Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 27 września 2017 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 27 września 2017 r. w Gdańsku

sprawy Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T.

o zwrot nienależnie wypłaconych świadczeń

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T.

od wyroku Sądu Okręgowego w Toruniu IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 23 stycznia 2017 r., sygn. akt IV U 2149/16

oddala apelację.

SSA Daria Stanek SSA Grażyna Czyżak SSA Iwona Krzeczowska – Lasoń

Sygn. akt III AUa 467/17

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 04 kwietnia 2016 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział
w T. Inspektorat w G. na podstawie art. 84 ust. 6 ustawy z dnia
13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2015 r., poz. 121
ze zm.) zobowiązał Kasę Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego do zwrotu nienależnie wypłaconych świadczeń za okres od 01.09.2006 r. do 31.01.2016 r. w kwocie 69 929,32 zł
i odsetek za okres od 21.09.2006 r. do 04.04.2016 r. w kwocie 36 470,92 zł. W uzasadnieniu decyzji organ rentowy stwierdził, iż J. L. wypłacono bezpodstawnie rentę socjalną w okresie od 01.09.2006 r. do 31.01.2016 r. w łącznej kwocie 106 400,24 zł. Zdaniem ZUS, obciążenie Kasy obowiązkiem zwrotu tych należności wskazanych w decyzji, jest uzasadnione. Pismem z dnia 18.01.2016 r. pracownik KRUS powiadomił Oddział ZUS, aby wstrzymać rentę socjalną z uwagi na to, iż wypłacana jest renta rodzinna i socjalna
z KRUS od 01.09.2006 r. w wyniku błędu pracownika PT KRUS, który nie powiadomił ZUS o wcześniejszym wstrzymaniu wypłaty świadczenia.

Decyzją z dnia 05 kwietnia 2016 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział
w T. Inspektorat w G. na podstawie art. 84 ust. 6 ustawy z dnia
13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2015r., poz. 121
ze zm.) zobowiązał Kasę Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego do zwrotu nienależnie wypłaconych świadczeń za okres od 01.04.2007 r. do 30.04.2007 r. w kwocie 420,00 zł (jednorazowy dodatek). W uzasadnieniu decyzji organ rentowy stwierdził, iż J. L. wypłacono bezpodstawnie jednorazowy dodatek. Zdaniem ZUS obciążenie obowiązkiem zwrotu tych należności jest uzasadnione. Pismem z dnia 18.01.2016 r. pracownik KRUS powiadomił Oddział ZUS , aby wstrzymać rentę socjalną z uwagi na to,
iż wypłacana jest renta rodzinna i socjalna z KRUS od 01.09.2006 r. w wyniku błędu pracownika PT KRUS, który nie powiadomił ZUS o wcześniejszym wstrzymaniu wypłaty świadczenia.

Odwołanie od powyższych decyzji wniósł Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego, wnosząc o zmianę decyzji i zwolnienie odwołującej się od obowiązku zwrotu świadczeń za okres od 1.09.2006 r. do 31.01.2016 r. w kwocie 69.929,32 zł. i odsetek
za okres od 21.09.2006 r. do 04.04.2016 r. w kwocie 36.470,92 zł oraz świadczenia za okres od 1.04.2007 r. do 30.04.2007 r. w kwocie 420,00 zł.

W odpowiedzi na odwołanie od dwóch zaskarżonych decyzji Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. wniósł o ich oddalenie.

J. L. nie został ujęty jako strona w zaskarżonych decyzjach.

Postanowieniem z dnia 16 września 2016 r. Sąd Okręgowy w Toruniu na podstawie art. 477 ¹¹ § 2 i 3 k.p.c. zawiadomił J. L. o toczącym się postępowaniu
z odwołania Prezesa KRUS przeciwko ZUS – o zwrot nienależnie pobranych świadczeń,
z pouczeniem, że J. L. może przystąpić do sprawy w ciągu dwóch tygodni
od dnia doręczenia zawiadomienia. Odpis postanowienia doręczony został opiekunowi prawnemu J. D. B.. W zakreślonym przez Sąd terminie J. L. nie przystąpił do sprawy i nie zajął żadnego stanowiska.

Na rozprawie w dniu 11 stycznia 2017 roku pełnomocnik Prezesa KRUS wniósł
o zmianę zaskarżonych decyzji i nie obciążanie Kasy zwrotem nienależnie pobranych świadczeń, a w razie uznania, że odwołująca jest zobowiązana do zwrotu, wniósł
o ograniczenie tej odpowiedzialności do okresu 3 lat i nie obciążanie obowiązkiem zwrotu
do dnia 31 stycznia 2013 r.

Sąd Okręgowy w Toruniu – IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 23 stycznia 2017 r. zmienił zaskarżoną decyzję z dnia 4 kwietnia 2016 r. w ten sposób, że stwierdził, iż Prezes KRUS nie jest zobowiązany do zwrotu nienależnie wypłaconych świadczeń za okres od 1 września 2006 r. do 31 stycznia 2013 r. oraz odsetek za okres
od 21 września 2006 r. do 4 kwietnia 2016 r. (pkt I), oddalił odwołanie od decyzji z dnia
4 kwietnia 2016 r. w pozostałej części (pkt II) oraz zmienił zaskarżoną decyzję z dnia
5 kwietnia 2016 r. w ten sposób, że stwierdził, iż Prezes KRUS nie jest zobowiązany
do zwrotu nienależnie wypłaconych świadczeń za okres od 1 kwietnia 2017 r. do 30 kwietnia 2007 r. w kwocie 420,00 zł (pkt III), sygn. akt IV 2149/16.

Sąd Okręgowy w Toruniu ustalił następujący stan faktyczny.

Wdowa po zmarłym w dniu (...) r. S. L. wnioskiem
z dnia 5.12.1995 r. wystąpiła do KRUS o rentę rodzinną dla dwojga dzieci – G.
i J.. Decyzją z dnia 11 grudnia 1995 r. rolniczy organ rentowy przyznał rentę rodzinną dla dzieci zmarłego S. L..

Decyzją z dnia 3 października 2003 r. ZUS Oddział w T. przyznał J. L. prawo do renty socjalnej począwszy od dnia 01.10.2003 r. do dnia 30.11.2003 r.

Decyzją z dnia 28 listopada 2003 r. ZUS Oddział w T. przyznał J. L. prawo do renty socjalnej na stałe. Kopię tej decyzji ZUS przekazał KRUS w celu dokonania zbiegu świadczeń z wypłacaną przez KRUS rentą rodzinną.

Decyzją z dnia 9 grudnia 2003 r. Prezes KRUS dokonał zbiegu świadczeń – renty socjalnej i renty rodzinnej dla J. L..

Decyzją z dnia 22 sierpnia 2006 r. Prezes KRUS zawiadomił J. L., że wstrzymuje z dniem 1 września 2006 r. dalszą wypłatę renty rodzinnej
z powodu ukończenia nauki w szkole. W decyzji znalazło się pouczenie, że wypłata renty rodzinnej może być wznowiona po nadesłaniu zaświadczenia szkolnego stwierdzającego fakt kontynuowania nauki.

Pismem z dnia 22 sierpnia 2006 r. KRUS powiadomił Inspektorat ZUS o wstrzymaniu renty rodzinnej dla J. L. z uwagi na ustanie uprawnień do pobierania renty rodzinnej, wnosząc o wznowienie przez ZUS wypłaty renty socjalnej dla J. L.. Pismo to otrzymał do wiadomości J. L..

W konsekwencji Oddział ZUS decyzją z dnia 25.09.2006 r. podjął wypłatę renty socjalnej dla J. L. od dnia 01 października 2006 r. Świadczenie to było wypłacane do dnia 31 stycznia 2016 r., tj. do czasu otrzymania pisma z KRUS z dnia 18.01.2016 r. Kopii decyzji z 25.09.2006r. nie przekazano KRUS.

