Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 21 maja 2015 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie - Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 21 maja 2015 r. w Szczecinie

sprawy R. B.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.

o przyznanie emerytury

na skutek apelacji ubezpieczonego

od wyroku Sądu Okręgowego w Gorzowie Wlkp. VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 23 lipca 2014 r. sygn. akt VI U 65/14

oddala apelację.

SSO del. Beata Górska SSA Jolanta Hawryszko SSA Romana Mrotek

Sygn. akt III AUa 776/14

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 29 listopada 2013 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. odmówił R. B. prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym przewidzianego dla pracowników wykonujących pracę w szczególnych warunkach, gdyż w ocenie organu rentowego ubezpieczony mimo udowodnienia 27 lat, 1 miesiąca i 1 dnia ogólnego stażu ubezpieczeniowego, według stanu na dzień 1.01.1999r. nie udokumentował co najmniej 15 lat pracy w warunkach szczególnych.

Z treści decyzji wynika, że organ rentowy nie zaliczył ubezpieczonemu zatrudnienia w szczególnych warunkach w okresie od 01.09.1977 r. do 31.12.1998 r. w Zakładach (...) Sp. z o.o. w G. na stanowiskach referenta do spraw technicznych, następnie kierownika sekcji, w dalszej kolejności kierownika laboratorium w dziale kontroli i zapewnienia jakości.

Decyzją z dnia 15 stycznia 2014 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G., po rozpatrzeniu wniosku z dnia 7 listopada 2013 r. i analizie nowych dowodów, przedłożonych przy odwołaniu w dniu
30 grudnia 2013 r., ponownie odmówił R. B. przyznania emerytury.

Ubezpieczony R. B. wniósł odwołanie od powyższych decyzji i podniósł, że w okresie zatrudnienia od 1 września 1979 r. do 31 grudnia 1998 r. w Zakładach (...) wykonywał prace związane z kontrolą jakości technicznej produktów polegające na przygotowaniu aparatury do badań, analizie metalograficznej ultradźwiękami i fluorescencją, badaniach gumy, tworzyw sztucznych, olejów i smarów, analizie chemicznej materiałów, badaniach powłok ochronnych, badaniach wytrzymałości materiałów, pomiarach skrawalności, kontroli procesów spawalniczych, opracowania wyników badań, nadzorowania pobierania próbek do badań. Wskazał, że w ramach wykonywanych czynności korzystał także z pieca silitowego do obróbki cieplnej metali, mikroskopów metalograficznych i stereoskopowych oraz aparatury rentgenowskiej. Pracując stale i w pełnym wymiarze czasu pracy w laboratorium - bez względu na nazwę zajmowanego przez niego stanowiska - był narażony na działanie czynników rakotwórczych takich jak benzen i kwas siarkowy, a więc pracował w szczególnych warunkach.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. wniósł
o oddalenie odwołań oraz podniósł, że ubezpieczony nie udokumentował stażu pracy w warunkach szczególnych, gdyż przedłożone przez niego dokumenty nie potwierdzają, aby stale i w pełnym wymiarze czasu wykonywał pracę w szczególnych warunkach. Poza tym, ubezpieczony w okresie od 8 listopada 1982 r. do 30 czerwca 1987 r. był zatrudniony w Wojewódzkiej (...) sanitarno-Epidemiologicznej
w G. w wymiarze ½ etatu, co dowodzi, że w(...)
nie mógł świadczyć w tym okresie pracy w pełnym wymiarze.

Stanowiska stron w toku postępowania nie uległy zmianie.

Sąd Okręgowy w Gorzowie Wielkopolskim VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, po połączeniu spraw z obu odwołań celem ich wspólnego rozpoznania
i rozstrzygnięcia, wyrokiem z dnia 23.07.2014r. oddalił odwołania.

Sąd I Instancji oparł swoje rozstrzygnięcie na następujących ustaleniach faktycznych i rozważaniach prawnych.

R. B., urodzony (...), legitymuje się okresem ubezpieczenia w wysokości 27 lat, 1 miesiąc i 1 dzień. Organ rentowy nie uwzględnił ubezpieczonemu żadnego okresu pracy w warunkach szczególnych.

Ubezpieczony w dniu 7 listopada 2013 r. wystąpił ponownie z wnioskiem o ustalenie uprawnień do emerytury. Uprzednio organ rentowy decyzją z dnia 12 czerwca 2012 r., na podstawie której odmówił ubezpieczonemu prawa do emerytury szczególnej. Decyzja ta podlegała kontroli Sądu Okręgowego w Gorzowie Wielkopolskim, który wyrokiem z 6 grudnia 2012 r. w sprawie VI U 789/12 zmienił decyzję i przyznał ubezpieczonemu prawo do emerytury poczynając od 1 czerwca 2012 r. Na skutek apelacji organu rentowego Sąd Apelacyjny wyrokiem z 17 lipca 2013 r. w sprawie III AUa 67/13 zmienił zaskarżony wyrok i oddalił odwołanie ubezpieczonego. Z ustaleń Sądu Okręgowego wynika, że w dniu 2 października 2013 r. ubezpieczony złożył kolejny wniosek o emeryturę i organ rentowy odmówił wznowienia postępowania (o prawo do emerytury). W dniu 7 listopada 2013 r. ubezpieczony złożył nowy wniosek i dołączył do niego odpisy odcinków płacowych. Organ rentowy po raz kolejny odmówił przyznania emerytury. W dniu 30 grudnia 2013 r. ubezpieczony dołączył oryginały odcinków płacowych, dołączonych do wniosku z 7.11.2013 r., swoje pisma wskazujące na stanowiska pracy z warunkami szkodliwymi, zakres czynności kierownika laboratorium, referenta ds. badań, kartę obowiązków, uprawnień i odpowiedzialności pracownika umysłowego. Decyzją z 15 stycznia 2014 r. organ rentowy zmienił decyzję z 29 listopada 2013 r. w zakresie uzasadnienia, w dalszym ciągu odmawiając prawa do emerytury.

