Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt SNO 36/14
UCHWAŁA
Dnia 18 lipca 2014 r.
Sąd Najwyższy - Sąd Dyscyplinarny w składzie:
SSN Wiesław Błuś (przewodniczący)
SSN Józef Iwulski
SSN Grzegorz Misiurek (sprawozdawca)
Protokolant Marcin Szlaga
w sprawie K. Z.
sędziego Sądu Rejonowego w […]
po rozpoznaniu na posiedzeniu w dniu 18 lipca 2014 r.,
zażalenia, wniesionego przez Prokuraturę Apelacyjną
na uchwałę Sądu Apelacyjnego - Sądu Dyscyplinarnego w […]
z dnia 11 kwietnia 2014 r.,
w przedmiocie zezwolenia na pociągnięcie sędziego do odpowiedzialności karnej,
utrzymuje w mocy zaskarżoną uchwałę.
UZASADNIENIE
Prokurator Apelacyjny wystąpił do Sądu Apelacyjnego – Sądu Dyscyplinarnego w […]
z wnioskiem o zezwolenie na pociągnięcie do odpowiedzialności karnej sędziego Sądu
Rejonowego K. Z. za czyny polegające na tym, że:
I. w okresie od marca do września 2002r. w […], będąc sędzią tamtejszego Sądu
Rejonowego, udzieliła pomocy P. J. i M. K. do wręczenia korzyści majątkowej,
pośrednicząc w przekazaniu pieniędzy w kwocie 30.000 zł oraz 7.000 dolarów
amerykańskich I. P. – prokurator Prokuratury Rejonowej w […], w zamian za
naruszenie przez I. P. powszechnie obowiązującego prawa, poprzez wydanie
2
niezasadnego postanowienia o umorzeniu postępowania przygotowawczego
prowadzonego przez Prokuraturę Rejonową o sygn. akt […] przeciwko P. J.,
podejrzanemu o popełnienie przestępstw z art 279§1 k.k., tj. o czyn z art. 18 § 3 k.k.
w zw. z art. 229 § 1 i 3 k.k.;
II. w okresie 2003/2004 w […], będąc sędzią tamtejszego Sądu Rejonowego wywołała
przekonanie u M. K., że posiada wpływy w Prokuraturze Okręgowej w […] i
podjęła się pośrednictwa w załatwieniu uchylenia środka zapobiegawczego w
postaci tymczasowego aresztowania zastosowanego postanowieniem Sądu
Rejonowego w […] z dnia 30 maja 2003 r., sygn. akt […], na okres 14 dni wobec
podejrzanego P. J., w toku postępowania przygotowawczego, prowadzonego przez
Prokuraturę Okręgową, w zamian za przyjęcie korzyści majątkowej w kwocie 5000,-
złotych, tj. o czyn z art. 230 § 1 k.k.
Uchwałą z dnia 11 kwietnia 2014r. Sąd Apelacyjny – Sąd Dyscyplinarny odmówił
wydania zezwolenia na pociągnięcie do odpowiedzialności karnej sędziego Sądu
Rejonowego K. Z. za czyny opisane we wniosku Prokuratora Apelacyjnego z dnia 21
lutego 2014 r. Sąd Apelacyjny – Sąd Dyscyplinarny uznał, że dowody przedstawione we
wniosku o pociągnięcie sędziego do odpowiedzialności karnej nie dawały podstaw do
stwierdzenia, że zachodzi dostatecznie uzasadnione podejrzenie popełnienia przez sędziego
przestępstw. Wskazał przy tym na rażące sprzeczności i niekonsekwencje w zeznaniach i
wyjaśnieniach M. K. oraz wyjaśnieniach P. J., dotyczących zarówno okoliczności
wyczerpujących znamiona przypisywanych sędziemu przestępstw, jak również
okoliczności mających uwiarygodnić te zeznania i wyjaśnienia. Podkreślił, że sprzeczności
te dotyczą dat popełnienia opisanych we wniosku czynów, wskazywanych przez P. J. i M.