W dniu 29 sierpnia 2006 r. KRUS otrzymał z DPS w C. zaświadczenie dotyczące nauczania J. L. w celu dalszego wypłacania renty rodzinnej. Zaświadczenie stwierdzało, że J. L. w roku szkolnym 2005/2006 jest uczniem klasy 3 tutejszej szkoły tj. Specjalnego Ośrodka Szkolno – (...)
w C.. Zaświadczenie to Kasa uznała za niewystarczające, mimo że w późniejszym czasie zaświadczenia o identycznej treści były uznawane, po sporządzeniu notatki służbowej przez pracownika KRUS.

W dniu 25 września 2006 roku do Oddziału KRUS wpłynęło zaświadczenie
ze Specjalnego Ośrodka Szkolno – (...) w C. z dnia 18.09.2006 r.,
iż J. L. w roku szkolnym 2006/2007 jest uczniem klasy I tutejszej szkoły. Decyzją z dnia 27 września 2006 r. Prezes KRUS wznowił wypłatę renty rodzinnej w zbiegu z rentą socjalną od dnia 1 września 2006 r. KRUS nie przekazał Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych kopii powyższej decyzji z dnia 27 września 2006 r. wznawiającej wypłatę świadczeń w zbiegu.

Decyzją z dnia 10 kwietnia 2007 r. ZUS powiadomił J. L.,
iż w kwietniu 2007 r. do renty socjalnej została mu przyznana jednorazowo kwota
w wysokości 420,00 zł.

W dniu 18 sierpnia 2008 r. DPS w C. przekazał KRUS kserokopię orzeczenia lekarza orzecznika ZUS stwierdzającego, iż J. L. jest całkowicie niezdolny do pracy i niezdolny do samodzielnej egzystencji, z wnioskiem o przyznanie renty rodzinnej na stałe.

We wniosku o rentę rodzinną z ubezpieczenia społecznego rolników DPS w C. wskazał, iż J. L. pobiera świadczenia - (...) + (...).

Odwołująca uznała, iż powyższy wpis dotyczy pobierania obu świadczeń tylko
z KRUS.

Po zaocznym rozpoznaniu sprawy przez lekarza rzeczoznawcę Kasy, Prezes KRUS decyzją z dnia 8 października 2008 r. przyznał J. L. prawo do renty rodzinnej w zbiegu z rentą socjalną na stałe. Kopia tej decyzji nie była przesłana Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych.

W dniu 16.09.2011 r. D. B. powiadomił ZUS, iż został ustanowiony opiekunem prawnym całkowicie ubezwłasnowolnionego J. L..

W dniu 11 stycznia 2016 r. pracownica Domu Pomocy Społecznej w C. powiadomiła telefonicznie placówkę KRUS, że J. L. pobiera rentę rodzinną
i rentę socjalną z KRUS i dodatkowo rentę socjalną z ZUS i wniosła o wszczęcie postępowania wyjaśniającego.

Pismem z dnia 18 stycznia 2016 r. KRUS powiadomił Inspektorat ZUS, że decyzją
z dnia 27.09.2006 r. podjęto od 01.09.2006 r. wypłatę renty rodzinnej wraz z rentą socjalną dla J. L., nie informując ZUS o powyższym i że renta socjalna wypłacana jest do chwili obecnej wraz z rentą rodzinną. Wobec powyższego KRUS wniósł
o pilne wstrzymanie wypłaty renty socjalnej dla J. L. i nadesłanie decyzji wstrzymującej oraz o podjęcie decyzji w sprawie ustalenia nadpłaty renty socjalnej dla J. L. przez ZUS.

Na podstawie pisma odwołującej z dnia18 stycznia 2016 r. ZUS decyzją z dnia
29 stycznia 2016 r. wstrzymał wypłatę renty socjalnej J. L. od dnia
1 lutego 2016 r. Kopia tej decyzji została przesłana KRUS. Organ rentowy powiadomił dodatkowo KRUS, iż nie jest właściwy do wydania decyzji w sprawie ustalenia nienależnie wypłaconego przez KRUS J. L. świadczenia.

Decyzją z dnia 04 kwietnia 2016 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział
w T. Inspektorat w G. na podstawie art. 84 ust. 6 ustawy z dnia
13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2015r., poz. 121
ze zm.) zobowiązał Kasę Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego do zwrotu nienależnie wypłaconych świadczeń za okres od 01.09.2006 r. do 31.01.2016 r. w kwocie 69 929,32 zł
i odsetek za okres od 21.09.2006 r. do 04.04.2016 r. w kwocie 36 470,92 zł.

Decyzją z dnia 05 kwietnia 2016 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział
w T. Inspektorat w G. na podstawie art. 84 ust. 6 ustawy z dnia
13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2015 r., poz. 121
ze zm.) zobowiązał Kasę Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego do zwrotu nienależnie wypłaconych świadczeń za okres od 01.04.2007 r. do 30.04.2007 r. w kwocie 420,00 zł. (jednorazowy dodatek).

Powyższy stan faktyczny Sąd Okręgowy ustalił na podstawie okoliczności bezspornych, a w dalszej kolejności na podstawie dowodów z dokumentów zgromadzonych w toku postępowania w aktach organu rentowego – ZUS Oddział w T. i w aktach KRUS.

Sąd I instancji uznał za wiarygodne dowody z dokumentów zaliczone do materiału dowodowego sprawy, albowiem żadna ze stron nie kwestionowała ich autentyczności ani też prawdziwości zawartych w nich informacji, co nie budziło także wątpliwości Sądu. Sąd uznał, iż dowody z dokumentów i okoliczności bezsporne stanowią wystarczający materiał dowodowy do rozstrzygnięcia niniejszej sprawy, bowiem ustalony stan faktyczny był
w zasadzie bezsporny między stronami, sporna była natomiast kwestia prawna polegająca
na ustaleniu przesłanek odpowiedzialności Prezesa KRUS, który na podstawie art. 84 ust. 6 ustawy z dnia 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych został zobowiązany
przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych do zwrotu nienależnie wypłaconych świadczeń J. L. za okresy i w kwotach wskazanych w dwóch zaskarżonych decyzjach.

Mając powyższe na uwadze Sąd na rozprawie w dniu 11 stycznia 2017 r. na mocy
art. 217 § 3 k.p.c. oddalił wnioski dowodowe pełnomocnika Prezesa KRUS o przesłuchanie pracownika lub dyrektora DPS na okoliczność wyjaśnienia, dlaczego przez 8 lat DPS nie reagował i pobierał rentę socjalną z dwóch organów rentowych. Sąd uznał, iż okoliczności sporne są dostatecznie wyjaśnione, a okoliczność, na którą powyższe dowody zostały zawnioskowane nie mają znaczenia dla rozstrzygnięcia odpowiedzialności KRUS, bowiem brak reakcji DPS i przyczyna braku reakcji nie zmieni faktu, że KRUS nie zawiadomił organu rentowego o decyzji z dnia 27.09.2006 r. o podjęciu od dnia 1.09.2006 r. wypłaty renty rodzinnej wraz z rentą socjalną dla J. L.. Okoliczność ta była bezsporna, podobnie jak i pozostały obieg informacji pomiędzy organami.