Sąd I instancji ustalił również, że ubezpieczony w okresie od 1 września 1980 roku do 31 grudnia 1998 roku pracował w Zakładach (...) w G. jako referent do spraw konstrukcyjnych (technicznych), a następnie jako kierownik laboratorium, kierownik sekcji. Do jego obowiązków w okresie od 1977 r. do 1979 r. należała organizacja laboratorium centralnego w zakładzie pod zadanie licencyjne, był osobą odpowiedzialną za sprzęt i prowadzone prace, za ochronę przeciwpożarową. Do jego obowiązków jako kierownika laboratorium należało ustalanie wysokości premii i nagród, występowanie z wnioskami w sprawach awansowania i przeszeregowania, współudział przy opracowaniu harmonogramów badań, współpraca z organami w zakresie rozwoju metod badań i ich stosowanie w zakładzie, stosowanie technicznego i organizacyjnego nadzoru nad działalnością podległych sobie pracowników, podejmowanie działań korekcyjnych i zapobiegawczych w celu poprawy wyników techniczno-ekonomicznych zakładu, kontrola jakości i terminów wykonania powierzonych zadań, planowanie i powierzanie pracownikom zadań, dokumentowanie wymagań i ewidencja (zapisy) działań i stanów, w celu określenia osiąganej jakości, terminowości i kosztów, dokonywanie okresowych ocen i składanie pisemnych sprawozdań dyrektorowi pionu z realizacji zadań w kierowanym obszarze działania, zamawianie środków niezbędnych do realizacji zadań powierzonych kierowanej komórce, prace związane z kontrolą jakości technicznej produktów metalowych, nadzór nad metodyką badań materiałowych oraz pomiarami. W laboratorium obsługiwano piec silitowy w którym dokonywano obróbki cieplnej sprawdzanych detali, trawiono detale na zimno i gorąco, przecinano metalowe detale tarczą ścierną, do badań wykorzystywano mikroskopy metalograficzne i stereoskopowe, wykorzystywano aparaturę rentgenowską. W czasie zatrudnienia - w latach 1992, 97 i 98 ubezpieczony otrzymywał "dodatek szkodliwy".

W okresie od 8 listopada 1982 r. do 30 czerwca 1987 r. ubezpieczony był zatrudniony w Wojewódzkiej (...) w G. w wymiarze ½ etatu na stanowisku młodszego asystenta. Pracę tę wykonywał poza godzinami pracy w (...)

W oparciu o powyższe ustalenia faktyczne Sąd Okręgowy uznał, że odwołanie nie zasługiwało na uwzględnienie i wskazał na przepisy art. 184 ust. 1, ust. 2, art. 32 ust. 1, ust. 4 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity opubl. w Dz. U. z 2013 roku, poz. 1140, ze zm.) - zwaną dalej ustawą emerytalną – w zw. z § 2 ust. 1, § 3 i § 4 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983r., Nr 8, poz. 43 ze zm.) – zwanego dalej rozporządzeniem z dnia 7 lutego 1983r. - mając na uwadze treść poz. 24 działu XIV „Prace różne” - kontrola międzyoperacyjna, kontrola jakości produkcji i usług oraz dozór inżynieryjno-techniczny na oddziałach i wydziałach, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie - wykaz A do rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983r.

Sąd pierwszej instancji podniósł, że warunek posiadania 25 letniego stażu ubezpieczeniowego na dzień wejścia w życie ustawy oraz nie przynależenie do OFE nie były kwestionowane. Ubezpieczony nie spełnił wszystkich przesłanek do przyznania świadczenia emerytalnego, gdyż nie wykazał co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach. Kwestią sporną w niniejszej sprawie pozostawał charakter pracy ubezpieczonego w czasie zatrudnienia w Zakładach (...) w G.. Ubezpieczony pracował w (...)jako referent do spraw technicznych (początkowo), a następnie jako kierownik laboratorium, kierownik sekcji. Dokumenty zawarte w aktach osobowych wskazują, że ubezpieczony wykonywał pracę umysłową. Wymagania ustawowe wskazują, iż osoba pełniąca kontrolę i dozór nad pracą osób zatrudnionych na stanowiskach ujętych w dziale XIV pkt 24 wykazu A stanowiącego załącznik do rozporządzenia z 1983 r., podobnie jak osoby pracujące na wydziałach, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie, również była narażona na te czynniki. Z akt osobowych ubezpieczonego, tj. z zakresu obowiązków powierzonych kierownikowi laboratorium wynika, że duża część obowiązków ubezpieczonego nie należała do bezpośredniego nadzoru technicznego, albowiem do zakresu obowiązków ubezpieczonego należały również czynności administracyjno-zarządzające. W ocenie Sądu Okręgowego nie było więc uznać, że ubezpieczony wykonywał prace w pełnym wymiarze czasu pracy w warunkach szkodliwych. Ubezpieczony, jak wynika z zeznań świadków miał osobne, wydzielone pomieszczenie. Z zeznań świadków nie można wywieść, że ubezpieczony stale pełnił osobisty nadzór nad pracownikami, skoro wykonywał obowiązki związane z prowadzeniem dokumentacji związanej z kierowaniem laboratorium. Świadkowie, tak jak i ubezpieczony twierdzili, że ubezpieczony wykonywał taką samą pracę jak pracownicy laboratorium. Takim twierdzeniom przeczy jednak świadectwo pracy ubezpieczonego, w którym pracodawca wskazał jedynie dział XIV poz. 24 pkt 1, a nie poz. 5 pkt 5 i dział III poz. 67 pkt 7, tak jak to uczynił w przypadku innych pracowników laboratorium i pomimo sporządzonego w tym przedmiocie przez pracowników laboratorium zaświadczenia z 30 czerwca 2000 r. wskazującego jakie prace, w tym ubezpieczony, wykonywali. Zdaniem Sądu Okręgowego praca wykonywana przez ubezpieczonego nie sprowadzała się jedynie do obowiązków kontrolnych na miejscu prowadzonych prac, ani też nie polegała tylko
i wyłącznie na pracach badawczych i pomiarowych. W ocenie Sądu meriti ubezpieczony nie był stale i w pełnym wymiarze czasu pracy narażony na czynniki szkodliwe dla zdrowia o znacznej uciążliwości czy też wykonywał pracę wymagającą wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia. Ubezpieczony będąc kierownikiem laboratorium i wykonując czynności organizacyjno-zarządcze, do których był zobowiązany zakresem czynności nie mógł wykonywać pracy bezpośrednio przy stanowiskach pracy w warunkach szczególnych.

