Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 27 listopada 2014 r.

Sąd Okręgowy w Kielcach II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

Przewodniczący: SSO Beata Piwko

Sędziowie: SSO Cezary Klepacz

SSO Rafał Adamczyk (spr.)

Protokolant: st. prot. sądowy Agnieszka Baran

po rozpoznaniu w dniu 13 listopada 2014 r. w Kielcach

na rozprawie

sprawy z powództwa Z. K., P. K. (1), P. K. (2)

przeciwko (...) Sp. z o.o. w K.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanych (...) Sp. z o.o. w K.

od wyroku Sądu Rejonowego w Kielcach

z dnia 18 grudnia 2013 r., sygn. akt VII C 409/10

I zmienia zaskarżony wyrok:

1)  w punkcie I (pierwszym) w ten sposób, że oddala powództwo Z. K. w stosunku do A. Ś. do kwoty 20000 zł (dwadzieścia tysięcy złotych),

2)  w punkcie III (trzecim) w ten sposób, że oddala powództwo P. K. (1) w stosunku do A. Ś. do kwoty 20000 zł (dwadzieścia tysięcy złotych),

3)  w punkcie IV (czwartym) w ten sposób, że oddala powództwo P. K. (1) o zasądzenie renty w całości w stosunku do A. Ś.,

4)  w punkcie VI (szóstym) w ten sposób, że oddala powództwo P. K. (2) w stosunku do A. Ś. do kwoty 20000 zł (dwadzieścia tysięcy złotych),

5)  w punkcie VII (siódmym) w ten sposób, że oddala powództwo P. K. (2) o zasądzenie renty w całości w stosunku do A. Ś.;

6)  w punkcie IX (dziewiątym) w całości i zasądza od Z. K., P. K. (1) i P. K. (2) na rzecz A. Ś. kwoty po 963,40 zł (dziewięćset sześćdziesiąt trzy złote czterdzieści groszy) tytułem zwrotu kosztów procesu oraz znosi wzajemnie koszty procesu pomiędzy Z. K., P. K. (1) i P. K. (2) a (...) Sp. z o.o. w K.;

7)  w punkcie X (dziesiątym) w całości i nakazuje pobrać od (...) Sp. z o.o. w K. na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Kielcach kwotę 3324 zł (trzy tysiące trzysta dwadzieścia cztery złote) tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych, a od A. Ś. kwotę 831 zł (osiemset trzydzieści jeden złoty) tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych;

II oddala w całości apelację (...) Sp. z o.o. w K.;

III zasądza od (...) Sp. z o.o. w K. na rzecz Z. K. i P. K. (2) kwoty po 900 zł (dziewięćset złotych) tytułem kosztów postepowania apelacyjnego;

IV zasądza od Z. K., P. K. (1) i P. K. (2) na rzecz A. Ś. kwoty po 312 zł (trzysta dwanaście złotych) tytułem kosztów postępowania apelacyjnego.

II Ca 878/14

UZASADNIENIE

Po ostatecznym sprecyzowaniu żądań, powódki Z. K., P. K. (1) i P. K. (2) domagały się zasądzenia na swoją rzecz solidarnie od pozwanych (...) Sp. z o.o. z siedzibą w K. kwot po 40000 zł tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę w wyniku naruszenia dóbr osobistych w postaci zerwania więzi rodzinnych między powódkami a zmarłym S. K. (1), kwot po 10000 zł z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu, tytułem odszkodowania za pogorszenie sytuacji życiowej po śmierci S. K. (1), a powódki P. i P. K. (2) wniosły dodatkowo o zasądzenie na ich rzecz renty po 300 zł miesięcznie.

Pozwani (...) Sp. z o.o. z siedzibą w K. domagali się oddalenia powództw i zasądzenia kosztów procesu.

Wyrokiem z dnia 18 grudnia 2013 r. Sąd Rejonowy w Kielcach zasądził od (...) Sp. z o.o. z siedzibą w K. solidarnie na rzecz Z. K. kwotę 25000 zł wraz z ustawowymi odsetkami w wysokości 13% w stosunku rocznym od kwoty 5000 zł za okres od dnia 10 stycznia 2011 r. w stosunku do A. Ś. i od 17 maja 2011 r. w stosunku do (...) Sp. z o.o. z siedzibą w K. (punkt I); oddalił w pozostałym zakresie powództwo Z. K. (punkt II); zasądził od (...) Sp. z o.o. z siedzibą w K. solidarnie na rzecz P. K. (1) kwotę 25000 zł wraz z ustawowymi odsetkami w wysokości 13% w stosunku rocznym od kwoty 5000 zł za okres od dnia 10 stycznia 2011 r. w stosunku do A. Ś. i od 17 maja 2011 r. w stosunku do (...) Sp. z o.o. w K. (punkt III); zasądził od (...) Sp. z o.o. z siedzibą w K. solidarnie na rzecz P. K. (1) miesięczną rentę w wysokości po 150 zł, płatną do ostatniego dnia każdego miesiąca od 10 stycznia 2011 r., przy czym ustalił, że (...) Sp. z o.o. z siedzibą w K. jest odpowiedzialne solidarnie z A. Ś. za zapłatę tej renty od 17 maja 2011 r. (punkt IV); oddalił w pozostałym zakresie powództwo P. K. (1) (punkt V); zasądził od (...) Sp. z o.o. z siedzibą w K. solidarnie na rzecz P. K. (2) kwotę 25000 zł wraz z ustawowymi odsetkami w wysokości 13% w stosunku rocznym od kwoty 5000 zł za okres od dnia 10 stycznia 2011 r. w stosunku do A. Ś. i od 17 maja 2011 r. w stosunku do (...) Sp. z o.o. w K. (punkt VI); zasądził od (...) Sp. z o.o. z siedzibą w K. solidarnie na rzecz P. K. (2) miesięczną rentę w wysokości po 150 zł, płatną do ostatniego dnia każdego miesiąca od 10 stycznia 2011 r., przy czym ustalił, że (...) Sp. z o.o. z siedzibą w K. jest odpowiedzialne solidarnie z A. Ś. za zapłatę tej renty od 17 maja 2011 r. (punkt VII); oddalił w pozostałym zakresie powództwo P. K. (2) (punkt VIII); zniósł wzajemnie koszty procesu między stronami (punkt IX); nakazał pobrać od (...) Sp. z o.o. z siedzibą w K. kwoty po 2077,50 zł tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych od uwzględnionej części powództwa (punkt IX); odstąpił od obciążania powódek Z. K., P. K. (2) i P. K. (1) nieuiszczonymi kosztami sądowymi od oddalonej części powództwa (punkt IX).

Sąd Rejonowy ustalił, że S. K. (1) był robotnikiem drogowym, zatrudnionym w (...) Sp. z o.o. z siedzibą w K., które prowadziło prace przy budowie drogi w miejscowości B.. Kierownikiem robót był K. K., a prace wykonywali oprócz S. K. (1) także P. O., P. Z., M. Z., S. T., J. R. i C. S. (1). W dniu 19 lipca 2005 r. układarka do asfaltu, której operatorem był J. R., uległa awarii i K. K. podjął decyzję o sprowadzeniu takiej maszyny z innej miejscowości. Operatorem sprowadzanej układarki był A. Ś.. Otrzymał on polecenie asystowania kierowcy zestawu niskopodłogowego, na którym była przewożona układarka do B.. Po przetransportowaniu maszyny na miejsce budowy, około godziny 22.00, pracę na układarce rozpoczął J. R., a A. Ś. nie wykonywał już żadnych robót i zaczął spożywać alkohol. Prace przy budowie drogi zostały zakończone około godziny 0.15 i wówczas A. Ś., za namową m. in. S. K. (1) zaproponował J. R., że dojedzie układarką do przyczepy niskopodłogowej. J. R. udostępnił A. Ś. maszynę i przekazał mu do niej klucze. A. Ś. nie zamknął drzwi do kabiny urządzenia i za nim do kabiny weszli S. K. (1) i C. S. (2). Obsługiwana przez A. Ś. maszyna nie była przystosowana do przewozu innych osób, poza obsługującym ją bezpośrednio operatorem. W trakcie jazdy doszło do samoczynnego rozłączenia się sprzęgła układarki, co sprawiło, iż pojazd nabrał znacznej prędkości. A. Ś. próbował zatrzymać maszynę, włączając hamulce i opuszczając na jezdnię stół roboczy. Podczas niekontrolowanego ruchu układarki S. K. (1) opuścił kabinę urządzenia – prawdopodobnie wyskoczył, by uniknąć wypadku, bądź też wypadł z kabiny i uderzył głową o asfaltową powierzchnię. Na skutek doznanych obrażeń S. K. (1) zmarł w szpitalu w dniu 23 lipca 2005 r. W chwili wypadku kierujący układarką do asfaltu A. Ś. znajdował się w stanie nietrzeźwości (1,15 mg/dcm ³).

