Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 9 października 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 9 października 2018 r. w Gdańsku

sprawy M. K.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.

o prawo do emerytury

na skutek apelacji M. K.

od wyroku Sądu Okręgowego w Gdańsku VIII Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 3 listopada 2015 r., sygn. akt VIII U 659/15

I.  oddala apelację;

II.  odstępuje od obciążania M. K. kosztami procesu.

SSA Lucyna Ramlo SSA Grażyna Czyżak SSO del. Ewa Piotrowska

Sygn. akt III AUa 332/18

UZASADNIENIE

M. K. odwołał się od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. z 19 maja 2015 r. odmawiającej mu prawa do emerytury.

Sąd Okręgowy w Gdańsku wyrokiem z 3 listopada 2015 r. oddalił odwołanie ubezpieczonego od decyzji organu rentowego.

Sąd I instancji ustalił, że ubezpieczony urodził się (...) W dniu 6 grudnia 2012 r. złożył wniosek o przyznanie mu prawa do emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach. Decyzją z 23 stycznia 2013 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych odmówił przyznania mu tego prawa. Wyrokiem z 28 czerwca 2013 r., wydanym w sprawie o sygn. akt IV U 159/13, Sąd Okręgowy w Elblągu zmienił powyższą decyzję i przyznał mu prawo do dochodzonego przez niego świadczenia. Wyrokiem z 14 listopada 2013 r., wydanym w sprawie o sygn. akt III AUa 2106/13, Sąd Apelacyjny w Gdańsku zmienił powyższy wyrok i oddalił odwołanie, wskazując w uzasadnieniu, iż okres, w którym ubezpieczony nie wykonywał pracy na skutek represji politycznych, zgodnie z treścią art. 7 pkt 4 ustawy emerytalnej obowiązującą w dniu wyrokowania, jest okresem nieskładkowym. Ponadto wskazał, że tylko faktyczna praca w szczególnych warunkach wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy umożliwia skorzystanie z uprawnienia do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym. Skarga kasacyjna od powyższego wyroku została oddalona wyrokiem Sądu Najwyższego z 3 grudnia 2014 r. (II UK 76/14). Sąd ustalił, ponadto, że w okresie od 27 grudnia 1971 r. do 31 marca 1982 r. ubezpieczony zatrudniony byt w charakterze funkcjonariusza celnego w Urzędzie Celnym w G.. Stosunek pracy został z nim rozwiązany z powodu odmowy wystąpienia z (...). Po ustaniu stosunku pracy w Urzędzie Celnym w G. ubezpieczony początkowo pozostawał bez pracy, a następnie prowadził od 2 maja 1982 r. do 29 listopada 1994 r. gospodarstwo rolne. W dniu 5 grudnia 1994 r. został zatrudniony w Urzędzie I Celnym w G. ponownie w charakterze funkcjonariusza celnego. Stosunek pracy ustał 8 listopada 1996 r. w związku z niezdolnością do pracy trwającą dłużej niż okres pobierania z tego tytułu wynagrodzenia i zasiłku. Decyzją z 5 maja 2015 r. Szef Urzędu do spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych potwierdził, że ubezpieczony w okresie od 1 kwietnia 1982 r. do 3 czerwca 1989 r. nie wykonywał pracy na skutek represji politycznych. W dniu 23 lutego 2015 r. skarżący złożył kolejny wniosek o emeryturę z tytułu pracy w szczególnych warunkach, na skutek którego wydano zaskarżoną decyzję. Ubezpieczony ukończył 60 lat, udokumentował okres składkowy i nieskładkowy w wymiarze powyżej 25 lat, w tym 11 lat, 5 miesięcy i 4 okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach oraz nie jest członkiem OFE. Przedmiotem sporu w tej sprawie było ustalenie, czy za zatrudnienie w szczególnych warunkach może zostać uznany okres od 1 kwietnia 1982 r. do 3 czerwca 1989 r., kiedy ubezpieczony nie wykonywał pracy na skutek represji politycznych. Sąd Okręgowy wskazał na art. 1 oraz art. 11 ust. 2 ustawy z dnia 24 maja 1989 r. o przywróceniu praw pracowniczych osobom pozbawionym zatrudnienia za działalność związkową, samorządową, przekonania polityczne i religijne (Dz.U. z 1989 r. Nr 32, poz. 172 ze zm.), a także art. 6 ust. 2 pkt 6a ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w brzmieniu obowiązującym od 1 stycznia 2014 r., zgodnie z którym za okresy składkowe uważa się również okresy niewykonywania pracy przed 4 czerwca 1989 r. na skutek represji politycznych. Sąd stwierdził, że nie ulega wątpliwości, że sporny okres, to jest od 1 kwietnia 1982 r. do 3 czerwca 1989 r. jest okresem składkowym. Jednocześnie