Mając na uwadze wskazane okoliczności, w ocenie Sądu Okręgowego ubezpieczony nie spełnił wszystkich warunków do uzyskania emerytury w obniżonym wieku emerytalnym. Z tej przyczyny Sąd Okręgowy na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. oddalił odwołania.

Z rozstrzygnięciem Sądu Okręgowego nie zgodził się ubezpieczony. Zaskarżył wyrok w całości, zarzucając mu:

1.  naruszenie prawa materialnego, tj. art. 184 w związku z art. 32 ust. 1, 2 i 4 ustawy emerytalnej w związku z § 4 rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. poprzez: niewłaściwe jego zastosowanie i w konsekwencji nieuwzględnienie jako pracy w warunkach szczególnych okresu zatrudnienia w Zakładach (...) w G., od dnia 01 września 1977 r. do dnia 31 grudnia 1998 r., mimo, że w tym okresie ubezpieczony faktycznie wykonywał pracę w warunkach szczególnych co zostało potwierdzone przez świadków R. K., E. K., M. P.,

2.  naruszenie przepisów postępowania, mających istotny wpływ na treść zaskarżonego orzeczenia, tj. art. 233 k.p.c., poprzez dokonanie oceny zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego w sposób dowolny, a nie swobodny, a zarazem sprzeczny z zasadami logiki i doświadczenia życiowego, polegający na dowolnej i pobieżnej ocenie zeznań świadków i w konsekwencji:

przyjęcie, iż ubezpieczony nie świadczył pracy w szczególnych warunkach w okresie od dnia 01 września 1977 r. do dnia 31 grudnia 1998 r., podczas gdy z zeznań świadków, tj. R. K., E. K. oraz M. P., a także z dokumentów przedstawionych w sprawie, w tym pisma z dnia 30 czerwca 2000 r. jednoznacznie wynikało, że pomimo różnego sposobu określania stanowisk pracy R. B., tj. w świadectwie pracy wskazano na wiele stanowisk min. referent ds. badań, konstruktor, specjalista ds. badań, laborant, kierownik laboratorium, praca świadczona przez ubezpieczonego była pracą w warunkach szczególnych.

Skarżący w uzasadnieniu apelacji podniósł, że zgodnie z treścią wyroku Sądu Najwyższego z dnia marca 2009 r. dla oceny, czy pracownik pracował w szczególnych warunkach nie ma istotnego znaczenia nazwa zajmowanego przez niego stanowiska, tylko rodzaj powierzonej mu pracy rzeczywiście wykonywanych zadań pracowniczych. Zatrudnienie w charakterze pracownika laboratorium, a także szeroki zakres faktycznie podejmowanych prze niego czynności w godzinach pracy, uzasadniał wielość zajmowanych przez niego stanowisk w (...)
Z dokumentacji zatrudnienia w sposób jednoznaczny wynika, że w trakcie zatrudnienia wykonywał prace związane z kontrolą jakości technicznej produktów,
a także był narażony na działanie czynników rakotwórczych, w związku z czym otrzymywał dodatek do wynagrodzenia za prace w warunkach szkodliwych. Skarżący zaznaczył także, że był zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy, a w zakres jego czynności wchodziła także kontrola nad osobami zatrudnionymi na stanowiskach ujętych w dziale XIV pkt. 24 wykazu A do rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. Nadto, w uzasadnieniu wyroku Sądu Najwyższego z dnia 30 stycznia 2008 r., sygn. akt I UK 195/07 podniesiono, że można świadczyć pracę w warunkach szczególnych mimo wykonywania dodatkowych czynności administracyjno - zarządczych. Ubezpieczony podniósł także, że Sąd I instancji niewłaściwie przyjął, iż zakres jego obowiązków obejmował głównie czynności tzw. „nominalne” określone w pkt 3.8 – 3.10 (k. 124), a jego stanowisko pracy zostało sklasyfikowane jedynie jako „kontrola i nadzór nad pracą osób” wyrażone w dziale XIV pkt 24 wykazu A w rozporządzenia
z 1983 r.

