wypożyczających auta do przedstawienia cenników najmu pojazdów i/lub udzielenia informacji o stosowanych przez ww. podmioty stawkach (netto/brutto) za jeden dzień wynajmu samochodu F. (...) lub innego pojazdu tej samej klasy na okres 8 dni, w W. w miesiącu grudzień, a następnie dopuszczenie dowodu z ww. dokumentów na wskazane okoliczności,

2.  art. 233 § 1 k.p.c. poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego poprzez nielogiczne uznanie, iż stawka zastosowana przez powoda nie jest stawką rynkową w sytuacji, gdy to również powód dany rynek kształtuje, a zatem przez sam fakt funkcjonowania na nim, również kształtuje wysokość stawek,

3.  art. 233 § 1 k.p.c. poprzez pominięcie w ocenie materiału dowodowego: odpisu faktury VAT oraz umowy najmu w postaci: „umowy najmu bezgotówkowego” w zakresie w jakim owe dokumenty wskazywały ile czasu trwała niemożność posługiwania się pojazdem zastępczym, podczas gdy przedmiotowe dokumenty w pełni korelowały z przebiegiem likwidacji szkody (wypłata odszkodowania), co skutkowało błędnym uznaniem roszczenia obejmującego zwrot kosztów wynajęcia pojazdu zastępczego za bezzasadne,

4.  art. 354 § 2 k.c. poprzez przyjęcie, że z obowiązku poszkodowanego minimalizacji szkody wynika fakt, że poszkodowany ma obowiązek skorzystania z oferty najmu pojazdu zastępczego oferowanej mu przez pozwanego, podczas gdy poszkodowany ma swobodę w wyborze oferty, której stawka nie będzie rażąco wygórowana, a więc będzie stawką rynkową,

5.  art. 362 k.c. polegające na niezasadnym ograniczeniu odszkodowania za najem pojazdu zastępczego należnego powodowi i uznaniu, że poszkodowany swoim zachowaniem przyczynił się do zwiększenia rozmiaru szkody, w sytuacji gdy poszkodowany nie jest obowiązany do poszukiwania najtańszej oferty najmu na rynku lub za kwotę z góry i arbitralnie narzuconą przez pozwanego i przedkładania interesu pozwanego nad swój własny interes i dążenia za wszelką cenę do minimalizacji szkody: poszkodowanemu zależało na tym, aby w czasie braku możliwości korzystania z własnego auta dysponować pojazdem zastępczym bez uszczerbku dla dotychczasowego trybu życia.

Powód wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uwzględnienie powództwa w całości oraz o zasądzenie na jego rzecz od pozwanego kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa adwokackiego według norm przepisanych za obydwie instancje.

Na podstawie art. 380 k.p.c. wniósł o ponowne rozpatrzenie postanowień sądu pierwszej instancji i na podstawie art. 382 k.p.c. wniósł o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodów z cenników innych firm wynajmujących samochody w W., których Sąd Rejonowy nie przeprowadził.

W uzasadnieniu apelacji podniesiono, iż Sąd pierwszej instancji przedwcześnie rozstrzygnął sprawę, pomijając zgłoszone już w pozwie wnioski dowodowe, co pozbawiło powoda prawa do obrony. Wskazał, że oczywiste było, że poszkodowana wynajęła pojazd zastępczy w miejscu powstania szkody, gdzie na co dzień funkcjonuje, a nie w B., gdzie jest zameldowana. Co do stawki najmu podał, że badaniu powinien podlegać lokalny rynek wynajmu bezgotówkowego pojazdów. Zarzucił też nieuwzględnienie szeregu czynników związanych z wynajęciem auta przed weekendem - powołując się na oświadczenie poszkodowanej o wyjeździe w tym czasie, a także jego odebraniem jeden dzień po zakończonej naprawie, która nie zakończyła się o 8 rano. Zakwestionował też rozważania dotyczące możliwości poruszania się przez poszkodowaną uszkodzonym pojazdem, co mogło zagrażać bezpieczeństwu ruchu drogowego i narażać poszkodowaną na konsekwencje prawne.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja strony powodowej nie zasługiwała na uwzględnienie.