K., rozbieżnych z datami wskazanymi w ich opisie oraz przebiegu rzekomego wręczania
korzyści majątkowych. Sąd zdyskwalifikował relacje P. J. i M. K., gdyż były one
niekonsekwentne, niespójne i wykluczające się. Ich wiarygodność nie została potwierdzona
innymi dowodami. Zostały one złożone po upływie znacznego okresu od wskazanego we
wniosku czasu popełnienia objętych nim czynów. Czas ten umożliwił wymienionym
osobom (uprzednio karanym) uknucie intrygi, na co wskazuje również fakt, że P. J.
obciążył popełnieniem przestępstw korupcyjnych kilkadziesiąt osób, w tym wielu sędziów i
funkcjonariuszy policji. Okoliczności wskazywanych przez P. J. i M. K. nie potwierdziła
analiza akt postępowania przygotowawczego prowadzonego przez Prokuraturę Rejonową w
3
[…] przeciwko P. J. podejrzanemu o popełnienie przestępstw z art. 279 § 1 k.k. Sąd
zauważył, że wniosek Prokuratora Apelacyjnego nie zawiera informacji, czy wskutek
kontroli tego postępowania przez Prokuraturę Okręgową były podjęte czynności
przewidziane w rozdziale 37 k.p.k., związane z nadzorem prokuratora nad postępowaniem
przygotowawczym, czy wszczęto postępowanie dyscyplinarne lub karne w stosunku do
osób odpowiedzialnych za podjęcie decyzji o umorzeniu postępowania i jego zatwierdzeniu
i czy toczyło się postępowanie karne przeciwko prokurator I. P. o czyn zarzucany sędziemu
w punkcie pierwszym wniosku.
Rozstrzygnięcie to zaskarżył zażaleniem Prokurator Prokuratury Apelacyjnej,
zarzucając błąd w ustaleniach faktycznych, polegający na przyjęciu wadliwych ocen i
wniosków, podczas gdy właściwa ocena zgromadzonego materiału dowodowego, w tym w
szczególności zeznań P. J. i M. K. oraz analiza akt postępowania […] Prokuratury
Rejonowej przeciwko P. J. powinna prowadzić do podjęcia uchwały zezwalającej na
pociągnięcie sędziego do odpowiedzialności karnej.
Sąd Najwyższy – Sąd Dyscyplinarny zważył, co następuje:
Dokonując oceny prawidłowości zaskarżonej uchwały, należy podkreślić, że
celem postępowania o zezwolenie na pociągnięcie sędziego do odpowiedzialności karnej
(art. 80 § 1 u.s.p.), a więc o uchylenie immunitetu sędziowskiego, nie jest przesądzenie o
odpowiedzialności karnej sędziego, gdyż jest to materia zastrzeżona do wyłącznej
kompetencji sądu w ramach postępowania karnego. Immunitet sędziowski stanowi istotną
gwarancję niezawisłości sędziowskiej; bowiem chroni wolność decyzji procesowej
podejmowanej przez sędziego i zapobiega wywieraniu na niego nieformalnego nacisku
środkami przewidzianymi w postępowaniu karnym, np. przez wszczęcie postępowania
karnego opartego na bezpodstawnych zarzutach, celem wywarcia presji na sędziego w
prowadzonej przez niego sprawie. Immunitet chroni sędziego od potencjalnych szykan ze
strony organów ścigania (zob. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 28 listopada 2002 r., SNO
41/02, OSNSD 2002, nr I-II, poz. 43), ma na celu zabezpieczenie niezawisłości
sędziowskiej przez stworzenie ochrony przed możliwymi szykanami, ale nie może tworzyć
swoistego przywileju bezkarności sędziego (zob. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 12
czerwca 2003 r., SNO 28/03, OSNSD 2003, nr I, poz. 40); jego celem jest ochrona zaufania
publicznego do wymiaru sprawiedliwości, aby zapobiegać pochopnemu podważaniu powagi
wymiaru sprawiedliwości, a nie ochrona grupy funkcjonariuszy państwowych przed
4
odpowiedzialnością karną za popełnione przestępstwa (zob. uchwała Sądu Najwyższego z
dnia 16 grudnia 2005 r., SNO 44/05, OSNSD 2005, poz. 24). Instytucja immunitetu
sędziowskiego jako jeden z elementów gwarancji niezawisłości sędziowskiej ma przede
wszystkim służyć interesowi wymiaru sprawiedliwości. Interes zaś samego sędziego
powinien być postrzegany przez pryzmat drugiej racji istnienia tego immunitetu, a
mianowicie domniemania uczciwości sędziego jako osoby o nieskazitelnym charakterze,
spełniającej najwyższe wymagania zawodowe i moralne (zob. uchwała Sądu Najwyższego z
dnia 7 lipca 2004 r., SNO 28/04, OSNSD 2004, nr II, poz. 37). W celu utrzymania
ustrojowych gwarancji praw obywatelskich oraz zapobieżenia zjawiskom pochopnego
podważania powagi wymiaru sprawiedliwości i społecznego zaufania do niego Konstytucja
ustanawia, a Prawo o ustroju sądów powszechnych w art. 80 precyzuje, warunki
zezwolenia na pociągnięcie sędziego do odpowiedzialności karnej. W przypadku czynów
ściganych z oskarżenia publicznego, jest to - w pewnym sensie - kontrola czynności
polegających na stwierdzeniu przesłanek postawienia zarzutu popełnienia przestępstwa (art.