wskazał, że okres te nie może zostać uznany jako okres wykonywania przez ubezpieczonego pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Podkreślił, że należy mieć na uwadze, że możliwość nabycia prawa do emerytury w niższym niż powszechny wieku emerytalnym stanowi wyjątek od zasady wyrażonej w art. 24 ustawy emerytalnej, przez co przepisy regulujące nabywanie tego świadczenia muszą być wykładane w sposób ścisły, a nie rozszerzający. Stwierdził, dalej, że możliwość uznania jakiegoś okresu za okres wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze musi wynikać wprost z przepisów prawa, podając jako przykład możliwość uznania za okres pracy w szczególnych warunkach okres odbywania przez ubezpieczonych zasadniczej służby wojskowej - art. 108 ust. 1 ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej (jednolity tekst: Dz.U. z 2015 r., poz. 827) w brzmieniu obowiązującym do 6 sierpnia 1979 r. oraz § 2-4 oraz 5 pkt 1 Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 22 listopada 1968 r. w sprawie szczególnych uprawnień żołnierzy i ich rodzin (Dz.U. z 10 grudnia 1968 r.). Sąd podkreślił, że w przypadku ustawy o przywróceniu praw pracowniczych osobom pozbawionym zatrudnienia za działalność związkową, samorządową, przekonania polityczne i religijne brak analogicznych zwrotów językowych czy też przepisów wykonawczych co przywołane odnośnie kwalifikacji okresu odbywania przez ubezpieczonych zasadniczej służby wojskowej. Sąd Okręgowy stwierdził, że przepisy ustawy z dnia 24 maja 1989 r. o przywróceniu praw pracowniczych osobom pozbawionym zatrudnienia za działalność związkową, samorządową, przekonania polityczne i religijne wskazują jedynie, iż okresy pozostawania bez pracy po ustaniu stosunku pracy z osobą, o której mowa w art. 1 tej ustawy, wlicza się do stażu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze, w tym również z ubezpieczenia społecznego. W ocenie Sądu nie ulega wątpliwości, iż intencją ustawodawcy było zaliczenie tych okresów jedynie do uprawnień pracowniczych i „zwykłych” uprawnień z ubezpieczenia społecznego, a więc uznanie tych okresów jako okresów składkowych, co znalazło odzwierciedlenie w art. 6 ust. 2 pkt 6a ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Odpowiednio, że brak jest podstaw prawnych do zaliczenia tych okresów do wszelkich i szczególnych uprawnień z ubezpieczenia społecznego. Jako uzupełnienie powyższych rozważań Sąd Okręgowy wskazał na pogląd wyrażony przez Sąd Apelacyjny w Gdańsku w wyroku z 14 listopada 2013 r. w sprawie o sygn. akt III AUa 2106/13, zgodnie z którym tylko faktyczna praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, o której mowa w rozporządzeniu w sprawie wieku emerytalnego, wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy umożliwia skorzystanie z uprawnienia do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym, podzielając to stanowisko. Podkreślił, że ubezpieczony w spornym okresie takiej pracy nie wykonywał.

Wyrok Sądu Okręgowego ubezpieczony zaskarżył w całości. Zarzucono naruszenie art. 11 ust. 2 i 3 ustawy o przywróceniu praw pracowniczych w zw. z art. 6 ust. 2 pkt 6a ustawy o emeryturach i rentach z FUS przez błędną jego wykładnię i niewłaściwe zastosowanie przez odmowę uznania okresu braku zatrudnienia na skutek represji politycznych stwierdzonych orzeczeniem Szefa Urzędu ds. Kombatantów z 5 maja 2015 r. jako okresu składkowego zrównanego w skutkach z uprawnieniami pracowniczymi i ubezpieczeniowymi właściwym dla okresu wykonywanej pracy przed zastosowaniem represji. Ponadto, zarzucono naruszenie art. 386 par. 6 - per analogiam - k.p.c. poprzez pominięcie oceny prawnej i wykładni przepisu art. 11 ust. 2 i 3 ustawy o przywróceniu praw pracowniczych dokonanej przez Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z 3 grudnia 2014 r. II UK 76/14.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku wyrokiem z 15 lipca 2016 r. zmienił zaskarżony wyrok oraz poprzedzającą go decyzję organu rentowego i przyznał ubezpieczonemu prawo do emerytury od 1 lutego 2015 r. (pkt 1); nie stwierdził odpowiedzialności organu rentowego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji (pkt 2), rozstrzygając o kosztach postępowania za obie instancje (pkt. 3).