Sąd drugiej instancji – rozpoznający sprawę w granicach zaskarżenia (art. 378 § 1 k.p.c.), tj. gdy chodzi o tą część wyroku Sądu Rejonowego, w której powództwo zostało oddalone – przyjmuje za własne ustalenia faktyczne stanowiące podstawę kwestionowanego rozstrzygnięcia w zakresie w jakim ostatecznie okazały się one istotne dla rozstrzygnięcia. Ponownej oceny materiału dowodowego zgromadzonego przed Sądem pierwszej instancji Sąd Okręgowy obowiązany był jednak dokonać samodzielnie na podstawie art. 378 § 1 k.p.c. i art. 382 k.p.c.

Podnieść trzeba, że zgodnie z poglądem wyrażonym przez Sąd Najwyższy w uzasadnieniach m.in. postanowienia z dnia 4 października 2002 r., III CZP 62/02 (OSNC 2004, nr 1, poz. 7) oraz z dnia 21 sierpnia 2003 r., III CKN 392/01 (OSNC 2004, nr 10, poz. 161), a ponadto wyroku z dnia 23 lutego 2006 r. II CSK 132/05 (LEX nr 189904) postępowanie prowadzone przez Sąd drugiej instancji – pozostając postępowaniem odwoławczym i kontrolnym – zachowuje walor postępowania rozpoznawczego, co oznacza, że sąd ten ma pełną, ograniczoną jedynie granicami zaskarżenia, swobodę jurysdykcyjną i może on dokonać ponownej oceny zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego. Postępowanie przed sądem drugiej instancji polega bowiem na ponownym merytorycznym rozpoznaniu sprawy, a wyrok wydany w tym postępowaniu powinien opierać się na poczynionych samodzielnie ustaleniach faktycznych i prawnych (zob. m.in. uzasadnienia wyroków Sądu Najwyższego z dnia 8 lutego 2000 r., II UKN 385/99, OSNP 2001, Nr 15, poz. 493 oraz z dnia 22 maja 2014 r., III PK 113/13, LEX nr 1483409).

Należało zauważyć, że skarżący w zasadzie powtórzył w apelacji swoją wcześniejszą argumentację prezentowaną już w postępowaniu przed Sądem pierwszej instancji, powołał się na orzeczenia sądów wskazujące na możliwość wyboru przez poszkodowanego dowolnej oferty spośród takich, w których stawka czynszu nie przekracza rażąco cen rynkowych (oferowanych na rynku lokalnym) i brak obowiązku poszukiwania oferty najtańszej. Podał także powody decydujące o wyborze bezgotówkowej formy rozliczenia najmu i wyższych kosztach takiego rozwiązania, co powinno decydować o tym, że analiza cen najmu powinna dotyczyć lokalnego rynku usług najmu bezgotówkowego pojazdów zastępczych.

W tym kontekście Sąd Okręgowy podziela rozważania Sądu Rejonowego dotyczące obowiązku minimalizacji szkody i konieczności współdziałaniu przy jej likwidacji przez poszkodowanego z ubezpieczycielem. Dodatkowo wskazać trzeba, że powód w swoich wypowiedziach uwzględnia starsze orzecznictwo sądów i zdaje się nie zauważa zmian występujących w rynku ubezpieczeń odpowiedzialności cywilnej posiadaczy samochodów mechanicznych, które pociągają za sobą także konieczność nowego ujęcia obowiązków stron tej umowy.

