Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 21/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 5 listopada 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Krzysztof Strzelczyk (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Iwona Koper
SSN Zbigniew Kwaśniewski
w sprawie z powództwa P.-N. Spółki z o.o. w P.
przeciwko Lidii O.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 5 listopada 2010 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej
od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 9 czerwca 2009 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę do ponownego
rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu pozostawiając temu Sądowi
rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Powódka „P.-N." spółka z ograniczoną odpowiedzialnością wniosła
w postępowaniu upominawczym o zasądzenie od pozwanej Lidii O.
kwoty 125.353,24 złotych z ustawowymi odsetkami liczonymi od wskazanych
w pozwie dni do dnia zapłaty tytułem zapłaty z sprzedane pozwanej w dniach
13 kwietnia 2006 r., 20 kwietnia 2006 r. oraz 15 maja 2006 r. oleje silnikowe.
Na potwierdzenie transakcji powódka załączyła do pozwu wydruki faktur VAT.
Wskazała w uzasadnieniu pozwu, że pozwana jedynie bezzasadnie
zareklamowała część sprzedanego oleju.
4 kwietnia 2008 r. Sąd Okręgowy nakazem zapłaty uwzględnił w całości
żądanie powódki.
W sprzeciwie od tego nakazu pozwana podniosła, że brak było podstaw
faktycznych i prawnych do uwzględnienia powództwa wobec niewykazania
przez powódkę istnienia zobowiązania pieniężnego. Jednocześnie pozwana
zarzuciła, że skutecznie zareklamowała olej sprzedany dnia 13 kwietnia 2006 r.
i w związku z tym odstąpiła od umowy. Poza tym, według pozwanej, załączony
przez powoda wydruk komputerowy faktury sprzedaży z tego dnia nie
dokumentował tej sprzedaży.
Wyrokiem z dnia 8 stycznia 2009 r. Sąd Okręgowy oddalił w całości
powództwo uznając, że powódka w żaden sposób nie udowodniła istnienie miedzy
stronami zobowiązania, które nakładałoby na pozwaną obowiązek zapłaty
dochodzonej kwoty. Sąd uznał za skuteczne zarzuty pozwanej, co do wartości
dowodowej załączonych do pozwu faktur. Nie wynika z nich kiedy i na jakich
warunkach strony zawarły umowę, czy olej został dostarczony pozwanej
a korespondencja stron obejmująca reklamację dotyczy tylko niewielkiej ilości oleju
z jednej z faktur. Sąd Okręgowy odwołując się do art. 47912
k.p.c. ograniczył
postępowanie dowodowe do dokumentów załączonych do pozwu i nie
przeprowadził dowodów zawnioskowanych w piśmie procesowym z dnia
28 października 2008 r. a mianowicie dowodów z oryginałów faktur będących
w dyspozycji Prokuratury Rejonowej w P.
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 9 czerwca 2009 r. oddalił w całości apelację
powódki. Potwierdził zasadność zastosowania wobec powódki prekluzji dowodowej.
3
Zdaniem sądu, dochodzący roszczenie powinien liczyć się z możliwością uznania
jego roszczenia za nieudowodnione. Obowiązkiem powódki było wykazanie już w
pozwie, iż jako sprzedawca wykonała w prawidłowy sposób obowiązek
przeniesienia prawa własności rzeczy oraz wydała ją kupującemu.
Są to okoliczności warunkujące skuteczność powództwa. Jeśli zaś powódka na te
okoliczności nie przedstawiła skutecznie w pozwie żadnych dowodów, nie powołała
się na nie, a pozwana uczyniła z tego zarzut, to w ocenie Sądu Apelacyjnego ich
późniejsze zgłoszenie jest niedopuszczalne wobec obowiązywania prekluzji.
Dlatego słusznie Sąd Okręgowy nie znalazł podstaw do przeprowadzenia dowodu
z oryginałów faktur a uwzględnienie ponownego wniosku dowodowego w tym
zakresie zgłoszonego w apelacji prowadziłoby zdaniem Sądu Apelacyjnego do
naruszenia reguł dowodzenia w postępowaniu gospodarczym. Oceniając wniosek
powódki z dnia 8 maja 2009 r. o przeprowadzenie dowodu z kopii protokołu zeznań
Ryszarda O. złożonych w postępowaniu przygotowawczym Sąd Apelacyjny uznał,
że jego uwzględnienie stanowiłoby obejście zasady bezpośredniości, przy pełnej
możliwości zgłoszenia dowodu z zeznań Ryszarda O. już w pozwie a poza tym
powódka załączyła do wniosku dowodowego jedynie nie potwierdzoną za zgodność
z oryginałem kserokopię protokołu z przesłuchania świadka. W końcu Sąd
Apelacyjny uznał, że kserokopie wydruków komputerowych nie tylko nie są
dokumentami księgowymi w rozumieniu ustawy z dnia 29 września 1994.
o rachunkowości (Dz. U. z 2002 r., Nr 76, poz. 694 ze zm.) ale także nie stanowią
dowodu istnienia zobowiązania strony pozwanej z umów sprzedaży.