Sąd Okręgowy wskazał, że istota postępowania w niniejszej sprawie dotyczyła ustalenia, czy Prezes KRUS jest zobowiązany do zwrotu nienależnie wypłaconych świadczeń wskazanych w zaskarżonych decyzjach. Przy czym bezsporne jest, że do września 2006 r. miał miejsce właściwy obieg informacji pomiędzy KRUS i ZUS, pismem z dnia 22.08.2006 r. KRUS powiadomił organ rentowy o wstrzymaniu renty rodzinnej dla J. L. i prosił go o podjęcie wypłaty renty socjalnej dla J. L., co ZUS uczynił od dnia 1.10.2006 r. Renta socjalna była wypłacana do dnia 31.01.2016 r. Bezsporne jest też i to, że decyzją z dnia 27.09.2006 r. Prezes KRUS wznowił wypłatę renty rodzinnej w zbiegu z rentą socjalną dla J. L. i nie powiadomił ZUS
– o tej decyzji. W związku z powyższym doszło do nadpłaty renty socjalnej dla J. L..

W ustalonym stanie faktycznym Sąd I instancji uznał, iż odwołanie Prezesa KRUS
od decyzji z dnia 04.04.2016 r. jest częściowo zasadne, natomiast odwołanie od decyzji z dnia 05.04.2016 r. jest zasadne w całości.

Przechodząc do rozważań prawnych Sąd Okręgowy stwierdził, że ogólna regulacja instytucji zwrotu nienależnie pobranych świadczeń na gruncie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych z dnia 13 października 1998 r. (Dz. U. z 2015 r. poz. 121 ze zm.), jest zawarta
w art. 84 tej ustawy, zgodnie z którą osoba, która pobrała nienależne świadczenie
z ubezpieczeń społecznych, jest obowiązana do jego zwrotu, wraz z odsetkami, w wysokości
i na zasadach określonych przepisami prawa cywilnego, z uwzględnieniem ust. 11. Przepis ust. 2 mówi, iż za kwoty nienależnie pobranych świadczeń uważa się:

1) świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie prawa
do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenie była pouczona o braku prawa do ich pobierania;

2) świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie nieprawdziwych zeznań
lub fałszywych dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzania w błąd organu wypłacającego świadczenia przez osobę pobierającą świadczenia.

Zgodnie z art. 84 ust. 3 powyższej ustawy systemowej – nie można żądać zwrotu kwot nienależnie pobranych świadczeń z ubezpieczeń społecznych za okres dłuższy niż ostatnie
12 miesięcy, jeżeli osoba pobierająca świadczenia zawiadomiła organ wypłacający świadczenie o zajściu okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń
albo wstrzymanie ich wypłaty, a mimo to świadczenia były nadal wypłacane, a w pozostałych przypadkach – za okres dłuższy niż ostatnie 3 lata.

Przepis art. 84 ust. 6 ustawy stanowi, że jeżeli pobranie nienależnych świadczeń zostało spowodowane przekazaniem przez płatnika składek lub inny podmiot nieprawdziwych danych mających wpływ na prawo do świadczeń lub na ich wysokość, obowiązek zwrotu tych świadczeń wraz z odsetkami, o których mowa w ust. 1, obciąża odpowiednio płatnika składek lub inny podmiot.

Celem regulacji wskazanej w art. 84 ust. 6 ustawy o sus jest odzyskanie przez organ rentowy środków, które bez jego winy zostały niewłaściwie wypłacone. Za nieprawdziwe dane przyjmuje się podane przez płatnika lub inny podmiot informacje niezgodne ze stanem faktycznym. Należy podkreślić, że taki charakter mogą mieć nie tylko informacje wpisane
do zaświadczenia, ale także brak informacji o okolicznościach, jakie powinny być ujawnione (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 września 2012 r., II UK 39/12, M.P. Pr. 2013, Nr 1).

Przekazanie nieprawdziwych danych stanowi czyn niedozwolony, konieczne jest więc stwierdzenie winy płatnika składek lub innego podmiotu (por. wyrok Sądu Najwyższego
z 11.09.2014 r. II UK 570/13 OSNAPiUS 2016/11 i z dnia 28.01.2015 r. I UK 206/14). Przesłanką odpowiedzialności jest więc wina płatnika lub innego podmiotu w niewykonaniu lub nienależytym wykonaniu przekazania organowi rentowemu wymaganych informacji,
przy czym jest on odpowiedzialny (tak jak za własne działanie lub zaniechanie) za działania lub zaniechania osób, z których pomocą wykonuje zobowiązanie, jak i osób, którym powierza jego realizację. Zatem zawiniony błąd pracownika lub zleceniobiorcy obciąży płatnika składek lub inny podmiot.

Podobny pogląd wyraził Sąd Apelacyjny w Gdańsku w wyroku z dnia 26.10.2015 r., III AUa 807/15 , który uznał, iż odpowiedzialność płatników składek lub innych podmiotów na podstawie art. 84 ust. 6 ustawy systemowej zachodzi poprzez ustalenie, że wystawienie dokumentów zawierających nieprawdziwe dane nastąpiło na skutek ich świadomego działania lub rażącego niedbalstwa.

Przenosząc powyższe poglądy, które Sąd Okręgowy podzielił, na grunt niniejszej sprawy, Sąd uznał, iż wypłata renty socjalnej J. L. przez ZUS
w okresie od dnia 1.10.2006 r. do dnia 31.01.2016 r. nastąpiła wskutek przekazania nieprawdziwych informacji z winy KRUS.

Zgodnie z regulacją zawartą w art. 12 ust. 5 ustawy z dnia 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej – w przypadku, gdy organ emerytalno- rentowy ustali prawo do renty rodzinnej, jest obowiązany do powiadomienia Zakładu o przyznaniu tej renty osobom pobierającym rentę socjalną (art. 3 pkt 2 tej ustawy określa, iż przez organ emerytalno – rentowy rozumie się organ wypłacający rentę rodzinną inny niż Zakład Ubezpieczeń Społecznych). W związku
z tym przyjąć należy, że Prezes KRUS w świetle powyższej regulacji miał obowiązek powiadomić Zakład Ubezpieczeń Społecznych o wydaniu decyzji z dnia 27.09.2006 r.
o wznowieniu wypłaty renty rodzinnej w zbiegu z rentą socjalną od dnia 1 września 2006 r., lecz wskutek rażącego zaniedbania swojego pracownika tego nie zrobił. Jest to brak informacji o okolicznościach, które powinny być ujawnione, co w świetle przedstawionego orzecznictwa sądowego jest równoznaczne z podaniem do ZUS nieprawdziwych informacji
w rozumieniu art. 84 ust. 6 ustawy systemowej, co uzasadnia przyjęcie odpowiedzialności Prezesa KRUS. Sąd Okręgowy podkreślił, że KRUS ma świadomość błędu swojego pracownika, co zostało podkreślone w notatce służbowej Kasy z dnia 18.01.2016 r., gdzie wskazano: ,,realizacja wypłaty renty socjalnej w ZUS w wyniku błędu pracownika
PT KRUS”. Wskutek niepowiadomienia o decyzji Prezesa KRUS organ rentowy dokonywał wypłaty renty socjalnej od dnia 1.10.2006 r. do dnia 31.01.2016 r., aż do miesiąca powiadomienia ZUS o wypłacanej rencie socjalnej przez dwa organy.

