Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Zaskarżonym postanowieniem z dnia 29 stycznia 2015 r. Sąd Rejonowy w Zgierzu w sprawie o sygn. akt I Ns 679/14 z wniosku W. N., A. N. z udziałem (...) Spółka Akcyjna w L. o ustanowienie służebności przesyłu postanowił w pkt 1. oddalić wniosek, a w pkt 2. ustalić, iż każda ze stron ponosi koszty postępowania związane ze swoim udziałem w sprawie we własnym zakresie.

Apelację od powyższego orzeczenia wywiedli wnioskodawcy, będąc reprezentowanymi przez profesjonalnego pełnomocnika, zaskarżając je w części, tj. w zakresie pkt 1 oddalającego wniosek o ustanowienie służebności przesyłu na rzecz (...) S.A. Zaskarżonemu postanowieniu zarzucili:

1. naruszenie art. 233 k.p.c. poprzez dokonanie przez Sąd ustaleń faktycznych sprzecznych z zebranym materiałem dowodowym oraz przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów, w szczególności polegające na:

a. bezpodstawnym przyjęciu, że z zeznań wnioskodawcy W. N. wynika, że potwierdzenie wybudowania i eksploatacji urządzeń przesyłowych przez poprzedników uczestnika ok. 1978 r., podczas gdy uczestnik tylko przypuszczalnie i bez szczegółów co do dat wskazywał okres budowania urządzeń, a ponadto zebrany w sprawie materiał dowodowy, w tym m.in. zeznania świadka M. K. oraz twierdzenia uczestnika w odpowiedzi na wniosek wskazują na fakt oddania do użytku i korzystania z urządzeń przesyłowych co najwyżej od 1981 r.;

b. bezpodstawnym przyjęciu, że z zeznań świadka M. K. wynika fakt, iż uczestnik oraz jego poprzednicy przez cały czas istnienia linii energetycznej w odstępach pięcioletnich, przeprowadzili i przeprowadzają oględziny urządzeń przesyłowych posadowionych na działce wnioskodawców (przegląd, obchód i konserwacja linii), w sytuacji gdy z zeznań świadka jasno wynika, że jest zatrudniona u uczestnika dopiero od 2005 r., a poszczególnych protokołów z oględzin linii przechodzących przez działkę wnioskodawców nie widziała;

2. naruszenie art. 292 w zw. z art. 179 § 1 i art. 172 § 1 i 2 k.c. poprzez ich błędną wykładnię i nieprawidłowe uznanie, iż uczestnik mógł zaliczyć do okresu wykonywania posiadania służebności gruntowej okres posiadania przez poprzedników i w ten sposób mógł zasiedzieć służebność gruntową odpowiadającą służebności przesyłu, w sytuacji gdy nie doszło do przeniesienia posiadania;

3. naruszenie art. 352§ 1 i 2 k.c. poprzez błędną wykładnię i uznanie, że władztwo poprzedników uczestnika było posiadaniem prowadzącym do zasiedzenia służebności, gdy w rzeczywistości był to jedynie trwały zarząd nieruchomością;

4. błędne ustalenie stanu faktycznego poprzez uznanie, że termin zasiedzenia przez uczestnika służebności gruntowej polegającej na korzystaniu z nieruchomości wnioskodawców w zakresie odpowiadającym służebności przesyłu upłynął w 2008 r., podczas gdy niemożliwość doliczenia zasiedzenia przez uczestnika okresu przed 1989 r. oraz okoliczność przekształcenia przedsiębiorstwa państwowego w energetyczną spółkę akcyjną w dniu 12 lipca 1993 r. przesadza o fakcie upływu zasiedzenia dopiero w 2023 r.

Konkludując wnosili o uwzględnienie apelacji poprzez zmianę zaskarżonego postanowienia i orzeczenie co od istoty sprawy poprzez ustanowienie odpłatnej służebności przesyłu, ewentualnie zaś o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania, a także o ustalenie, iż każda ze stron ponosi koszty postępowania apelacyjnego w tym koszty zastępstwa procesowego, związane ze swoim udziałem w sprawie we własnym zakresie.

W odpowiedzi na apelację uczestnik postępowania (...) S.A., będąc reprezentowanym przez profesjonalnego pełnomocnika, wnosił o jej oddalenie w całości jako bezzasadnej oraz o zasądzenie solidarnie od wnioskodawców na jego rzecz kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa adwokackiego, według norm prawem przepisanych.

Na rozprawie apelacyjnej z dnia 17 lipca 2015 r. pełnomocnik wnioskodawców poparł apelacje, a pełnomocnik uczestnika wniósł o jej oddalenie i zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja wnioskodawców nie zasługiwała na uwzględnienie, bowiem podniesione w niej zarzuty dotyczące naruszenia przez Sąd pierwszej instancji zarówno przepisów postępowania jak i prawa materialnego nie były zasadne.