Sąd Apelacyjny za nietrafny ocenił zarzut naruszenia art. 386 § 6 k.p.c., wskazując, że Sąd Najwyższy rozstrzygając o skardze kasacyjnej we wcześniejszej sprawie, nie jest sądem drugiej instancji w niniejszej sprawie, a nadto, że do żadnego uchylenia wyroku w tej sprawie nie doszło. Sąd Apelacyjny zaznaczył jednak, że pomimo nietrafności tego zarzutu, przyznać należy rację skarżącemu o tyle, że poglądy Sądu Najwyższego wyrażone w uzasadnieniu jakiegokolwiek wyroku, a tym bardziej uzasadnianiu wyroku wydanego pomiędzy tymi samymi stronami w sprawie jakkolwiek w innym stanie prawnym, ale o to samo świadczenie, nie mogą pozostać niezauważone. Sąd Apelacyjny za słuszne ocenił natomiast zarzuty naruszenia prawa materialnego. Wskazał, że w aktualnym stanie prawnym okres niewykonywania pracy na skutek represji politycznych jest nie tylko okresem, jaki wlicza się do stażu pracy, od którego zależą uprawnienia z ubezpieczenia społecznego, ale jest to także okres składkowy. Kwestię związaną z wpływem zmiany stanu prawnego na uprawnienia wnioskodawcy dostrzegł Sąd Najwyższy przy rozpoznaniu skargi kasacyjnej w poprzedniej sprawie (II UK 76/14). Sąd Najwyższy wprawdzie wówczas nie odniósł się wprost do uprawnień wnioskodawcy na gruncie zmienionego stanu prawnego, aczkolwiek zauważył, że zmiana ta powoduje nową sytuację prawną. Sąd Apelacyjny odnosząc się do rozważań Sądu Okręgowego o możliwości uwzględnienia okresu niewykonywania pracy z powodu represji politycznych do okresu zatrudnienia w warunkach szczególnych w rozumieniu rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r., analogicznie jak w przypadku uprawnień pracowników zatrudnionych w warunkach szczególnych powoływanych do zasadniczej służby wojskowej, wskazał na oczywiście dostrzegalne w obu przypadkach podobieństwo samej idei (motywacji) zaliczania do zatrudnienia w warunkach szczególnych okresu faktycznego niewykonywania pracy w takowych warunkach. Podkreślił, że w obu przypadkach rekompensacie podlegają uprawnienia, jakie uległyby utraceniu wobec niewykonywania pracy bez jakiejkolwiek winy, a nawet woli pracownika. W związku z tym wnioski wyprowadzone przez Sąd Okręgowy z nieco odmiennego brzmienia przepisów, w ocenie Sądu Apelacyjnego, nie były trafne. Sąd Apelacyjny wskazał, że aktualnie można zbudować normę, że udokumentowany stosownie do art. 117 ust. 4 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS (Dz.U. z 2016 r., poz. 887 ze zm.), okres niewykonywania pracy na skutek represji politycznych w rozumieniu art. 11 ust. 2 ustawy z dnia 24 maja 1989 r. o przywróceniu praw pracowniczych osobom pozbawionym zatrudnienia za działalność związkową, samorządową, przekonania polityczne i religijne (Dz.U. Nr 32, poz. 172 ze zm.) oraz art. 6 ust. 2 pkt 6a ww. ustawy o emeryturach i rentach jest okresem składkowym, jaki wlicza się do stażu pracy, od którego zależą uprawnienia z ubezpieczenia społecznego. Z kolei wobec faktu, że emerytura należna na podstawie art. 184 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach jest uprawnieniem z ubezpieczenia społecznego zależnym od stażu pracy w warunkach szczególnych w rozumieniu art. 32 ustawy, okres niewykonywania pracy przez pracownika zatrudnionego w szczególnych warunkach, po rozwiązaniu z nim umowy w sytuacjach wskazanych w art. 1 ustawy z dnia 24 maja 1989 r. o przywróceniu praw pracowniczych, należy zaliczać do stażu pracy w warunkach szczególnych. Sąd Apelacyjny zaznaczył, że nie widzi żadnego racjonalnego uzasadnienia, aby osoby, które nie mogły kontynuować zatrudnienia wobec represji politycznych, miały pozostawać w gorszej sytuacji prawnej od osób, które nie wykonywały zatrudnienia wobec powołania do zasadniczej służby wojskowej. Podkreślił, że pozostawałoby to w sprzeczności nie tylko ze celem ustawodawcy, jakim było „naprawienie krzywd doznanych przez osoby zwalniane z pracy w jakikolwiek sposób w związku z przekonaniami politycznymi, religijnymi, albo z przynależnością do związku zawodowego, prowadzeniem działalności związkowej lub samorządowej", ale także z potrzebą pełnego zadośćuczynienia przez Państwo swym obowiązkom wypływającym z art. 77 ust. 1 Konstytucji RP.