Oceniając działania KRUS Sąd Okręgowy dopatrzył się też innych uchybień w jego działaniu. Sąd wskazał mianowicie na decyzję Prezesa KRUS z dnia 22 sierpnia 2006 r.
do J. L., w której KRUS powiadomił go o wstrzymaniu renty rodzinnej od dnia 1.09.2006 r. z powodu ukończenia nauki w szkole. W pouczeniu zawartym w tej decyzji została zawarta informacja, że wypłata renty rodzinnej może być wznowiona
po nadesłaniu zaświadczenia szkolnego stwierdzającego fakt ukończenia nauki. Działanie to było nieprawidłowe, bowiem KRUS winien najpierw wezwać o nadesłanie zaświadczenia,
a w razie jego nienadesłania wstrzymać wypłatę renty rodzinnej. Z akt KRUS wynika, że już w dniu 29.08.2006 r. do Oddziału KRUS wpłynęło zaświadczenie dotyczące nauczania J. L. w celu dalszego wypłacania renty rodzinnej. A więc wstrzymanie wypłaty renty rodzinnej od dnia 1.09.2006 r. było błędne. Powinna być wydana decyzja
o dalszym przyznaniu renty rodzinnej, a nie decyzja o wstrzymaniu renty rodzinnej
(po ewentualnym uzupełnieniu braków w tym zaświadczeniu, jeśli KRUS uznał to zaświadczenie za niewystarczające). Sąd Okręgowy podkreślił, iż w roku 2007 zaświadczenie dotyczące nauki J. L. - identycznej treści - zostało uznane przez KRUS po jego uzupełnieniu w drodze notatki służbowej przez pracownika Kasy. W konsekwencji więc informacja KRUS do organu rentowego z dnia 22.08.2006 r. o wstrzymaniu renty rodzinnej zawierała nieprawdziwe dane, co również uzasadnia odpowiedzialność Prezesa KRUS na podstawie art. 84 ust. 6 ustawy systemowej.

Sąd I instancji stwierdził, że nie zasługują na uwzględnienie okoliczności wskazane
w odwołaniu, w których Prezes KRUS chce się podzielić odpowiedzialnością za nienależnie wypłacone świadczenia J. L.. Nie można bowiem zapominać,
iż to odwołująca się była bezpośrednią przyczyną sprawczą nienależnej wypłaty. To KRUS pismem z dnia 22.08.2006 r. powiadomił organ rentowy – ZUS o wstrzymaniu renty rodzinnej dla J. L. i prosił ZUS o podjęcie wypłaty renty socjalnej. KRUS miał więc świadomość, iż organ rentowy podejmie wypłatę renty socjalnej dla J. L.. Bez znaczenia więc z punktu widzenia prawnej odpowiedzialności jest – zdaniem Sądu - podnoszenie, że ZUS nie powiadomił Kasy o wydaniu decyzji z dnia 25.09.2006 r. o wznowieniu wypłaty renty socjalnej dla J. L., zwłaszcza że taka powinność ZUS- u nie wynika z ustawy o rencie socjalnej. Poza tym to KRUS, wbrew obowiązkowi z art. 12 ust. 5 ustawy o rencie socjalnej, nie powiadomił ZUS o wznowieniu wypłaty renty rodzinnej w zbiegu z rentą socjalną decyzją z dnia 27.09.2006 r. Gdyby taka informacja została przekazana i doszłoby do wypłaty nienależnego świadczenia, KRUS nie ponosiłby za to odpowiedzialności, odpowiedzialność zostałaby przerzucona na organ rentowy. Zdaniem Sądu Kasa nie może zwolnić się od odpowiedzialności w niniejszej sprawie, podnosząc, iż nie wiedziała o wypłacie renty socjalnej J. L. przez organ rentowy, bowiem to niej spoczywa pierwotny ciężar tej odpowiedzialności.
To z winy Kasy doszło do nienależnej wypłaty. Dodatkowo tylko Sąd I instancji wskazał,
iż w dniu 18 sierpnia 2008 r. DPS w C. powiadomił pismem KRUS i kserokopią orzeczenia lekarza orzecznika ZUS o tym, że J. L. jest osobą całkowicie niezdolną do pracy i niezdolną do samodzielnej egzystencji, w związku z czym powinien mieć przyznaną rentę rodzinną dożywotnio. Mając takie orzeczenie KRUS winien był sprawdzić okoliczności wydania takiego orzeczenia, zwłaszcza że miał świadomość, iż sam występował do ZUS o podjęcie wypłaty renty socjalnej.

Sąd Okręgowy nie podzielił więc poglądu odwołującej się, że organ rentowy
i odwołująca się w równym stopniu nie dochowały należytej staranności w trakcie postępowania w tej sprawie.

Jeśli chodzi o odpowiedzialność Domu Pomocy Społecznej w C. i opiekuna prawnego D. B. i wpływ tych podmiotów na wypłatę renty socjalnej
przez KRUS, Sąd Okręgowy doszedł do przekonania, ż ich zaniechanie nie może uchylić sprawczej odpowiedzialności Kasy za powstanie nadpłaty.

Kontynuując rozważania Sąd I instancji wskazał, że według art. 84 ust. 3 ustawy
o systemie ubezpieczeń społecznych organ rentowy nie może żądać oddania nienależnie pobranych świadczeń z ubezpieczeń społecznych za okres dłuższy niż ostatnie 12 miesięcy – pod warunkiem, że osoba pobierająca świadczenie zawiadomiła organ wypłacający o zajściu okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty,
a mimo to świadczenia te były nadal wypłacane. W pozostałych przypadkach ograniczenie dotyczy daty okresu nie dłuższego niż ostatnie trzy lata. Chodzi tu o ostatnie trzy lata pobierania, wypłacania świadczenia, a nie trzy lata wstecz od wydania decyzji (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 16 maja 2012 roku II PZ1/12). Przepis art. 84 ust. 3 ustawy o sus stosuje się także do odpowiedzialności płatnika lub innego podmiotu. Tak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 28 stycznia 2015 r., I UK 206/14, Sąd Apelacyjny w Łodzi
w wyroku z dnia 28 października 2015 r., III AUa 153/15, Sąd Apelacyjny w Białymstoku
w wyroku z dnia 09 grudnia 2015 r., III AUa 623/15. W uzasadnieniach powyższych orzeczeń Sądy wskazały, iż ograniczenie w powyższy sposób kwoty zwrotu nienależnie pobranego świadczenia odnosi się zarówno do świadczeniobiorcy, jak też płatnika składek i innego podmiotu, bowiem ust. 3 i ust. 6 art. 84 ustawy z dnia 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych wyraźnie nie negują wzajemnego oddziaływania, stąd też jasne jest,
że do odpowiedzialności płatników składek i innych podmiotów zastosowanie ma 3 – letnie ograniczenie w dochodzeniu nienależnie pobranych świadczeń. Brak jest jakichkolwiek aksjologicznych racji w uznaniu bezterminowej odpowiedzialności płatnika składek.

Podzielając powyższe poglądy Sąd I instancji uznał, iż Prezes KRUS jest zobowiązany do zwrotu nienależnie wypłaconych świadczeń, jednakże powyższa wykładnia art. 84 ust. 3 ustawy o sus oznacza, że organ rentowy z naruszeniem tego przepisu w decyzji z dnia
04 kwietnia 2016 r. zobowiązał stronę odwołującą się do zwrotu nienależnie wypłaconych świadczeń także za okres od dnia 01 września 2006 r. do dnia 31 stycznia 2013 r., a w decyzji z dnia 05 kwietnia 2016 r. – za okres od 01 kwietnia 2007 r. do 30 kwietnia 2007 r., czyli
za okresy wykraczające poza ostatnie 3 lata począwszy od dnia wypłacania ostatnich świadczeń. Na marginesie sąd stwierdził, że podjęcie wypłaty renty socjalnej nastąpiło
od 1.10.2006 r., a nie od 1.09.2006 r.

Sąd Okręgowy nie podzielił też ustaleń organu rentowego w przedmiocie nałożenia
na Prezesa KRUS obowiązku zwrotu świadczenia z tytułu odsetek określonych w decyzji
z dnia 04 kwietnia 2016 r. za okres od 21 września 2006 r. do 04 kwietnia 2016 r.