S. K. (1) był żonaty z Z. K. i miał dwie córki - P. i P.. Pobierał wynagrodzenie za pracę na poziomie około 1800 zł netto miesięcznie. Z. K. była pracownikiem fizycznym w pralni (...) Centrum Onkologii i uzyskiwała dochody w wysokości około 2000 zł netto. Aktualnie Z. K. nigdzie nie pracuje. W związku ze śmiercią S. K. (1) uzyskuje rentę rodzinną, której wysokość łącznie z rentą rodzinną dla P. K. (1) wynosi obecnie 664,92 zł brutto. P. K. (2) jest aktualnie pełnoletnia i pobiera rentę rodzinną w kwocie 332,46 zł brutto. P. K. (1) ma 17 lat, uczęszcza do szkoły zawodowej o kierunku kucharz. W związku ze śmiercią S. K. (1) pracodawca wypłacił zapomogę w kwocie 2000 zł oraz odprawę pośmiertną w wysokości 950 zł. Żadna z powódek nie otrzymała jakiegokolwiek świadczenia z tytułu umowy ubezpieczenia. P. K. (2) w chwili śmierci ojca miała 14 lat, była uczennicą pierwszej klasy gimnazjum, a następnie ukończyła 3-letnią szkołę fryzjerską w S.. Obecnie powódka ma 22 lata i kontynuuje naukę w liceum w systemie dziennym na trzecim semestrze kierunku marketing i zarządzanie. Śmierć S. K. (1) stanowiła dla P. szok tym większy, że powódka była szczególnie mocno emocjonalnie związana z ojcem. W początkowym okresie po śmierci rodzica wystąpił u P. K. (2) wstrząs emocjonalny, a następnie zaburzenia adaptacyjne typowe dla żałoby, wyrażające się podwyższonym poziomem niepokoju i lęku, uczuciem smutku, żalu i pustki po zmarłym ojcu, nawracającymi myślami i wspomnieniami, zaburzeniami snu, trudnościami w koncentracji uwagi. Utrata ojca zachwiała poczucie bezpieczeństwa i przejściowo utrudniała powódce codzienne funkcjonowanie - zwiększyła jej trudności w nauce. Po okresie żałoby P. K. (2) wróciła do normalnej aktywności, ale powódka nadal wspomina ojca i może okresowo przeżywać stany obniżenia nastroju. P. K. (1) w chwili śmierci S. K. (1) miała 9 lat i dość gwałtownie zareagowała na to zdarzenie, jednak nie wymagała wsparcia terapeutycznego. Brak ojca stanowił istotny czynnik wyzwalający u powódki wyraźny kryzys okresu dorastania (problemy wychowawcze, wagarowanie, niewracanie na noc do domu, palenie papierosów, spożywanie alkoholu), wyrażający się w nieprawidłowym rozwoju osobowości, skutkującym względnie trwałym uszczerbkiem na zdrowiu psychicznym. P. K. (1) wymaga długotrwałych i złożonych oddziaływań wychowawczych. Z. K. w chwili śmierci S. K. (1) miała 37 lat. Bezpośrednio po stracie męża u powódki wystąpiła początkowo krótkotrwała ostra reakcja na stres (wstrząs emocjonalny), a następnie zaburzenia adaptacyjne o typie żałoby, wyrażające się uczuciem żalu i pustki po zmarłym małżonku, nawracającymi myślami o smutnej treści, wspomnieniami, okresowymi zaburzeniami snu, trudnościami w zaplanowaniu codziennych działań i obniżoną zdolnością skutecznego wykonywania obowiązków. Z uwagi na związek uczuciowy z mężem i jego rolę w wychowaniu dzieci oraz nagłość śmierci S. K. (1), żałoba u Z. K. miała przedłużony charakter – powódka wymagała dłuższego okresu adaptacji do zaistniałej sytuacji (około dwóch lat).

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy uznał, iż powództwa są uzasadnione, ale wygórowane. Sąd podkreślił, że w świetle ustaleń prawomocnego wyroku w sprawie II K 357/07 Sądu Rejonowego w Kielcach nie budzi wątpliwości (art. 11 k.p.c.), iż śmierć S. K. (1) była spowodowana zachowaniem A. Ś., skazanego za przestępstwo z art. 177 § 2 k.k. Poszkodowany przyczynił się do wypadku w 50 %, świadomie decydując się na jazdę układarką z A. Ś., wiedząc, że ten jest pod wpływem alkoholu, a ponadto naruszając zasadę, iż pasażerowie nie mogą przebywać w kabinie takiego pojazdu. Zdaniem Sądu pierwszej instancji, pozwany A. Ś. umyślnie, pod postacią zamiaru ewentualnego (art. 415 k.c.), naruszył reguły bezpieczeństwa w ruchu lądowym – kierował układarką asfaltu, będąc w stanie znacznej nietrzeźwości, lekceważąc elementarne zasady bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie obsługi i eksploatacji tej maszyny poprzez zabranie do kabiny pasażerów. Z kolei odpowiedzialność (...) Sp. z o.o. z siedzibą w K. opiera się – w ocenie Sądu Rejonowego – na art. 435 § 1 k.c., bowiem przedsiębiorstwo nie zapewniło właściwej organizacji pracy, zezwalając na obecność nietrzeźwego pracownika na placu budowy i nie podejmując kroków uniemożliwiających A. Ś. użycie maszyny drogowej i wyrządzenie szkody sobie samemu, pozostałym pracownikom, pracodawcy czy osobom trzecim. Solidarna odpowiedzialność obu pozwanych za szkodę wyrządzoną czynem niedozwolonym wynika, zdaniem Sądu pierwszej instancji, z przepisu art. 441 § 1 k.c. Sąd Rejonowy stwierdził, iż na skutek śmierci S. K. (1) doszło do naruszenia dóbr osobistych powódek - zerwania silnej więzi rodzinnej łączącej Z. K., P. K. (1) i P. K. (2) ze zmarłym, co zrodziło po stronie powódek poczucie krzywdy. Dla jej skompensowania, adekwatne są – zdaniem tego Sądu - zadośćuczynienia w kwotach po 40000 zł na rzecz każdej z powódek, należne na podstawie art. 24 k.c. w związku z art. 448 k.c. W ocenie Sądu pierwszej instancji, śmierć S. K. (1) skutkowała również znacznym pogorszeniem sytuacji życiowej powódek, przejawiającym się utratą wsparcia i pomocy męża i ojca w codziennych czynnościach, w szczególności jeśli zważy się na fakt, że Z. K., P. K. (1) i P. K. (2) zamieszkują na wsi, w domu o dość zaawansowanym stanie technicznym, wymagającym ciągłego nakładu pracy i dbałości. Córki zmarłego straciły poczucie bezpieczeństwa i perspektyw na przyszłość, i to w niełatwym okresie dojrzewania, co szczególnie źle wypłynęło na rozwój emocjonalny P. K. (1), która zaczęła przejawiać trudności adaptacyjne oraz problemy w nauce i codziennym życiu. Z. K. została pozbawiona wsparcia i pomocy S. K. (1) w wychowywaniu i dbałości oraz trosce o zaspokajanie potrzeb życiowych i oczekiwań wspólnych dzieci. Te okoliczności uzasadniały uznaniem przez Sąd Rejonowy, że stosowne odszkodowanie z art. 446 § 3 k.c. dla każdej powódek powinno wynosić po 10000 zł. Sąd pierwszej instancji wskazywał, iż dochody S. K. (1) były istotnym elementem domowego budżetu i łącznie z wynagrodzeniem Z. K. wystarczały do wypełnienia ciążącego na rodzicach względem małoletnich i niesamodzielnych dzieci obowiązku alimentacyjnego. W 2005 r. dochody S. K. (1) w przeliczeniu na członka rodziny wynosiły około 622,10 zł, ale obecnie byłyby wyższe. Skoro P. i P. K. (1) otrzymują aktualnie renty rodzinne po 332,46 zł miesięcznie, to dochodzona pozwem na podstawie art. 446 § 2 k.c. renta uzupełniająca po 300 zł miesięcznie jedynie rekompensuje utratę źródła utrzymania. Obie powódki nie są jeszcze w stanie samodzielnie się utrzymać. P. K. (2) ukończyła szkołę fryzjerską, ale chce uzyskać lepsze wykształcenie, kontynuuje naukę w stacjonarnym liceum profilowanym na kierunku zarządzania finansami. Z kolei P. K. (1) uczy się w szkole zawodowej. Sąd Rejonowy obniżył wysokość ustalonych zadośćuczynień po 40000 zł, odszkodowań po 10000 zł i rent po 300 zł miesięcznie o 50 % przyczynienia się S. K. (1) do zaistnienia wypadku i zasądził w wyroku pomniejszone w ten sposób kwoty. Sąd pierwszej instancji zniósł wzajemnie między stronami koszty procesu – na podstawie art. 100 k.p.c., a o nieuiszczonych kosztach sądowych orzekł na podstawie art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (tekst jednolity Dz. U. z 2014 r., poz. 1025).