Właśnie w odpowiedzi na przyjmowaną dowolność wyboru oferty od firm wynajmujących samochody, zakłady ubezpieczeń od pewnego czasu również wprowadziły do swej oferty możliwość zorganizowania wynajęcia pojazdów zastępczych. Stąd w aktualnym orzecznictwie dominujący jest pogląd nakazujący uwzględniać propozycje zakładów ubezpieczeń, jeśli zostały poszkodowanemu złożone, jak w cytowanej w uzasadnieniu Sądu Rejonowego i w apelacji powoda uchwale Sądu Najwyższego z dnia 24 sierpnia 2017 r. (III CZP 20/17). W uchwale tej Sąd Najwyższy wyjaśnił, z czym Sąd rozpoznający niniejszą sprawę w pełni się zgadza, że jeśli, jak w przedmiotowej sprawie, ubezpieczyciel proponuje poszkodowanemu skorzystanie z pojazdu zastępczego równorzędnego pod istotnymi względami pojazdowi uszkodzonemu, zapewniając pełne pokrycie kosztów jego udostępnienia, to brak racjonalnych podstaw do uznania, że "celowe i ekonomicznie uzasadnione" jest w takiej sytuacji wynajęcie auta za wyższą stawkę, pomijając oczywiście sytuacje, gdy przemawiają za tym jakieś szczególne i uzasadnione racje.

W rozpoznawanej sprawie istotne było to, że pomimo zaoferowania przez ubezpieczyciela pojazdu zastępczego bez ponoszenia jakichkolwiek kosztów z tym związanych (rozliczenie bezgotówkowe), powód nie wykazał w postępowaniu przed Sądem pierwszej instancji, że były jakieś istotne okoliczności przemawiające za skorzystaniem przez poszkodowaną z droższej oferty. Tym bardziej, że jak słusznie ustalił Sąd Rejonowy, konieczność wynajęcia auta nie była nagła, gdyż poszkodowana poruszała się uszkodzonym samochodem jeszcze przez dwa miesiące od dnia kolizji, czemu powód nie zaprzeczył.

Jasne jest, że nie można nakazać poszkodowanemu poszukiwania tańszej oferty najmu pojazdu zastępczego. Jednak w sytuacji, gdy sam zakład ubezpieczeń proponował pomoc w organizacji pojazdu zastępczego i to bezgotówkowo, jak tego poszkodowana oczekiwała, to tylko jakieś dodatkowe względy, wymagające wykazania w procesie przez powoda, mogłyby przemawiać za obowiązkiem pokrycia kosztów wyboru droższej oferty. Takich racji powód w niniejszym procesie nie wykazał. Stąd nie było potrzeby badania innych ofert najmu bezgotówkowego pojazdów na lokalnym rynku i prawidłowa była decyzja Sądu o oddaleniu wniosków dowodowych powoda. Ponadto dodać trzeba w tym miejscu, że oferta pozwanego również dotyczyła rozliczenia bezgotówkowego, stąd bezzasadność zarzutów wykazujących interes poszkodowanej w wyborze tego typu rozliczenia z wynajmującym.

Niezależnie od powyższych rozważań, zwrócić należy uwagę, że apelacja nie mogłaby zostać uwzględniona także z innych względów. W ocenie Sądu Okręgowego istotne w sprawie było bowiem także i to, że powód w ogóle nie nabył od poszkodowanej roszczenia o zwrot kosztów najmu.

Sąd drugiej instancji rozpoznający sprawę na skutek apelacji nie jest związany przedstawionymi w niej zarzutami dotyczącymi naruszenia prawa materialnego (tak Sąd Najwyższy w uchwale składu 7 sędziów z dnia 31 stycznia 2008 r., III CZP 49/07, OSNC 2008, nr 6, poz. 55). Także uznanie przez pozwanego swojej odpowiedzialności co do zasady nie stało na przeszkodzie przyjęciu, że zobowiązanie nie istnieje, względnie, że istnieje tylko w mniejszej kwocie (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 lutego 1973 r., II CR 700/72, LEX nr 7218).