Przepis art. 84 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych nakłada dodatkowo obowiązek uiszczenia odsetek za zwłokę, w wysokości i na zasadach określonych przepisami prawa cywilnego. Osoba zainteresowana jest z tego dodatkowego obowiązku zwolniona jedynie w sytuacji, gdy zawiadomiła organ wypłacający te świadczenia o zajściu okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty, a mimo to świadczenia były nadal wypłacane (art. 84 ust. 11 ustawy), co nie miało miejsca w niniejszej sprawie. Niemniej żądanie zapłaty tego dodatkowego świadczenia – mając na uwadze odesłanie do praca cywilnego (art. 359 § 2 k.c.) – może być skutecznie realizowane dopiero od dnia doręczenia decyzji obligującej do zwrotu nienależnie pobranego świadczenia
(por. wyrok SN z dnia 8 lipca 1977 r., II CR 233/77, Lex nr 7962; uchwała SN z dnia 6 marca 1991 r., III CZP 2/91, OSNCAPiUS 1991, nr 7, poz. 93; wyrok SN z dnia 30 marca 1998 r., III CKN 330/97, OSNCAPiUS 1998, nr 12, poz. 209). W wyroku z dnia 3 lutego 2010 r.
(I UK 210/09) Sąd Najwyższy zwrócił z kolei uwagę na specyfikę świadczeń nienależnych, zauważając, iż uznanie świadczenia za nienależne nie oznacza obowiązku jego zwrotu już
w chwili wypłaty; „Trzeba bowiem przypomnieć, że świadczenia z ubezpieczeń społecznych są przyznawane w drodze decyzji administracyjnych i na podstawie decyzji administracyjnych są wypłacane. Nie można zatem utrzymywać, że świadczenia wypłacone na podstawie pozostającej w obrocie prawnym decyzji administracyjnej jako nienależne podlegały zwrotowi w dacie wypłaty, choćby przesłanki przyznania świadczenia
w rzeczywistości nie istniały lub odpadły. Świadczenia w myśl art. 84 ustawy systemowej uważane za nienależne podlegają zwrotowi dopiero wtedy, gdy organ rentowy wyda stosowną decyzję administracyjną. Pogląd ten umacnia treść art. 84 ust. 4 i ust. 7 ustawy systemowej,
w których użyte zostały sformułowania "kwoty nienależnie pobranych świadczeń ustalone prawomocną decyzją" (ust. 4) oraz "uprawomocnienie się decyzji ustalającej te należności" (ust. 7). Świadomość uzyskania prawa do świadczeń na podstawie fałszywych zeznań
lub dokumentów albo innego rodzaju wprowadzenia w błąd organu rentowego jest jedynie jedną z przesłanek wydania decyzji. Organ rentowy jest przy tym ograniczony co do okresu, za który może żądać zwrotu kwot nienależnie pobranych świadczeń. W tej decyzji organ określa kwotę świadczeń nienależnych. Od kwoty wymienionej w decyzji należą się odsetki w wysokości i na zasadach prawa cywilnego". W ocenie Sądu Najwyższego odesłanie to nie obejmuje ustalenia, od kiedy dłużnik - pobierający nienależne świadczenie z ubezpieczenia społecznego - opóźnia się z jego zwrotem albowiem „określenia od kiedy należą się odsetki od świadczeń z ubezpieczenia społecznego, także od świadczeń podlegających zwrotowi, należy poszukiwać w prawie ubezpieczeń społecznych a nie w prawie cywilnym”.

Powyższe – mając na uwadze wskazywaną już regulację art. 84 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych – oznacza, zdaniem Sądu I instancji, iż organ rentowy ma prawo żądać odsetek ustawowych liczonych od chwili, od której ubezpieczony pozostaje
w opóźnieniu. Ponieważ obowiązek zwrotu nienależnie wypłaconej renty "uaktywnia się" dopiero z chwilą wezwania do zapłaty, to opóźnienie należy liczyć - co do zasady - od dnia następnego po tym wezwaniu. W przypadku nienależnie wypłaconego świadczenia
z ubezpieczenia społecznego wezwaniem do zapłaty jest doręczenie decyzji organu rentowego stwierdzającej obowiązek zwrotu. Żądanie wyprzedzające to wydarzenie należy uznać za błędne, wymagające skorygowania w skarżonej decyzji.

Mając na uwadze powyższe, Sąd Okręgowy, działając w oparciu o art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c., w punkcie I wyroku zmienił częściowo zaskarżoną decyzję organu rentowego z dnia
04 kwietnia 2016 r. w ten sposób, że stwierdził, iż Prezes KRUS nie jest zobowiązany
do zwrotu nienależnie wypłaconych świadczeń za okres od dnia 01 września 2006 r. do dnia 31 stycznia 2013 r. oraz odsetek za okres od dnia 21 września 2006 r. do dnia 04 kwietnia 2016 r. W ten sposób Sąd utrzymał obowiązek zwrotu nienależnie wypłaconych świadczeń
za okres od dnia 1 lutego 2013 r. do dnia 31 stycznia 2016 r., tj. za okres 3 lat. W tej części odwołanie, jako niezasadne, zostało w punkcie II wyroku oddalone - na mocy art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c.

Zaskarżona decyzja z dnia 05 kwietnia 2016 r. została na mocy art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c.
w punkcie III zmieniona w całości w ten sposób, że Sąd Okręgowy stwierdził, iż Prezes KRUS nie jest zobowiązany do zwrotu nienależnie wypłaconych świadczeń za okres od dnia 01 kwietnia 2007 r. do dnia 30 kwietnia 2007 r. w kwocie 420,00 zł. Kwota ta bowiem wykracza poza 3 – letni okres wskazany w art. 84 ust. 3 ustawy systemowej.

Apelację od wyroku wywiódł Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T., zaskarżając go w części i zarzucając naruszenie przepisów prawa materialnego:

- przepisu art. 84 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2016 r., poz. 963 ze zm.) poprzez przyjęcie, że żądanie zapłaty odsetek może być skutecznie realizowanie dopiero od dnia doręczenia decyzji obligującej do zwrotu nienależnie pobranego świadczenia;

- przepisu art. 84 ust. 3 cyt. ustawy poprzez niewłaściwe jego zastosowanie;

- przepisu art. 84 ust. 6 cyt. ustawy poprzez błędną wykładnię polegającą na założeniu,
że normy czasowe obejmujące obowiązek zwrotu nienależnie pobranych świadczeń, określone w przepisie art. 84 ust. 3 dotyczą również płatników składek.

Wskazując na powyższe organ rentowy wniósł o zmianę pkt 1 i 3 powyższego orzeczenia i oddalenie odwołania.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział T. jest niezasadna i nie zasługuje na uwzględnienie. Wyrok Sądu I instancji w zaskarżonym zakresie odpowiada prawu. Sąd Apelacyjny już w tym miejscu zwraca jednak uwagę, że – odmiennie niż Sąd
I instancji – doszedł do przekonania, iż ZUS, jak i Prezes KRUS w równym stopniu ponoszą odpowiedzialność za nienależną wypłatę świadczeń na rzecz J. L.. Niemniej jednak - wobec wniesienia apelacji wyłącznie przez ZUS oraz zakazu uchylenia bądź zmiany wyroku na niekorzyść strony wnoszącej apelację, chyba że strona przeciwna również wniosła apelację (art. 384 k.p.c. – zakaz reformationis in peius) – zmiana wyroku
w tym zakresie przez Sąd Apelacyjny była niedopuszczalna.