Obaj pozwani wnieśli apelacje od powyższego wyroku.

Pozwany A. Ś. zaskarżył wyrok Sądu Rejonowego w części zasądzającej obowiązek zapłaty zadośćuczynienia i renty od tego pozwanego.

Zarzucił:

- naruszenie prawa materialnego - art. 120 § 1 k.p., poprzez przyjęcie, iż odpowiedzialnym za szkodę jest pozwany A. Ś., podczas gdy odpowiedzialność tę ponosi wyłącznie jego pracodawca, bowiem w czasie popełnienia przestępstwa A. Ś. wykonywał czynności w ramach stosunku pracy, w szczególności zdarzenie powodujące śmierć S. K. (2) nastąpiło po otrzymaniu przez A. Ś. polecenia towarzyszenia kierowcy zestawu niskopodłogowego,

- naruszenie prawa procesowego - art. 11 k.p.c., polegające na nierespektowaniu związania Sądu cywilnego wyrokiem wydanym w sprawie karnej i bezzasadnym przyjęciu, że A. Ś. popełnił przestępstwo z winy umyślnej,

- błąd w ustaleniach faktycznych, polegający na przyjęciu jakoby A. Ś. wyrządził powodom szkodę z winy umyślnej.

Wskazując na powyższe zarzuty, A. Ś. wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa w stosunku do tego pozwanego oraz o zasądzenie na jego rzecz kosztów procesu za obie instancje.

Pozwane (...) Sp. z o.o. w K. zaskarżyło wyrok w części uwzględniającej powództwo w stosunku do tego pozwanego co do rozstrzygnięć z punktów: I, III, IV, VI, VII oraz w części rozstrzygającej o kosztach procesu w stosunku do tego pozwanego w punktach IX i X.

Zarzuciło:

1. naruszenie przepisów prawa materialnego:

- art. 6 k.c. poprzez niczym nieuzasadnione przyjęcie, że w toku postępowania strona powodowa wykazała swoje roszczenie zarówno co do zasady jak i wysokości, w sytuacji kiedy w żadnym stopniu nie zostało wykazane, aby w jakikolwiek sposób (...) Sp. z o.o. w K. przyczyniło się do naruszenia dóbr osobistych powódek i aby jakiekolwiek działanie lub zaniechanie pozwanego miało charakter bezprawnego naruszenia tych dóbr osobistych;

- art. 435 § 1 k.c. oraz art. 435 § 1 k.c. w zw. z art. 441 k.c. poprzez ich niewłaściwe zastosowanie i przypisanie (...) Sp. z o.o. w K. odpowiedzialności odszkodowawczej za skutki umyślnego przestępstwa popełnionego przez pozwanego A. Ś., tj. osoby, za którą pozwany nie ponosił odpowiedzialności, w granicach jego winy własnej w trakcie zdarzenia, w wyniku którego poniósł śmierć S. K. (1);

- art. 448 k.c. w zw. z art. 24 § 1 k.c. poprzez ich niewłaściwe zastosowanie i niczym nieuzasadnione przyjęcie, że pozwanemu (...) Sp. z o.o. w K. można przypisać jakąkolwiek formę zawinionego i bezprawnego działania jako sprawcy naruszenia dobra osobistego powódek, a w szczególności brak rozpoznania i wykazania takich okoliczności, ponadto poprzez niczym nieuzasadnione przypisanie pozwanemu (...) Sp. z o.o. w K. odpowiedzialności tytułem zadośćuczynienia za wyłączne, umyślne i zawinione działanie A. Ś.;

- art. 448 k.c. w zw. z art. 24 § 1 k.c. w zw. z art. 369 k.c. poprzez ich błędną wykładnię i przyjęcie, że odpowiedzialność za naruszenie dobra osobistego i związana z tym możliwość przyznania przez sąd odpowiedniej sumy tytułem zadośćuczynienia za krzywdę, w przypadku zaistnienia przesłanek tej odpowiedzialności obu pozwanych (lub też ustalenia bezpośrednio odpowiedzialności wyłącznie pozwanego A. Ś.), może mieć w niniejszej sprawie kształt odpowiedzialności o charakterze solidarnym;

- art. 446 § 3 k.c. - poprzez niczym nieuzasadnione przyznanie odszkodowania powódkom jako członkom rodziny zmarłego S. K. (1), mimo że po jego śmierci nie nastąpiło pogorszenie sytuacji życiowej powódek o charakterze znacznym;

- art. 446 § 2 k.c. w zw. z art. 446 § 1 k.c. w zw. z art. 441 § 1 k.c. poprzez niczym nieuzasadnione przyjęcie, że pozwane (...) Sp. z o.o. w K. jest zobowiązane do naprawienia ewentualnej szkody powstałej u powódek P. K. (1) i P. K. (2) i zapłaty na ich rzecz renty odszkodowawczej w sytuacji wyłącznej odpowiedzialności pozwanego A. Ś. za powstałą u nich ewentualne szkodę, a także poprzez przyznanie renty odszkodowawczej bez ograniczenia końcowego terminu prawdopodobnego obowiązku alimentacyjnego, co za tym idzie - bez ograniczenia ram czasowych roszczenia o zapłatę renty;

- art. 120 § 1 k.p. w zw. z art. 122 k.p. poprzez ich niezastosowanie w niniejszej sprawie, a co za tym idzie pominięcie kwestii samodzielnej odpowiedzialności odszkodowawczej pozwanego A. Ś. za czyn popełniony w warunkach umyślności, a tym samym wyłączenia odpowiedzialności (...) Sp. z o.o. w K. za działania A. Ś. niemające żadnego związku z wykonywaniem przez niego obowiązków pracowniczych na rzecz pozwanego;