W niniejszej sprawie nie mogło zatem ujść uwadze Sądu Okręgowego, że w treści § 2 pkt 1 umowy najmu pojazdu zastępczego nr 4/12/2016 z dnia 16 grudnia 2016 r. powód zastrzegł, że najemca (poszkodowana) nie zostanie bezpośrednio obciążona kosztami wynajmu, płatność nastąpić bowiem miała bezgotówkowo w formie cesji wierzytelności. W § 3 dookreślono, że najemcy przysługuje prawo do wynajmu pojazdu zastępczego, którego koszty zostaną pokryte z ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej sprawcy zdarzenia ( zob. k. 18v. akt).

Zauważyć trzeba, że już w treści tej samej umowy najmu pojazdu zastępczego pomiędzy powodem (jako wynajmującym), a poszkodowaną (jako najemcą) – pomiędzy tymi samymi stronami dokonana cesja wierzytelności dotycząca prawa poszkodowanej do odszkodowania od ubezpieczyciela z tytułu odpowiedzialności cywilnej sprawcy w zakresie wynajmu pojazdu zastępczego opłacanego z OC sprawcy - § 3 pkt 2 (k. 18v. akt).

Wprawdzie w treści faktury VAT nr (...) wystawionej następnie przez powoda poszkodowanej w dniu 28 lutego 2017 r. wskazano dzień 14 marca 2017 r. jako termin płatności należności z tego tytułu ( zob. k. 13 akt), jednak w świetle powołanych wyżej postanowień umowy najmu, nie mogło stanowić to wezwania dłużniczki (poszkodowanej) do zapłaty w myśl art. 455 k.c. (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 lipca 2005 r., IV CK 28/05, LEX nr 180911). W dacie tej, a także i później, kosztami najmu pojazdu zastępczego poszkodowana nie miała zostać obciążona, a strony tej umowy pozostawały mylnym w przekonaniu, iż zostały one już „uregulowane” poprzez ww. cesję wierzytelności.

W ocenie Sądu odwoławczego nie można przyjmować, aby w okolicznościach niniejszej sprawy poszkodowana (jako cedentka) mogła skutecznie przenieść na powoda (jako cesjonariusza) wierzytelność odszkodowawczą wobec pozwanego zakładu ubezpieczeń w związku z przedmiotowym wypadkiem komunikacyjnym - w postaci refundacji wydatków za najem pojazdu zastępczego.

Zdaniem Sądu drugiej instancji podzielić należy pogląd, że chociaż istnieje możliwość refundacji wydatków za najem pojazdu zastępczego poniesionych przez poszkodowanego, jednakże podlegać jej mogą wyłącznie wydatki rzeczywiście poniesione na taki najem. Taki pogląd wyrażony został w uzasadnieniu uchwały 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 17 listopada 2011 r., III CZP 5/11 (OSNC 2012, nr 3, poz. 28), natomiast w uzasadnieniu uchwały z dnia 22 listopada 2013 r., III CZP 76/13 (OSNC 2014, nr 9, poz. 85) Sąd ten wyjaśnił, że niemożność korzystania z pojazdu może być źródłem szkody o charakterze majątkowym tylko wtedy gdy spowoduje wydatki posiadacza uszkodzonego pojazdu na najem pojazdu zastępczego. Stratą w rozumieniu art. 361 § 2 k.c. będą w tym przypadku wyłącznie wydatki służące ograniczeniu negatywnych następstw zdarzenia. Koszty takie będą podlegały indemnizacji, gdy można je uznać za celowe i ekonomicznie uzasadnione (zob. uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 24 sierpnia 2017 r., III CZP 20/17, OSNC 2018, nr 6, poz. 56).