Wskazując na powyższe zarzuty i argumenty, skarżący wniósł o:

1.  zmianę zaskarżonego wyroku i przyznanie ubezpieczonemu prawa do emerytury,

2.  zasądzenie od organu rentowego na rzecz ubezpieczonego zwrotu kosztów procesu.

Organ rentowy nie ustosunkował się do treści apelacji.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja ubezpieczonego nie zasługiwała na uwzględnienie.

Analiza zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, w tym zarzutów apelacyjnych, doprowadziła bowiem Sąd Apelacyjny do wniosku, że wyrok Sądu Okręgowego odpowiada prawu.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, Sąd Okręgowy przeprowadził wyczerpujące postępowanie dowodowe, dokonując przy tym prawidłowych ustaleń faktycznych w oparciu o wszechstronną ocenę zebranego w sprawie materiału dowodowego, w granicach swobodnej oceny dowodów, o której stanowi art. 233 § 1 k.p.c. Sąd orzekający wskazał w pisemnych motywach wyroku jaki stan faktyczny stał się podstawą rozstrzygnięcia oraz podał na jakich dowodach oparł się przy jego ustalaniu, stosując przy tym prawidłową wykładnię przepisów prawnych mających zastosowanie w niniejszej sprawie. W ocenie Sądu Apelacyjnego, wbrew apelacji prawidłowo wyjaśnione zostały wszystkie istotne okoliczności sprawy w granicach swobodnej sędziowskiej oceny dowodów, w tym również, jakie stanowiska zajmował ubezpieczony w Zakładach (...) w G.
i co istotniejsze w sprawie, na czym polegała praca ubezpieczonego, jako pracownika umysłowego, w laboratorium. Odnosząc się do błędnego ustalenia stanu faktycznego
i zaniechania wyjaśnienia spornych okoliczności Sąd Apelacyjny wyjaśnia,
że prawidłowe rozstrzygnięcie sprawy uzależnione jest od spełnienia przez sąd orzekający dwóch naczelnych obowiązków procesowych, to jest przeprowadzenia postępowania dowodowego w sposób określony przepisami Kodeksu postępowania cywilnego oraz dokonania wszechstronnej oceny całokształtu okoliczności ujawnionych w toku rozprawy głównej, zgodnie z zasadą swobodnej oceny dowodów wyrażoną w przepisie art. 233 § l k.p.c. Jak bowiem wynika z przywołanego art. 233 § 1 k.p.c. sąd obowiązany jest ocenić wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału. W niniejszej sprawie kontrola instancyjna pozwoliła przyjąć, że Sąd pierwszej instancji uczynił zadość tym wymaganiom. W sprawie nie można również zasadnie zarzucić, aby Sąd pierwszej instancji zaniechał zbadania wszystkich dostępnych mu w sprawie dowodów. Zarzuty apelacji nie podważyły też poczynionych przez Sąd pierwszej instancji niezbędnych dla wyjaśnienia sprawy ustaleń faktycznych, w szczególności tego, że ubezpieczony w spornym okresie nie wykonywał pracy kwalifikowanej w wykazie A i B stanowiącego załącznik do rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983r.
W tym stanie rzeczy Sąd Apelacyjny przyjął poczynione w pierwszej instancji ustalenia faktyczne za własne, bez potrzeby ich uzupełniania, czyniąc je zarazem integralną częścią niniejszego orzeczenia, w konsekwencji czego nie zachodzi potrzeba ich szczegółowego powtarzania (por. orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 22 kwietnia 1997 r., sygn. II UKN 61/97, opubl. w OSNAP z 1998 nr 3, poz. 104, z dnia 5 listopada 1998 r., sygn. I PKN 339/98, OSNAP z 1998 nr 24, poz. 776, z dnia 22 lutego 2010 r., I UK 233/09, lex nr 585720 i z dnia 24 września 2009 r., II PK 58/09, lex nr 558303). Rozpoznając sprawę Sąd Okręgowy nie naruszył tak norm prawa materialnego, jak i zasad postępowania, które uzasadniałyby uwzględnienie wniosków apelacji. Zaskarżone rozstrzygnięcie jest trafne i nie ma podstaw do jego zmiany.

W sprawie prawidłowym było przyjęcie, iż z przywileju przejścia na emeryturę w obniżonym wieku emerytalnym, przysługującą pracownikom zatrudnionym w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, mogą skorzystać wyłącznie ubezpieczeni, którzy byli rzeczywiście zatrudnieni stale i w pełnym wymiarze czasu pracy w szkodliwych warunkach pracy w rozumieniu art. 32 ustawy emerytalnej w związku z § 2 ust. 1 rozporządzenia z 7 lutego 1983 roku. Praca taka, świadczona stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy, przyczyniała się do szybszego obniżenia wydolności organizmu, stąd też osoba ją wykonująca – wolą ustawodawcy - ma prawo do emerytury wcześniejszej niż pozostali ubezpieczeni. Prawo do emerytury w obniżonym wieku stanowi przywilej i odstępstwo od zasady wyrażonej w art. 27 ustawy emerytalnej, a zatem regulujące je przepisy należy wykładać w sposób gwarantujący zachowanie celu uzasadniającego to odstępstwo (tak m.in. w wyrokach Sądu Najwyższego z 22 lutego 2007 roku, sygn. I UK 258/06, OSNP z 2008 r., nr 5-6, poz. 81; z 17 września 2007 roku, sygn. III UK 51/07, OSNP z 2008 r., nr 21-22, poz. 328; z 6 grudnia 2007 roku, sygn. III UK 62/07, lex nr 375653; z 6 grudnia 2007 roku, sygn. III UK 66/07, lex nr 483283; czy z 5 maja 2009 roku, sygn. I UK 4/09, lex nr 509022). W związku z tym, przepisy regulujące prawo do przejścia na emeryturę w wieku obniżonym, z uwagi na ich szczególny charakter nie podlegają również wykładni rozszerzającej. Za zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia (art. 32 ust. 2 ustawy emerytalnej). W myśl art. 32 ust. 4 ustawy emerytalnej wiek emerytalny, o którym mowa w ust. 1, rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na podstawie których osobom wymienionym w ust. 2 i 3 przysługuje prawo do emerytury, ustala się na podstawie przepisów dotychczasowych.

