Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 7 lipca 2014 r.

Sąd Apelacyjny - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 7 lipca 2014 r. w Gdańsku sprawy

Z. A.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.

o prawo do emerytury

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.

od wyroku Sądu Okręgowego w Gdańsku VII Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 27 czerwca 2013 r., sygn. akt VII U 120/13

oddala apelację.

Sygn. akt III AUa 2066/13

UZASADNIENIE

Ubezpieczony Z. A. odwołała się od decyzji pozwanego organu rentowego - Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. z dnia 22.11.2012 r., którą odmówiono mu prawa do emerytury, gdyż ubezpieczony nie udokumentował rozwiązania stosunku pracy oraz na dzień 01.01.1999 r. nie udokumentował okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze przez co najmniej 15 lat.

Kwestionując powyższą decyzję ubezpieczony wskazał, że pracując w ciężkich warunkach, chorował i na skutek tego w ocenie pozwanego nie przysługuje mu żądane świadczenie.

Pozwany wniósł o oddalenie odwołania, podtrzymując stanowisko wyrażone w zaskarżonej decyzji i wyjaśnił, że co do zasady uwzględniono okresy, za które ubezpieczony przedstawił dokumentację świadczącą o wykonywaniu stale i w pełnym wymiarze czasu pracę w warunkach szczególnych, jednakże bez okresów niewykonywania pracy, za które pracownik otrzymał po dniu 14.11.1991 r. wynagrodzenie lub świadczenia z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa.

Wyrokiem z dnia 27.06.2013 r. Sąd Okręgowy w Gdańsku VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał ubezpieczonemu prawo do emerytury od dnia 01.01.2013 r.

Powyższe rozstrzygnięcie Sąd Okręgowy oparł na następujących ustaleniach i rozważaniach.

Ubezpieczony (ur. (...)) z zawodu malarz konserwator, w dniu 13.11.2012 r. złożył wniosek o emeryturę w obniżonym wieku emerytalnym z tytułu pracy w szczególnym warunkach. Ubezpieczony nie jest członkiem otwartego funduszu emerytalnego. Wymagany wiek 60 lat ukończył w dniu (...) Ubezpieczony pozostaje w stosunku pracy – zatrudniony od dnia 04.05.2012 r. na czas nieokreślony w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowisku piaskarza malarza.

Przed organem rentowym ubezpieczony udowodnił według stanu na dzień 01.01.1999 r. staż sumaryczny 25 lat, 2 miesiące i 2 dni, w tym 22 lata, 5 miesięcy i 13 dni okresów składkowych oraz 2 lata, 8 miesięcy i 19 dni okresów nieskładkowych, jednakże nie udowodnił wymaganych 15 lat pracy w warunkach szczególnych – a jedynie 14 lat, 1 miesiąc i 28 dni.

Zaskarżoną decyzją z dnia 22.11.2012 r. pozwany organ rentowy odmówił ubezpieczonemu prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym z tytułu pracy w szczególnym warunkach z uwagi na niespełnienie warunków nabycia tego prawa, tj. wobec nie rozwiązania stosunku pracy oraz nie udowodnienia wymaganego 15–letniego okresu pracy w szczególnych warunkach.

W spornych okresach od 01.01.1982 r. do 02.09.1991 r. ubezpieczony był zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy w (...) S.A. w G. na stanowiskach kierowcy ciągnika balastowego (do dnia 03.05.1984 r.) oraz malarza konserwatora okręgowego (do dnia 02.09.1991 r.). W powyższym okresie stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał prace w akumulatorowniach: opróżnianie, oczyszczanie i wymiana stężonego kwasu siarkowego i płyt ołowianych. W pierwszym okresie stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał prace kierowców samochodów ciężarowych o dopuszczalnym ciężarze całkowitym powyżej 3,5 tony, specjalizowanych, specjalistycznych (specjalnych), pojazdów członowych i ciągników samochodowych balastowych, autobusów o liczbie miejsc powyżej 15, samochodów uprzywilejowanych w ruchu w rozumieniu przepisów o ruchu na drogach publicznych, trolejbusów i motorniczych tramwajów; w drugim zaś prace wykonywane bezpośrednio przy budowie i remoncie statków na stanowiskach znajdujących się na tych statkach, pochylniach, dokach i przy nabrzeżach. Praca ubezpieczonego sprowadzała się do jeżdżenia najpierw Ż., a następnie ciągnikiem.