Organ rentowy wywiódł skargę kasacyjną od wyroku Sądu Apelacyjnego, zaskarżając go w całości i zarzucając naruszenie prawa materialnego, to jest art. 32 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2015 r., poz. 748), w związku z § 2 ust. 1 i 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8 poz. 43 ze zm.), art. 11 ust. 2 i 3 ustawy z dnia 24 maja 1989 r. o przywróceniu praw pracowniczych osobom pozbawionym zatrudnienia za działalność związkową, samorządową, przekonania polityczne i religijne (Dz.U. Nr 32, poz. 172 ze zm.), w związku z art. 6 ust. 2 pkt 6a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i orzeczenie co do istoty sprawy, a także o zasądzenie na rzecz organu rentowego kosztów postępowania kasacyjnego.

Wyrokiem z 31 stycznia 2018 r. Sąd Najwyższy uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego Sądowi Apelacyjnemu w Gdańsku.

Sąd Apelacyjny, po ponownym rozpoznaniu sprawy, zważył, co następuje:

Apelacja wnioskodawcy M. K. nie zasługiwała na uwzględnienie.

Przedmiotem niniejszej sprawy było przyznanie ubezpieczonemu prawa do wcześniejszej emerytury na podstawie art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2018 r., poz. 1270, j.t.; dalej: ustawa emerytalna), zgodnie z którym ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 roku przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy osiągnęli okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 65 lat - dla mężczyzn, 60 dla kobiet, okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 25 lat dla mężczyzn, 20 dla kobiet, nie przystąpili do otwartego funduszu emerytalnego albo złożyli wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa.

Natomiast na mocy § 11 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, funkcjonariusz celny nabywa prawo do emerytury, jeżeli spełnia łącznie następujące warunki:

1) osiągnął wiek emerytalny wynoszący: 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn w czasie zatrudnienia w organach administracji celnej,

2) ma wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 15 lat pracy w organach administracji celnej.

Bezspornym w niniejszej sprawie było, iż ubezpieczony ukończył 60 rok życia, udokumentował okres składkowy i nieskładkowy w wymiarze powyżej 25 lat, w tym 11 lat, 5 miesięcy i 4 okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach, oraz nie jest członkiem OFE.

Zasadniczy spór w sprawie sprowadzał się do tego, czy okres od 1 kwietnia 1982 r. do 3 czerwca 1989 r., kiedy to wnioskodawca nie wykonywał pracy na skutek represji politycznych, może mu zostać zaliczony do stażu pracy w warunkach szczególnych.