Do takich przepisów zalicza się:

1/ rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983r., Nr 8, poz. 43, ze zm.) – zwanego rozporządzeniem z 7 lutego 1983r.,

2/ rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 4 maja 1979 r. w sprawie pierwszej kategorii zatrudnienia (Dz. U. z 1979r., Nr 13, poz. 86, ze zm.) – zwanego dalej rozporządzeniem z 1979r. - zgodnie z treścią przepisów odsyłających § 19 ust. 1 i ust. 2 rozporządzenia z 7 lutego 1983r. z tym, że za pracę w szczególnych warunkach uważa się prace zaliczane do I kategorii zatrudnienia wykonywane w okresie
od 1 stycznia 1980r. do 31 grudnia 1982r.

3/ rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 10 września 1956 r. w sprawie zaliczania pracowników do kategorii zatrudnienia (Dz. U. z 1956 r. Nr 39, poz. 176,
ze zm.), zwanego dalej rozporządzeniem z 1956r. - zgodnie z treścią § 19 ust. 1 rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983r.

Na gruncie dotychczasowych przepisów ubiegający się o emeryturę przewidzianą w art. 32 cyt. ustawy powinien wykazać, iż przez okres co najmniej
15 lat wykonywał pracę w szczególnych warunkach stale, w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym dla danego stanowiska pracy (§ 2 ust. 1 i § 4 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983r.).

Interpretacja zapisów rozporządzenia z 7 lutego 1983r. (oraz odpowiednio wcześniejszych wyżej wskazanych) dokonywana jest w kontekście obecnie obowiązujące normy ustawowej, zawartej w art. art. 32 ust. 2 ustawy emerytalnej wskazującej, że za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach można uznać tylko

1.  pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia lub

2.  pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznym stopniu uciążliwości,

albo

3.  pracowników zatrudnionych przy pracach wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia.