W spornych okresach od 03.09.1991 r. do 31.12.1998 r. ubezpieczony był zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy w Przedsiębiorstwie (...) sp. z o.o. w G. na stanowisku malarza konserwatora okrętowego. W powyższym okresie stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał prace wykonywane bezpośrednio przy budowie i remoncie statków na stanowiskach znajdujących się na tych statkach, pochylniach, dokach i przy nabrzeżach. W 1993 r. miał on wypadek przy pracy.

W okresie zatrudnienia w Przedsiębiorstwie (...) sp. z o.o. w G. ubezpieczony przebywał na zasiłku chorobowym w następującym wymiarze czasu w poszczególnych latach kalendarzowych: 1992 – 58 dni, 1993 – 88 dni, 1994 – 142 dni, 1995 – 216 dni, 1996 – 104 dni, 1997 – 195 dni, 1998 – 192 dni, tj. łącznie przez 995 dni.

Pozwany nie kwestionował co do zasady wykonywania przez ubezpieczonego w w/w okresach stale i w pełnym wymiarze czasu prac w warunkach szczególnych – nie zaliczył jednakże do stażu pracy w warunkach szczególnych okresów pozostawania przez ubezpieczonego krótkotrwale niezdolnym do pracy w ramach zasiłku chorobowego.

Wykaz i ilość dni pobierania zasiłku chorobowego, przedłożony przez pracodawcę ubezpieczonego, nie był kwestionowany przez ubezpieczonego co do jego prawidłowości.

Powyższy stan faktyczny Sąd Okręgowy ustalił na podstawie dokumentacji zgromadzonej w aktach niniejszej sprawy, aktach rentowych pozwanego w zakresie zarówno ubezpieczonego, oraz aktach osobowych ubezpieczonego ze spornego okresu, których prawdziwość i rzetelność nie była przez żadną ze stron kwestionowana. Sąd Okręgowy również nie znalazł podstaw do podważenia jej wiarygodności z urzędu.

Sąd Okręgowy zważył, że odwołanie było zasadne.

Sąd Okręgowy stwierdził, że wyniki przeprowadzonego postępowania dowodowego wykazały, że ubezpieczony legitymuje się wymaganym 15–letnim stażem pracy w szczególnych warunkach, co sprawia, iż stanowisko pozwanego nie było słuszne.

Sąd Okręgowy wskazał, że ogólne zasady nabywania prawa do emerytury dla ubezpieczonych urodzonych po 1948 r. zostały uregulowane przez art. 184 ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r., nr 153, poz. 1227 ze zm.). Art. 184 ust. 2 ustawy został zmieniony przez art. 1 pkt 20 ustawy z dnia 11.05.2012 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 637) z dniem 01.01.2013 r., co skutkuje tym, iż od 01.01.2013 r. celem uzyskania uprawnienia do emerytury w warunkach szczególnych nie ma konieczności spełniania przez ubezpieczonych przesłanki rozwiązania stosunku pracy.

Aktem wykonawczym, do którego odsyła ustawa, jest rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 07.02.1983 r. w sprawie wieku emerytalnego dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Stosownie do treści § 4 tego rozporządzenia pracownik, który wykonywał prace w szczególnych warunkach, wymienione w wykazie A, nabywa prawo do emerytury, jeżeli spełnia łącznie następujące warunki: 1) osiągnął wiek emerytalny wynoszący: 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn, 2) ma wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach.

W wykazie A – prac w szczególnych warunkach, których wykonywanie uprawnia do niższego wieku emerytalnego – stanowiącym załącznik do rozporządzenia: - w dziale VIII (W transporcie i łączności) pod poz. 2 wskazano prace kierowców samochodów ciężarowych o dopuszczalnym ciężarze całkowitym powyżej 3,5 tony, specjalizowanych, specjalistycznych (specjalnych), pojazdów członowych i ciągników samochodowych balastowych, autobusów o liczbie miejsc powyżej 15, samochodów uprzywilejowanych w ruchu w rozumieniu przepisów o ruchu na drogach publicznych, trolejbusów i motorniczych tramwajów; - w dziale III (W hutnictwie i przemyśle metalowym) pod poz. 90 wskazano prace wykonywane bezpośrednio przy budowie i remoncie statków na stanowiskach znajdujących się na tych statkach, pochylniach, dokach i przy nabrzeżach.

Zgodnie z § 2 ust. 1 i 2 powołanego wyżej rozporządzenia okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy. Okresy pracy, o których mowa w ust. 1, stwierdza zakład pracy, na podstawie posiadanej dokumentacji, w świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach, wystawionym według wzoru stanowiącego załącznik do przepisów wydanych na podstawie § 1 ust. 2 rozporządzenia, lub w świadectwie pracy (§ 2 ust. 2).