2. naruszenie przepisów prawa procesowego:

- art. 11 k.p.c. poprzez poczynienie przez Sąd pierwszej instancji ustaleń wprost sprzecznych z ustaleniami wydanego w postępowaniu karnym prawomocnego wyroku skazującego pozwanego A. Ś. co do popełnienia przestępstwa, w szczególności przyjęcie odmiennej oceny kwestii związanych z samodzielnym działaniem pozwanego A. Ś. w związku z popełnieniem przez niego przestępstwa, jego wyłącznej odpowiedzialności za nie oraz popełnienia przestępstwa pozostającego bez jakiegokolwiek związku z obowiązkami pracowniczymi wykonywanymi na polecenie pracodawcy - (...) Sp. z o.o. w K.;

- art. 227 k.p.c. w zw. z art. 271 § 1 k.p.c. w zw. z art. 11 k.p.c. poprzez oparcie rozstrzygnięcia w sprawie na podstawie zeznań świadków składanych w toku postępowania karnego, bez uwzględnienia oceny wiarygodności tych zeznań dokonanej przez Sąd wydający wyrok w sprawie karnej, a ponadto poprzez poczynienie własnych ustaleń dokonanych na podstawie dowolnie wybranych dowodów ze sprawy karnej w sposób oczywiście sprzeczny z ustaleniami prawomocnego wyroku skazującego A. Ś.;

- art. 233 § 1 k.c. poprzez naruszenie zasady swobodnej oceny dowodów i przeprowadzenie dowolnej i niczym nieuzasadnionej oceny dowodu z zeznań świadków J. R. i C. S. (2), składanych w postępowaniu cywilnym, z dowolnym odniesieniem ich do zeznań składanych przez tych świadków w postępowaniu karnym oraz wbrew ustaleniom Sądu rozpatrującego sprawę karną; a nadto poprzez przeprowadzenie oceny dowodów i wyciągnięcie wniosków niezgodnie z ustaleniami stanu faktycznego i logicznego rozumowania, tj. przyjęcie, że (...) Sp. z o.o. w K. powinno ponosić odpowiedzialność związaną z działaniem A. Ś., chociaż ten pozostawał na miejscu budowy drogi nie wykonując pracy na rzecz pozwanego oraz samowolnie, bez polecenia służbowego, za namową S. K. (1) zaproponował J. R., że dojedzie rozkładarką asfaltu do przyczepy niskopodłogowej;

- art. 328 § 2 k.p.c. poprzez brak zawarcia w uzasadnieniu wyroku okoliczności, na podstawie których Sąd pierwszej instancji przyjął, że pozwane (...) Sp. z o.o. w K. dopuściło się naruszenia dóbr osobistych powódek oraz w związku z jakimi okolicznościami naruszenie to, o ile wystąpiło, miało mieć charakter bezprawny;

3. błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę rozstrzygnięcia:

- ustalenie, że pozwane (...) Sp. z o.o. w K. dopuściło się naruszenia dóbr osobistych powódek oraz że naruszenie to miało charakter bezprawny, w sytuacji kiedy okoliczność ta w ogóle nie była przedmiotem postępowania dowodowego w sprawie;

- niczym nieuzasadnione przyjęcie, że to wskutek śmierci S. K. (1) doszło do pogorszenia sytuacji życiowej powódek o charakterze znacznym.

Podnosząc powyższe zarzuty, a także zgłoszony na rozprawie apelacyjnej zarzut przedawnienia roszczeń powódek, (...) Sp. z o.o. w K. wniosło o zmianę wyroku w zaskarżonej części poprzez oddalenie powództwa wobec pozwanego (...) Sp. z o.o. w K. w całości oraz o rozstrzygnięcie o kosztach procesu, ewentualnie o uchylenie wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy w tym zakresie do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji. W każdym wypadku pozwany domagał się zasądzenia od powódek na rzecz (...) Sp. z o.o. w K. zwrotu kosztów procesu przed Sądem pierwszej i drugiej instancji według norm przepisanych, w tym zwrotu kosztów zastępstwa procesowego. W wypadku nieuwzględnienia apelacji w wymienionym zakresie, skarżący wniósł o zmianę wyroku w punkcie IV i VII poprzez ograniczenie okresu, do którego ma być płacona renta na rzecz powódek P. K. (1) i P. K. (2) przez (...) Sp. z o.o. w K. (do ukończenia przez każdą z powódek 25. roku życia).

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Co do apelacji pozwanego A. Ś.

Przede wszystkim należy podkreślić, że pozwany - reprezentowany przez profesjonalnego pełnomocnika - jednoznacznie określił, iż zaskarżył wyrok Sądu Rejonowego w części zasądzającej obowiązek zapłaty zadośćuczynienia i renty od pozwanego A. Ś. (k. 293). Sprawia to, że wyrok nie został zaskarżony co do zasądzonego od A. Ś. odszkodowania w kwotach po 5000 zł na rzecz Z. K., P. K. (1) i P. K. (2) i w tej części orzeczenie Sądu pierwszej instancji stało się prawomocne.

Apelacja pozwanego zasługuje na uwzględnienie.

Zasadny jest zarzut naruszenia przez Sąd Rejonowy przepisu art. 120 § 1 k.p. Stosownie do tego przepisu, w razie wyrządzenia przez pracownika przy wykonywaniu przez niego obowiązków pracowniczych szkody osobie trzeciej, zobowiązany do naprawienia szkody jest wyłącznie pracodawca. W myśl uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego – zasady prawnej z 12 czerwca 1976 r., III CZP 5/76, OSNC 1977/4/61, powyższy przepis wyłącza opartą na przepisach prawa cywilnego odpowiedzialność pracownika wobec drugiego pracownika za szkodę wyrządzoną z winy nieumyślnej przy wykonywaniu przez niego obowiązków pracowniczych.

Wyrokiem Sądu Rejonowego w Kielcach z dnia 4 września 2008 r., sygn. akt II K 357/07, utrzymanym w mocy wyrokiem Sądu Okręgowego w Kielcach z dnia 17 czerwca 2009 r., sygn. akt IX Ka 1937/08 (k. 450 – 451, 513 akt II K 357/07) A. Ś. został uznany za winnego tego, że w dniu 20 lipca 2005 r. w miejscowości B., gmina R., umyślnie naruszył zasady bezpieczeństwa w ruchu lądowym w ten sposób, iż kierując w stanie nietrzeźwości – 1,15 mg alkoholu na decymetr sześcienny wydychanego powietrza – układarką do układania asfaltu, naruszył zasady bezpieczeństwa w zakresie obsługi tej układarki przez dopuszczenie do obecności w kabinie pasażerów S. K. (1) i C. S. (2) w trakcie ruchu rozkładarki, w wyniku czego S. K. (1) w trakcie nagłego i niekontrolowanego przyspieszenia prędkości tej maszyny znalazł się poza maszyną, w następstwie czego wskutek uderzenia o podłoże doznał obrażeń ciała w postaci sińców na prawym ramieniu i klatce piersiowej, podbiegnięć krwawych powłok miękkich głowy, złamania kości czaszki, stłuczenia mózgowia, krwawienia śródczaszkowego, obrzęku mózgu, stłuczenia płuca lewego, skutkujących śmiercią poszkodowanego w dniu 23 lipca 2005 r. w szpitalu, tj. popełnienia przestępstwa z art. 177 § 2 k.k. w zw. z art. 178 § 1 k.k.