Sąd Najwyższy wielokrotnie wskazywał, że prawo do emerytury w wieku emerytalnym niższym niż powszechny, uzyskiwane z tytułu wykonywania pracy
w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest ściśle związane
z szybszą utratą zdolności do zarobkowania z uwagi na szczególne warunki lub szczególny charakter pracy. W świetle art. 32 ust. 4 ustawy emerytalnej pracami
w szczególnych warunkach nie są więc prace wykonywane w narażeniu na kontakt z niekorzystnymi dla zdrowia pracownika czynnikami, lecz jedynie takie, które
są związane z szybszą utratą zdolności do zarobkowania i zostały wymienione w rozporządzeniu z 1983r. Z powyżej wskazanym zastrzeżeniem z uwagi na treść art. 32 ust. 2 ustawy emerytalnej należy więc definiować pracę pracowników wykonujących prace określone w wykazie A do tego rozporządzenia w dziale XIV „Prace różne” w pkt 24 – prace związane z kontrolą międzoperacyjną, kontrolą jakości produkcji i usług oraz dozór inżynieryjno-techniczny na oddziałach i wydziałach, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie. Niedopuszczalna jest przy tym wykładnia językowa normy zawartej w dziale XIV pkt 24 załącznika do rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r., sprowadzająca się do oceny, że w każdym przypadku sprawowania nadzoru, kontroli i dozoru nad pracą osób zatrudnionych na stanowiskach ujętych w wykazie A można mówić o pracy wykonywanej w szczególnych warunkach, uprawniającej do niższego wieku emerytalnego. Tego rodzaju interpretacja automatycznie prowadziłaby do objęcia całej rzeszy kadry kierowniczej zatrudnionej w branżach wymienionych w wykazie A bez względu na faktyczne warunki świadczenia pracy. W ocenie Sądu Apelacyjnego tego rodzaju wnioskowanie zaprzeczałoby istocie regulacji prawnej do świadczenia emerytalnego w niższym wieku i jako takie stanowiłoby niedopuszczalną interpretację rozszerzającą. Zdaniem Sądu Apelacyjnego konieczna jest interpretacja celowościowa normy zawartej w dziale XIV pkt 24 załącznika do rozporządzenia z 1983 roku. Przy tego rodzaju wykładni istoty nabiera sformułowanie ustawodawcy odwołujące się do prac kontrolerskich i dozoru inżynieryjno - technicznego sprawowanych na oddziałach i wydziałach w pryzmacie specyficznego charakteru tych prac jako wykonywanych w warunkach ciągłego narażenia na działania szkodliwych warunków, tj. o jakich mowa w art. 32.ust. 2 ustawy emerytalnej. W przypadku sprawowania nadzoru, kontroli i dozoru nad pracą osób zatrudnionych na stanowiskach ujętych w przywołanym wykazie A wymaga się bowiem, aby ubiegający się o świadczenie emerytalne, podobnie jak osoby na tych stanowiskach, również był narażony na szkodliwe czynniki. Co do zasady pracownicy koordynujący i kontrolujący pracę są narażeni w równym stopniu na czynniki o znacznej szkodliwości dla zdrowia jak pozostali pracownicy zatrudnieni bezpośrednio przy produkcji czy usługach. W każdym jednak przypadku koniecznym jest ustalenie rzeczywistego zakresu obowiązków oraz warunków w jakich były wykonywane, a zatem czy ubiegający się o świadczenie emerytalne istotnie był narażony bezpośrednio i stale na szkodliwe czynniki. Oczywistym jest przy tym, że sama nazwa stanowiska nie może mieć przesądzającego znaczenia, gdyż w sprawie o prawo do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym z uwagi na wykonywanie pracy w szczególnych warunkach, należy ustalić faktyczny rodzaj i zakres powierzonych do wykonywania czynności (obowiązków) pracowniczych, w ujęciu branżowym w wykazie stanowiącym załącznik do rozporządzenia z 1983r. (i odpowiednio rozporządzenia z 1979r.). Reasumując
tę część rozważań, należy podnieść, że pracownik ubiegający się
o emeryturę w obniżonym wieku winien wykazać, że wykonywał pracę zaliczaną do prac o szczególnym charakterze lub w szczególnych warunkach (do I kategorii), ujętą w wykazach stanowiących załączniki do ww. rozporządzeń, a nadto, że pracował w pełnym wymiarze czasu pracy, stale i bezpośrednio przy tych pracach przez okres co najmniej 15 lat, z uwzględnieniem zastrzeżenia z art. 32 ust. 1a ustawy emerytalnej. Niespełnienie choćby jednego z powyższych warunków powoduje brak uprawnień w myśl art. 32 ustawy emerytalnej do emerytury w wieku obniżonym ze względu na szczególne warunki pracy. Należy dodać, że powołane przez ubezpieczonego zarządzenie Nr 3 Ministra Hutnictwa I Przemysłu Maszynowego z dnia 30 marca 1985 r. w sprawie stanowisk, na których wykonywane są prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w zakładach pracy resortu hutnictwa i przemysłu maszynowego (k. 15) nie jest źródłem powszechnie obowiązującego prawa. Ma ona jedynie charakter informacyjny, techniczno – porządkujący , uściślający. Taki wykaz resortowy ułatwia identyfikację określonego stanowiska pracy jako stanowiska pracy w szczególnych warunkach - w szczególności, jeśli w wykazie stanowiącym załącznik do rozporządzenia nie wymienia się konkretnych stanowisk, lecz operuje się pojęciem ogólnym. Innymi słowy, zarządzenia resortowe mogą mieć znaczenie jedynie w sferze dowodowej ( wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 kwietnia 2011 r., sygn. I UK 351/10, LEX nr 863944, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 maja 2011 r., sygn. II UK 356/10, LEX nr 901608). Sąd Najwyższy bowiem w uchwale z dnia 13 lutego 2002 r., III ZP 30/01 (OSNP 2002 nr 10, poz. 243) wskazał jako nadal stosowane "przepisy dotychczasowe" tylko niektóre przepisy rozporządzenia, wyłączając dalsze obowiązywanie tych, które zawierały upoważnienie dla ministrów, kierowników urzędów centralnych i centralnych związków spółdzielczych do ustalenia wykazu stanowisk pracy w podległych im zakładach pracy. Stwierdził, że odesłanie do wykazów obejmujących świadczenie pracy w warunkach szczególnych nie obejmuje przepisów kompetencyjnych § 1 ust. 2 – 3 rozporządzenia. Zarządzenia resortowe nie mogą stanowić samodzielnej podstawy prawnej indywidualnych decyzji, jednak jeżeli mają swoje umocowanie w ustawie i rozporządzeniu, są nadal wykorzystywane pomocniczo. Źródłem prawa do emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach jest ustawa emerytalna oraz rozporządzenie z dnia 7 lutego 1983 r. Źródłem prawa nie jest natomiast zarządzenie resortowe, jako że nie stanowi źródła prawa - art. 87 Konstytucji (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 22 marca 2012 r., sygn. I UK 403/11, LEX nr 1214549).W konsekwencji w judykaturze Sądu Najwyższego przyjmuje się, że wykazy resortowe mają charakter jedynie informacyjny, techniczno-porządkujący i uściślający, w szczególności, gdy w wykazie stanowiącym załącznik do rozporządzenia nie wymienia się określonych stanowisk, lecz operuje się pojęciem ogólnym (por. np. wyroki z dnia 21 kwietnia 2004 r., II UK 337/03, OSNP 2004 nr 22, poz. 392; z dnia 20 października 2005 r., I UK 41/05, OSNP 2006 nr 19-20, poz. 306; z dnia 25 lutego 2009 r., II UK 227/08, LEX nr 736740; z dnia 25 lutego 2010 r., II UK 218/09, LEX nr 590247; z dnia 24 listopada 2010 r., I UK 128/10, LEX nr 707405). Posłużenie się resortowym wykazem stanowisk jest uzasadnione wówczas, gdy dany rodzaj prac został wymieniony w wykazie stanowiącym załącznik do rozporządzenia jedynie ogólnie, bez wskazania jakiegokolwiek kryterium zakwalifikowania go do jednego z wykazów (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 maja 2011 r., sygn. II UK 356/10, LEX nr 901608). Należy podkreślić, że ugruntowane jest stanowisko zgodnie z którym wykonywanie pracy na stanowisku określonym w zarządzeniu resortowym, której nie wymieniono w wykazach A i B, stanowiących załącznik do rozporządzenia z 1983 r. – tak, jak ma to miejsce w przypadku ubezpieczonego, nie uprawnia do uzyskania emerytury w obniżonym wieku emerytalnym. Zarządzenie resortowe musi być bowiem dostosowane do treści wykazu A stanowiącego załącznik do rozporządzenia z 1983 r., w którym zawarty jest kompletny wykaz stanowisk pracy wykonywanych w szczególnych warunkach. Podkreślić należy, że ubezpieczony powołując się przy odwołaniu na pkt XIV pkt 4 ppkt 2 zarządzenia Ministra Hutnictwa i Przemysłu Maszynowego dowolnie przyjmuje, że pracował w laboratorium, gdzie miałby być poddawany szkodliwemu oddziaływaniu promieniowania izotopowego i rentgenowskiego, pomijając już zupełnie wymóg pracy w tych warunkach stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Ubezpieczony nie pracował w takiej gałęzi przemysłu, ani przy takich badaniach, gdzie byłyby wykonywane prace z izotopem czy promieniowaniem innego rodzaju, tj. rentgenowskim. W materiale dokumentowym, w szczególności
w zakresie jego obowiązków, takie sugestie nie znajdują potwierdzenia.