Rozpoczynając analizę zarzutów apelacji, należy odnieść się w pierwszej kolejności do zarzutów prawa procesowego, gdyż prawidłowo ustalony i oceniony stan faktyczny determinuje kierunek dalszych rozważań w aspekcie prawa materialnego.

Całkowicie chybionym był zarzut naruszenia art. 233 k.p.c. poprzez bezpodstawne przyjęcie, że z zeznań wnioskodawcy W. N. wynika, iż potwierdzenie wybudowania i eksploatacji urządzeń przesyłowych przez poprzedników uczestnika nastąpiło ok. 1978 r., a także, że z zeznań świadka M. K. wynika, iż uczestnik oraz jego poprzednicy przez cały czas istnienia linii energetycznej w odstępach pięcioletnich, przeprowadzili i przeprowadzają oględziny urządzeń przesyłowych posadowionych na działce wnioskodawców (przegląd, obchód i konserwacja linii). Lektura akt sprawy wprost wskazuje, że powyższe ustalenia znajdują swoje umocowanie w treści zeznań wnioskodawcy W. N. /4min.00sek. – płyta CD k. 185/ i świadka M. K. /k. 130 – 130v./, które – wbrew wywodom skarżących – korelują wzajemnie ze sobą, a nadto znajdują potwierdzenie w treści protokołu odbioru technicznego nr 69/80. Należy uznać, że Sąd Rejonowy z poszanowaniem wszystkich dyrektyw wynikających z art. 233 k.p.c. przyjął na podstawie w/w dowodów, że w niniejszej sprawie bieg terminu zasiedzenia rozpoczął się w 1978 r., skoro słuchany w charakterze strony wnioskodawca zeznał, że miał chyba 8- 10 lat jak linie energetyczne były budowane a transformator budowany był w latach ok.80 -tych. W tym miejscu należy jedynie dodać, że Sąd odwoławczy z uwagi na to, że protokół rozprawy przed Sądem Rejonowym z 22.01.2015 r., na której składał zeznania wnioskodawca został sporządzony w formie elektronicznej, którego nie było w aktach niniejszej sprawy po przekazaniu jej do postępowania drugoinstancyjnego wraz z apelacją, przeto zachodziła konieczność zażądania od Sądu Rejonowego jego dołączenia celem weryfikacji prawidłowości ustaleń tego Sądu z faktyczną treścią zeznań apelanta. Kontrola instancyjna w tym zakresie nie wykazała zarzucanych w apelacji uchybień, albowiem po zapoznaniu się przez Sąd Okręgowy z zeznaniami wnioskodawcy nie pozostają żadne wątpliwości, że z ich treści wynika, iż proces inwestycyjny rozpoczął się w latach 80-tych ubiegłego wieku, przez co argumentacja skarżących zaprezentowana w uzasadnieniu analizowanego środka zaskarżenia jawi się jako bezpodstawna polemika z prawidłowymi ustaleniami Sądu I instancji, która została wywiedziona li tylko na potrzeby apelacji. Poza tym z zeznań świadka M. K., jednoznacznie wynika, że urządzenia przesyłowe w sposób ciągły były eksploatowane przez uczestnika i jego poprzedników prawnych, co głównie polegało na tym, że pracownicy uczestnika przez szereg lat dokonywali oględzin i konserwacji, bez których funkcjonowanie tych urządzeń przez ponad 30 lat nie byłoby możliwe. Reasumując tę część rozważań - poczynione przez Sąd Rejonowy ustalenia faktyczne Sąd Okręgowy przyjmuje za własne, nie znajdując powodów do podzielenia zarzutu naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. polegającego na sprzeczności istotnych ustaleń z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego. Wbrew bowiem zarzutom apelacji Sąd Rejonowy wszechstronnie ocenił zebrany w sprawie materiał dowodowy i z ustalonych faktów wyciągnął właściwe wnioski, czemu dał wyraz w uzasadnieniu postanowienia.

Oceniając podniesiony przez apelantów zarzut błędnego ustalenia stanu faktycznego poprzez uznanie, że termin zasiedzenia przez uczestnika służebności gruntowej polegającej na korzystaniu z nieruchomości wnioskodawców w zakresie odpowiadającym służebności przesyłu upłynął w 2008 r., podczas gdy niemożliwość doliczenia zasiedzenia przez uczestnika okresu przed 1989 r. oraz okoliczność przekształcenia przedsiębiorstwa państwowego w energetyczną spółkę akcyjną w dniu 12 lipca 1993 r. przesadza o fakcie upływu zasiedzenia dopiero w 2023 r. Sąd Okręgowy zważył, że w istocie korelował on z zarzutami naruszenia art. 292 w zw. z art. 179 § 1 i art. 172 § 1 i 2 k.c. a także naruszenia art. 352§ 1 i 2 k.c. ponieważ opierały się one na tym samym twierdzeniu o niemożliwości doliczenia czasu posiadania służebności gruntowej odpowiadającej w swej treści służebności przesyłu wykonywanego przez poprzedników prawnych uczestnika.