Pojęcie winy w prawie pracy jest zbliżone do rozumienia tego pojęcia w prawie karnym. Wina nieumyślna pracownika występuje wtedy, gdy ma on możliwość przewidywania, że jego bezprawne zachowanie wyrządzi szkodę, lecz bezpodstawnie przypuszcza, iż szkoda nie nastąpi (niedbalstwo), bądź wówczas, gdy pracownik nie przewiduje możliwości powstania szkody, choć w okolicznościach sprawy mógł i powinien przewidzieć jej powstanie (lekkomyślność). Wina umyślna natomiast istnieje wówczas, gdy sprawca chce wyrządzić szkodę i celowo do tego zmierza (zamiar bezpośredni) lub gdy mając świadomość szkodliwych skutków swego działania i przewidując ich nastąpienie, godzi się na nie, choć nie zmierza bezpośrednio do wyrządzenia szkody (zamiar ewentualny). Umyślne wyrządzenie szkody ma zatem miejsce wtedy, gdy pracownik objął następstwa swego działania zamiarem bezpośrednim lub ewentualnym. W związku z tym umyślne naruszenie obowiązków (zasad bezpieczeństwa) nie musi być uznane za równoznaczne z umyślnym wyrządzeniem szkody, zwłaszcza jeżeli z okoliczności sprawy wynika, że wyrządzenie szkody nie było objęte zamiarem sprawcy (por. wyrok Sądu Najwyższego z 9 marca 2010 r., I PK 195/09, OSNP 2011/17-18/227). Brzmienie sentencji prawomocnego wyroku Sądu Rejonowego w Kielcach z dnia 4 września 2008 r., sygn. akt II K 357/07 nie pozostawia wątpliwości, iż A. Ś. umyślnie naruszył zasady bezpieczeństwa w ruchu lądowym, lecz zamiarem sprawcy nie było spowodowanie śmierci S. K. (1) – w takiej bowiem sytuacji oskarżony zostałby skazany za inne przestępstwo. Skutek w postaci śmierci poszkodowanego przy przestępstwie z art. 177 § 2 k.k. nie może być nigdy objęty umyślnością sprawcy. Zgodnie z art. 11 k.p.c., ustalenia wydanego w postępowaniu karnym prawomocnego wyroku skazującego co do popełnienia przestępstwa wiążą sąd w postępowaniu cywilnym. W niniejszej sprawie nie zostały przeprowadzone dowody, z których wynikałoby, aby zachowanie A. Ś. pozwalało na przypisanie mu winy umyślnej pod postacią zamiaru ewentualnego za skutek w postaci zgonu S. K. (1). Nie można tu również mówić o umyślnym – w rozumieniu art. 122 k.p. - wyrządzeniu szkody przez pracownika.

Z tych przyczyn Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że oddalił powództwa Z. K., P. K. (1) i P. K. (2) w stosunku do A. Ś. w zakresie zadośćuczynień oraz powództwa P. K. (1) i P. K. (2) w stosunku do A. Ś. w zakresie renty.

Zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik sporu, zmianie podlegało również zawarte w punkcie IX wyroku Sądu Rejonowego rozstrzygnięcie o kosztach procesu. Żądanie powódek w stosunku do A. Ś. zostało uwzględnione jedynie w 10 % (15000 zł : 157200 zł). Koszty procesu poniesione przez powódki wyniosły 3651 zł (wynagrodzenie pełnomocnika – 3600 zł - § 6 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu - tekst jednolity Dz. U. z 2013 r., poz. 461 oraz kwota 51 zł z tytułu opłat skarbowych od dokumentów pełnomocnictw). Pozwany A. Ś. poniósł koszty procesu w kwocie 3617 zł (wynagrodzenie pełnomocnika – 3600 zł - § 6 pkt 6 powołanego rozporządzenia oraz kwota 17 zł z tytułu opłaty skarbowej od dokumentu pełnomocnictwa). Przy stosunkowym rozdzieleniu kosztów procesu za pierwszą instancję, powódki powinny zwrócić pozwanemu A. Ś. łącznie kwotę 2890,20 zł, a każda z powódek – po 963,40 zł (art. 100 k.p.c.).

Z uwagi na uwzględnienie powództwa w stosunku do A. Ś. tylko w 10%, Sąd Okręgowy na podstawie art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (tekst jednolity Dz. U. z 2014 r., poz. 1025) w związku z art. 100 k.p.c. zmienił także zawarte w punkcie X zaskarżonego wyroku rozstrzygniecie dotyczące nieuiszczonych kosztów sądowych i nakazał pobrać z tego tytułu na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Kielcach od A. Ś. kwotę 831 zł (10 % z nieuiszczonych kosztów sądowych wynoszących łącznie 8310 zł), a od (...) Sp. z o.o. w K. kwotę 3324 zł (połowa nieuiszczonych kosztów sądowych – 4155 zł, pomniejszona o koszty pobrane od A. Ś. - 831 zł).

Co do apelacji pozwanego (...) Sp. z o.o. z siedzibą w K.

Apelacja nie jest zasadna.

Chybiony jest zarzut naruszenia przez Sąd Rejonowy art. 328 § 2 k.p.c. Uzasadnienie wyroku Sądu pierwszej instancji zawiera wszystkie wymienione w tym przepisie elementy, to jest wskazanie podstawy faktycznej rozstrzygnięcia, a mianowicie: ustalenie faktów, które sąd uznał za udowodnione, dowodów, na których się oparł, i przyczyn, dla których innym dowodom odmówił wiarygodności i mocy dowodowej oraz wyjaśnienie podstawy prawnej orzeczenia z przytoczeniem przepisów prawa. Odczytanie sfery motywacyjnej wyroku nie nastręcza trudności i daje możliwość poddania orzeczenia kontroli instancyjnej.