Sąd ustala wysokość szkody w chwili orzekania (art. 316 § 1 k.p.c.). Nie ulega wątpliwości, że szkodę należy rozpatrywać jako różnicę pomiędzy stanem majątku poszkodowanego, który powstał po nastąpieniu zdarzenia sprawczego, a stanem, który by istniał bez tego zdarzenia (zob. m.in. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 1 września 1970 r., III CR 371/70, OSNCP 1971, nr 5, poz. 93, z dnia 13 grudnia 1988 r., I CR 280/88, (...) 1989, nr 7-8, s. 32, a także z dnia 15 kwietnia 2010 r., II CSK 544/09, OSNC-ZD 2010, nr 4, poz. 113) ).

Zgodnie z poglądem doktryny pojęcie szkody w rozumieniu art. 361 § 2 k.c. obejmuje także powstanie nowych lub zwiększenie się istniejących zobowiązań (pasywów). Zarówno w doktrynie, jak i orzecznictwie zarysowały się jednak różne stanowiska dotyczące kwalifikacji obciążenia pasywami jako szkody w rozumieniu art. 361 § 1 k.c. Przy skrajnych poglądach, gdy z jednej strony twierdzi się, że już samo powstanie lub zwiększenie się pasywów, niezależnie od ich wymagalności, pociąga za sobą obowiązek odszkodowawczy (tak K. Zagrobelny, Glosa do uchwały Sądu Najwyższego z dnia 10 lipca 2008 r., III 62/08, OSP 2010/12/126), z drugiej zaś, że gdy pasywa, choćby wymagalne, nie zostały jeszcze zrealizowane, nie należy zasądzać tytułem odszkodowania kwot, na które opiewają (tak M. Kaliński, Glosa do uchwały SN z dnia 10 lipca 2008, III CZP 62/08, PiP 2009/10/131-137; a także Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 11 lutego 2015 r., II CNP 38/14, LEX nr 1650280 i Sąd Apelacyjny w Gdańsku w wyroku z dnia 28 lipca 2016 r., V ACa 868/15, KSAG 2017, nr 4, poz. 43) w orzecznictwie wydaje się jednak dominować pogląd – podzielany także przez Sąd Okręgowy w składzie orzekającym w niniejszej sprawie – że pasywa stanowią szkodę wtedy, gdy są wymagalne. Zaciągnięcie zobowiązania i powstanie długu oznacza „zarezerwowanie” w majątku dłużnika określonych aktywów na poczet świadczenia, którego spełnienie staje się bezwzględnie konieczne w terminie wymagalności (zob. uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 10 lipca 2008 r. III CZP 62/08, OSNC 2009, nr 7-8, poz. 106, a także wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 lipca 2014 r., III CSK 245/14, LEX nr 1498812). Do przyjęcia indemnizacji szkody w postaci pasywów, konieczne jest ponadto stwierdzenie, że w chwili orzekania są one pewne, tak co do zasady, jak i wysokości (zob. uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 16 czerwca 2016 r., I ACa 90/16, LEX nr 2071273, a także wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 12 stycznia 2017 r., I ACa 1123/16, LEX nr 2250218).

W ocenie Sądu Okręgowego z takim zobowiązaniem nie mamy jednak do czynienia w niniejszej sprawie. Podnieść bowiem trzeba, że w dacie w jakiej miał rzekomo nastąpić skuteczny przelew przedmiotowej wierzytelności odszkodowawczej na rzecz powoda, poszkodowanej nie obciążało jeszcze (nie było przez nią poniesione) jakiekolwiek zobowiązanie z tytułu kosztów najmu pojazdu zastępczego. Co więcej ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego wynikało, że w istocie rzeczy nie miała ona ponosić z tego tytułu żadnych kosztów, a sam najem pojazdu zastępczego miał zostać rozliczony „bezgotówkowo” - w formie cesji wierzytelności.