313 § 1 k.p.k.). Z tego punktu widzenia, potrzeba zapewnienia takiej kontroli jest
uzasadniona tym, że organem wszczynającym postępowanie karne przeciwko osobie i
decydującym o skierowaniu do sądu aktu oskarżenia jest prokurator, czyli funkcjonariusz
publiczny, co prawda niezależny (art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. o
prokuraturze, tekst jedn.: Dz. U. z 2001 r. Nr 21, poz. 206 ze zm.), lecz nie wyposażony w
atrybut niezawisłości (na przykład w odróżnieniu od sędziego śledczego). Instytucja
immunitetu sędziowskiego jest zatem niezbędna dla zapewnienia obywatelom pełnej
gwarancji niezależności sądów (niezawisłości sędziów) w sprawowaniu wymiaru
sprawiedliwości, gdyż o wszczęciu postępowania przeciwko sędziemu (postawieniu
zarzutów) decyduje organ nieposiadający przymiotu niezawisłości (por. uchwała Sądu
Najwyższego z dnia 20 września 2007r., SNO 58/07, OSNSD 2007, poz. 11).
Z tych względów, obowiązkiem sądu dyscyplinarnego, w ramach postępowania
wywołanego wnioskiem oskarżyciela o zezwolenie na pociągnięcie do odpowiedzialności
karnej sędziego, jest zbadanie przedstawionych przez wnioskodawcę materiałów
dowodowych, w celu stwierdzenia, czy zachodzi dostatecznie uzasadnione podejrzenie
popełnienia przestępstwa przez sędziego (art. 80 § 2c Prawa o u.s.p.). Kontrola ta ma
charakter merytoryczny, chociaż nie wymaga tak wysokiego poziomu przekonania sądu o
popełnieniu czynu i winie sprawcy, jak w przypadku orzekania w postępowaniu karnym.
5
Wyrażenie zgody na pociągnięcie sędziego do odpowiedzialności karnej wymaga
zaistnienia tylko dostatecznie uzasadnionego podejrzenia popełnienia przestępstwa, czyli
prawdopodobieństwa, ale o stopniu wyższym niż zwykłe. Jest to przesłanka podobna do
ustanowionego w art. 313 § 1 k.p.k. warunku sporządzenia postanowienia o przedstawieniu
zarzutów. Także dokonanie tej czynności procesowej postawienia zarzutów powinno być
poprzedzone rozważeniem zebranego materiału dowodowego w celu jego oceny pod
kątem dostatecznego uzasadnienia popełnienia przestępstwa. Ocena sądu dyscyplinarnego w
sprawie zgody na pociągnięcie sędziego do odpowiedzialności karnej powinna być
podobna, jednakże ze wskazanych względów ustrojowych, prawdopodobieństwo
popełnienia przez sędziego przestępstwa powinno być wyższe niż w ramach normalnego
postępowania przygotowawczego. Zezwolenie na ściganie sędziego nie może być decyzją
arbitralną, lecz musi być podjęte przez sąd dyscyplinarny z pełnym obiektywizmem i przy
respektowaniu konstytucyjnej zasady legalizmu wyrażonej w art. 7 Konstytucji RP (por.