Sąd Rejonowy w oparciu o przeprowadzone dowody dokonał prawidłowych ustaleń faktycznych, które Sąd Okręgowy akceptuje (z wyjątkiem ustaleń dotyczących przypisania A. Ś. winy umyślnej pod postacią zamiaru ewentualnego za skutek w postaci zgonu S. K. (1) – o czym była wcześniej mowa) i przyjmuje za podstawę własnego rozstrzygnięcia. Nie zasługuje na uwzględnienie zarzut naruszenia przez Sąd Rejonowy przepisu art. 233 § 1 k.p.c., które skarżący upatruje w błędnej ocenie dowodu z zeznań świadków J. R. i C. S. (2), składanych w postępowaniu cywilnym, z dowolnym odniesieniem ich do zeznań składanych przez tych świadków w postępowaniu karnym oraz wbrew ustaleniom Sądu rozpatrującego sprawę karną – przez wadliwe przyjęcie, że (...) Sp. z o.o. w K. powinno ponosić odpowiedzialność związaną z działaniem A. Ś., chociaż ten pozostawał na miejscu budowy drogi nie wykonując pracy na rzecz pozwanego oraz samowolnie, bez polecenia służbowego, za namową S. K. (1) zaproponował J. R., iż dojedzie rozkładarką asfaltu do przyczepy niskopodłogowej. Aby zarzut naruszenia przepisu art. 233 k.p.c. mógł być uznany za skutecznie podniesiony, trzeba dowieść, że Sąd uchybił zasadom logicznego rozumowania lub doświadczenia życiowego - to bowiem jedynie może być przeciwstawione uprawnieniu Sądu do dokonywania swobodnej oceny dowodów. Nie jest natomiast wystarczające przekonanie strony o innej niż przyjął Sąd wadze (doniosłości) poszczególnych dowodów i ich odmiennej ocenie niż ocena Sądu (por. m. in. wyroki Sądu Najwyższego z 14 stycznia 2000 r., I CKN 1169/99, OSNC 2000/7-8/139, z 10 kwietnia 2000 r., V CKN 17/2000, OSNC 2000/10/189 i z 5 sierpnia 1999 r., II UKN 76/99, OSNAPiUS 2000/19/732). Wbrew zarzutom skarżącego, świadek J. R. zeznał w niniejszej sprawie, że ze względu na awarię układarki asfaltu, została przywieziona na miejsce prac wykonywanych przez (...) Sp. z o.o. w K. inna układarka, w zestawie niskopodłogowym, który dojechał wraz z operatorem układarki – A. Ś. (k. 80), a „A. Ś. skoro przyjechał, to pracował z nami, pewnie miał za to jakieś godziny nadliczbowe” (k. 82). Również świadek C. S. (2) wskazywał w swoich zeznaniach, iż „A. Ś. przyjechał z zestawem, żeby zaciągnąć układarkę z zestawu, (...) odprowadzał maszynę na zestaw niskopodwoziowy, (...) miał zabrać układarkę na zestaw i odstawić ją na bazę w K., bo on tam niedaleko mieszka. (...) Zawsze tak jest, że operator jeździ razem z układarką” (k. 82 – 83). Treść zeznań wymienionych świadków nie może zatem skutkować przyjęciem postulowanego przez skarżącego wniosku, iż A. Ś. znalazł się na miejscu budowy drogi przypadkiem, bez polecenia pracodawcy i nie wykonywał tam pracy na rzecz (...) Sp. z o.o. Sąd Okręgowy podziela szczegółową ocenę zeznań świadków dokonaną przez Sąd Rejonowy. Pozwany nie uzasadnia bliżej zarzutów dotyczących sprzeczności zeznań składanych przez J. R. i C. S. (2) w niniejszej sprawie z zeznaniami złożonymi przez tych świadków w sprawie karnej, nie precyzuje, na czym miałoby polegać naruszenie przez Sąd pierwszej instancji przepisów art. 227 k.p.c. w zw. z art. 271 § 1 k.p.c. w zw. z art. 11 k.p.c. Wypada jednak zauważyć, że złożone w sprawie II K 357/07 zeznania J. R. (k. 337v – 338v w zw. z k. 30v i k. 154v – 156v) oraz zeznania C. S. (2) (k. 434v – k. 435 w zw. z k. 34v – 35, 79v – 81) nie są odmienne w zasadniczej treści od zeznań tych osób w niniejszej sprawie. Należy też podkreślić, iż Sąd w sprawie II K 357/07 badał odpowiedzialność karną A. Ś. pod kątem przestępstwa z art. 177 § 2 k.k., przedmiotem zainteresowania tego Sądu nie były ewentualne naruszenia obowiązków pracowniczych przez A. Ś., a dla Sądu cywilnego wiążące są jedynie ustalenia co do popełnienia przestępstwa zawarte w sentencji wydanego w postępowaniu karnym prawomocnego wyroku skazującego (art. 11 k.p.c.). (...) Sp. z o.o. w K. nie przedstawia w apelacji konkretnych argumentów mających świadczyć o wskazanych wyżej uchybieniach proceduralnych Sądu Rejonowego, a analiza uzasadnienia tych zarzutów prowadzi do wniosku, iż skarżący w istocie kwestionuje zasadę swojej odpowiedzialności w sprawie, czyli odnosi się do wykładni i zastosowania przepisów prawa materialnego. Te zarzuty również nie są trafne.

Stosownie do art. 435 § 1 k.c., ryzykiem odszkodowawczym ex delicto prowadzącego przedsiębiorstwo wprawiane w ruch za pomocą sił przyrody są objęte wszelkie następstwa działalności takiego przedsiębiorstwa lub zakładu, niezależnie od działania lub zaniechania prowadzącego zakład. Ograniczenie odpowiedzialności do normalnych następstw prowadzenia przedsiębiorstwa następuje przez ustanowienie tzw. okoliczności egzoneracyjnych - wywołania szkody przez zjawisko określane jako siła wyższa albo wyłącznie przez zawinione działanie poszkodowanego lub osoby trzeciej. Zgodnie z art. 435 § 1 k.c., prowadzący na własny rachunek przedsiębiorstwo wprawiane w ruch za pomocą sił przyrody ponosi odpowiedzialność – między innymi - za szkodę na osobie wyrządzoną przez ruch przedsiębiorstwa. Odpowiedzialność odszkodowawcza z art. 435 § 1 k.c. powstaje bez względu na winę (w ujęciu subiektywnym) prowadzącego przedsiębiorstwo wprawiane w ruch siłami przyrody, jak również bez względu na to, czy szkoda nastąpiła w warunkach zachowania bezprawnego. Odpowiedzialność ta jest bowiem oparta na zasadzie ryzyka, nie wyklucza jej więc fakt, że działalność przedsiębiorstwa była w pełni zgodna z prawnie określonymi wymaganiami albo przyjętymi nakazami bezpieczeństwa i ostrożności. Nie ulega wątpliwości, iż śmierć S. K. (1) pozostawała w związku z działalnością („ruchem”) (...) Sp. z o.o. w K., a strona pozwana nie wykazała, aby zachodziła jakakolwiek okoliczność egzoneracyjna wymieniona w art. 435 § 1 in fine k.c. Jak już wyjaśniono, nie zostały udowodnione twierdzenia skarżącego, że A. Ś. znalazł się w miejscu prowadzenia prac drogowych przez przypadek, bez związku z czynnościami wykonywanymi przez niego dla (...) Sp. z o.o.

Nieuprawniony jest zgłoszony przez skarżącego zarzut naruszenia art. 448 k.c. w zw. z art. 24 § 1 k.c. poprzez ich niewłaściwe zastosowanie. Sąd pierwszej instancji trafnie podniósł, iż aktualnie należy uznać za ugruntowane w orzecznictwie stanowisko co do możliwości zasądzania na podstawie art. 448 k.c. w zw. z art. 24 § 1 k.c. zadośćuczynienia po zgonie osoby bliskiej, następującym wskutek deliktu popełnionego przed dniem 3 sierpnia 2008 r. Śmierć osoby najbliższej powoduje naruszenie dobra osobistego osoby związanej emocjonalnie ze zmarłym. Nie każdą więź rodzinną niejako automatycznie należy zaliczyć do katalogu dóbr osobistych, lecz jedynie taką, której zerwanie skutkuje bólem, cierpieniem i rodzi poczucie krzywdy (por. uchwałę Sądu Najwyższego z 27 października 2010 r., III CZP 76/10, OSNC - ZD 2011, nr B, poz. 42, wyrok Sądu Najwyższego z 10 listopada 2010 r., II CSK 248/10, OSNC - ZD 2011, nr B, poz. 44, uchwałę Sądu Najwyższego z 13 lipca 2011 r., III CZP 32/11, OSNC 2012/1/10, wyrok Sądu Najwyższego z 15 marca 2012 r., I CSK 314/11, LEX nr 1164718). Usytuowanie art. 448 k.c. wśród przepisów dotyczących czynów niedozwolonych sprawia, iż odpowiedzialność z tego przepisu poddana jest reżimowi odpowiedzialności uregulowanemu w tytule szóstym księgi trzeciej k.c. O ile zatem sprawcą naruszenia dobra osobistego jest osoba, co do której odpowiedzialność deliktowa wynika z zasady winy, dla możności przyznania zadośćuczynienia z art. 448 k.c. konieczne jest wykazanie tej winy (przesłanka ta nie jest wymagana w świetle art. 23 k.c. i art. 24 k.c.). Jeśli jednak odpowiedzialność danego podmiotu jest oparta na zasadzie ryzyka, a swym działaniem (zaniechaniem) doprowadza on do naruszenia dóbr osobistych, dopuszczalne jest przyznanie zadośćuczynienia z art. 448 k.c. (por. np.: wyrok Sądu Najwyższego z 6 kwietnia 2011 r., I CSK 475/10, LEX nr 846539, wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z 23 maja 2013 r., I ACa 331/13, LEX nr 1353796, wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 5 grudnia 2012 r., I ACa 594/12, LEX nr 1369392, wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 23 maja 2014 r., I ACa 45/14, LEX nr 1477080). Jak wskazano wyżej, stosownie do art. 435 § 1 k.c., prowadzący na własny rachunek przedsiębiorstwo wprawiane w ruch za pomocą sił przyrody ponosi na zasadzie ryzyka odpowiedzialność za wszelkie następstwa związane z ruchem takiego przedsiębiorstwa, w tym za szeroko rozumianą szkodę na osobie, wyrządzoną przez ruch przedsiębiorstwa. Brak jest podstaw do ograniczania tej odpowiedzialności wobec osób pośrednio poszkodowanych.