Powodowa spółka wniosła skargą kasacyjna od wyroku Sądu Apelacyjnego.
Zarzuciła w niej naruszenie przepisów postępowania mające wpływ na wynik
sprawy a mianowicie naruszenie art. 47912
k.p.c. w zw. z art. 3 k.p.c. i art. 227 k.p.c.
przez oddalenie wniosków dowodowych dotyczących dopuszczenia dowodu
z oryginałów faktur oraz prawidłowo zgłoszonego dowodu z dokumentu w postaci
protokołu zeznań Ryszarda O. z dnia 2 kwietnia 2009 r. W ramach tej samej
podstawy kasacyjnej powódka zarzuciła uznanie, że odpis dokumentu, który nie
został potwierdzony za zgodność z oryginałem nie stanowi dowodu. Naruszenie
prawa materialnego powódka łączyła z błędną interpretacją przepisów
rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 25 maja 2005 r. w sprawie zwrotu
podatku niektórym podatnikom... (Dz. U. z 2005 r., 95, poz. 798) i uznaniem,
4
że brak zaopatrzenia faktury w adnotację „kopia" lub „oryginał" powoduje, iż taki
dokument nie stanowi faktury VAT a to doprowadziło do naruszenia art. 233 § 1
k.p.c. przez odmówienie mocy dowodowej tym fakturom.
Powołując się na te zarzuty powódka wniosła o uchylenie zaskarżonego
wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu
ewentualnie o uchylenie także wyroku Sądu Okręgowego i przekazanie temu
sądowi sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Jak trafnie wywiódł Sąd Apelacyjny, okoliczność, że powódka wnosiła
o wydanie nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym nie zwalniała od
obowiązku przestrzegania reguł przewidzianych w art. 47912
§ 1 k.p.c. w sytuacji,
gdy rozpoznawana sprawa spełniała kryteria „sprawy gospodarczej" określone
w art. 4791
§ 1 k.p.c. Pogląd ten wyrażany był w judykaturze Sądu Najwyższego
kiedy jeszcze nie obowiązywały art. 4791a
k.p.c. a także art. 47914a
, wprowadzone
ustawą z dnia 16 listopada 2006 r. o zmianie ustawy - kodeks postępowania
cywilnego oraz niektórych innych ustaw, Dz. U. Nr 235, poz. 1699
(zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 27 listopada 2001 r., III CZP 61/01,
OSNC 2002/5/62; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 listopada 2005 r., I CK
152/05, niepubl.; z dnia 22 stycznia 2008 r., II CSK 381/07, niepubl.). Wymienione,
nowe regulacje potwierdziły dotychczasowe rozstrzyganie kwestii związanych
z nakładaniem się różnych postępowań odrębnych.
Zgodnie z art. 47912
§ 1 k.p.c. powód w sprawie gospodarczej obowiązany
jest podać wszystkie twierdzenia oraz dowody na ich poparcie pod rygorem utraty
prawa powoływania ich w toku postępowania, chyba że wykaże, że ich powołanie
w pozwie nie było możliwe albo potrzeba powołania wynikła później. W ten sposób
realizowany jest postulat sprawności i szybkości postępowania z uwzględnieniem
wymaganej podwyższonej staranności przedsiębiorców w zakresie prowadzonej
przez nich profesjonalnej działalności. Jednak, jak wielokrotnie podkreślano
w orzecznictwie realizacja koncentracji dowodów nie może iść tak daleko,
że nakazuje nakładanie na stronę powodową obowiązku przewidzenia wszystkich
możliwych wariantów przebiegu sprawy i to pod rygorem prekluzji dowodowej
5
(tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 29 września 2010 r., V CSK 43/10, niepubl.;
podobnie m. in. w orzeczeniach z dnia 16 grudnia 2003 r., II CK 318/02, niepubl.;
z dnia 29 września 2005 r., III CK 11/05, niepubl.; z dnia 15 listopada 2006 r.,
V CSK 243/06, niepubl.; 10 lipca 2008 r., III CSK 65/08, niepubl.). Nie można
wymagać od powoda aby zgłaszał w pozwie wszystkie dowody również na te
okoliczności, których przed wytoczeniem powództwa pozwany nie kwestionował
(zob. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 8 lutego 2007 r., I CSK 435/06, niepubl.;
z dnia 8 sierpnia 2008 r., V CSK 87/08, niepubl.; z dnia 12 maja 2006 r., V CSK
55/06, niepubl.). W związku z tym należy zwrócić uwagę, że przed wniesieniem
pozwu pozwana nie kwestionowała wykonania umów co do ilości oleju. Podnosiła
jedynie zarzuty dotyczące jakości i to tylko części oleju z faktury (00 475/06),
na którą powoływała się powódka przy wniesieniu pozwu. Przyjęty przez pozwaną
po raz pierwszy w odpowiedzi na pozew sposób obrony polegający na negowaniu
jakiejkolwiek opisanej w pozwie transakcji uprawniał powoda do odpowiedniej
reakcji. Powód uczynił to niezwłocznie po doręczeniu odpisu sprzeciwu.