W pierwszej kolejności należy przypomnieć, że w okresie poprzedzającym ustawowe uregulowanie służebności przesyłu wyrażano w orzecznictwie oraz w części piśmiennictwa zgodny pogląd, dopuszczający nabycie przez zasiedzenie, na podstawie art. 292 k.c. stosowanego w drodze analogii, służebności gruntowej odpowiadającej treści służebności przesyłu na rzecz przedsiębiorstwa przesyłowego (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 7 października 2008 r., III CZP 89/08, OSNC 2008, nr 10, s. 8). Wyrażone w tej uchwale stanowisko znalazło poparcie w wielu orzeczeniach tworzących ukształtowaną już linię orzeczniczą (wyroki Sądu Najwyższego z dnia 10 lipca 2008 r., III CSK 73/08, OSNC 2008, nr 7-8, poz. 222 i z dnia 31 maja 2006 r., IV CSK 149/05, niepubl., z dnia 12 grudnia 2008 r., II CSK 389/08, niepubl. oraz postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 8 września 2006 r., II CSK 112/06, niepubl., z dnia 26 lipca 2012 r., II CSK 752/11, OSNC 2013, nr 1, z dnia 18 kwietnia 2012 r., V CSK 190/11, niepubl., oraz z dnia 6 lipca 2011 r., I CSK 157/11, OSNC-ZD 2012, nr B, poz. 45). Jej podsumowaniem jest uchwała z dnia 18 maja 2013 r., III CZP 18/13, (OSNC 2013, nr 12, poz. 139), gdzie Sąd Najwyższy wyraził również pogląd, zgodnie z którym okres występowania na nieruchomości stanu faktycznego, odpowiadającego treści służebności przesyłu przed wejściem w życie art. 305 ¹ -305 ⁴ k.c. podlega doliczeniu do czasu posiadania wymaganego do zasiedzenia tej służebności. Wskazując na różnice dwóch instytucji prawnych: służebności przesyłu (uregulowanej obecnie w art. 304 ¹ – 305 ⁴ k.c.) oraz służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu Sąd Najwyższy wskazał, że możliwość pełnego uwzględnienia okresu, w którym na nieruchomości istniał stan odpowiadający wykonywaniu służebności przesyłu, jest rozwiązaniem najlepiej odpowiadającym relacji pomiędzy tą służebnością, a służebnością gruntową o treści odpowiadającej służebności przesyłu. Przemawia za tym zarówno konstrukcja służebności przesyłu jak i cel jej wprowadzenia, czyli potwierdzenie i uporządkowanie wcześniejszego orzecznictwa, nie zaś wprowadzanie nowego rodzaju prawa rzeczowego. W konsekwencji, konstrukcja funkcjonująca do tej pory jedynie na podstawie orzecznictwa została bez istotnych zmian powtórzona w art. 305 ¹ -305 ⁴ k.c.

Brak jest podstaw do podzielenia zarzutu apelacji, w którym kwestionuje ona możliwość doliczenia posiadania służebności wykonywanego przez przedsiębiorstwo państwowe. W okolicznościach niniejszej sprawy niewątpliwe jest to, że grunt, przez który przebiegają urządzenia należał i należy do wnioskodawców. Uczestnik, będący następcą prawnym Skarbu Państwa oraz państwowych osób prawnych może doliczyć do własnego okresu posiadania tego gruntu w zakresie niezbędnym do obsługi urządzeń przesyłowych, także okres posiadania wykonywanego przez jego poprzedników prawnych. Za dominujący w tym względzie należy bowiem uznać pogląd, że osoba prawna, która przed dniem 1 lutego 1989 roku, mając status państwowej osoby prawnej, nie mogła nabyć (także w drodze zasiedzenia) własności nieruchomości ani ograniczonych praw rzeczowych, może do okresu samoistnego posiadania wykonywanego po dniu 1 lutego 1989 roku doliczyć okres posiadania Skarbu Państwa sprzed tej daty. Stanowisko to wyrażone zostało w szczególności właśnie w odniesieniu do przedsiębiorstw energetycznych i innych przedsiębiorstw przesyłowych, które do dnia 1 lutego 1989 r. korzystały ze służebności przesyłu w ramach zarządu mieniem państwowym w imieniu i na rzecz Skarbu Państwa, a więc w istocie były dzierżycielami w rozumieniu art. 338 k.c., co uniemożliwiało im, podobnie jak art. 128 k.c., nabycie na swoją rzecz własności ani innych praw rzeczowych (por. między innymi postanowienia Sądu Najwyższego z dnia: 25 stycznia 2006 r. I CSK 11/05, Biul. SN 2006, nr 5, str. 11; 10 kwietnia 2008 r. IV CSK 21/08; 17 grudnia 2008 r. I CSK 171/08, OSNC 2010/1/15; 10 grudnia 2010 r., III CZP 108/10; 13 października 2011 r., V CSK 502/10, nie publ. oraz wyroki z dnia 8 czerwca 2005 r. V CSK 680/04; 31 maja 2006 r. IV CSK 149/05 oraz z 14 października 2011 roku, III CSK 251/10).