Sąd Rejonowy prawidłowo ustalił w oparciu o zeznania świadków K. Z., B. S., opinię biegłego psychologa S. M.i zeznania powódek, iż na skutek śmierci S. K. (1)została zerwana silna więź rodzinna łącząca każdą z powódek ze zmarłym oraz właściwie ocenił rozmiar krzywdy Z. K., P. K. (1)i P. K. (2), związanej z nagłym i nieoczekiwanym zgonem męża i ojca. Sąd pierwszej instancji słusznie zwrócił uwagę na utratę przez Z. K.najbliższej osoby, która dawała powódce pomoc i oparcie w rozwiązywaniu codziennych problemów i w wychowaniu córek, a także podkreślał długi okres adaptacji Z. K.do zaistniałej sytuacji (żałoba trwająca dwa lata). Sąd Rejonowy trafnie akcentował również, że brak ojca stanowił istotny czynnik wyzwalający u P. K. (1)wyraźny kryzys okresu dorastania, przejawiający się w nieprawidłowym rozwoju osobowości i skutkował względnie trwałym uszczerbkiem na zdrowiu psychicznym powódki, natomiast w przypadku P. K. (2)utrata ojca zachwiała poczucie bezpieczeństwa powódki i przejściowo utrudniała jej codzienne funkcjonowanie - zwiększyła trudności w nauce, wywołała zaburzenia snu, trudności w koncentracji uwagi. W orzecznictwie przyjęto, iż niedający się ściśle określić rozmiar krzywdy sprawia, że ustalenie wysokości zadośćuczynienia zależy od oceny sądu, która powinna uwzględniać całokształt okoliczności sprawy, nie wyłączając takich czynników jak charakter, rodzaj i intensywność więzi, jaka łączyła powodów z tragicznie zmarłym, rola pełniona w rodzinie przez osobę zmarłą, okoliczności, w jakich nastąpiła śmierć, skutki w postaci poczucia stagnacji, osamotnienia i pustki po śmierci osoby bliskiej, wstrząs psychiczny i cierpienia moralne wywołane tym zdarzeniem, utrata radości życia, lęk przed przyszłością, wystąpienie zaburzeń będących skutkiem zgonu osoby bliskiej (np. nerwica, depresja), a także wiek i sytuacja rodzinna pokrzywdzonego, zwłaszcza stopień, w jakim pokrzywdzony będzie umiał odnaleźć się w nowej rzeczywistości i ją zaakceptować (por. wyrok Sądu Najwyższego z 20 kwietnia 2006 r., IV CSK 99/05, LEX nr 198509; wyrok Sądu Najwyższego z 1 kwietnia 2004 r., II CK 131/03, LEX nr 327923; wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z 9 listopada 2011 r., I ACa 989/11; wyrok Sądu Najwyższego z 3 czerwca 2011 r., III CSK 279/10, LEX nr 898254, OSP 2012/4/44; wyrok Sądu Najwyższego z 10 maja 2012 r., IV CSK 416/11, LEX nr 1212823; wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z 17 maja 2013 r., I ACa 382/13). Sąd Rejonowy wziął pod uwagę wskazane przesłanki, co wyczerpująco uzasadnił. Ocenny charakter kryteriów przydatnych do określenia odpowiedniej sumy pieniężnej na podstawie art. 448 k.c. w zw. z art. 24 § 1 k.c. sprawia, że zarzut dotyczący niewłaściwego zastosowania tego przepisu wskutek zawyżenia lub zaniżenia wysokości przyznanego zadośćuczynienia może być skutecznie podniesiony tylko w razie oczywistego naruszenia tych kryteriów przez sąd (por. wyrok Sądu Najwyższego z 12 lipca 2012 r., I CSK 74/12, LEX nr 1226824 i orzeczenia tam przywołane). Zdaniem Sądu Okręgowego, okoliczności rozpoznawanej sprawy nie pozwalają uznać zasądzonych na rzecz powódek kwot zadośćuczynień (po 20000 zł na rzecz każdej z nich, po uwzględnieniu 50% przyczynienia się bezpośrednio poszkodowanego) za rażąco wygórowane. Sumy te są odpowiednie do skompensowania krzywdy wyrażającej się w przedwczesnej utracie członka rodziny, która jest nieodwracalna w skutkach, pomagają w przezwyciężeniu przykrych doznań, stanowią realnie odczuwalne przysporzenie – zarówno przez uprawnionych, jak i z obiektywnego punktu widzenia rozsądnie myślącego człowieka. Wysokość zasądzonych zadośćuczynień przedstawia ekonomicznie znaczącą wartość, ale jest utrzymana w rozsądnych granicach i nie prowadzi do wzbogacenia pokrzywdzonych przez niezasadne czerpanie korzyści z faktu naruszenia (por. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z 10 marca 2006 r., IV CSK 80/05, OSNC 2006/10/175).

Sąd pierwszej instancji nie naruszył także przepisu art. 446 § 3 k.c. Dla przyznania odszkodowania na tej podstawie konieczne jest znaczne pogorszenie się sytuacji życiowej najbliższych członków rodziny zmarłego na skutek śmierci tej osoby. Sąd Rejonowy zasadnie odniósł się w tej mierze do utraty przez powódki wsparcia i pomocy męża i ojca w codziennych czynnościach, związanych z dbałością o położony na wsi dom o dość zaawansowanym stanie technicznym, wymagający ciągłego nakładu pracy, a także słusznie podkreślał fakt, iż na skutek śmierci S. P. i P. K. (2) straciły poczucie bezpieczeństwa i perspektyw na przyszłość, również w aspekcie uzyskania pomocy materialnej ojca, natomiast na Z. K. spadł ciężar utrzymania całej rodziny i samotnego wychowywania córek. Trudno przyjąć, że gdyby nie tragiczne zdarzenie z dnia 20 lipca 2005 r., to S. K. (1) nie zapewniłby córkom warunków zezwalających na uzyskanie samodzielności życiowej w wybranym zawodzie, nie dbałby o ich rozwój intelektualny bądź nie stworzyłby im lepszych podstaw bytu u progu dorosłego życia czy też w normalnym biegu rzeczy nie zagwarantowałby żonie dostatniejszej egzystencji. W tym przejawia się istotne pogorszenie sytuacji życiowej powódek na skutek śmierci męża i ojca. Odszkodowanie, o którym mowa w art. 446 § 3 k.c. obejmuje bowiem te szkody wywołane śmiercią najbliższego członka rodziny, które nie podlegają wyrównaniu na podstawie innych przepisów, a w szczególności art. 446 § 1, 2 i 4 k.c. czy też art. 448 k.c. w zw. z art. 24 § 1 k.c. Są to szeroko pojęte szkody majątkowe - obecne i przyszłe, niedające się sprecyzować i określić w konkretnych wartościach pieniężnych - które prowadzą do znacznego pogorszenia sytuacji życiowej osób najbliższych zmarłego. Jest oczywiste, że rozmiar tych szkód, z uwagi na ich specyficzny charakter, nie może być dokładnie ustalony i wskutek tego również określenie wysokości stosownego odszkodowania, może być dokonane tylko z pewnym przybliżeniem. Nie można zapominać o tym, iż funkcją odszkodowania z art. 446 § 3 k.c. ma być zapewnienie przystosowania się osób pozostałych przy życiu do zmienionych warunków bytowych. Z tych względów zasądzone przez Sąd Rejonowy na rzecz każdej z powódek odszkodowanie w kwocie po 5000 zł (po uwzględnieniu 50% przyczynienia się bezpośrednio poszkodowanego) nie może być uznane za wygórowane.