uchwała Sądu Najwyższego z dnia 18 września 2002 r., SNO 23/02, OSNSD 2002, nr I-II,
poz. 32). Skoro przesłanką uchylenia immunitetu jest "dostatecznie uzasadnione
podejrzenie", że sędzia popełnił przestępstwo, to sąd dyscyplinarny może zezwolić na
pociągnięcie sędziego do odpowiedzialności karnej sądowej jedynie w takim przypadku,
gdy zostały zgromadzone dostateczne dowody potwierdzające zasadność zarzutu
popełnienia przez sędziego przestępstwa. Dopóki takie dowody nie zostaną przedstawione
przez wnioskodawcę, dopóty nie ma podstaw do uchylenia immunitetu. Podejrzenie
popełnienia przestępstwa musi być przy tym w pełni uzasadnione, nienasuwające żadnych
istotnych wątpliwości lub zastrzeżeń, zarówno co do popełnienia samego czynu, jak i
występowania innych znamion objętych przez ustawę ramami zasad odpowiedzialności
karnej.
Zwrot "dostatecznie uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa" ma
charakter nieostry i dlatego ocena, czy określona nim przesłanka została spełniona, zależy
zawsze od konkretnych okoliczności sprawy, ustalonych na podstawie przedstawionego
przez wnioskodawcę i należycie ocenionego materiału dowodowego.
W orzecznictwie podkreśla się, że do wydania uchwały są niezbędne dowody -
ocenione obiektywnie - na podstawie których można podejrzewać, że miało miejsce
przestępstwo. Nie jest oczywiście wymagane przekonanie o winie, ale też nie wystarcza
samo przypuszczenie, że było tak, jak we wniosku. To dostatecznie uzasadnione
6
podejrzenie popełnienia przez sędziego przestępstwa może oczywiście być oparte na
wyjaśnieniach osoby oskarżonej w innej sprawie karnej, lecz ocen wiarygodności
pomówienia dotyczą wypracowane w tym zakresie przez judykaturę reguły. W
szczególności musi istnieć materiał dowodowy, choćby o charakterze pośrednim,
pozwalający na dokonanie weryfikacji wiarygodności tych wyjaśnień (por. uchwała Sądu
Najwyższego z dnia 13 czerwca 2014r., SNO 16/14). Zgoda na pociągnięcie sędziego do
odpowiedzialności karnej, a więc uznanie, że zachodzi dostatecznie uzasadnione
podejrzenie popełnienia przez niego przestępstwa (art. 80 § 2c Prawa o u.s.p.) nie może być
oparta wyłącznie (samodzielnie) na jedynym dowodzie z wyjaśnień podejrzanego
(zwłaszcza uprzednio skazanego przez sędziego), jeżeli nie jest on poparty, czy choćby
uwiarygodniony innymi dowodami. Samodzielnie nie jest to bowiem dowód w dostatecznie
wysokim stopniu uprawdopodobniający popełnienie przestępstwa i oparcie się wyłącznie na
nim prowadziłoby do bezpodstawnego obalenia domniemania uczciwości (niewinności)
sędziego jako osoby o nieskazitelnym charakterze, spełniającej najwyższe wymagania
moralne (zob. uchwały Sądu Najwyższego: z dnia 7 lipca 2004 r., SNO 28/04, OSNSD
2004, nr II, poz. 37; z dnia 20 września 2007 r., SNO 58/07, OSNSD 2007, poz. 11. oraz
postanowienie Sądu najwyższego z dnia 12 czerwca 2003 r., SNO 29/03, OSNSD 2003, nr
I, poz. 14). Taki powinien być punkt wyjścia w ocenie zasadności wniosku, a więc w
pierwszej kolejności dokonaniu oceny dowodów, a w drugiej – ocena spełnienia przesłanki
uchylenia immunitetu.
Wbrew odmiennemu zapatrywaniu skarżącego, Sąd Apelacyjny – Sąd
Dyscyplinarny z obowiązków tych wywiązał się należycie, dokonując szczegółowej i
wnikliwej analizy zebranego w sprawie materiału dowodowego. Sąd ten, mając na
względzie, że zawarte we wniosku zarzuty sformułowane zostały wyłącznie w oparciu o
wyjaśnienia (zeznania) P. J. i M. K. – osób uprzednio karanych, przeciwko którym
prowadzone było postępowanie karne, dokonał obszernej i drobiazgowej analizy ich
depozycji, w wyniku czego wskazał na rażące sprzeczności i niekonsekwencje co do
istotnych okoliczności sprawy, w tym co do dat, miejsca oraz sekwencji zdarzeń rzekomego
wręczenia korzyści majątkowych. Dostrzegając, że podstawą wniosku było pomówienie,
Sąd Apelacyjny prawidłowo zdyskwalifikował relacje P. J. i M. K., wskazując, że były one
niekonsekwentne, wzajemnie sprzeczne oraz wykluczające się i nie zostały potwierdzone
innymi dowodami.