Analizując sporną kwestię Sąd Okręgowy przeprowadził stosowne postępowanie dowodowe, a w swych ustaleniach i wnioskach nie wykroczył poza ramy swobodnej oceny wiarygodności i mocy dowodów wynikające z przepisu art. 233 k.p.c., nie popełnił też uchybień w zakresie zarówno ustalonych faktów, jak też ich kwalifikacji prawnej, które – uwzględniając ww. normę wynikająca z art. 384 k.p.c. - mogłyby uzasadnić ingerencję
w treść zaskarżonego orzeczenia.

Sąd Apelacyjny, aprobując ustalenia faktyczne i rozważania prawne poczynione
w przedmiotowym zakresie przez Sąd Okręgowy w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, przyjmuje je za własne, co oznacza, że nie zachodzi konieczność ich szczegółowego powtarzania (por. wyroki Sądu Najwyższego z 27.03.2012 r., III UK 75/11, LEX nr 1213419; z 14.05.2010 r., II CSK 545/09, LEX nr 602684; z 27.04.2010 r., II PK 312/09, LEX
nr 602700; z 20.01.2010 r., II PK 178/09, LEX nr 577829; z 08.10.1998 r., I CKN 923/97, OSNC 1999 nr 3, poz. 60).

Odnosząc się do zarzutów apelacji w pierwszej kolejności stwierdzić należy, iż Sąd Okręgowy prawidłowo zastosował art. 84 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Sąd odwoławczy nie podziela wykładni tego przepisu wskazanej w uzasadnieniu środka odwoławczego. W ocenie Sądu Apelacyjnego ograniczenie żądania zwrotu kwot nienależnie pobranych świadczeń z ubezpieczeń społecznych za okres nie dłuższy niż ostatnie 3 lata ma zastosowanie nie tylko do osoby, która nienależnie pobrała świadczenie, ale także do płatnika składek. Takie też stanowisko zajął Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 28 stycznia 2015 r.
(I UK 2016/14, LEX nr 1653740). W uzasadnieniu wskazanego orzeczenia Sąd Najwyższy - ustalając wykreowaną w art. 84 ust. 6 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych zasadę odpowiedzialności płatnika za podanie nieprawdziwych danych - odwołał się do poglądów wyrażonych w wyroku z dnia 4 października 2013 r. (I UK 103/13, LEX nr 1463838),
w którym rozważana była przesłanka odpowiedzialności płatnika składek na podstawie art. 34 ust. 1 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 167, poz. 1322 ze zm.)
za nieprzekazanie danych lub przekazanie nieprawdziwych danych, od których jest uzależniona stopa procentowa składki na ubezpieczenie wypadkowe. Sąd Najwyższy doszedł do przekonania, że również i w komentowanym zakresie jest to sytuacja podobna
do odpowiedzialności odszkodowawczej z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania. Płatnik powinien więc spotkać się z sankcją za niewykonanie lub nienależyte wykonanie swojego obowiązku nałożonego przepisami prawa, chyba że jest to następstwem okoliczności, za które nie ponosi odpowiedzialności (domniemanie odpowiedzialności,
tak jak to przewiduje art. 471 k.c.). Jest przy tym odpowiedzialny tak jak za własne działanie lub zaniechanie, jak i za działania i zaniechania osób, z których pomocą zobowiązanie wykonywa, jak również osób, którym wykonanie zobowiązania powierza (art. 474 k.c.). Przede wszystkim zaś należy uznać, że jest odpowiedzialny za niezachowanie należytej staranności w przekazaniu organowi rentowemu prawdziwych informacji (tak jak to stanowi art. 472 k.c.). Inaczej mówiąc, przesłanką odpowiedzialności płatnika na podstawie art. 84 ust. 6 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych jest wina płatnika w niewykonaniu
lub nienależytym wykonaniu przekazania organowi rentowemu wymaganych informacji, polegająca na niedochowaniu należytej staranności. W art. 84 ust. 3 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (identycznie zresztą jak i w art. 138 ust. 4 ustawy o emeryturach
i rentach z FUS) ustanowiona została zasada, że nie można żądać zwrotu kwot nienależnie pobranych świadczeń za okres dłuższy niż ostatnie 12 miesięcy, jeżeli osoba pobierająca świadczenia zawiadomiła organ rentowy o zajściu okoliczności powodujących ustanie
lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości
lub w części, a mimo to świadczenia były jej nadal wypłacane, w pozostałych zaś wypadkach - za okres dłuższy niż ostatnie 3 lata. Oznacza to ograniczenie we wskazany sposób kwoty zwrotu nienależnie pobranego świadczenia zarówno w stosunku do świadczeniobiorcy,
jak i płatnika składek.

Tożsame stanowisko zajął Sąd Apelacyjny w Rzeszowie w wyroku z dnia 25 lutego 2015 r., III AUa 855/14 i Sąd Apelacyjny w Białymstoku w wyroku z dnia 12 listopada
2013 r., III AUa 1625/13 (opubl. LEX).

Przedmiotowa argumentacja podtrzymana został również w najnowszym orzecznictwie Sądu Najwyższego. W wyroku z dnia 13 kwietnia 2017 r. (I UK 148/16, LEX nr 2309613) Sąd ten stwierdził, iż przepis art. 84 ust. 6 u.s.u.s. określa obowiązek zwrotu przez płatnika pobranych nienależnie świadczeń, lecz w ogóle nie określa zakresu tej odpowiedzialności. Treść regulacji art. 84 ust. 6 u.s.u.s. nie pozwala zaś na stwierdzenie,
że odpowiedzialność płatnika jest nieograniczona i zawsze obejmuje całe nienależnie pobrane świadczenie. Sąd Najwyższy analizując sporne zagadnienie, zwrócił uwagę, że art. 84 ust. 6 ustawy systemowej określa obowiązek zwrotu przez płatnika pobranych nienależnie świadczeń, lecz w ogóle nie określa zakresu tej odpowiedzialności. Treść regulacji art. 84
ust. 6 nie pozwala na stwierdzenie, że odpowiedzialność płatnika jest nieograniczona i zawsze obejmuje całe nienależnie pobrane świadczenie. Argumentem dla tezy przeciwnej nie jest przy tym brak przepisie odpowiedniego zapisu, o treści takiej lub podobnej jak w art. 84
ust. 3.

Sąd Najwyższy podkreślił, iż argumentacja, że skoro płatnik podał nieprawdę,
to sprawiedliwym jest, iż powinien odpowiadać za całość pobranego nienależnie świadczenia, nie jest wystarczającą podstawą odpowiedzialności. Rzecz bowiem w tym, że w systemie prawa obowiązek świadczenia musi mieć oparcie w ustawie. Sporny obowiązek nie wynika
z prawa cywilnego, lecz z prawa ubezpieczeń społecznych, którego regulacje mają odrębne uzasadnienie i bliższe są prawu publicznemu (por. choćby wyrok Sądu Najwyższego
w sprawie składek na ofe z 4 czerwca 2008 r., II UK 12/08). Chodzi o zasadę,
że zobowiązanie nie ma dowolnej treści, gdyż wynika z umowy lub z ustawy. Tutaj źródłem obowiązku jest tylko ustawa (por. art. 84 i art. 216 § 1 Konstytucji RP).

Odpowiedzialność na podstawie art. 84 ust. 6 nie jest odpowiedzialnością cywilną, lecz odpowiedzialnością opartą na samodzielnej podstawie ustawowej, właściwą dla stosunku prawnego ubezpieczenia społecznego, którego podmiotami są ubezpieczony, ubezpieczający
i płatnik. Jeżeli prawa i obowiązki zamykają się w takim stosunku prawnym, to potwierdza to jedynie, że odpowiedzialność płatnika na podstawie art. 84 ust. 6 ustawy nie może być większa niż maksymalny okres, za który nienależnie pobrane świadczenia może zwracać ubezpieczony. Czyli granicą odpowiedzialności płatnika jest wówczas okres 3 lat, w którym ubezpieczony pobrał nienależne świadczenie.