Przypomnieć należy, iż zgodnie z treścią przepisu art. 1 ustawy z dnia 24 maja 1989 roku o przywróceniu praw pracowniczych osobom pozbawionym zatrudnienia za działalność związkową, samorządową, przekonania polityczne i religijne (Dz. U. z 1989 roku, nr 32, poz. 172 ze zm.) pracownik uspołecznionego zakładu pracy, z którym stosunek pracy został rozwiązany w jakikolwiek sposób w związku z przekonaniami politycznymi, religijnymi pracownika albo z jego przynależnością do związku zawodowego, prowadzeniem działalności związkowej lub samorządowej w okresie od sierpnia 1980 r., albo uczestniczeniem w działalności związkowej prowadzonej w sposób niezgodny z przepisami ustawy z dnia 8 października 1982 r. o związkach zawodowych (Dz. U. z 1985 r. Nr 54, poz. 277, z 1988 r. Nr 11, poz. 84 i z 1989 r. Nr 20, poz. 105), może w terminie do dnia 30 czerwca 1990 r. zgłosić na piśmie gotowość ponownego podjęcia pracy w tym zakładzie pracy. Zgodnie zaś z treścią przepisu art. 11 ust. 2 cytowanej ustawy okresy pozostawania bez pracy po ustaniu stosunku pracy z osobą, o której mowa w art. 1, wlicza się do stażu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze, w tym również z ubezpieczenia społecznego. Jeżeli osoba, z którą stosunek pracy ustał z przyczyn wskazanych w art. 1, podjęła pracę w innym zakładzie pracy, okres zatrudnienia w tym zakładzie wlicza się do stażu pracy w zakładzie pracy, z którym stosunek pracy ustał, jeżeli jest to korzystniejsze dla pracownika (ust. 3).

Z kolei przepis art. 6 ust. 2 pkt 6a ustawy emerytalnej, w brzmieniu obowiązującym od dnia 1 stycznia 2014 roku, stanowi, że za okresy składkowe uważa się również okresy niewykonywania pracy przed dniem 4 czerwca 1989 r. na skutek represji politycznych.

Podkreślenia w tym miejscu wymaga, że stosownie do treści art. 398 ²⁰ zd. 1 k.p.c., sąd, któremu sprawa została przekazana, związany jest wykładnią prawa dokonaną w sprawie przez Sąd Najwyższy. Oznacza to, iż Sąd drugiej instancji, rozpoznając ponownie sprawę, nie może interpretować ani przepisów prawa procesowego, ani przepisów prawa materialnego odmiennie niż to wynika z uzasadnienia wyroku Sądu Najwyższego. Związanie to nie obejmuje jednak wskazań co do dalszego postępowania, a w związku z tym Sąd w toku ponownego rozpoznania sprawy kieruje się ogólnymi regułami postępowania apelacyjnego (tak np. wyroki SN: z dnia 13 stycznia 2010 r., II CSK 374/09, LEX nr 677771; z dnia 6 maja 2009 r., II CSK 668/08, LEX nr 510961; z dnia 25 listopada 2008 r., II CSK 335/08, LEX
nr 484701).

Powtórzyć zatem należy za Sądem Najwyższym, że Sąd Najwyższy wielokrotnie i jednoznacznie przyjmował, że przepisy ustawowe, jak i rozporządzenia regulujące nabycie prawa do emerytury pracowników zatrudnionych w warunkach szczególnych są przepisami szczególnymi, a ich wykładnia rozszerzająca jest niedopuszczalna - podlegają one wykładni ścisłej (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 października 2006 r., I UK 128/06, OSNP 2007 nr 23-24, poz. 359). Tak więc zdaniem Sądu Najwyższego do przepisów tych nie powinno się stosować wykładni celowościowej, funkcjonalnej lub aksjologicznej w opozycji do wykładni językowej (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 maja 2012 r., I UK 400/11, LEX nr 1224678). Można więc bez wątpliwości przyjąć, że przepisy te muszą być wykładane ściśle (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 czerwca 2008 r., II UK 315/07, LEX nr 496396 oraz z dnia 16 sierpnia 2005 r., I UK 378/04, OSNP 2006 nr 13-14, poz. 218).

W związku z powyższym Sąd Najwyższy wielokrotnie rozstrzygał, że nawet przerwy w wykonywaniu pracy nie są wliczane do okresu pracy w warunkach szczególnych. Dotyczyło to np. okresu zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy z uwagi na pełnienie funkcji związkowej (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 marca 2015 r., III UK 131/14, OSNP 2016 nr 11, poz. 144). Również w wyroku z dnia 23 kwietnia 2013 r. (I UK 561/12, LEX nr 1324260) Sąd Najwyższy uznał, że okres urlopu wychowawczego nie może zostać zaliczony do stażu w warunkach szczególnych. W wyroku tym stwierdzono, że okres pracy w warunkach szczególnych winien odnosić się do okresu faktycznego wykonywania pracy. Natomiast w razie przerwy w wykonywaniu pracy pracownik nie jest narażony na uciążliwości związane z warunkami lub charakterem pracy. Okres ten nie wpływa więc na szybszą utratę zdolności pracownika do zarobkowania.