Nie jest trafny zarzut naruszenia przez Sąd pierwszej instancji przepisu art. 446 § 2 k.c. Zgodnie z tym przepisem, osoba, względem której ciążył na zmarłym ustawowy obowiązek alimentacyjny, może żądać od zobowiązanego do naprawienia szkody renty obliczonej stosownie do potrzeb poszkodowanego oraz do możliwości zarobkowych i majątkowych zmarłego przez czas prawdopodobnego trwania obowiązku alimentacyjnego. Skuteczne domaganie się zasądzenia renty jest więc uzależnione od istnienia obowiązku alimentacyjnego po stronie osoby zmarłej (art. 128, art. 133 k.r.o.), jej możliwości zarobkowych i majątkowych oraz zakresu potrzeb uprawnionego (art. 135 § 1 k.r.o.). Renta ma charakter odszkodowawczy, stanowi wynagrodzenie straty, jakiej doznała osoba uprawniona do alimentacji przez niemożność uzyskania świadczenia zezwalającego na zaspokojenie jej wszystkich potrzeb. Zmierza zatem do restytucji - w granicach możliwych do zrealizowania - stanu rzeczy, jaki istniał w chwili zdarzenia wywołującego szkodę. Określenie wysokości należnego uprawnionemu świadczenia powinno uwzględniać kwotę, jaką zobowiązany alimentowałby go oraz otrzymywaną od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych rentę rodzinną. Przy ustalaniu zakresu zobowiązania zmarłego, który był obciążony obowiązkiem alimentacyjnym, sąd musi dokonać oceny nie tylko rzeczywiście uzyskiwanych przez niego dochodów, ale jego możliwości zarobkowych. Wyznaczenie tych możliwości powinno być oparte na realnych podstawach, przemawiających za tym, że z dużym stopniem prawdopodobieństwa zmarły osiągnąłby oznaczone dochody. Sąd Okręgowy podziela w tym zakresie w całości ustalenia Sądu Rejonowego, który prawidłowo skonstatował, iż S. K. (1) osiągał dochody stanowiące istotny element domowego budżetu i alimentował córki. Słuszna jest konkluzja Sądu Rejonowego, że renta powinna zapewnić środki przeznaczone na zaspokojenie bieżących potrzeb wciąż niesamodzielnych finansowo i uczących się córek zmarłego. Wbrew zarzutom apelującego, fakt iż kontynuująca naukę na trzecim semestrze dziennego liceum profilowanego na kierunku zarządzania finansami, P. K. (2) ukończyła zawodową szkołę fryzjerską, nie oznacza automatycznie, że powódka jest w stanie sama się utrzymać. Z zasad doświadczenia życiowego wynika bowiem, iż trudna sytuacja na rynku pracy wymusza podnoszenie kwalifikacji, a posiadanie średniego wykształcenia jest obecnie niezbędnym minimum przy ubieganiu się o zatrudnienie. Gdyby S. K. (1) żył, mógłby zapewnić P. K. (2) konieczne środki na ukończenie liceum. Zdaniem Sądu Okręgowego, zasądzona na rzecz P. i P. K. (1) renta w kwotach po 150 zł miesięcznie (po uwzględnieniu 50 % przyczynienia się poszkodowanego), wraz z pobieraną przez powódki rentą rodzinną z ZUS będzie stanowiła jedynie niewielką część usprawiedliwionych kosztów utrzymania powódek. Nie można też zgodzić się ze skarżącym, że Sąd powinien określić w wyroku termin, do którego ma trwać zobowiązanie pozwanego z tytułu renty. Wskazywane przez pozwanego w tym zakresie ukończenie przez każdą z powódek 25-go roku życia nie musi oznaczać, że powódki będą już w stanie samodzielnie się utrzymać – będzie to zależało od ich aktualnych na te daty możliwości zarobkowych i majątkowych. Każda ze stron w razie zmiany stosunków może żądać zmiany wysokości lub czasu trwania renty (art. 907 § 2 k.c.), co pozwala na dostosowanie praw i obowiązków rentowych do aktualnej sytuacji majątkowej i osobistej uprawnionego.

W ocenie Sądu Okręgowego, nie zasługuje na uwzględnienie zarzut przedawnienia roszczeń powódek, zgłoszony na rozprawie apelacyjnej przez (...) Sp. z o.o. w K.. Zgodnie z treścią art. 442 ¹ k.c. (który ma zastosowanie w rozpoznawanej sprawie z mocy art. 2 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny - Dz. U. nr 80, poz. 538), roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym ulega przedawnieniu z upływem lat trzech od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia. Jednakże termin ten nie może być dłuższy niż dziesięć lat od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę (§ 1). Jeżeli szkoda wynikła ze zbrodni lub występku, roszczenie o naprawienie szkody ulega przedawnieniu z upływem lat dwudziestu od dnia popełnienia przestępstwa bez względu na to, kiedy poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia (§ 2). W razie wyrządzenia szkody na osobie, przedawnienie nie może skończyć się wcześniej niż z upływem lat trzech od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia (§ 3). Ponadto, przedawnienie roszczeń osoby małoletniej o naprawienie szkody na osobie nie może skończyć się wcześniej niż z upływem lat dwóch od uzyskania przez nią pełnoletności (§ 4). Chwilą dowiedzenia się poszkodowanego o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia jest moment otrzymania przez poszkodowanego takich informacji, których obiektywna ocena może mu z pozwolić z wystarczająco dużą dozą prawdopodobieństwa na przypisanie sprawstwa określonemu podmiotowi. Powodami w niniejszej sprawie są osoby poszkodowane pośrednio. Samo podejrzenie czy przypuszczenie, a nawet ich subiektywne przekonanie o tym, kto wyrządził szkodę osobie bezpośrednio poszkodowanej (mężowi i ojcu powódek) nie jest równoznaczne z uzyskaniem wiarygodnej informacji w tym względzie. Zdaniem Sądu Okręgowego, taką wiedzę powódki mogły powziąć dopiero po prawomocnym zakończeniu postępowania karnego w sprawie II K 357/07 (wyrok Sądu Okręgowego w Kielcach z dnia 17 czerwca 2009 r., sygn. akt IX Ka 1937/08), w którym była badana kwestia odpowiedzialności A. Ś. i K. K. za zdarzenie z dnia 20 lipca 2005 r. Pozew został wniesiony do Sądu Rejonowego w Kielcach w dniu 17 września 2010 r. - przed upływem trzech lat od 17 czerwca 2009 r., zatem roszczenia powódek nie są przedawnione. Przedawnienie roszczeń P. i P. K. (1) nie nastąpiło w chwili wniesienia pozwu także z uwagi na treść art. 442 ¹ § 4 k.c. (P. K. (2) stała się pełnoletnia w dniu 20 lipca 2009 r., a P. K. (1) w dniu 3 kwietnia 2014 r.).

Z powyższych przyczyn Sąd Okręgowy oddalił apelację (...) Sp. z o.o. w K. jako bezzasadną - na podstawie art. 385 k.p.c.

O kosztach postępowania apelacyjnego należnych Z. K. i P. K. (2) od (...) Sp. z o.o. w K. orzeczono na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c. Na koszty te złożyło się wynagrodzenie pełnomocnika powódek w łącznej kwocie 1800 zł (po 900 zł na rzecz każdej z powódek), wynikające z § 6 pkt 6 w związku z § 13 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (tekst jednolity Dz. U. z 2013 r., poz. 461).

O kosztach postępowania apelacyjnego należnych A. Ś. od powódek orzeczono na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c. A. Ś. wygrał w całości sprawę w drugiej instancji. Koszty procesu poniesione przez A. Ś. w postępowaniu apelacyjnym wyniosły 1800 zł (wynagrodzenie pełnomocnika - § 6 pkt 6 w związku z § 13 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu - tekst jednolity Dz. U. z 2013 r., poz. 461). Każda z powódek winna zatem zwrócić pozwanemu z tego tytułu kwoty po 600 zł.