Nie znajduje uzasadnienia także zarzut naruszenia przez Sąd I instancji art. 84 ust. 1 ustawy systemowej poprzez przyjęcie, ze żądanie zapłaty odsetek może być skutecznie realizowane dopiero od dnia doręczenia decyzji obligującej do zwrotu nienależnie pobranego świadczenia.

Stwierdzić należy, że skoro wydanie decyzji administracyjnej jest konieczne w celu stwierdzenia obowiązku zwrotu nienależnie pobranego świadczenia, nie można mówić
o opóźnieniu w spełnieniu tego obowiązku przed wydaniem decyzji. Konsekwencją powyższego jest zaś uznanie, że nie ma podstaw do żądania przez organ rentowy zwrotu odsetek naliczanych od dnia wypłaty świadczenia uznanego za nienależne.

Stosownie do treści art. 84 ust. 1 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych osoba, która pobrała nienależne świadczenie z ubezpieczeń społecznych, jest obowiązana do jego zwrotu, wraz z odsetkami, w wysokości i na zasadach określonych przepisami prawa cywilnego, z uwzględnieniem ust. 11. Powołany przepis
ust. 11 wskazuje, iż jeżeli osoba pobierająca świadczenia zawiadomiła organ wypłacający te świadczenia o zajściu okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń
albo wstrzymanie ich wypłaty, a mimo to świadczenia były nadal wypłacane, kwoty nienależnie pobranych świadczeń z ubezpieczeń społecznych podlegają zwrotowi bez odsetek za zwłokę.

Daty rozpoczęcia naliczania odsetek nie można utożsamiać z datą ustania uprawnień
do świadczenia aktualizującą obowiązek ich zwrotu, albowiem świadczenia te wywodzą się
z innej podstawy prawnej. O ile obowiązek zwrotu świadczenia "głównego", tj. nienależnie pobranego świadczenia emerytalno-rentowego dotyczy całego okresu ich pobierania,
od momentu pierwszej kwoty (miesiąca) do czasu wstrzymania wypłaty świadczenia bądź ponownego nabycia do nich prawa, to obowiązek zapłaty odsetek, jako świadczenia wtórnego aktualizuje się dopiero w momencie poinformowania strony zobowiązanej do zwrotu nienależnych pobranych świadczeń o takim obowiązku. Instytucja nienależnie pobranych świadczeń jest regulowana ustawowo i każde świadczenie przyznane bądź wypłacone
we wskazanych w definicji ustawowej okolicznościach staje się świadczeniem nienależnym. Żądanie zwrotu takiego świadczenia musi się jednak odbyć w drodze wydania decyzji administracyjnej i dopiero od momentu jej skutecznego doręczenia na osobie zobowiązanej ciąży obowiązek ich zwrotu. Ta data "aktywizuje" również wcześniej nie istniejący obowiązek odsetkowy, będący należnością wtórną. Nie byłby zatem uzasadniony wniosek,
że świadczenia wypłacone na podstawie pozostającej w obrocie prawnym decyzji administracyjnej - jako nienależne - podlegają zwrotowi w dacie wypłaty, choćby przesłanki przyznania świadczenia w rzeczywistości nie istniały lub odpadły. Świadczenia uważane
za nienależne w myśl art. 84 ustawy systemowej i art. 138 ustawy z 17 grudnia 1998 r.
o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych podlegają zwrotowi dopiero wtedy, gdy organ rentowy wyda stosowną decyzję. Pogląd ten znajduje uzasadnienie również w treści art. 84 ust. 4 i 7 ustawy systemowej, w których użyto sformułowania "kwoty nienależnie pobranych świadczeń ustalone prawomocną decyzją" oraz "uprawomocnienie się decyzji ustalającej te należności" (tak Sąd Najwyższy w wyroku z 3 lutego 2010 r., I UK 210/09, LEX nr 585713).

Na analogicznym stanowisku pozostaje również orzecznictwo sądów apelacyjnych,
w tym Sądu Apelacyjnego w Krakowie, który w wyroku z dnia 21 marca 2013 r. (III AUa 1311/12) tożsamo wskazuje, iż "żądanie zwrotu" nienależnie pobranego świadczenia następuje przez doręczenie dotyczącej tego decyzji (można powiedzieć, że staje się wymagalne w tym momencie, a nie w czasie spełniania świadczeń). Z tą chwilą następuje też wymagalność (w prawnym znaczeniu według prawa cywilnego - art. 359 § 2 k.c.) roszczenia o odsetki, gdyż od tej chwili dłużnik pozostaje w opóźnieniu ze spełnieniem świadczenia głównego (art. 481 § 1 k.c.). Z tą też chwilą rozpoczyna się bieg przedawnienia roszczenia
o zapłatę odsetek (art. 120 § 1 k.c.).

Niezależnie od powyższego należy podnieść, iż żądanie zwrotu nienależnie wypłaconego świadczenia z odsetkami od jego wypłaty prowadziłoby do swoistego wzbogacenia Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Nie ulega wątpliwości, że celem instytucji zwrotu nienależnie pobranego świadczenia jest ochrona środków pieniężnych zgromadzonych w tym Funduszu i odzyskanie świadczeń wypłaconych niezgodnie z przepisami prawa ubezpieczeń społecznych. Z tego względu zwrot nienależnie pobranego świadczenia powinien odpowiadać wysokości kwoty, o którą bezpodstawnie został uszczuplony Fundusz Ubezpieczeń Społecznych (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 19 stycznia
2005 r., III AUa 2791/03, Prawo Pracy 2006/3/36). Żądanie zwrotu odsetek naliczanych
od dnia wypłaty świadczenia uznanego za nienależnie pobrane stanowiłoby w istocie dodatkową sankcję, wykraczającą poza rzeczywistą wielkość uszczuplenia Funduszu wskutek nieprawidłowej wypłaty świadczenia.

Sąd Apelacyjny w niniejszej sprawie w pełni przychyla się do powyższej zaprezentowanego stanowiska Sądu Najwyższego i sądów powszechnych, nie uznając przeciwnej argumentacji podniesionej przez apelujący organ. Odsetki w prawie ubezpieczeń społecznych nie pełnią tożsamej funkcji jak w prawie cywilnym, nie stanowią odszkodowania czy innej formy zadośćuczynienia systemowi ubezpieczeń społecznych za pobierane w czasie rzeczywistym nienależne świadczenia. Każde zobowiązanie i uprawnienie w prawie ubezpieczeń społecznych musi wynikać z decyzji, która to dopiero kształtuje prawa
i obowiązki osób zainteresowanych. Organ rentowy ma zatem prawo żądać odsetek ustawowych liczonych od chwili, od której podmiot zobowiązany do zwrotu świadczenia pozostaje w opóźnieniu, a ta "uaktywnia się" dopiero z chwilą wezwania do zapłaty.
W przypadku nienależnie pobranego świadczenia z ubezpieczenia społecznego wezwaniem do zapłaty jest doręczenie decyzji organu rentowego stwierdzającej obowiązek zwrotu. Żądanie wyprzedzające to wydarzenie należy uznać za błędne (por. uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 18 października 2013 r., III AUa 229/13, LEX nr 1391864).