W postępowaniu przed sądem okresy zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, przewidziane w/w rozporządzeniem mogą być ustalane także innymi środkami dowodowymi niż dowód z zaświadczenia z zakładu pracy (por. uchwały Sądu Najwyższego z dnia 10.03.1984 r., III UZP 6/84 i z dnia 21.09.1984 r., III UZP 48/84), a więc wszelkimi dopuszczalnymi przez prawo środkami dowodowymi.

Bezspornym jest, iż ubezpieczony w dniu 14.05.2012 r. osiągnął 60 rok życia i na dzień złożenia wniosku udokumentował okres składkowy i nieskładkowy w wymiarze 25 lat, nie przystąpił do otwartego funduszu emerytalnego. Ubezpieczony pozostaje w stosunku pracy.

Przedmiotem sporu pozostawało ustalenie, czy prawidłowo pozwany nie uwzględnił ubezpieczonemu do stażu pracy wykonywanej w szczególnych warunkach okresów niewykonywania pracy, za które pracownik otrzymał po dniu 14.11.1991 r. wynagrodzenie lub świadczenia z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa – co ostatecznie skutkowało nie wykazaniem wymaganych 15 lat pracy w warunkach szczególnych.

Pozwany nie kwestionował co do zasady wykonywania przez ubezpieczonego stale i w pełnym wymiarze czasu pracy prac w warunkach szczególnych wynikających z przedłożonych świadectw wykonywania pracy w warunkach szczególnych, okresach – nie zaliczył jednakże do stażu pracy w warunkach szczególnych okresów pozostawania przez ubezpieczonego krótkotrwale niezdolnym do pracy.

W ocenie Sądu Okręgowego stanowisko pozwanego nie zasługiwało na uwzględnienie, jako błędne, w świetle dorobku judykatury w zakresie sposobu zaliczania do stażu pracy w warunkach szczególnych okresów pobierania zasiłku chorobowego.

Zagadnienie to było przedmiotem rozważań Sądu Najwyższego, m.in. w sprawie III UK 99/11, dotyczącej zbliżonego (choć nie identycznego) stanu faktycznego. Sąd Okręgowy przytoczył obszerne fragmenty uzasadnienia tego wyroku. Ponadto wprost stanowisko w zakresie kluczowym dla rozstrzygnięcia przedmiotowej sprawy wypowiedział Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 27.11.2003 r., gdzie wskazano, iż do okresu pracy w szczególnych warunkach, o jakich mowa w § 4 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 07.02.1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. nr 8, poz. 43 ze zm.), wlicza się okresy zasiłku chorobowego w czasie trwania tego stosunku pracy, przypadające po dniu wejścia w życie ustawy z dnia 17.10.1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 104, poz. 450 ze zm.) - uchwała Sądu Najwyższego z dnia 27.11.2003 r., III UZP 10/03.

W podobnym kierunku sformułowano inne stanowisko tegoż Sądu, który stwierdził, iż do okresu 20 lat pracy nauczycielskiej, wymaganego do przyznania emerytury na podstawie art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela, wlicza się okresy nieobecności w pracy spowodowane czasową niezdolnością do pracy, urlopem macierzyńskim i urlopem dla poratowania zdrowia (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30.07.2003 r., II UK 323/02).

Utrzymano go w dalszych orzeczeniach, zgodnie z którymi do okresu pracy w szczególnym charakterze, o którym mowa w art. 88 ust. 1 ustawy Karta Nauczyciela wlicza się okresy niezdolności do pracy z powodu choroby i macierzyństwa oraz okresy urlopu udzielanego dla poratowania zdrowia sprzed 01.07.2004 r., to jest sprzed dnia wejścia w życie art. 32 ust. 1a ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z FUS, dodanego ustawą z dnia 20.04.2004 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z FUS oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. nr 121, poz. 1264) - wyrok Sądu Najwyższego z dnia 05.05.2005 r., II UK 219/04. W uzasadnieniu wyroku poświęcono wiele miejsca kwestii pojęć zatrudnienia i okresów pracy w szczególnych warunkach wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Wykonywaniem pracy w szczególnym charakterze są również przerwy w pracy spowodowane różnymi przyczynami, czy to leżącymi po stronie pracodawcy, czy wynikającymi z przepisów (urlop wypoczynkowy, niezdolność do pracy z powodu choroby), za które pracownikowi wypłacono wynagrodzenie. Wykonywanie pracy w rozumieniu omawianego przepisu należy rozumieć jako wykonywanie umowy o pracę, a w treści tego pojęcia mieszczą się także usprawiedliwione nieobecności w pracy.