Trafnie Sąd Rejonowy przyjął na podstawie złożonych dokumentów, że od 1989 roku Zakład (...) otrzymał status samodzielnego przedsiębiorstwa państwowego powstałego na bazie mienia państwowego pozostającego dotychczas w jego zarządzie, a w 1993 roku zostało ono przekształcone w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa i zmieniło nazwę na (...) S.A. przejmując mienie przekształcanego przedsiębiorstwa, w zakresie w jakim nie zostało ono przeniesione do (...) S.A. w W., w tym w odniesieniu do przedmiotowej linii niskiego napięcia, uwzględniając, że przedmiotową linię jako wydzieloną część przedsiębiorstwa państwowego Zakład (...) wniesiono aportem do wskazanej spółki zgodnie z aktem przekształcenia z dnia 12 lipca 1993 r. Skoro następcy prawni – w kolejnych przekształceniach – przejmowali cały zakres działalności poprzedników związany z przesyłem i całe ich mienie służące wykonywaniu obowiązków operatora sieci przesyłowych, w szczególności urządzenia energetyczne i służebności konieczne do ich eksploatacji, przeto uprawnioną była konstatacja Sądu Rejonowego, że przekazanie (...) S.A. mienia przekształcanego przedsiębiorstwa państwowego i wydanie Spółce infrastruktury przesyłowej obejmowało również przekazanie jej posiadania służebności obejmującej prawo dostępu do niej w celu prawidłowej eksploatacji przedmiotowej linii energetycznej. W konsekwencji należało też podzielić wniosek, że w dacie upływu terminu tego zasiedzenia właścicielem linii 0,4 kV i 15 kV w K. posiadaczem służebności nie był już Skarb Państwa, ale jednoosobowa spółka Skarbu Państwa mająca odrębną od niego osobowość prawną – (...) S.A. z siedzibą w Ł. i na jej rzecz, z doliczeniem w trybie art. 176 k.c. posiadania poprzednika, doszło w 1998 roku do zasiedzenia. Dla rozpoznania sprawy nie było przy tym istotne precyzyjne wskazanie daty zasiedzenia, jakkolwiek w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia Sąd Rejonowy wskazał, że zasiedzenie to biegnie co najmniej od 1978 roku. Takie określenie daty zasiedzenia w niniejszej sprawie należy uznać za wystarczające, bowiem pozwala na stwierdzenie, że okres zasiedzenia upłynął przed złożeniem wniosku w niniejszej sprawie.

Sąd Okręgowy zważył bowiem, że stosownie do treści art. 176 § 1 k.c. doliczenie okresu posiadania poprzednika dopuszczalne jest jeżeli podczas biegu zasiedzenia nastąpiło przeniesienie posiadania. Przepis ten ma brzmienie uniwersalne i dotyczy doliczenia okresu posiadania poprzednika w odniesieniu do wszystkich przypadków. Zgodnie bowiem z zasadą jednolitego funduszu własności państwowej (art. 128 k.c.) do 1 lutego 1989 roku przedsiębiorstwa państwowe, choć miały samodzielność prawną względem Skarbu Państwa (były osobami prawnymi), to zarządzały mieniem państwowym w imieniu i na rzecz Skarbu Państwa. Teoria ta obejmowała też posiadanie, a w konsekwencji to Skarb Państwa należało uznać za posiadacza nieruchomości w zakresie odpowiadającym treści służebności przesyłu, podczas gdy przedsiębiorstwo państwowe było tylko dzierżycielem. Zgodnie zatem z art. 176 § 1 k.c. przedsiębiorca energetyczny może doliczyć do swojego (i swoich poprzedników prawnych) okresu posiadania okres posiadania Skarbu Państwa, (jako poprzednika w posiadaniu).

Mając na uwadze powyższe apelacja okazała się w całości pozbawiona uzasadnionych podstaw i jako taka podlega oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono w punkcie 3. postanowienia na podstawie art. 520 §1 k.p.c., jako że w niniejszej sprawie nie zachodzą żadne okoliczności, które uzasadniałyby odstąpienie od podstawowej zasady rozliczenia kosztów postępowania nieprocesowego.