Przyczyną odmowy przyznania ubezpieczonemu dochodzonego świadczenia emerytalnego było przyjęcie, że ubezpieczony nie wykonywał prac zaliczanych do prac wykonywanych w szczególnych warunkach zgodnie z wykazem A stanowiącym załącznik do rozporządzenia z 7.02.1983r. Ubezpieczony powinien był zatem wykazać, iż przez okres co najmniej 15 lat wykonywał pracę w szczególnych warunkach ujętą w wykazie stanowiącym załącznik do ww. rozporządzenia oraz, że praca ta była wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy (§2 ust. 1 rozporządzenia z 1983r.). Ubezpieczony był zatrudniony w okresie od 1 września 1977 r. do 31 grudnia 1998 r. w Zakładach (...) w G. na stanowisku umysłowym kierownika laboratorium. Praca zaś w Wojewódzkiej (...) w G. w okresie od 8 listopada 1982 r. do 30 czerwca 1987 r. była wykonywana poza godzinami pracy w Zakładach (...). Ubezpieczony był zatrudniony w spornym okresie m.in. jako kierownik laboratorium, lecz zakres jego obowiązków w kontekście używanych w laboratorium benzenu i kwasu siarkowego, nie odpowiada pracom z wykazu A, a co za tym idzie nie może mieć zastosowanie tym bardziej pkt 24 działu XIV wykazu A rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983r. Ubezpieczony nie wykonywał ani również nie nadzorował prac w akumulatorowniach: opróżnianie, oczyszczanie i wymiana stężonego kwasu siarkowego i płyt ołowianych (pkt 13 działu XIV wykazu A rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983r). Nie uszło uwadze Sądu Apelacyjnego, że zgodnie z kartą obowiązków i odpowiedzialności pracownika umysłowego, zatrudnionego na stanowisku kierownika laboratorium badań materiałowych, należało między innymi:

- sprawowanie technicznego i organizacyjnego nadzoru nad działalnością podległych sobie pracowników, udzielanie im fachowej pomocy,

- współpraca z organami w zakresie stosowania nowego sprzętu i aparatury badawczej,

- współudział przy opracowywaniu harmonogramów badań,

- zapoznawanie się oraz podległych mu pracowników z obowiązującymi w zakładzie zewnętrznym i wewnętrznymi aktami normatywnymi.

Ponadto miał on w swym zakresie obowiązki związane z ochroną przeciwpożarową. W ramach szczegółowych obowiązków zaś, do ubezpieczonego należało między innymi:

- sprawowanie nadzoru nad metodyką badań,

- organizowanie i nadzorowanie uwierzytelniania wzorców i przyrządów do pomiarów masy siły, momentu siły i twardości, prowadzenie ewidencji i kontroli jakości, przygotowywanie stanowisk badawczych, akceptowanie sprawozdań z badań,

- zabezpieczenie laboratorium w dokumentacje niezbędną do przeprowadzani badań,

- przygotowywanie planów i programów działań korygujących i zapobiegawczych oraz przekazywanie ich do zatwierdzenia Głównemu Kontrolerowi Jakości.