Także w tym orzeczeniu Sąd Najwyższy sformułował pewne rozważanie dotyczące przyczyny zajmowania w analogicznych sprawach przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych stanowiska takiego, jak w niniejszym sporze. Mianowicie stwierdził, iż „utrwalona praktyka Zakładu Ubezpieczeń Społecznych” niezaliczania okresów pobierania zasiłków chorobowych (…) do okresu wykonywania pracy w szczególnym charakterze (…) nie wynika ani z interpretacji art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela, z którego to przepisu nie można wywieść takiego wniosku, ani z interpretacji § 2 rozporządzenia z 7 lutego 1983 r. (…). Wynika ona ze zmiany pierwszej z omawianych definicji dotyczącej okresów zatrudnienia, w związku z którą to zmianą okres wykonywania pracy jest zaliczany do okresów składkowych, a okres niezdolności do pracy, za który pracownikowi wypłacono wynagrodzenie lub zasiłek chorobowy jest okresem nieskładkowym. Świadczy o tym fakt, że okresy te organy rentowe zaczęły różnicować poczynając od 15 listopada 1991 r., kiedy to wprowadzono takie rozróżnienie. Jednakże ustawa o rewaloryzacji emerytur i rent wprowadziła jedynie zmiany w definicji pojęcia okresu zatrudnienia, natomiast definicja pojęcia okresu pracy w szczególnym charakterze obowiązywała nadal po wejściu w życie tej ustawy. Okres pracy w rozumieniu tej definicji obejmował zarówno okresy składkowe jak i okresy nieskładkowe, jeżeli te ostatnie mieściły się w okresie wykonywania pracy zgodnie z umową o pracę.

Problematyka opisywana powyżej nie jest obca także doktrynie, która zauważa, iż problem z prawnym zakwalifikowaniem, na potrzeby ustalenia prawa do świadczeń z rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego, okresów pozostawania w stosunku pracy, ale jej niewykonywania ze względu na pobieranie wynagrodzenia (np. za czas niezdolności do pracy z art. 92 k.p.) albo świadczeń z ubezpieczenia chorobowego (tj. zasiłków: chorobowego, macierzyńskiego i opiekuńczego lub świadczenia rehabilitacyjnego), które wedle art. 11 ust. 1 ustawy o z.e.p. były traktowane jak okresy zatrudnienia, zaś na podstawie art. 2 ust. 1 pkt 5 ustawy rewaloryzacyjnej (obecnie art. 6 ust. 1 pkt 7 ustawy o e.r. FUS) są okresami składkowymi (zasiłek macierzyński) lub na podstawie art. 4 ust. 1 pkt 3 ustawy rewaloryzacyjnej (obecnie art. 7 pkt 1 ustawy o e.r. FUS) okresami nieskładkowymi (wynagrodzenie za czas niezdolności do pracy, świadczenie rehabilitacyjne, zasiłek chorobowy i opiekuńczy). Kwestia sporna sprowadza się zatem do dzisiejszej interpretacji terminu „okresy zatrudnienia” w relacji do terminu „okresy pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze”, tj. odpowiedzi na pytanie, czy i jakie okresy zatrudnienia (składkowe i nieskładkowe) mogą być uwzględniane w szczególnym stażu pracy niezbędnym do ustalenia prawa do emerytury z powołanego rozporządzenia (…). Pomimo odmienności własnego stanowiska, autor wskazuje, iż w judykaturze wprowadzenie ust. 1a do art. 32 potraktowano nie jako potwierdzenie prawidłowej praktyki organów rentowych w tym przedmiocie, lecz przepis, na podstawie którego - dopiero od dnia jego wejścia w życie - nie można uwzględnić okresów faktycznego niewykonywania pracy w szczególnym stażu ubezpieczeniowym (zob. wyrok SN z dnia 07.02.2006 r., I UK 154/05, Lex nr 272581 oraz inne wyroki SN powołane w tezie 8). Zgodność art. 32 ust. 1a ustawy o e.r. FUS z art. 2 i 32 Konstytucji stwierdził TK w wyroku z dnia 10.07.2008 r., K 33/06 (OTK-A 2008, nr 6, poz. 106) wyrażając pogląd, iż niemożność, od dnia 01.07.2004 r., zaliczania okresów niewykonywania pracy do stażu szczególnego - w przypadku osób, które nabywają uprawnienia emerytalne po wskazanej dacie - nie narusza zasady ochrony praw nabytych i lex retro non agit, gdyż dla oceny konstytucyjności kwestionowanej normy prawnej istotny jest moment powstania prawa podmiotowego; w tej sytuacji chodzi o ocenę łącznego spełnienia warunków nabycia prawa do emerytury w wieku obniżonym w chwili wydania decyzji rentowej (argumentację tę Trybunał powtórzył w uzasadnieniu postanowienia z dnia 20.10.2008 r., K 21/07, OTK-A 2008, nr 8, poz. 149). Jeżeli więc przed dniem 01.07.2004 r. nie zostały spełnione wszystkie przesłanki uprawniające ubezpieczonego do przyznania mu tego świadczenia, to zmiana (pogorszenie) regulacji prawnej nie może być odczytywana jako zakazana ingerencja w prawa nabyte (por. też wyrok SN z dnia 17.09.2007 r., III UK 51/07, OSNPUSiSP 2008, nr 21-22, poz. 328) – K. Antonów, Komentarz do art. 32 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, Lex 2009).