Sąd Najwyższy rozstrzygał już także problem możliwości zaliczenia do stażu pracy w warunkach szczególnych okresu pozostawania bez pracy z powodu represji politycznych i związkowych. W wyroku z 2014 r., II UK 76/14 (LEX nr '1777882) przyjęto, że przepis art. 11 ust. 2 ustawy nie pozwala na doliczenie do okresu zatrudnienia w warunkach szczególnych wymienionych w nim okresów (por. też wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 lutego 2012 r., I UK 239/11, OSNP 2013 nr 1-2, poz. 19 oraz z dnia 9 lutego 2016 r., II UK 254/15, OSNP 2017 nr 8, poz. 102).

Sąd Najwyższy rozpoznający niniejszą sprawę pogląd ten podzielił. Jest on również aktualny po zmianie przepisów (art. 6 ust. 2 pkt 6a) ustawy emerytalnej pozwalającej zaliczyć okresy pozostawania bez pracy na skutek represji politycznych za okresy składkowe (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 sierpnia 2009 r., II UK 391/08, Legalis nr 274017). Możliwość zaliczenia okresu pozostawania bez pracy do stażu ubezpieczeniowego jako warunku do emerytury „szczególnej” musi jednoznacznie wynikać z obowiązującego przepisu prawa ubezpieczeń społecznych.

W świetle powyższych wywodów, stwierdzić zatem należy, że okres pozostawania bez pracy z powodu rozwiązania stosunku pracy z przyczyn określonych w art. 1 ustawy nie może zostać zaliczony do okresu pracy w warunkach szczególnych. Możliwość taka powinna bowiem wyraźnie wynikać z przepisu.

Reasumując, stwierdzić zatem należało, iż skoro sporny okres od 1 kwietnia 1982 r. do 3 czerwca 1989 r., kiedy to wnioskodawca nie wykonywał pracy na skutek represji politycznych, nie mógł mu zostać zaliczony do stażu pracy w warunkach szczególnych, to wnioskodawca nie spełnił wszystkich przesłanek wcześniejszej emerytury. Sąd I instancji prawidłowo zatem oddalił odwołanie ubezpieczonego.

Wyjaśnienia jeszcze wymaga, iż Sąd Apelacyjny oddalił wnioski dowodowe ubezpieczonego zgłoszone w pismach procesowych. Wszystkie dokumenty zgłoszone w jego pismach dotyczyły mogłyby mieć bowiem ewentualnie znaczenie przy ustalaniu wysokości emerytury. Skoro zaś wnioskodawca nie nabył prawa do emerytury, to prowadzenie postępowania w tym przedmiocie należało uznać za zbędne.

Niezasadnym był także wniosek skarżącego o przesłuchanie pełnomocnika ZUSu na okoliczność sporządzenia skargi kasacyjnej. W świetle art. 398 ¹ k.p.c. w sprawie, w której dopuszczalna jest skarga kasacyjna, każda ze stron może wywieźć ten nadzwyczajny środek zaskarżenia. Nie zachodziła zatem potrzeba przesłuchiwania na tę okoliczność świadków.

Uznając zatem rozstrzygnięcie Sądu I instancji za prawidłowe, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. w punkcie I wyroku oddalił apelację.

W punkcie II wyroku Sąd Apelacyjny na podstawie art. 102 k.p.c. odstąpił od obciążania wnioskodawcy kosztami procesu strony przeciwnej. Zgodnie z treścią tego przepisu, w wypadkach szczególnie uzasadnionych sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami. Za szczególne okoliczności w niniejszej sprawie Sąd Apelacyjny uznał usprawiedliwione subiektywne przekonanie strony co do zasadności roszczenia. Zauważyć bowiem należy, iż w związku z niejednoznaczną interpretacją przepisów mających zastosowanie w niniejszej sprawie, dopiero postępowanie przed Sądem Najwyższym doprowadziło do zmiany wcześniej wydanego wyroku i oddalenia odwołania ubezpieczonego.

SSA Grażyna Czyżak SSA Lucyna Ramlo SSO del. Ewa Piotrowska