Ubezpieczony wykonywał zatem szereg czynności kontrolnych, sprawdzających i biurowych, bez bezpośredniego kontaktu z warunkami szkodliwymi, gdyż nie były stale wykonywane w zamkniętym pomieszczeniu (tj. oddziale czy wydziale), w którym byłby bezpośrednio narażony na opary, pyły i inne czynniki szkodliwe związane z pracami podległych mu pracowników. Poza tym, obowiązki ubezpieczonego nie sprowadzały się jedynie do czynności kontrolno – koordynujących. Wbrew twierdzeniu ubezpieczonego i świadków, nie zasługuje na aprobatę stanowisko, że wszyscy pracownicy laboratorium wykonywali taką samą pracę. W szczególności przeczy temu treść wydanych przez zakład pracy świadectw pracy w warunkach szczególnych. Mimo wydania zaświadczenia z 30 czerwca 2000 r. wskazującego jakie prace pracownicy laboratorium, w tym ubezpieczony, wykonywali, to pracodawca w świadectwie pracy w warunkach szczególnych E. K. i R. K. wskazał dział XIV poz. 5 pkt 5 i dział III, poz. 67 pkt 7, zaś ubezpieczonemu jedynie dział XIV poz. 24 pkt 1. Tym samym należy przyjąć, że pracodawca nie potwierdził pracy ubezpieczonego na stanowiskach wskazanych w zaświadczeniu z dnia 30 czerwca 2000 r. znajdującego się na karcie 13 akt sprawy. Bezsprzecznie, organizacyjno – kadrowo – zarządcze działania ubezpieczonego, przy uwzględnieniu faktu, że nadzorował on nie tylko pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach, uniemożliwiają stwierdzenie, aby mógł on jednocześnie w sposób stały i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywać prace bezpośrednio przy stanowiskach pracy w warunkach szczególnych. Samo zatem nazewnictwo przyjęte w przedłożonym przez ubezpieczonego świadectwie pracy w warunkach szczególnych, choć zgodne z wykazem stanowisk z wykazu A do rozporządzenia z 1983 r., jako sprzeczne z pozostałymi ustaleniami wynikającymi z istniejących w sprawie dowodów, nie może prowadzić do ustalenia zgodnego z żądaniem ubezpieczonego. Byłoby to wszak ustalenie oparte na dowolnej, a nie swobodnej ocenie dowodów i niezgodne z obowiązującymi w tej mierze podstawami prawnymi, co do istoty pracy w warunkach szczególnych. Wykonując liczne czynności biurowe w zamkniętym pomieszczeniu nie podlegał bezpośrednio i stale szkodliwym czynnikom, jakim podlegali pozostali pracownicy. Nawet bowiem, jeśliby przyjąć, że ubezpieczony przy wykonywaniu zadań w Laboratorium (...), w ramach części czasu pracy pełnił obowiązki należące do prac szczególnie szkodliwych, to nawet wówczas, nie wchodzi w rachubę praca w pełnym wymiarze czasu pracy. Również wykonywane obowiązki prowadzenia dokumentacji związanej z kierowaniem laboratorium nie odpowiadają kryterium pracy o znacznej szkodliwości dla zdrowia i znacznym stopniu uciążliwości, ewentualnie jako wymagającej wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia w rozumieniu art. 32 ust. 2 ustawy emerytalnej.

Prace wykonywane przez ubezpieczonego nie mieszczą się także w katalogu prac wymienionych w poprzednio obowiązującym (od 18.11.1981r. do 31.12.1982r.) rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 9 listopada 1981 r. w sprawie wieku emerytalnego dla niektórych grup pracowników zatrudnionych w warunkach szczególnie szkodliwych dla zdrowia lub uciążliwych (Dz. U. z 1981r. , Nr 27, poz. 143), stanowiącym akt wykonawczy do art. 21 ust. 2 ustawy z dnia 23 stycznia 1968 r. o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U. z 1968 r. Nr 3, poz. 6, ze zm.), gdyż ubezpieczony nie wykonywał pracy:

1)bezpośrednio przy przetwórstwie azbestu,

2)bezpośrednio przy produkcji ołowiu i kadmu oraz przetwórstwie tych metali,

3)przy procesach technologicznych związanych z wytwarzaniem aluminium,

4)rybaków morskich,

5)w charakterze nurków,

6)w charakterze ratowników w (...) Pogotowiu (...).

Podkreślić również należy, że jednym z koniecznych warunków jest, aby praca w szczególnych warunkach wykonywana była stale (codziennie) i w pełnym wymiarze czasu pracy (przez 8 godzin dziennie po 6 dni w tygodniu i przeciętnie po 46 godzin tygodniowo, jeżeli taki obowiązywał pracownika wymiar czasu pracy) w warunkach pozwalających na uznanie jej za jeden z rodzajów pracy wymienionych w wykazie stanowiącym załącznik do rozporządzenia z 1983r. (wyroki Sądu Najwyższego z dnia 14 września 2007 r., III UK 27/07, OSNP 2008 nr 21-22, poz. 325; z dnia 19 września 2007 r., III UK 38/07, OSNP 2008 nr 21-22, poz. 329; z dnia 6 grudnia 2007 r., III UK 66/07, LEX nr 483283; z dnia 22 stycznia 2008 r., I UK 210/07, OSNP 2009 nr 5-6, poz. 75 i z dnia 24 marca 2009 r., I PK 194/08, LEX nr 528152). Nie wchodzi zatem w rachubę sporadyczne wykonywanie takich prac, nawet jeśli miały one miejsce.

W powyższym stanie faktycznym prawidłowo Sąd Okręgowy przyjął, że przyczyną odmowy przyznania ubezpieczonemu dochodzonego świadczenia emerytalnego było ustalenie, że ubezpieczony nie wykonywał prac zaliczanych do prac w szczególnych warunkach albo o szczególnym charakterze, wymienionych w wykazie A i B do rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983r., jak we wcześniejszych rozporządzeniach normujących tę materię. Ze zgromadzonego materiału dowodowego, nie wynika, aby ubezpieczony wykonywał prace, które ze względu na ich znaczny stopień uciążliwości lub znaczną szkodliwość dla zdrowia wiązały się z szybszą utratą zdolności do zarobkowania, ewentualnie wymagały wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia, stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Sporadyczne wykonywanie prac w bezpośrednim kontakcie z takimi czynnikami nie uprawnia do emerytury.

Reasumując, ubezpieczony w całym spornym okresie nie wykonywał przez okres co najmniej 15 lat prac w szczególnych warunkach w rozumieniu art. 32 ust. 2 ustawy emerytalnej w zw. z § 4 ust. 1 pkt 3 (co do stażu pracy w szczególnych warunkach) rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983r., w konsekwencji czego nie spełnił wszystkich przesłanek z art. 184 ust. 1 ustawy emerytalnej.

Mając na uwadze przedstawioną argumentację Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację, jako bezzasadną.

SSO del. Beata Górska SSA Jolanta Hawryszko SSA Romana Mrotek