Przenosząc powyższe rozważania na grunt niniejszej sprawy, Sąd Okręgowy nie miał wątpliwości, iż do okresu pracy w szczególnych warunkach (§ 4 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia) należało ubezpieczonemu wliczyć okresy zasiłku chorobowego w czasie trwania tego stosunku pracy, przypadające po dniu wejścia w życie ustawy z dnia 17.12.1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. nr 104, poz. 450 ze zm.). Z samego bowiem tytułu rozporządzenia, jak również treści jego § 1 ust. 1 - dotyczące „pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze” - wynika, iż regulacja rozporządzenia dotyczy takich właśnie pracowników, a więc pozostających w zatrudnieniu w ramach stosunku pracy, który to warunek ubezpieczony niewątpliwie w spornych okresach spełnił, co nie było przez pozwanego kwestionowane. Pozwany, co wynika wprost z treści uzasadnienia odpowiedzi na odwołanie, zaliczył ubezpieczonemu do stażu pracy w warunkach szczególnych całość okresów wynikających z treści obydwu przedłożonych świadectw wykonywania pracy w warunkach szczególnych – za wyjątkiem okresów niezdolności do pracy i pobierania zasiłku chorobowego. Spełniony został więc wymóg powierzenia pracownikowi w umowie o pracę obowiązków wykonywania stałej pracy uznawanej za pracę w szczególnym charakterze i wykonywanie tej pracy przez pracownika. Wykonywaniem pracy w szczególnym charakterze są również, jak wskazano powyżej, przerwy w pracy spowodowane różnymi przyczynami, także wynikającymi z przepisów (właśnie niezdolność do pracy z powodu choroby), za które pracownikowi wypłacono wynagrodzenie. Wykonywanie pracy w rozumieniu omawianego przepisu należy rozumieć jako wykonywanie umowy o pracę, a w treści tego pojęcia mieszczą się także usprawiedliwione nieobecności w pracy. Prawidłowość takiego rozumowania została potwierdzona – cytowaną wyżej - uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 27.11.2003 r., III UZP 10/03.

Sąd Okręgowy dostrzegł problem z prawnym zakwalifikowaniem, na potrzeby ustalenia prawa do świadczeń z rozporządzenia, okresów pozostawania w stosunku pracy, ale jej niewykonywania ze względu na pobieranie wynagrodzenia (np. za czas niezdolności do pracy z art. 92 k.p.) albo świadczeń z ubezpieczenia chorobowego (tj. m.in. zasiłku chorobowego), które wedle art. 11 ust. 1 ustawy o z.e.p. były traktowane jak okresy zatrudnienia, zaś na podstawie art. 2 ust. 1 pkt 5 ustawy rewaloryzacyjnej (obecnie art. 6 ust. 1 pkt 7 ustawy o e.r. FUS) są okresami składkowymi (zasiłek macierzyński) lub na podstawie art. 4 ust. 1 pkt 3 ustawy rewaloryzacyjnej (obecnie art. 7 pkt 1 ustawy o e.r. FUS) okresami nieskładkowymi (m.in. zasiłek chorobowy). Rozważając relację interpretacji terminu „okresy zatrudnienia” w relacji do terminu „okresy pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze”, mając również na uwadze art. 32 ust. 1a ustawy uznać należało, że dopiero od dnia wejścia w życie w/w przepisu (01.07.2004 r.) nie można uwzględnić ubezpieczonym okresów faktycznego niewykonywania pracy w szczególnym stażu ubezpieczeniowym.

Zagadnieniem wymagającym odrębnego omówienia jest kwestia zarzutu pozwanego dotyczącego nie rozwiązania przez ubezpieczonego stosunku pracy.