Nie można jednak w żadnym razie twierdzić, że dokonanie w niniejszej sprawie przez poszkodowaną przelewu wierzytelności – jaka miałaby jej przysługiwać względem zakładu ubezpieczeń tytułem pokrycia kosztów najmu pojazdu zastępczego – mogło doprowadzić do zapłaty za ten najem w formie bezgotówkowej.

Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 17 października 2008 r., I CSK 100/08 (OSNC-ZD 2009, nr 3, poz. 63) słusznie zwrócił uwagę na to, że przelew przez dłużnika na wierzyciela „dla rozliczenia się” wierzytelności przysługującej temu dłużnikowi względem osoby trzeciej może wprawdzie stanowić świadczenie w miejsce wykonania w rozumieniu art. 453 k.c. ( cessio in solutum) i powodować wygaśnięcie zobowiązania dłużnika już w chwili dokonania przelewu, nie może jednak budzić wątpliwości, że w tym przypadku musiałyby być spełnione zarówno warunki istnienia (powstania) wierzytelność nabytej, jak i tej wynikającej ze zobowiązania, w celu zapłaty którego przelew nastąpił (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 listopada 2006 r., V CSK 253/06, OSNC 2007, nr 9, poz. 141). Cesjonariusz w miejsce wierzytelności umorzonej (spłacanej) nabyłby wówczas nową (inną) wierzytelność wobec dłużnika cedenta i z tą chwilą nastąpiłby skutek zapłaty w formie innej niż w pieniądzu ( cessio solutionis causa).

Nie można w świetle powyższego uznawać, aby w niniejszej sprawie mogło dojść skutecznie do przelewu wierzytelności względem ubezpieczyciela z tytułu odszkodowania – obejmującego refundację celowych i rzeczywiście poniesionych kosztów najmu pojazdu zastępczego – który mógłby doprowadzić do „zapłaty” wierzytelności z tytułu najmu pojazdu zastępczego, skoro poszkodowanej w tej dacie nie przysługiwała (nie mogła przysługiwać) żadna wierzytelność z tego tytułu. Dopiero bowiem poprzez rzeczywiste poniesienie kosztów takiego najmu mogłaby powstać wierzytelność odszkodowawcza względem ubezpieczyciela, jej przelew nie mógłby więc służyć zapłacie kosztów najmu.

Podkreślić przy tym trzeba, że w niniejszej sprawie nie zachodzi przypadek – dopuszczalny w świetle orzecznictwa – przelewu wierzytelności przyszłej (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 kwietnia 2011 r., IV CSK 422/10, „Monitor Prawa Bankowego” 2012/11/33-37). Nie mógł bowiem dojść do skutku przelew wierzytelności, która de iure nie zaistnieje. Przeniesienie praw z tego tytułu, a więc pełny skutek przelewu, mógłby przecież nastąpić dopiero z chwilą ich powstania (zob. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 19 września 1997 r., III CZP 45/97, OSNC 1998, nr 2, poz. 22, a także uzasadnienie wyroku tego Sądu z dnia 4 marca 2010 r., I CSK 439/09, LEX nr 577681). W niniejszej sprawie skutek taki mógłby bowiem powstać dopiero z momentem indemnizacji szkody – w postaci poniesienia przez poszkodowaną wydatków związanych z najmem pojazdu zastępczego – co jednak nie nastąpiło.

W tym stanie rzeczy w istocie rzeczy zbędne było dokonywanie analizy pozostałych zarzutów apelacji, skoro powództwo było nieuzasadnione z tej przyczyny, iż powód nie nabył skutecznie przedmiotowej wierzytelności, gdyż nie zrealizowały się dotąd warunki jej powstania (nie zostały rzeczywiście poniesione przez poszkodowaną wydatki za najem pojazdu zastępczego, dlatego nie było możliwości ich refundacji w ramach odszkodowania).

Mając powyższe na uwadze, Sąd Okręgowy oddalił apelację powoda na podstawie art. 385 k.p.c.

Artur Fornal Elżbieta Kala Wiesław Łukaszewski