7
Pomówienie może być uznane za pełnowartościowy dowód tylko wówczas, gdy w
kontekście określonych ustaleń nie jest sprzeczne z innymi dowodami, przede wszystkim
nie relacjonuje różnych wersji tego samego zdarzenia. Sam fakt złożenia przez oskarżonego
wyjaśnień obciążających inną osobę nie dowodzi jeszcze, że okoliczności i fakty w nich
zawarte rzeczywiście miały miejsce, lecz jest tylko informacją o faktach wymagających
potwierdzenia lub wyłączenia za pomocą środków dowodowych przewidzianych w
Kodeksie postępowania karnego. Pomówienie należy oceniać z ponadprzeciętną
skrupulatnością, tak aby ocena pomówienia jako podstawy faktycznej co do winy
pomówionego nie nasuwała żadnych zastrzeżeń (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 17
kwietnia 2007 r., SNO 20/07, nie publ.).
Skarżący oparł zażalenie na zarzucie dokonania dowolnej oceny materiału
dowodowego. Jednocześnie jednak nie wskazał konkretnie na czym owa dowolność miała
polegać. Nie przytoczył, jakie dowody zostały przez Sąd Apelacyjny pominięte, bądź też z
jakiego powodu zostały one, zdaniem skarżącego, niewłaściwie ocenione. Tymczasem
formułując podniesiony zarzut, należało powołać dowody, których Sąd nie wziął pod
uwagę, a które - w ocenie skarżącego - mają znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy.
Prokurator, kwestionując ustalenia Sądu, w uzasadnieniu podniesionego zarzutu
dokonał ogólnikowego opisu przebiegu postępowania przygotowawczego prowadzonego
przeciwko P. J. w sprawie […] przez Prokuraturę Rejonową w […]; z relacji tej nie
wyprowadził jednak konkluzji istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy. Można
przypuszczać, że – według skarżącego - za zasadnością wniosku przemawia fakt, że
prokurator w powołanym postępowaniu przygotowawczym dopuścił się błędów i
niezasadnie umorzył postępowanie przygotowawcze przeciwko podejrzanemu P. J., co
mogłoby potwierdzać zeznania (wyjaśnienia) P. J. i M. K. o korupcyjnych działaniach
sędziego i prokuratora. Prokurator nie wyjaśnił jednak, czy wskutek kontroli przebiegu
powołanego postępowania zostały podjęte czynności nadzorcze, czy wszczęto
postępowanie dyscyplinarne lub karne w stosunku do osób odpowiedzialnych za podjęcie
decyzji o umorzeniu postępowania i jego zatwierdzeniu, a zwłaszcza, czy toczyło się
postępowanie karne przeciwko prokurator I. P. o czyn zarzucany sędziemu w punkcie
pierwszym wniosku inicjującego postępowanie w niniejszej sprawie. Racjonalne wydaje się
założenie, że skoro w ocenie prokuratora pomówienia sędziego i prokuratora były
wiarygodne, to postępowania dyscyplinarne i karne powinny być skierowane przeciwko obu
8
funkcjonariuszom publicznym.
W ocenie Sądu Najwyższego, Sąd Apelacyjny prawidłowo, rzetelnie i skrupulatnie
dokonał oceny wiarygodności relacji P. J. i M. K. oraz wszechstronnie ocenił zgromadzony
w niniejszej sprawie materiał dowodowy, wyprowadzając z nich trafne wnioski.
Niewątpliwie obowiązkiem wnioskodawcy jest wskazanie dowodów, które
uprawdopodabniają, że sędzia dopuścił się czynów, za które powinien być pociągnięty do
odpowiedzialności karnej. W niniejszej sprawie takich wiarygodnych dowodów nie
przedstawiono. Zarzut sformułowany w zażaleniu z omówionych względów nie mógł zostać
uznany za zasadny.
Kierując się przedstawionymi względami, Sąd Najwyższy - Sąd Dyscyplinarny
uchwalił jak na wstępie.