Zauważyć także należy, że zapisy dotyczące odsetek w art. 84 ust. 1 i ust. 11 ustawy systemowej nie oznaczają, że przepisy prawa cywilnego o odsetkach stosuje się tylko
do osoby, która pobrała nienależne świadczenia z ubezpieczeń społecznych, a nie do płatnika, skoro w art. 84 ust. 3 nic nie wspomina się o odsetkach. Jak wyjaśnił Sąd Najwyższy
w przytaczanym już wyroku z dnia 13 kwietnia 2017 r. należy wyjść od stwierdzenia,
że decyzja administracyjna jest źródłem zobowiązania polegającego na świadczeniu. Jednak na gruncie art. 84 ustawy jest to decyzja o charakterze konstytutywnym, co oznacza,
że odsetki obciążają dłużnika dopiero od decyzji (zob. uzasadnienie uchwały 7 sędziów
z 16 maja 2012 r., III UZP 1/12, wyrok Sądu Najwyższego z 16 grudnia 2008 r., I UK 154/08). Skoro dopiero z mocy decyzji powstaje zobowiązanie, to również dopiero od tej chwili powstaje wymagalność świadczenia i mogą być stosowane właściwe dla wykonania zobowiązania zasady określające odsetki cywilne. Odsetki nie należą się więc za okres wcześniejszy. Odpowiedzialność płatnika na podstawie art. 84 ust. 6 ustawy łączy się zaś
z odpowiedzialnością ubezpieczonego, który pobrał nienależne świadczenia. Odpowiedzialność płatnika jest pochodną tej odpowiedzialności, co oznacza że momentem istotnym, czyli określającym dług jest stwierdzenie tej odpowiedzialności wobec ubezpieczonego i (lub) wobec płatnika. Przyjmuje się, że w pierwszej kolejności świadczenie powinna zwrócić osoba, które je pobrała. Nie jest też wykluczona odpowiedzialność płatnika in solidum. W aspekcie odsetek, wystarczy jednak stwierdzić, że nie są wymagalne za okres przed wydaniem decyzji.

Sąd Apelacyjny wskazuje na zakończenie, że w jego ocenie – odmiennej w tym zakresie od stanowiska Sądu Okręgowego, lecz, z wyjaśnionych już wyżej względów, nie wpływającej na możliwość zmiany zaskarżonego orzeczenia – w ustalonym stanie faktycznym zarówno Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T., jak i Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego w równym stopniu przyczynili się do wypłaty J. L. nienależnego świadczenia.

Sąd I instancji akcentował okoliczność brak poinformowania ZUS przez Prezesa KRUS, pomimo obowiązku wynikającego z art. 12 ust. 5 ustawy o rencie socjalnej,
o wydaniu decyzji z dnia 27 września 2006 r. wznawiającej wypłatę renty rodzinnej w zbiegu z rentą socjalną od 1 września 2006 r. Zauważyć jednak należy, że ZUS nie poinformował Prezesa KRUS o decyzji z dnia 25 września 2006 r., którą podjęto wypłatę renty socjalnej
od dnia 1 października 2006 r., mimo iż – wbrew argumentacji Sądu I instancji – ciążył
na nim, taki obowiązek informacyjny. Obowiązek ten wynika mianowicie z § 4 ust. 6 rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 26 września 2003 r.
w sprawie przyznawania renty socjalnej (Dz. U. z 2003 r. Nr 170, poz. 1656 ze zm.), zgodnie z którym w przypadku zbiegu uprawnień osoby ubiegającej się o rentę socjalną z prawem
do renty rodzinnej wypłacanej przez organ emerytalno-rentowy, Zakład przesyła decyzję,
o której mowa w ust. 5 (tj. decyzję przyznającą rentę socjalną) do tego organu w celu wydania decyzji w sprawie zbiegu uprawnień do świadczeń i wypłaty renty socjalnej w trybie art. 12 ustawy. W ocenie Sądu Apelacyjnego obowiązek ten, analogicznie jak obowiązek wynikający z art. 12 ust. 5 ustawy o rencie socjalnej, dotyczy nie tylko pierwszorazowego wydania decyzji przyznającej rentę socjalną, ale także decyzji wznawiającej wypłatę tego świadczenia po wcześniejszym wstrzymaniu jego wypłaty.

Mając na uwadze, że kognicja sądu drugiej instancji obejmuje rozpoznanie sprawy
w taki sposób, w jaki mógł i powinien rozpoznać sprawę sąd pierwszej instancji, dlatego sąd ten nie może poprzestać jedynie na zbadaniu zarzutów apelacyjnych, lecz powinien poczynić własne ustalenia i ocenić je przez zastosowanie prawa materialnego, Sąd Apelacyjny
za konieczne uznał także odniesienie się do kwestii reprezentowania J. L. przez opiekuna prawnego. Zgodnie bowiem z art. 9 ust. 3 ustawy o rencie socjalnej osoba ubiegająca się o rentę socjalną bądź ją pobierająca jest obowiązana powiadomić jednostkę organizacyjną Zakładu przyjmująca wniosek bądź wypłacającą rentę socjalną o posiadaniu uprawnień do renty rodzinnej oraz organ emerytalno – rentowy wypłacający rentę rodzinną o posiadaniu uprawnień do renty socjalnej.

Opiekunem prawnym całkowicie ubezwłasnowolnionego J. L. ustanowiony został z dniem 7 października 2005 r. D. B. ( vide: postanowienie
SR w Chełmnie z dnia 7 października 2005 r. – koperta, k. 104 a.s.; zaświadczenie z dnia
11 października 2005 r. – k. 19 akt ZUS).

Opiekun ustanowiony przez sąd jest obowiązany wykonywać swe czynności z należytą starannością, jak tego wymaga dobro osoby pozostającej pod opieką i interes społeczny, podlega przy tym nadzorowi sądu opiekuńczego. Przede wszystkim opiekun sprawuje pieczę nad osobą ubezwłasnowolnioną - opiekun musi zadbać, aby osoba miała środki do życia,
aby miała zapewnioną opiekę lekarską, aby nie stwarzała zagrożenia dla innych osób, opiekun może starać się o umieszczenie, w razie konieczności, osoby ubezwłasnowolnionej
w odpowiedniej placówce, np. szpitalu. Ponadto opiekun prawny sprawuje zarząd
nad majątkiem osoby całkowicie ubezwłasnowolnionej oraz reprezentuje ją wobec osób trzecich – zastępuje w dokonywaniu czynności prawnych i składaniu oświadczeń woli.

Przeprowadzone przez Sąd odwoławczy na podstawie art. 382 k.p.c. uzupełniające postępowanie dowodowe doprowadziło do ustalenia, że D. B., będący w chwili ustanowienia opieki pracownikiem domu pomocy społecznej, w którym umieszczony jest J. L., nie zajmował się bezpośrednio sprawami rentowymi J. L., ale przede wszystkim w jego gestii znajduje się sprawowanie pieczy
nad J. L.. Jak wyjaśniła świadek S. K. - pracownik socjalny DPS w C., której zeznaniom jako szczerym i spontanicznym, Sąd Apelacyjny dał wiarę w całości, świadczenia rentowe wpływają na konto DSP w części pokrywającej opłatę z tytułu pobytu w tej placówce, a w pozostałej części przekazywane są na konto mieszkańca domu opieki społecznej. To księgowość placówki zajmuje się sprawami finansowymi podopiecznych. Co więcej, D. B. nie dysponował środkami pieniężnymi J. L., upoważniając do tego innego pracownika DPS. Mając powyższe na uwadze, Sąd Apelacyjny przychyla się do wniosku Sądu I instancji, iż działania,
czy też ewentualne zaniechania, opiekuna prawnego J. L. pozostają
bez znaczenia dla kwestii odpowiedzialności Prezesa KRUS za wypłatę na jego rzecz nienależnych świadczeń.

W tym stanie rzeczy, nie znajdując podstaw do uwzględnienia apelacji pozwanego organu, Sąd Apelacyjny, działając na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację,
jak w sentencji wyroku.

SSA Grażyna Czyżak SSA Daria Stanek SSA Iwona Krzeczowska - Lasoń