Niewątpliwie wymóg dokonania takowego rozwiązania stosunku pracy przez ubezpieczonego, ubiegającego się o świadczenie w postaci emerytury w obniżonym wieku z tytułu pracy w warunkach szczególnych, istniał w dacie wydania zaskarżonej decyzji (22.11.2012 r.). Treść art. 184 ust. 2 na mocy ustawy z dnia 11.05.2012 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2012 r. poz. 637) uległa zmianie z dniem 01.01.2013 r. poprzez usunięcie warunku rozwiązania stosunku pracy. Tym samym z dniem 01.01.2013 r. dla ubiegających się o emeryturę z tytułu pracy w warunkach szczególnych odpadł wymóg rozwiązania stosunku pracy. Powyższe zaś, w przedmiotowej sprawie, w związku z faktem nie rozwiązania stosunku pracy przez ubezpieczonego, skutkuje przesunięciem w myśl art. 129 ust. 1 ustawy daty przyznania świadczenia emerytalnego – zamiast od daty złożenia wniosku (13.11.2012 r., jako że spełnił wówczas pozostałe przesłanki) do dnia 01.01.2013 r., kiedy rozwiązanie stosunku pracy nie jest już wymagane.

W ocenie Sądu Okręgowego, wobec udowodnienia wykonywania stale i w pełnym wymiarze czasu pracy w warunkach szczególnych, ubezpieczony spełnił wszystkie przesłanki dla nabycia emerytury w obniżonym wieku, ponieważ osiągnął 60 rok życia, na dzień złożenia wniosku udokumentował okres składkowy i nieskładkowy w wymiarze 25 lat, nie przystąpił do otwartego funduszu emerytalnego, a także spełnił przesłankę udokumentowania stażu co najmniej 15 lat pracy wykonywanej w szczególnych warunkach.

W konkluzji Sąd Okręgowy na mocy art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. w związku z cytowanymi wyżej przepisami, zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał ubezpieczonemu prawo do emerytury od dnia 01.01.2013 r.

Apelację od powyższego orzeczenia wywiódł pozwany organ rentowy, który zaskarżył w całości wyrok Sądu Okręgowego zarzucając naruszenie art. 184 w powiązaniu z art. 32 ust. 1a ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst Dz. U. z 2004 r., nr 39, poz. 353 ze zm.) w związku z § 2 i § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 07.02.1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. nr 8, poz. 43 ze zm.).

Pozwany wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w całości i oddalenie odwołania, a ewentualnie o jego uchylenie w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania przez Sąd I instancji.

Uzasadniając apelację pozwany podał, że do pracy w szczególnych warunkach pozwany uwzględnił następujące okresy: od dnia 01.01.1982 r. do dnia 26.09.1990 r. oraz od dnia 01.12.1990 r. do dnia 02.09.1991 r. z tytułu pracy w G. Stoczni (...) S.A. w G. na podstawie świadectwa wykonywania prac w szczególnych warunkach z dnia 23.04.2012 r.; od dnia 03.09.1991 r. do dnia 31.12.1998 r. z tytułu zatrudnienia w Przedsiębiorstwie (...) sp. z o.o. w G. na podstawie świadectwa wykonywania prac w szczególnych warunkach z dnia 31.03.2012 r.

Zgodnie z art. 32 ust. 1a przy ustalaniu okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze nie uwzględnia się okresów niewykonywania pracy, za które pracownik otrzymał po dniu 14.11.1991 r. wynagrodzenie lub świadczenia z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. Do pracy w szczególnych warunkach pozwany z tytułu zatrudnienia w wyżej wymienionych zakładach uwzględnił powyższe okresy zatrudnienia wymienione w świadectwach pracy w szczególnych warunkach. Przy czym wyłączono okres zasiłku chorobowego zgodnie z art. 32 ust. 1a ustawy emerytalnej. Sąd Okręgowy w wyroku zobowiązał ZUS do zaliczenia okresów nieskładkowych wymienionych w zaświadczeniu Przedsiębiorstwa (...) sp. z o.o. w G. z dnia 30.03.2012 r. jako okresów pracy w szczególnych warunkach. Organ rentowy wydaje decyzje w sprawie w oparciu o przepisy obowiązujące w dacie złożenia wniosku. Ubezpieczony wniosek o przyznanie prawa do emerytury złożył w dniu 13.11.2012 r. Wobec tego, ZUS wydając zaskarżoną decyzję z dnia 22.11.2012 r. zastosował przepisy w brzmieniu obowiązującym w dniu zgłoszenia wniosku. Orzeczenia Sądu Najwyższego, na które powołał się w uzasadnieniu Sad I instancji, są orzeczeniami wydanym w indywidualnych sprawach. Nie mają powszechnej mocy obowiązującej, a zatem nie znajdują zastosowania w niniejszej sytuacji.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacja była bezzasadna.

Stan faktyczny w sprawie jest bezsporny. Sporna natomiast pozostawała wzajemna relacja przepisów art. 184 i art. 32 ust. 1a ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Ustawą z dnia 20.04.2004 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. nr 121, poz. 1264), obowiązującej od dnia 01.07.2004 r., dodano do art. 32 ustawy przepis ust. 1a, stanowiący, że przy ustalaniu okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze nie uwzględnia się okresów niewykonywania pracy, za które pracownik otrzymał po dniu 14 listopada 1991 r. wynagrodzenie lub świadczenia z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (pkt 1) oraz okresów, w których na mocy szczególnych przepisów pracownik został zwolniony ze świadczenia pracy, z wyjątkiem okresu urlopu wypoczynkowego (pkt 2; skreślony z dniem 01.11.2005 r. ustawą z dnia 01.07.2005 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z FUS oraz ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych - Dz. U. nr 169, poz. 1412).

Wprowadzenie zmiany pojęcia zatrudnienia w szczególnych warunkach i w szczególnym charakterze nie spowodowało jednoczesnego uchwalenia przepisów intertemporalnych i z tego względu zakres stosowania art. 32 ust. 1a ustawy był przedmiotem skargi konstytucyjnej, opartej na zarzucie jego niezgodności z art. 2 i art. 32 ust. 1 Konstytucji RP.

Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 10.07.2008 r., K 33/06 (OTK - A 2008, nr 6, poz. 106) oddalając zarzut uznał, że chwilą właściwą dla oceny konstytucyjności tej normy prawnej jest chwila powstania prawa podmiotowego, tu: prawa do emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach. Rozstrzygnięcie Trybunału Konstytucyjnego nie budzi wątpliwości w zakresie, w jakim odnosi się do stosunków zaistniałych po dniu 01.07.2004 r. oraz stosunków zakończonych nabyciem prawa do emerytury przed tym dniem. Jednakże poprzez wprowadzenie do ustawy art. 32 ust. 1a nowych zasad ustalania okresów przebytych w ubezpieczeniu, doprowadziło do rozróżnienia trzech grup pracowników: tych, którzy nabyli prawo do emerytury w obniżonym wieku z tytułu pracy w szczególnych warunkach przed dniem 01.07.2004 r., po tej dacie oraz tych, którzy w dniu 01.07.2004 r., byli w trakcie nabywania prawa do tego świadczenia, w szczególności tych pracowników, którzy spełnili przesłanki z art. 184 ustawy i w dniu 01.07.2004 r. byli beneficjentami praw tymczasowych, prowadzących do nabycia prawa do emerytury.

Przepis art. 184 ustawy w sposób odrębny i szczególny uregulował sytuację prawną ubezpieczonych urodzonych po dniu 31.12.1948 r., którzy w dniu wejścia w życie ustawy – 01.01.1999 r. - legitymowali się okresem zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat - dla kobiet i 65 lat - dla mężczyzn oraz okresem składkowym i nieskładkowym, o którym mowa w art. 27 ustawy, gwarantując im prawo do nabycia emerytury po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32. Dodatkowo prawo do świadczenia obwarowano nieprzystąpieniem do otwartego funduszu emerytalnego oraz rozwiązaniem stosunku pracy. Intencją ustawodawcy było zapewnienie nabycia uprawnień emerytalnych dla tej kategorii ubezpieczonych, którzy w chwili wejścia w życie ustawy spełniali wymagane warunki stażu, w tym stażu pracy w szczególnych warunkach, za wyjątkiem wieku emerytalnego przewidzianego w art. 32 ustawy. Sytuacja ubezpieczonych, wskazanych w art. 184, opisywana w doktrynie jako ekspektatywa prawa podmiotowego, polega na spełnieniu się tylko części stanu faktycznego koniecznego do nabycia prawa, które poprzedza i zabezpiecza przyszłe prawo podmiotowe, realizowane po osiągnięciu wieku emerytalnego. Rację tego uregulowania dostrzegł Sąd Najwyższy (m.in. w uchwale z dnia 08.02.2007 r., II UZP 14/06, OSNP 2007, nr 13-14, poz. 199; w wyroku z dnia 18.07.2007 r., I UK 62/07, OSNP 2008, nr 17-18, poz. 269) uznając, że art. 184 ustawy stanowi samoistną podstawę nabycia prawa do emerytury w oderwaniu od chwili osiągnięcia wieku emerytalnego, stwierdził, że ta norma prawna ma zastosowanie wobec ubezpieczonych, którzy w dniu 01.01.1999 r. osiągnęli pełny staż ubezpieczeniowy, w tym wymagany okres pracy w szczególnych warunkach lecz nie osiągnęli wieku emerytalnego, co oznacza, że ci ubezpieczeni mogą realizować prawo do emerytury na „starych” zasadach, po osiągnięciu (nawet po dniu 31.12.2007 r.) wieku emerytalnego (tak w wyroku z dnia 08.02.2007 r.). Z kolei art. 32 ustawy ma zastosowanie w stosunku do tych ubezpieczonych, którzy choćby jeden z tych okresów osiągnęli po dniu 01.01.1999 r., a przed dniem 31.12.2008 r. Przyjęte w art. 32 ust. 1a różnicowanie okresów wykonywania pracy w szczególnych warunkach nawiązuje do daty wejścia w życie ustawy z dnia 17.10.1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. nr 107, poz. 450 ze zm.), w której poprzednia definicja okresu pracy w szczególnych warunkach pozostała niezmieniona. Okres tej pracy bowiem obejmował okresy składkowe i nieskładkowe, jeżeli mieściły się one w okresie wykonywania pracy zgodnie z umową o pracę (vide: pogląd Sądu Najwyższego wyrażony w uchwale z dnia 27.11.2003 r., III UZP 10/03, OSNP 2004, nr 5, poz. 87) - okresy zasiłku chorobowego w czasie trwania stosunku pracy, przypadające po dniu 14.11.1991 r., wlicza się do okresu pracy w szczególnych warunkach.

W konsekwencji, w judykaturze ugruntowany jest pogląd, że w art. 32 ust. 1a ustawodawca wprowadził istotną zmianę w stanie prawnym, w którym niemożliwe było w drodze wykładni ustalenie zasady pomijania w okresie ubezpieczenia okresów niezdolności do pracy z powodu choroby, oraz że art. 32 ust. 1 ustawy nie ma zastosowania do oceny nabycia prawa do emerytury przed dniem 01.07.2004 r. (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 05.05.2005 r., II UK 219/04, OSNP 2005, nr 22, poz. 361 oraz II UK 215/04, OSNP 2005, nr 22, poz. 360 oraz z dnia 07.02.2006 r., I UK 154/05, LEX 272581). Problem zaliczania do stażu pracy w szczególnych warunkach okresów wcześniejszych (okresów zatrudnienia), sprzed 15.11.1991 r., ustawodawca rozstrzygnął przez wyłączenie ich z regulacji art. 32 ust. 1a ustawy. Kontynuacją tej linii orzeczniczej, którą podziela Sąd drugiej instancji, jest także stanowisko Sądu Najwyższego, wyrażone w wyroku z dnia 23.04.2010 r., II UK 313/09 (OSNP 2011, nr 19-20, poz. 260), wedle którego wykazanie w dniu 01.01.1999 r. określonego w art. 184 ustawy okresu wykonywania pracy w szczególnych warunkach wyłącza ponowne ustalenie tego okresu po osiągnięciu wieku emerytalnego, według zasad wynikających z art. 32 ust. 1a pkt 1 obowiązujących po dniu 01.07.2004 r.

Uwzględniając powyższe rozważania, należy stwierdzić, że organ rentowy błędnie uznał, że okresy niewykonywania przez ubezpieczonego pracy wskutek czasowej niezdolności do pracy, za które pobrał on wynagrodzenie za czas choroby lub zasiłek chorobowy, przypadające w okresie świadczenia pracy w szczególnych warunkach przed dniem 01.01.1999 r., podlegają wyłączeniu z tego kwalifikowanego okresu pracy.

Analogiczne stanowisko zajmują także sądy powszechne (tak Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z dnia 01.08.2013 r., III AUa 2387/12; por. też wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 13.03.2014 r., III AUa 1152/13).

Zaznaczenia także wymaga, że ustalone w powyższym zakresie poglądy Sądu Najwyższego i konsekwentnie stabilna w tym zakresie linia orzecznicza tego Sądu, wsparta powołaną wyżej uchwałą, stanowi element porządku prawnego Rzeczypospolitej, którego ignorowanie ze strony organu administracji publicznej nie zasługuje na aprobatę.

Mając powyższe na uwadze Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację, jako oczywiście bezzasadną.