Dlatego twierdzenia i dowody z oryginałów faktur zgłoszone w piśmie procesowym
z dnia 22 października 2008 r. nie mogły być uznane za spóźnione w rozumieniu
art. 47912
§ 1 k.p.c. i wobec tego można podzielić stanowisko wnoszącej skargę
kasacyjną, że Sąd Apelacyjny oddalając wnioski dowodowe powódki z powołaniem
się na reguły dowodzenia w postępowaniu gospodarczym w istocie niewłaściwie
zastosował art. 47912
§ 1 k.p.c.
Sąd Apelacyjny uznał, że przeprowadzenie dowodu z protokołu zeznań
Ryszarda O. złożonych w postępowaniu karnym naruszyłoby zasadę
bezpośredniości a ponadto do pisma procesowego zawierającego wniosek
dowodowy została załączona tylko kserokopia protokołu zeznań . Kwestionując to
stanowisko skarżący jako jedyną normatywną podstawę naruszenia przepisów
postępowania wskazał art. 227 k.p.c. Zgodnie z jego treścią przedmiotem dowodu
są fakty mające istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy. Jak wyjaśnił Sąd
Najwyższy w wyroku z 5 września 2008 r. (I CSK 41/08, niepubl.), przepis ten
stosowany jest przed podjęciem rozstrzygnięć dowodowych, uprawnia bowiem sąd
do selekcji zgłoszonych dowodów jako skutku przeprowadzonej oceny istotności
okoliczności faktycznych, których wykazaniu dowody te mają służyć (por. też wyrok
6
Sądu Najwyższego z dnia 12 lutego 2009 r., III CSK 272/08, niepubl.).
W konsekwencji twierdzenie, że przepis ten został naruszony przez sąd
rozpoznający sprawę ma rację bytu tylko w sytuacji, gdy wykazane zostanie, że sąd
przeprowadził dowód na okoliczności niemające istotnego znaczenia w sprawie i ta
wadliwość postępowania dowodowego mogła mieć wpływ na wynik sprawy, a jego
pośrednie naruszenie może polegać na odmowie przeprowadzenia przez sąd
dowodu z uwagi na powołanie go do udowodnienia okoliczności niemających
istotnego znaczenia dla rozstrzygnięcia w sytuacji, kiedy ocena ta była błędna
(por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 listopada 2008 r., II PK 47/08, niepubl.;
z dnia 11 maja 2005 r., III CK 548/04, niepubl. a także postanowienie z dnia 23
stycznia 2001 r., IV CKN 970/00, niepubl.). Pomimo oddalenia wniosku
dowodowego powódki ze względu na obowiązującą w procesie zasadę
bezpośredniości oraz wadliwości środka dowodowego, samo twierdzenie,
że nastąpiło naruszenie art. 227 k.p.c. bez równoczesnego wskazania na
naruszenie innych przepisów regulujących postępowanie dowodowe (np. art. 217
§ 2, 235 § 1 k.p.c.) nie stanowi w istocie podstawy kasacyjnej naruszenia przepisów
postępowania (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 listopada 2008 r., II PK
47/08, niepubl.; dnia 20 grudnia 2006 r., IV CSK 272/06, niepubl.).
Przez przytoczenie podstaw kasacyjnych (art. 3984
§ 1 pkt 2 k.p.c.) należy
uznać oświadczenie, że orzeczenie narusza w określony sposób oznaczony
numerem przepis prawa materialnego lub w toku postępowania zostały naruszone
określone przepisy i to w taki sposób, że uchybienie to mogło mieć istotny wpływ na
wynik sprawy. Nie można wobec tego poprzestać ogólnie na zarzucie naruszenia
bliżej nieokreślonych przepisów postępowania, tak jak to uczyniono w skardze
kasacyjnej w odniesieniu do kwestii mocy dowodowej odpisy dokumentu, który nie
został poświadczony za zgodność z oryginałem. W uzasadnieniu tej podstawy
skargi kasacyjnej wskazano jedynie przepisy, które dopuszczają dokonywanie
poświadczeń odpisów dokumentów za zgodność z oryginałem lub też dotyczą
obowiązku dostarczenia oryginału dokumentu (art. 250 § 2 k.p.c.). Jednak żaden
z nich nie odnosi się do opisanego w ramach podstawy skargi kasacyjnej sposobu
w jaki miało dojść do naruszenia przez sąd bliżej nieokreślonych przepisów
postępowania. Ponieważ Sąd Najwyższy nie może w tym zakresie dokonywać
7
konkretyzacji zarzutów lub też stawiać hipotez co do tego, jakiego przepisu dotyczy
dana podstawa skargi kasacyjnej (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia
15 kwietnia 2010 r., II UK 296/09, niepubl.) także i w tym zakresie skarga kasacyjna
powódki nie zasługuje na uwzględnienie.
Tych samych wymagań nie spełnia wskazanie jako podstawy skargi
kasacyjnej z art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c. błędnej interpretacji nieokreślonych przepisów
rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 25 maja 2005 r. w sprawie zwrotu
podatku niektórym podatnikom... (Dz. U. Nr 95, poz. 798) i to prowadzącego do
naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. Nie mogą także ich zastąpić wywody uzasadnienia
podstaw kasacyjnych. Przytacza się w nich w prawdzie treść § 9 pkt 1 oraz § 21 pkt
2 tego rozporządzenia, jednak są to wymagania stawiane fakturom VAT w okresie
ich wystawiania przez powódkę. Ma to znaczenie dla celów podatkowych. Inną
natomiast rzeczą jest, czy przedstawione przez powódkę wydruki komputerowe
mogą stanowić dowód wykonania zobowiązania. Takiej możliwości nie wyklucza się
w orzecznictwie przy spełnieniu przez faktury VAT określonych warunków
dotyczących identyfikacji wierzytelności oraz dotyczących wystawienia i akceptacji
przez dłużnika (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 6 lipca 2005 r. (III CZP
40/05, OSNC 2006/5/84) w której przyjęto, że stwierdzenie wierzytelności pismem
w rozumieniu art. 514 k.c. może nastąpić także w wyniku wystawienia przez
wierzyciela dokumentu, np. faktury, potwierdzającego wykonanie zobowiązania i
akceptowanego przez dłużnika). Chociaż faktury VAT jako dokumenty rozliczeniowe
mają zasadnicze znaczenie na gruncie prawa podatkowego, to jednak nie można
wykluczyć, iż z ich wystawieniem i doręczeniem można także łączyć skutki wynikające
z prawa cywilnego (por. wyrok Sądu najwyższego z dnia 24 czerwca 2004 r., III CK
173/03, niepubl.). Ocena wiarygodności i mocy dowodowej przedstawionych dowodów
należy na podstawie art. 233 § 1 k.p.c. do sądu orzekającego. Tylko ten przepis
wskazała powódka przytaczając podstawę skargi kasacyjnej. Tymczasem, zgodnie z
art. 3983
§ 3 k.p.c., podstawą skargi kasacyjnej nie mogą być zarzuty dotyczące
ustalenia faktów lub oceny dowodów. Wyklucza to możliwość oparcia skargi
kasacyjnej na zarzucie naruszenia art. 233 § 1 k.p.c., który bezpośrednio
i dosłownie określa kryteria oceny wiarygodności i mocy dowodów (por. m.in. wyrok
Sądu Najwyższego z 13 stycznia 2010 r., II CSK 372/09, niepubl.; postanowienie
8
z dnia 15 maja 2005 r., III CSK 338/08, niepubl.;) Jak wskazał Sąd Najwyższy
w wyroku z dnia 7 listopada 2008 r. (II CSK 289/08, niepubl.) nadal jest jednak
możliwe powoływanie się na takie naruszenie przepisów postępowania, których
ostateczną konsekwencją jest błędne ustalenie stanu faktycznego, a które nie
należą ani do kategorii błędnej oceny dowodów, ani też błędnego wnioskowania.
Ponieważ takie zarzuty nie zostały postawione w skardze kasacyjnej także i w tej
części należy uznać skargę kasacyjną za bezzasadną.
Ponieważ jednak skarga kasacyjna w części okazała się usprawiedliwiona,
Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c. uchylił w całości zaskarżone
orzeczenie i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu.