Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 10 sierpnia 2021 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Marta Sawińska

Protokolant: Danuta Stachowiak

po rozpoznaniu w dniu 10 sierpnia 2021 r. w Poznaniu na posiedzeniu niejawnym

sprawy Przedsiębiorstwa Usługowego (...) sp. z o.o. z siedzibą w P.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w P.

przy udziale ubezpieczonej: R. D. (1)

o podleganie i podstawę wymiaru składek

na skutek apelacji Przedsiębiorstwa Usługowego (...) sp. z o.o. z siedzibą w P.

od wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu

z dnia 10 października 2019 r. sygn. akt VII U 2342/17

1.  o d d a l a apelację,

2.  zasądza od (...) sp. z o.o. z siedzibą w P. na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w P. kwotę 675 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w instancji odwoławczej.

Marta Sawińska

UZASADNIENIE

Decyzją z 05.05.2017 r. Nr (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w P., na podstawie art. 83 ust. 1 pkt 1 i 3 w zw. z art. 68 ust. 1 pkt 1 lit. a i c, art. 6 ust. 1 pkt 4, art. 12 ust. 1, art. 13 pkt 2, art. 36 ust. 1, 2, 4 i 11 ustawy z dnia 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz. U. z 2016 r., poz. 963) oraz art. 81 ust. 1 i 6 ustawy z dnia 27.08.2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych oraz art. 58 § 1 i 2 ustawy z dnia 23.04.1964 r. Kodeks cywilny, stwierdził, że R. D. (1) jako osoba wykonująca pracę w charakterze zleceniobiorcy u płatnika składek Przedsiębiorstwo Usługowe (...) sp. z o.o.:

-

podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym: emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu w okresie od dnia 18.09.2013 r. do dnia 31.12.2015 r.,

-

podstawa wymiaru składek na obowiązkowe ubezpieczenia społeczne oraz podstawa wymiaru i wysokość składek na ubezpieczenie zdrowotne na podstawie umowy zlecenia wynosi:

W uzasadnieniu decyzji organ rentowy wskazał, że zgodnie z PKD przeważającym rodzajem działalności płatnika składek jest niespecjalistyczne sprzątanie budynków i obiektów przemysłowych, przy czym działalność jest prowadzona na terenie całego kraju. Płatnik składek przejął w trybie art. 23 ¹ k.p. część pracowników Zespołu Elektrociepłowni (...) S.A. w P.. Osoby te zajmowały się usługami związanymi z ochroną, sprzątaniem oraz pracami porządkowymi. Osoby zatrudnione u płatnika składek na podstawie umów zlecenia zgłoszone zostały tylko do ubezpieczenia zdrowotnego i z tego tytułu opłacano składki na ubezpieczenie zdrowotne. Stwierdzono również, że w zbieżnych okresach dokonano zgłoszeń do ubezpieczeń społecznych z tytułu umów zlecenia ze spółkami powiązanymi z płatnikiem składek. Płatnik składek jest powiązany osobowo i kapitałowo m.in. z (...) sp. z o.o. W ocenie organu rentowego, sporne umowy zawarte przez (...) sp. z o.o. oraz firmę powiązaną z ubezpieczoną, miały jedynie zapewnić wybór tylko jednego z tytułów ubezpieczenia, a w konsekwencji przyjęcie do podstawy wymiaru składek przychodu w niższej wysokości. Zawarcie takich umów miało na celu upozorowanie zbiegu tytułów ubezpieczenia i wyeliminowanie regulacji z art. 6 ust. 1 pkt 4 i art. 12 ust. 1 w zw. z art. 13 ust. 2 ustawy systemowej, a co za tym idzie opłacanie przez tę spółkę niższych składek. Tak ukształtowany stosunek prawny stanowi obejście prawa w rozumieniu art. 58 §1 i 2 k.c.

Odwołanie od ww. decyzji wniósł płatnik składek – Przedsiębiorstwo Usługowe (...) sp. z o.o. z siedzibą w P., wnosząc o jej uchylenie i zasądzenie od organu rentowego na rzecz płatnika kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu odwołujący podniósł, że jest jedną ze spółek powiązanych osobowo oraz kapitałowo z (...) Sp. z o.o. z siedzibą w L., co nie może prowadzić do ustaleń sprzecznych z literalnym brzmieniem przepisów i rozszerzania odpowiedzialności na podmiot niebędący płatnikiem. Prawidłowa ocena zawieranych przez odwołującego umów, nie może być dokonana bez należytego zrozumienia istoty funkcjonowania konsorcjum, do którego odwołujący należał.

W zakreślonym terminie spółka (...) sp. z o.o., nie złożyła oświadczenia o przystąpieniu do sprawy w charakterze zainteresowanego.

Ubezpieczona R. D. (2) nie zajęła stanowiska w sprawie.

Wyrokiem z 10.10.2019 r. Sąd Okręgowy w Poznaniu w sprawie o sygn. VII U 2342/17 oddalił odwołanie od decyzji (pkt 1), zasądził od odwołującej Przedsiębiorstwa Usługowego (...) sp. z o.o. na rzecz pozwanego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych kwotę 900 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego (pkt 2).

Powyższy wyrok zapadł w oparciu o następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne:

Przedsiębiorstwo Usługowe (...) Sp. z o.o. zostało zarejestrowane w Krajowym Rejestrze Sądowym pod numerem (...) w dniu 30.10.2001 r. Na przestrzeni lat spółka ulegała przekształceniom własnościowym, początkowo udziałowcami były Zespół Elektrociepłowni (...) S.A. ( (...) Zespół Elektrociepłowni S.A.) oraz (...) Sp. z o.o., w 2007 r. głównym udziałowcem stał się (...) Sp. z o.o., a od lipca 2019 r. udziałowcami są 4 (...) Sp. z o.o. i (...) Sp. z o.o.

Odwołujący prowadzi działalność gospodarczą w zakresie usług ochrony i sprzątania na terenie całego kraju. Przedmiotem przeważającej działalności odwołującego jest niespecjalistyczne sprzątanie budynków i obiektów przemysłowych.

Odwołujący jest powiązany osobowo i kapitałowo z następującymi spółkami:

⚫

(...) -Serwis sp. z o.o. z siedzibą w L. (do 28.09.2011 r.),

⚫

(...) sp. z o.o. z siedzibą w K. (od 29.09.2011 r. zmiana nazwy),

⚫

(...) sp. z o.o. z siedzibą w P.,

⚫

(...) sp. z o.o. z siedzibą w L., z której w wyniku podziału w 2012 r. powstała spółka (...) sp. z o.o. z siedzibą w L..

Wspólnikami (...) sp. z o.o. – do niedawna głównego udziałowca odwołującego, są A. W., (...) sp. z o.o. A. W. i S. W. wchodzą nadto w skład zarządu (...) sp. z o.o., będąc jej wspólnikami. A. W. i S. W. są nadto wspólnikami (...) sp. z o.o. i (...) sp. z o.o.

Wspólnikiem (...) Sp. z o.o. jest spółka (...) sp. z o.o.

Odwołujący regularnie bierze udział w postępowaniach przetargowych, występując jako członek konsorcjum. Kwestie zasad współpracy członków konsorcjum oraz podział zadań reguluje co do zasady umowa konsorcjalna, która w zależności od zlecenia, jest konkretyzowana przez dodatkowe porozumienia. Rozliczenie kontraktów w konsorcjum, następuje powykonawczo w okresach miesięcznych po zaksięgowaniu kosztów za dany miesiąc, bezpośrednio po każdym kontrakcie. Odwołujący, w ramach kilku kontraktów zawieranych przez konsorcjum, występuje jako lider, którego w wykonywaniu czynności wspiera konsorcjant, obciążając go fakturą, która uwzględnia wartość kosztu poniesionego na kontrakt oraz marży zapewniającej zysk. Sposób podziału zadań między konsorcjantami może różnić się w przypadku każdej poszczególnej umowy.

Zasady współpracy w ramach konsorcjum dla odwołującej i innych podmiotów z grupy, określa między innymi Zarządzenie Wewnętrzne Nr (...) Prezesa Zarządu P.U. (...) z 03.12.2012 r. w sprawie wprowadzenia do stosowania procedury handlowej, które opisuje procedurę od powzięcia decyzji o startowaniu w przetargu do realizacji kontraktu przez utworzone konsorcja. Szczegółowe zasady współpracy są określane dopiero po wyborze oferty. Lider konsorcjum dzieli zadania lub udział w nich na różne spółki. Od stopnia zaangażowania danej spółki w zadanie, zależy następnie jej udział w przychodzie. Przychód uzyskuje konsorcjum, a lider dzielił go na poszczególne spółki. Wysokość przychodu odpowiadała udziałowi w realizacji zadania. W ramach przychodu spółka pokrywa wszystkie swoje koszty, na które składają się także wynagrodzenia zleceniobiorców.

Odwołujący świadczył na rzecz (...) Zespół Elektrociepłowni S.A. w P. usługi porządkowe na podstawie umowy z 15.10.2001 r. i usługi ochrony na podstawie umowy z 22.11.2004 r. Pismem z 02.01.2012 r. odwołujący poinformował ww. spółkę, że dalsze wykonywanie usług w zakresie objętym tymi umowami i na zasadach w nich określonych, kontynuowane będzie przez konsorcjum spółek grupy (...), w skład której wejdą oprócz odwołującego, spółki (...) sp. z o.o. i (...) sp. z o.o.

W dniu 01.10.2012 r. (...) SA zawarła umowę nr (...) z odwołującym, przedmiotem której było wykonywanie przez wykonawcę na rzecz zleceniodawcy usług kompleksowego utrzymania czystości wewnątrz i na zewnątrz budynków oraz wykonywanie innych prac gospodarczych i usługowych związanych z funkcjonowaniem Elektrociepłowni (na terenie EC K. i EC G. w P.).

W dniu 01.10.2012 r. odwołujący zawarł jednocześnie z (...) sp. z o.o. i (...) sp. z o.o. umowę konsorcjalną nr (...) przedmiotem, której było wspólne świadczenie usług przez odwołującego, (...) sp. z o.o. i (...) sp. z o.o. na rzecz (...) SA kompleksowego utrzymania czystości wewnątrz i na zewnątrz budynków oraz wykonywania innych prac gospodarczych i usługowych związanych z funkcjonowaniem Elektrociepłowni. W ramach konsorcjum strony udzieliły pełnomocnictwa odwołującemu (liderowi konsorcjum) do reprezentowania spółek (...) C. (...) i (...) Grupa (...) wobec zamawiającego oraz osób trzecich w związku ze wspólnym wykonywaniem umowy. W tym samym dniu odwołujący, (...) C. (...) i (...) Grupa (...) zawarły nadto porozumienie wykonawcze, w którym ustaliły m.in., że lider będzie koordynować prace związane z zamówieniem i wystawiać odpowiednie zamówienia z podaniem minimalnej ilości roboczogodzin do przepracowania przez konsorcjantów, okresu rozliczeniowego danego zamówienia, wynagrodzenia konsorcjantów.

Realizując wspólny cel gospodarczy – zawarte umowy handlowe, konsorcjanci zatrudniali te same osoby w oparciu o umowy zlecenia. Z jednym zleceniodawcą dwóch konsorcjantów zawierało w tym samym czasie równolegle umowę zlecenie z różnymi kwotami wynagrodzenia (wyższą i niższą), ustalanego ryczałtowo lub godzinowo. Zleceniodawca następnie tylko przez jeden podmiot, wypłacający niższe wynagrodzenie, był zgłaszany do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych, a w drugim podmiocie był zgłaszany tylko do ubezpieczenia zdrowotnego. Czynności, wykonywane w ramach obu umów zlecenia były w przeważającej większości tożsame, realizowane w tym samym miejscu cyklicznie.

Jedną z osób, którą odwołujący zgłosił do ubezpieczenia zdrowotnego, była R. D. (1). W dniu 18.09.2013 r. ubezpieczona zawarła z Przedsiębiorstwem Usługowym (...) sp. z o.o. w P. umowę zlecenia na okres do 31.12.2013 r., której przedmiotem było sprzątanie zleconego mienia na terenie działalności spółki, za wynagrodzeniem 7,50 zł/h brutto. Następnie ubezpieczona zawarła kolejne umowy zlecenia z odwołującym na okres od 01.01.2014 r. do 31.03.2014 r., od 01.04.2014 r. do 31.12.2014 r. i od 01.01.2015 r. do 31.12.2015 r. w tym samym zakresie i za tym samym wynagrodzeniem. Jednocześnie w dniach 01.01.2014 r., 01.04.2014 r. i 01.07.2015 r. ubezpieczona zawarła umowy zlecenia z drugim podmiotem (...) sp. z o.o. w L. na okresy od 01.01.2014 r. do 15.10.2014r. i od 01.07.2015 r. do 31.12.2015 r., których przedmiotem było sprzątanie zleconego mienia w obiektach należących do oddziału (...) spółki, za wynagrodzeniem 7,5 zł/h brutto. Wszystkie umowy zostały zawarte w budynku (...) S.A. na Osiedlu (...). R. D. (1) była przekonana, że warunkiem zatrudnienia jest podpisanie umów z obydwoma podmiotami oraz, że obie firmy będą opłacać z tytułu tych umów składki na ubezpieczenia społeczne. Ubezpieczona nie została poinformowana o tym, że może dobrowolnie przystąpić do ubezpieczenia chorobowego. R. D. (1) nie miała możliwości wyboru, z której umowy będą opłacane składki na ubezpieczenia społeczne. Nie wiedziała, dlaczego wykonywała pracę na podstawie dwóch umów zawartych z różnymi podmiotami.

R. D. (1), wykonując obie umowy, sprzątała biura, korytarze, stołówkę, pomieszczenia pracownicze, szatnie, łazienki w budynku (...) S.A. na Osiedlu (...) w P.. Środki i sprzęt do sprzątania dostarczał ubezpieczonej odwołujący. Ubezpieczona nie była w sposób stały i zorganizowany nadzorowana w swojej pracy – sporadycznie efekty jej czynności oceniał pracownik odwołującego, który przywoził jednocześnie zaopatrzenie.

Ubezpieczona za swoją pracę otrzymywała dwa przelewy wynagrodzenia: na wyższą kwotę 350-480 zł od odwołującego i drugi na niższą – ok. 58 zł od (...) sp. z o.o. Odwołujący wypłacał ubezpieczonej wynagrodzenie za 4 godziny pracy dziennie mimo, że niekiedy faktycznie pracowała dłużej.

Odwołujący z tytułu umów zlecenia dokonał zgłoszenia ubezpieczonej tylko do ubezpieczenia zdrowotnego. Zgłoszenia R. D. (2) do ubezpieczeń społecznych dokonała (...) sp. z o.o.

Odwołujący nie naliczył składek na ubezpieczenie emerytalne, rentowe, wypadkowe i zdrowotne z tytułu umów zlecenia zawartych z ubezpieczoną od podstaw odpowiednio:

Na podstawie tak ustalonego stanu faktycznego Sąd I instancji wydał zaskarżony wyrok, w którym oddalił odwołanie Przedsiębiorstwa Usługowego (...) spółki z o.o. z siedzibą w P. i zasądził od odwołującej spółki na rzecz organu rentowego kwotę 900 zł tytułem kosztów zastępstwa prawnego.

Sąd Okręgowy wskazał, że przedmiotem sporu w niniejszej sprawie było ustalenie, czy pozwany organ rentowy w zaskarżonej decyzji zasadnie stwierdził, że R. D. (1) jak osoba wykonująca prace w charakterze zleceniobiorcy u płatnika składek Przedsiębiorstwo Usługowe (...) sp. z o.o. w P., winna podlegać obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym i wypadkowemu w okresie od 18.09.2013 r. do 31.12.2015 r. z podstawą wymiaru składek, wskazaną tabelarycznie w decyzji.

Następnie Sąd Okręgowy zacytował art. 4 pkt 1, art. 6 ust. 1 pkt 4, art. 12 ust. 1, art. 13 pkt 2, art. 36 ust. 1 oraz art. 9 ust. 2 ustawy z 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych.

Po przeprowadzeniu postępowania dowodowego Sąd I instancji uznał, że umowy zawarte między ubezpieczoną a spółką (...) Sp. z o.o. są nieważne. Sąd I instancji podkreślił, że ubezpieczona nie spełnia warunku określonego w art. 9 ust. 2 ustawy systemowej - objęcia obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z kilku tytułów - bowiem jeden z tytułów ubezpieczenia (umowa zlecenia z (...) sp. z o.o.) w ogóle ważnie i skutecznie nie powstał. W istocie ubezpieczona wykonywała zlecenie wyłącznie na rzecz odwołującego, przy czym umowa została zawarta za pomocą dwóch dokumentów, i z tego tytułu otrzymała ona wynagrodzenie od odwołującego oraz częściowo formalnie wypłacone przez (...) sp. z o.o. To właśnie wypłacone wynagrodzenie stanowi podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne. Stosownie bowiem do art. 18 ust. 1 i 3 i art. 20 ust. 1 ustawy systemowej, podstawę wymiaru składki na ubezpieczenia społeczne stanowi przychód w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych.

Mając na uwadze powyższe Sąd Okręgowy oddalił odwołanie Przedsiębiorstwa Usługowego (...) sp. o.o.

Apelację od wyroku Sądu I instancji złożył odwołujący – Przedsiębiorstwo Usługowe (...) sp. z o.o., zaskarżając go w całości i zarzucając mu naruszenie:

I. naruszenie przepisów postępowania, mających istotny wpływ na wynik sprawy, tj.

1. art. 227 k.p.c. w zw. z art. 235 § 1 k.p.c. przez oddalenie wniosku Odwołującej o przeprowadzenie dowodu z zeznań świadków J. H. i A. P., powołanych na okoliczności mające dla sprawy istotne znaczenie i posłużenie się w toku postępowania zeznaniami złożonymi przez ww. świadków przed Zakładem Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w P. w toku kontroli, wbrew temu, iż:

•

stan faktyczny pomiędzy stronami co do najważniejszych jego aspektów był sporny,

•

nie było żadnych przeszkód, aby przesłuchanie świadków odbyło się przed Sądem,

•

Sąd nie był obecny przy przesłuchaniu świadków przez pracowników Organu rentowego, a jednocześnie nie przeprowadził przy tym kontroli prawidłowości przeprowadzenia przez Organ rentowy postępowania, w tym sporządzenie protokołu,

co doprowadziło do błędnego uznania, że okoliczności sporne zostały już dostatecznie wyjaśnione, a zasada bezpośredniości nie została naruszona pomimo bezkrytycznego oparcia się na postępowaniu dowodowym prowadzonym przez jedną ze stron postępowania, tj. przez Organ rentowy, ujętego w treści protokołu kontroli, dochodząc do zupełnie odmiennych ustaleń niż te, do których mógłby dojść opierając się na własnym postępowaniu dowodowym, na które to uchybienia Odwołująca wniosła zastrzeżenia do protokołu w trybie art. 162 k.p.c.;

2.  art. 227 k.p.c. w zw. z art. 235 § 1 k.p.c. przez ograniczenie się przez Sąd do przeprowadzenia dowodu z protokołu rozprawy ze sprawy VII U 2286/17 i in. w zakresie zeznań świadka J. N. (ponieważ świadek nie stawił się na rozprawie) i w konsekwencji naruszenie przez Sąd zasady bezpośredniości, podczas gdy Sąd otrzymał od Odwołującej i świadka J. N. informację o braku możliwości stawiennictwa świadka na terminie rozprawy zaplanowanej na dzień 25 września 2019 r., którzy jednocześnie wnieśli o wyznaczenie przez Sąd innego terminu celem jego przesłuchania, zatem istniała możliwość przesłuchania świadka bezpośrednio przez Sądem orzekającym, na które to uchybienia Odwołująca wniosła zastrzeżenia do protokołu w trybie art. 162 k.p.c.,

3.  art. 233 § 1 k.p.c. art. 252 k.p.c. w zw. z art. 244 § 1 k.p.c. w zw. z art. 473 k.p.c. przez:

a)  oddalenie wniosku Odwołującej o przeprowadzenie dowodu z zeznań świadków J. H. i A. P.,

b)  pominięcie dowodu z dokumentu - Zastrzeżeń Płatnika z dnia 22.11.2016 r. znajdującego się w aktach z kontroli ZUS,

co doprowadziło do dowolnego uznania, wykraczającego poza uprawnienia wynikające z art. 233 § 1 k.p.c., że domniemanie zgodności z prawdą protokołu z kontroli ZUS nie zostało przez Odwołującą obalone, podczas gdy Sąd, oddalając wszystkie kluczowe dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy wnioski dowodowe Odwołującej, mające na celu wzruszenie protokołu z kontroli organu rentowego, uniemożliwił Odwołującej przeprowadzenie dowodów niezbędnych do zweryfikowania treści zeznań złożonych przez ww. świadków przed Organem rentowym oraz pominął dowód z Zastrzeżeń Płatnika wskazujący na błędy, których dopuścił się Organ rentowy podczas kontroli, wbrew zasadzie, iż w postępowaniach w sprawach ubezpieczeń społecznych nie stosuje się przepisów ograniczających dopuszczalność dowodu ze świadków i przesłuchania stron, a także wbrew okoliczności, iż stan faktyczny pomiędzy stronami, co do najważniejszych jego aspektów był sporny, a więc obiektywnie niemożliwym było dokonanie takiego wzruszenia, na które to uchybienia Odwołująca wniosła zastrzeżenia do protokołu w trybie art. 162 k.p.c.;

4. art. 233 § 1 k.p.c. przez dokonanie dowolnej, a nie swobodnej oceny materiału dowodowego:

a)  skutkujące w konsekwencji błędnym przyjęciem, że de facto okoliczności faktyczne sprawy pozostawały pomiędzy stronami bezsporne, podczas gdy:

(i)  zdaniem Organu rentowego drugi tytuł do objęcia ubezpieczeniami społecznymi był pozorny lub fikcyjny, natomiast zdaniem Odwołującej umowy były faktycznie wykonywane,

(ii)  zdaniem Organu rentowego nie było różnic między przedmiotem i sposobem wykonywania czynności z tytułu obu umów zlecenia, natomiast zdaniem Odwołującej umowy zlecenia były odrębnymi stosunkami cywilnoprawnymi,

skutkujące błędnym uznaniem, że w toku postępowania dowodowego nie wykazano różnic między przedmiotem i sposobem wykonywania obu umów zlecenia na rzecz (...) Sp. z o.o. pomimo, że z uznanych za wiarygodne zeznań świadka J. N. (zeznania z protokołu rozprawy ze sprawy VII U 2286/17 i in.) wynika szereg okoliczności wskazujących na odrębności między wykonywaniem dwóch umów,

b)  skutkujące błędnym uznaniem, że „warunkiem zatrudnienie jest podpisanie umów z obydwoma podmiotami” z (...) Sp. z o.o., a ubezpieczeni nie wiedzieli o fakcie, że druga z umów zlecenia zawarta z drugim z konsorcjantów nie będzie oskładkowana i nie mieli możliwości wyboru podstawy wymiaru składek, pomimo że z uznanych za wiarygodne zeznań świadka J. N. (zeznania z protokołu rozprawy ze sprawy VII U 2286/17 i in.) wynika, że ubezpieczeni byli informowani przed podpisaniem umów, że tylko jedna umowa będzie oskładkowana i godzili się na to oraz nie składali wniosku o objęcie ich ubezpieczeniami społecznymi,

c)  skutkujące błędnym uznaniem, że doszło do pozornego stworzenia dwóch tytułów ubezpieczeń i tym samym upozorowania zbiegu tych tytułów, podczas gdy Organ rentowy nie wykazał w żaden sposób, że przez R. D. (1) była wykonywana tylko jedna z umów,

5.  art. 328 § 2 k.p.c. poprzez sporządzenie uzasadnienia niezgodnie z wymogami przewidzianymi przez przepisy prawa, w szczególności poprzez zbyt daleką ogólność uzasadnienia, tj.:

a)  zbyt abstrakcyjne, ogólne wskazanie materiału dowodowego, na podstawie którego Sąd ustalił stan faktyczny, albowiem protokół kontroli Organu rentowego jest obszernym dokumentem (ok. 500 stron) i Odwołująca nie ma obiektywnej możliwości odszukania podstawy poczynionych przez Sąd ustaleń, a co za tym idzie takie ogólne sformułowanie utrudnia, czy wręcz uniemożliwia kontrolę dokonanych przez Sąd ustaleń, w tym w szczególności kontrolę instancyjną;

b)  posługiwanie się przez Sąd zwrotami nieostrymi, ocennymi, ogólnymi, jak: „różnymi kwotami wynagrodzenia (wyższą i niższą)” pomimo możliwości określenia takich wartości w sposób konkretny – w liczbach, a co za tym idzie, niemożność kontroli poprawności dokonanych przez Sąd ustaleń, a zatem także uniemożliwienie dokonania kontroli instancyjnej i weryfikacji przez strony poprawności orzeczenia.

II. naruszenie przepisów prawa materialnego, tj.

1.  art. 9 ust. 2ustawy z 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych , poprzez jego błędne zastosowanie, prowadzące do uznania, że przychód ze stosunku prawnego łączącego Ubezpieczoną z Odwołującą, a także przychód uzyskany przez Ubezpieczoną z tytułu stosunku prawnego łączącego go z (...) C. – konsorcjantem odwołującej – nie mogą być uznane za odrębne tytuły ubezpieczenia w rozumieniu tego artykułu, podczas gdy z wykładni rzeczonego przepisu wynika, że objęcie wcześniejszym, obowiązkowym tytułem do ubezpieczenia i nieskorzystanie przez Ubezpieczoną z możliwości dobrowolnego objęcia ubezpieczeniami z tytułu powstałego później, skutkuje objęciem go obowiązkowymi ubezpieczeniami jedynie z tytułu powstałego najwcześniej, jak to miało miejsce w niniejszej sprawie;

2.  art. 217 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej w zw. z art. 58 § 1 i § 2 k.c. przez ich błędne zastosowanie prowadzące do uznania, że umowa zlecenia z (...) C. była nieważna jako zawarta z naruszeniem zasad współżycia społecznego i z obejściem prawa, w konsekwencji czego Ubezpieczona miała wykonywać tylko jedną umowę zlecenia – na rzecz Odwołującej – zawartą za pomocą dwóch dokumentów, a podstawę wymiaru składek powinien stanowić łączny przychód z obu umów, podczas gdy:

​  a) przepisy art. 58 § 1 i § 2 k.c. nie znajdują zastosowania w niniejszej sprawie, ponieważ przepisy k.c. mogą być stosowane w ubezpieczeniach społecznych jedynie gdy ustawa wyraźnie do nich odsyła, co w niniejszej sprawie nie miało miejsca,

​  b) wyprowadzona z tego przepisu koncepcja tzw. „pomijania osobowości prawnej” czy „przebijania welonu korporacyjnego”, nie tylko nie przyjęła się w polskim porządku prawnym, ale również nie znajduje zastosowania w niniejszej sprawie, ponieważ Ubezpieczona zawierała umowy z faktycznie działającymi w obrocie spółkami, które wspólnie realizowały jeden cel gospodarczy wynikający z umowy konsorcjalnej, a nie były, wbrew twierdzeniom Sądu, tworzone na potrzeby zawarcia dwóch umów zlecenia;

3.  art. 8 w zw. z art. 11 k.p.a. przez ich błędne zastosowanie polegające na uznaniu, że działanie organu rentowego, który zmienił dokonywaną wykładnię art. 9 ust. 2 ustawy systemowej, nie naruszyło zasady zaufania Odwołującej od władzy publicznej ze względu na brak tożsamości organu wydającego decyzję w niniejszej sprawie oraz organu, który wydał w 2009 r. decyzję w sprawach powiązanej z odwołującą spółki – (...) sp. z o.o. z siedzibą w L. w analogicznych stanach faktycznych, w których to decyzjach dokonał wykładni, zgodnie z którą postępowała odwołująca, podczas gdy organem w obu przypadkach był Prezes ZUS działający za pośrednictwem dyrektorów oddziałów terenowych ZUS;

Wskazując na powyższe zarzuty odwołująca spółka wniosła:

1.  na podstawie art. 380 k.p.c. oraz 382 k.p.c. w zw. z art. 241 k.p.c. wniósł o rozpoznanie przez Sąd II instancji postanowienia Sądu Okręgowego w Poznaniu, VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalającego wniosek Odwołującej o dopuszczenie dowodu z zeznań świadków A. P. i J. H. i przeprowadzenie tych dowodów na okoliczności wskazane w Odwołaniu od decyzji organu rentowego znajdującego się w aktach sprawy,

2.  na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. w zw. z art. 386 § 1 k.p.c. wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w całości przez uwzględnienie odwołania płatnika składek i stwierdzenie, że przychód uzyskany przez Ubezpieczoną z tytułu umowy zlecenia zawartej z podmiotem trzecim nie stanowi podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenia zdrowotne.

Ponadto wniósł o zasądzenie od Organu rentowego na rzecz Odwołującej kosztów procesu za obie instancje według norm przepisanych.

W odpowiedzi na apelację Zakład Ubezpieczeń Społecznych wniósł o oddalenie apelacji odwołującego oraz o zasądzenie od odwołującego na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Wniesioną przez odwołującą spółkę apelację uznać należy za bezzasadną.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, Sąd I instancji przeprowadził w niniejszej sprawie postępowanie dowodowe w sposób staranny, nieuchybiający zasadzie swobodnej oceny dowodów wyrażonej w art. 233 § 1 k.p.c. Zgromadzone w niniejszej sprawie dowody Sąd I instancji oceniał wszechstronnie, tj. wiarygodność i moc poszczególnych dowodów oceniona została w odniesieniu do całokształtu pozostałych dowodów. Sąd I instancji dokonał ustalenia wszystkich okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia w sprawie i Sąd Apelacyjny podstawę faktyczną wyroku w pełni podziela. Sąd Apelacyjny zaaprobował ustalenia i ocenę prawną Sądu Okręgowego.

Ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego wynika, że ubezpieczona R. D. (1) zawarła dwie umowy zlecenia: jedną ze spółką (...), odwołującą w sprawie, w przedmiocie sprzątania zleconego mienia, drugą zaś ze spółką (...), której przedmiotem było również sprzątanie zleconego mienia. Wynagrodzenie w obu umowach zostało określone w wysokości 7,5 zł/godz. brutto. Wykonując obie umowy R. D. (1) sprzątała biura, korytarze, stołówkę, pomieszczenia pracownicze, szatnie, łazienki w budynku (...) S.A. na osiedlu (...) w P.. Tylko z tytułu umowy zawartej z (...) C. ubezpieczona została zgłoszona do ubezpieczeń społecznych i opłacano za nią należne z tego tytułu składki, przy czym równie oczywiste pozostawało to, że w okresie obowiązywania umów zlecenia R. D. (1) osiągała wyższy przychód u odwołującej niż w spółce (...). Wobec powyższego należało odpowiedzieć na pytanie, czy powyższe umowy zlecenia zawarte z ubezpieczoną pozostawały w zbiegu, jako odrębne tytuły objęcia ubezpieczeniem społecznym, a w konsekwencji, czy w realiach niniejszej sprawy możliwy był wybór tytułu objęcia ubezpieczeniem na podstawie art. 9 ust. 2 ustawy z dnia 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U.2016.963).

Odnosząc się z kolei do zarzutów sformułowanych w apelacji tj. dotyczących naruszenia przepisów art. 227 k.p.c. w zw. z art. 235 § 1 k.p.c. oraz art. 233 § 1 k.p.c., art. 252 k.p.c. w zw. z art. 244 § 1 k.p.c. w zw. z art. 473 k.p.c. – Sąd Apelacyjny wskazuje, iż niezasadnie apelująca upatrywała uchybienia przepisom proceduralnym w oddaleniu jej wniosku o przesłuchanie w charakterze świadków J. H. i A. P.. Wszak zeznaniom tych osób, odebranym w toku kontroli prowadzonej przez organ rentowy, Sąd Okręgowy dał wiarę w zakresie ogólnego zarysu funkcjonowania konsorcjum, co zresztą stanowiło zasadniczy przedmiot ich relacji oraz – co ważniejsze – odpowiadało powołanej w odwołaniu tezie dowodowej, którą wspierać miały zeznania tych kobiet. Podkreślić należy również, że Sąd I instancji dysponował wystarczającym materiałem dowodowym, w tym również obejmującym umowy konsorcjalne odwołującej z innymi spółkami, z których to wynikały prawa i obowiązki stron umowy. Organ rentowy nie kwestionował umów konsorcjalnych. Treść zeznań wskazanych osób nie naprowadzała zaś na wniosek, że ww. miałyby bardziej szczegółową wiedzę na temat okoliczności istotnych dla rozpoznawanej sprawy, którą należałoby uzyskać w drodze ponownego, weryfikującego i poszerzonego przesłuchania przed sądem. Co równie istotne, na taką wiedzę nie wskazywała sama odwołująca, domagająca się przeprowadzenia spornego dowodu z przesłuchania ww. świadków w wywiedzionym odwołaniu, jak również korzystając z uprawnienia do wniesienia zastrzeżeń do protokołu kontroli. Zakreślona przezeń teza dowodowa („na okoliczność struktury organizacyjnej konsorcjum, zasad współpracy w ramach konsorcjum, przebiegu procedury przetargowej w przypadku wspólnego udziału przez konsorcjum, zastrzeżeń co do kontroli ZUS”) była nader ogólnikowa, nie wskazywała na jakiekolwiek nieścisłości i nie rodziła przekonania o przydatności spornych dowodów w sprawie – w szczególności dla zweryfikowania prawidłowości czynności dokonywanych przez organ rentowy w toku kontroli. Ewentualne późniejsze precyzowanie zakresu wiedzy i przydatności relacji tych osób na potwierdzenie opisywanych okoliczności, zwłaszcza dokonane na etapie apelacji, uznać należało za spóźnione i przeto pozbawione skuteczności. W tej sytuacji przychylanie się do wniosku skarżącej, nie mając ku temu zasadniczych powodów, stałoby w oczywistej sprzeczności z postulatem szybkości i ekonomiki postępowania, ale nade wszystko nie pozwoliłoby na wykrycie jakichkolwiek okoliczności mających znaczenie dla rozstrzygnięcia. Dopuszczalność przeprowadzenia ww. dowodów, wbrew zapatrywaniom skarżącej, nie stanowiła zaś jeszcze o konieczności ich dopuszczenia w sprawie – gdy brak było ku temu procesowych przesłanek w postaci potencjału dowodowego omawianych zeznań na potwierdzenie istotnych elementów stanu faktycznego, mieszczących się w nakreślonych wyżej granicach przedmiotu sporu (art. 227 k.p.c.).

Za gołosłowne i motywowane wyłącznie reprezentowanym interesem procesowym uznać należało przy tym sugestie, że J. H. i A. P. zeznałyby na okoliczności pozwalające podważyć prawidłowość i rzetelność przeprowadzonej przez organ rentowy kontroli płatnika składek – wszak tego rodzaju zastrzeżeń nie podnosiły one w toku przesłuchania ich przez ZUS, pomimo umożliwienia im zgłoszenia wszelkich uwag, jak również pomimo obecności przy przesłuchaniu obu kobiet także innych, upoważnionych osób z ramienia płatnika, które również nie podnosiły argumentów przeciwko czynności przesłuchania, bądź szerzej – całej kontroli. Co istotne, w toku tej kontroli sam płatnik udzielał obszernych wyjaśnień na żądania organu rentowego, podnosząc co prawda uwagi co do precyzyjności domaganych przez ZUS informacji oraz wyznaczanych terminów, jednak nie wnosząc zastrzeżeń co do samych podstaw i sposobu prowadzenia czynności kontrolnych. W końcu też znane były Sądowi meriti akta pozwanego organu rentowego, w tym dokumentacja kontroli przeprowadzonej przez ZUS, a dowód z tych akt został dopuszczony w postępowaniu rozpoznawczym (co przyznała sama apelująca w uzasadnieniu swej apelacji), wobec czego niezasadne jest twierdzenie, że Sąd Okręgowy pominął dowód z pisma płatnika stanowiącego zastrzeżenia do protokołu kontroli. Wywiedzione zastrzeżenia, stanowiące realizację uprawnień przysługujących stronie w toku administracyjnego postępowania kontrolnego prowadzonego przez ZUS, były jednak tylko reakcją na niekorzystne ustalenia protokołu kontroli i nie doprowadziły do jego wzruszenia przez organ rentowy. Zważyć należało tutaj, że w postępowaniu przed sądem w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych zastosowanie znajdują przepisy Kodeksu postępowania cywilnego, a nie przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego, w związku z czym nie ma możliwości badania w świetle przepisów tego Kodeksu prawidłowości wydanej przez organ rentowy decyzji, a tym bardziej weryfikacji dokumentu urzędowego, niebędącego nawet władczym rozstrzygnięciem organu administracji – a takim zaledwie dokumentem był sporny protokół kontroli. Dokument ten stanowił nadto tylko jeden z wielu dowodów, na podstawie których Sąd orzekający zbudował swe stanowisko w sprawie, a skoro wyprowadzone przezeń wnioski były logicznie poprawne i zgodne z doświadczeniem życiowym, to ocena tego Sądu nie naruszała reguł swobodnej oceny dowodów (art. 233 § 1 k.p.c.) i musiała się ostać, choćby w równym stopniu, na podstawie tego materiału dowodowego, dawały się wysnuć wnioski odmienne. Skarżący powinien zwłaszcza wskazać, jakie kryteria oceny zostały naruszone przez sąd przy analizie konkretnych dowodów, uznając brak ich wiarygodności i mocy dowodowej lub niesłuszne im taką moc przyznając (zob. postanowienie SN z dnia 23.01.2001 r., IV CKN 970/00, wyrok SN z dnia 06.07.2005 r., III CK 3/05). Apelacja płatnika składek tak skonstruowanego zarzutu nie zawierała, a podważanie domniemania zgodności z prawdą protokołu kontroli ZUS poprzez odwoływanie się do nieprzydanych dla istoty sprawy dowodów (zeznań J. H. i A. P.) musiało zostać uznane za nieskuteczne. To, że ostatecznie wnioski Sądu I instancji okazały się zbieżne z ustaleniami ZUS, jakie legły u podstaw zaskarżonej decyzji, nie wskazywało na stronniczość, brak obiektywizmu czy wybiórczość po stronie Sądu Okręgowego. Od momentu zaskarżenia decyzji odwołaniem następuje przeniesienie sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych na drogę postępowania sądowego, w którym sąd rozpatruje ją od początku (samodzielnie), badając prawidłowość decyzji organu rentowego nie tylko w świetle materiału zgromadzonego w fazie przedsądowej, lecz również zgodnie z zasadami cywilnego postępowania rozpoznawczego, dokonując oceny zasadności zgłoszonych żądań na podstawie własnych ustaleń faktycznych i prawnych, tym bardziej, że sądom pracy i ubezpieczeń społecznych (na mocy art. 473 § 1 k.p.c.) przysługują szersze niż organom rentowym kompetencje w zakresie postępowania dowodowego. Sugerowanie zatem, że Sąd orzekający oparł się jedynie na kwestionowanym przez skarżącą protokole kontroli organu rentowego, było dalece chybione, jako abstrahujące od całego szeregu pozostałych czynności postępowania dowodowego przeprowadzonego w sprawie, a przeto ocenione zostać musiało wyłącznie jako realizowanie przyjętej koncepcji procesowej, nie zaś rzetelna polemika z motywami zaskarżonego wyroku.

W zgodzie w powyższym stwierdzić należało, że nie doszło do naruszenia zasady swobodnej oceny dowodów, wynikającej z treści art. 233 § 1 k.p.c. Po pierwsze, skarżąca przyjęła tu całkowicie błędne założenie, że umowa zlecenia łącząca R. D. (1) z (...) sp. z o.o. została oceniona przez organ rentowy jako pozorna, a przeto nieważna na podstawie art. 83 k.c., gdy tymczasem wyraźnie wynikało z uzasadnienia zaskarżonej decyzji, że nie chodziło tu o wadę oświadczenia woli w postaci pozorności zawartej umowy, lecz o upozorowanie stworzenia dwóch tytułów ubezpieczeń społecznych pozostających w zbiegu – co z kolei prowadziło do nieważności spornej umowy jako sprzecznej z prawem oraz z zasadami współżycia społecznego. Również nie było przedmiotem sporu to, że obie umowy – zawarte ze spółkami (...) C. – były faktycznie realizowane przez ubezpieczoną, co twierdziła odwołująca spółka. Po wtóre, słusznie Sąd Okręgowy zważył, że nie wykazano relewantnych prawnie różnic między przedmiotem i sposobem wykonywania umów na rzecz odwołującej i (...) C. (...). Oczywistym jest przy tym, że założenia co do realizacji umów zawieranych w ramach konsorcjum, prezentowane przez płatnika i wypowiadające się w jego imieniu osoby, odbiegały od rzeczywistości, którą rzetelnie zrelacjonować mogła jedynie ubezpieczona R. D. (1). Ta zaś nie rozróżniała czynności wykonywanych na rzecz każdego ze zleceniodawców, określała je ogólnikowo jako utrzymywanie porządku (sprzątanie). Ubezpieczona podczas składania zeznań podkreśliła, że nie wiedziała kiedy sprzątała dla odwołującej spółki, a kiedy dla (...) C. (...). Ogólnie przedstawiane zasady współpracy pomiędzy konsorcjantami, o których wypowiadał się J. N. (czy powtarzać miały J. H. oraz A. P.), nijak się miały do zeznań faktycznego wykonawcy pracy, który w ogóle nie odnosił się do takich kwestii, jak przynależność sprzętu, z którym pracowała, do poszczególnych zleceniodawców, przydział zleceniobiorców do poszczególnych spółek, prowadzenie przez nie szkoleń dla wykonawców czy zapewnianie im odróżniającego się ubioru. W świetle wskazań wiedzy i doświadczenia życiowego okoliczności takie winny zostać wspomniane przez ubezpieczonego, gdyż zgodnie z tymi założeniami powinien on przecież chociażby zmieniać strój roboczy rozpoczynając pracę dla kolejnego zleceniodawcy. Ubezpieczona składając zeznania przed Sądem I instancji podała, że nie miała ani identyfikatorów, ani legitymacji, nie nosiła również żadnej smyczy czy też plakietki podczas wykonywania swoich obowiązków (sprzątania pomieszczeń na os. (...) w P.. Powyższe naprowadza na oczywisty wniosek, że czym innym były ustalone warunki współpracy między członkami konsorcjum, a czym innym okazywała się rzeczywistość wykonywania zleceń – tj. tylko pozornie na rzecz dwóch odrębnych płatników składek. Podkreślenia wymaga również, że odwołująca spółka (...), jako członek konsorcjum, nie powinna była mieć problemu z pozyskaniem dowodów wykonywania umów zlecenia na rzecz pozostałych uczestników umowy konsorcjalnej, a kolejno dowody takie zaproponować w niniejszym postępowaniu na potwierdzenie tez o odrębności spornych umów zlecenia i ich wykonywania na rzecz różnych podmiotów, w innym czasie, miejscach, w odmienny sposób, itp. Pomimo to płatnik zachował w tym przypadku bierność, choć inicjatywa dowodowa leżała tu po jego stronie. To jego winny więc obciążać konsekwencje procesowe zaniechań dowodowych, a obroną przed nimi nie może być zarzucanie Sądowi I instancji dowolności w ocenie zgromadzonego materiału, jak i „nieudowodnienia przez ów Sąd swoich twierdzeń za pomocą dokumentów innych niż protokół kontroli ZUS”. Tego rodzaju argumentacja świadczy o niezrozumieniu istoty procesu cywilnego i swojej w nim roli pełnionej przez odwołującą spółkę, a przeto uchodzi spod dalszej z nią polemiki.

Odnosząc się do zarzutu naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. należy wskazać, że zaskarżone orzeczenie Sądu I instancji zostało prawidłowo uzasadnione, zgodnie z wymogami przywołanego przepisu. O uchybieniu temu przepisowi można mówić wtedy, gdy uzasadnienie wyroku nie zawiera istotnych jego elementów umożliwiających kontrolę orzeczenia i weryfikację stanowiska sądu. Strona skarżąca winna więc wykazać, że nie ma możliwości jednoznacznej rekonstrukcji podstaw rozstrzygnięcia sprawy. Tymczasem apelujący uzasadniał, że Sąd Okręgowy zbyt lakonicznie i ogólnikowo sporządził uzasadnienie swego wyroku, tj. zbyt abstrakcyjnie wskazał materiał dowodowy lub posługiwał się określeniami nieostrymi. W tej kwestii Sąd Apelacyjny wskazuje, że o ile możliwa jest merytoryczna weryfikacja rozstrzygnięcia, to uchybienia w zakresie metodyki sporządzenia uzasadnienia nie mają dla oceny zasadności apelacji istotnego znaczenia prawnego. Sąd orzekający niewątpliwie dokonał na gruncie prawa materialnego oceny merytorycznej sporu, a z pisemnych motywów zaskarżonego wyroku wynika, którym dowodom dał wiarę, a którym odmówił wiarygodności lub dlaczego je oddalił. Z uzasadnienia zaskarżonego wyroku wynika jednoznacznie, jakie fakty zostały uznane przez Sąd meriti za udowodnione i z jakich przyczyn Sąd ten uznał za wiarygodne dowody, które świadczyły o tych faktach, oraz jaka była podstawa prawna rozstrzygnięcia Sądu. Nawet zaś domniemany brak precyzji Sądu I instancji w podniesionym w apelacji zakresie nie mógłby stanowić braku istotnego z punktu widzenia wymagań stawianych uzasadnieniu wyroku w art. 328 § 2 k.p.c.

Przy nieskuteczności zarzutów procesowych, w tym zarzutów dotyczących sądowej oceny zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, odnieść się należy do meritum rozpoznawanej sprawy.

Zgodnie z treścią art. 6 ust. 1 pkt 4 ustawy systemowej, ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają, z zastrzeżeniem art. 8 i 9, osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są osobami wykonującymi pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, zwanymi „zleceniobiorcami”, oraz osobami z nimi współpracującymi. Przepis art. 12 ustawy systemowej stanowi, że obowiązkowo ubezpieczeniu wypadkowemu podlegają osoby podlegające ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym. Przepis art. 9 ust. 2 ww. ustawy stanowi z kolei, iż osoba spełniająca warunki do objęcia obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z kilku tytułów, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 2, 4-6 i 10, jest objęta obowiązkowo ubezpieczeniami z tego tytułu, który powstał najwcześniej. Może ona jednak dobrowolnie, na swój wniosek, być objęta ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi także z pozostałych, wszystkich lub wybranych tytułów lub zmienić tytuł ubezpieczeń, z zastrzeżeniem ust. 7 (niemającego znaczenia w tej sprawie). Przepis ten został zmieniony z dniem 01.01.2016 r. na skutek dodania do art. 9 ustawy systemowej - na podstawie art. 1 pkt 3 lit. b ustawy z dnia 23.10.2014 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U.2014.1831) – ustępu 2c, stanowiącego, iż osoba, o której mowa w art. 6 ust. 1 pkt 4, której podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w danym miesiącu jest niższa od określonej w art. 18 ust. 4 pkt 5a, spełniająca warunki do objęcia obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z innych tytułów podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym również z innych tytułów. Zasady tej nie stosuje się, jeżeli łączna podstawa wymiaru składek z tytułu wykonywania pracy na podstawie umowy, o której mowa w art. 6 ust. 1 pkt 4, lub z innych tytułów osiąga kwotę określoną w art. 18 ust. 4 pkt 5a. Nie ulega więc wątpliwości, że powyższa zmiana miała uzasadnienie fiskalne przez eliminację wyboru tytułu ubezpieczenia z bardzo niską podstawą wymiaru składek.

Czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy. Nieważna jest czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego (art. 58 § 1 i 2 k.c.).

Powtórzyć należy za Sądem Najwyższym, iż w sytuacji, gdy finalnym odbiorcą usługi jest ten sam podmiot, a zleceniobiorca wykonuje czynności w tym samym miejscu i czasie, to rozbicia tego zlecenia na dwie umowy, zawierane z dwoma podmiotami, bez jakiegokolwiek logicznego czy ekonomicznie uzasadnionego celu, nie można rozumieć inaczej, niż jako działanie w celu obejścia prawa – działanie pozorujące zbieg tytułów do ubezpieczenia społecznego (zob. wyrok SN z dnia 25.04.2019 r., I UK 110/18, LEX nr 2655519). Zatem nawet formalnie poprawna realizacja umowy zlecenia w efekcie może zmierzać do obejścia prawa. Rzeczywiste wykonywanie umowy zlecenia nie wyłącza możliwości dokonania oceny ważności tego zobowiązania jako podstawy ubezpieczenia społecznego. Zastosowanie klauzuli nieważności z art. 58 § 1 k.c. jest szczególne (wyjątkowe), a zarazem szerokie, gdyż ocenie poddaje się skutki różnych zdarzeń i czynności prawnych. W wyroku z dnia 27.06.2013 r., I UK 10/13 (LEX nr 1391149), Sąd Najwyższy wskazał, że zważa się na prawo do zawarcia określonej umowy, jeżeli jednak była wykorzystywana instrumentalnie, to niewykluczone jest jej zakwestionowanie jako podstawy (tytułu) podlegania ubezpieczeniom społecznym, nie ze względu na pozorność (art. 83 k.c.), lecz ze względu na obejście prawa. W wyroku z dnia 19.01.2010 r. (LEX nr 577825) Sąd Najwyższy wskazał, że gdy umowa jest przez strony wykonywana, nie może być mowy o pozorności, co jednak nie wyklucza możliwości badania, czy zawarcie umowy nie zmierzało do obejścia prawa. W wyroku z dnia 07.01.2013 r., I UK 372/12 (LEX nr 1303200), Sąd Najwyższy przyjął, że umowa zlecenia na pracę niewielkiej wartości (ilości), która nie jest pozorna (art. 83 k.c.), może nie stanowić tytułu podlegania ubezpieczeniom społecznym, gdy jej celem jest instrumentalne (przedmiotowe) wykorzystanie przepisów ubezpieczeń społecznych dla unikania wyższych składek na ubezpieczenia społeczne przez prowadzącego działalność gospodarczą (art. 58 § 1 i 2 k.c.).

Realia niniejszej sprawy wprost wpisują się w okoliczności i rozważania leżące u podstaw przywołanych wyżej orzeczeń, jako że podpisanie dwóch umów zlecenia ze spółkami (...) Sp. z o.o. i (...) Sp. z o.o. miało na celu przedmiotowe wykorzystanie przepisów o ubezpieczeniu społecznym i stworzenie formalnej podstawy ubezpieczenia, przy jednoczesnym uniknięciu obowiązku płacenia składek na ubezpieczenia społeczne z wyżej wynagradzanej umowy zawartej przez R. D. (1) ze skarżącą spółką.

Zaakcentować należało przeto dostrzeżone już i szerzej omówione przez Sąd I instancji powiązania kapitałowe i osobowe pomiędzy ww. spółkami, a także to, że zleceniobiorca został zgłoszony tylko do ubezpieczenia zdrowotnego z tytułu umowy zawartej z odwołującą, posiadając jednocześnie tytuł do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego w spółce (...) – również jako osoba wykonująca umowę zlecenia. Okres, na jaki zawarto umowę zlecenia ze spółką (...), pokrywał się z okresem trwania umowy zlecenia z drugą z wymienionych spółek. Treści umów nie negocjowano z ubezpieczoną. Ubezpieczona R. D. (1) nie potrafiła przy tym jasno rozgraniczyć prac wykonywanych na rzecz obu ww. podmiotów, a swoje zadania bezsprzecznie realizowała w tym samym miejscu, czasie i w tych samych godzinach. Nie było żadnej różnicy w rodzaju pracy wykonywanej na podstawie odrębnych umów zlecenia. Zasady doświadczenia życiowego nakazują zresztą przyjąć, iż w sytuacji zobowiązania się do wykonywania prac porządkowych na tym samym obiekcie i w tych samych okresach, nie sposób rozdzielić czasowo tych dwóch zakresów czynności, gdy jednocześnie brak podstaw do przyjęcia, że wykonujący tę usługę nie byli podzieleni na odrębne grupy, wyróżniające się obszarem działania, stosowanymi narzędziami czy charakterystycznym ubiorem. Wynagrodzenie wypłacane przez (...) C., od którego deklarowane były składki na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne, było znacznie niższe od wynagrodzenia wypłacanego przez płatnika składek, od którego naliczano tylko składki na ubezpieczenie zdrowotne.

Okoliczności te przemawiały za uznaniem zawartych umów za de facto jeden stosunek zobowiązaniowy. Sam fakt zredagowania odrębnych umów zlecenia nie mógł tu przesądzać o tym, iż rzeczywiście – w sensie prawnym – należało przyjmować istnienie dwóch odrębnych stosunków zobowiązaniowych. Podleganie ubezpieczeniom społecznym z określonych tytułów, a w konsekwencji również podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne, wynikają z rzeczywistego stanu i sposobu wykonywania zatrudnienia, a nie z samego faktu sporządzenia umowy w określony sposób. Dokument w postaci umowy nie jest niepodważalnym dowodem na to, że osoby go podpisujące, jako strony, faktycznie złożyły niewadliwe oświadczenie woli o treści zapisanej w tym dokumencie (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19.10.2007 r., II UK 56/07). Nie można też odmówić stronom prawa do kształtowania stosunków cywilnoprawnych w taki sposób, aby wywoływały one korzystne skutki także w sferze ubezpieczeń społecznych, ale nie może to prowadzić do pozoracji tytułu ubezpieczenia społecznego.

Taki zaś charakter miało w istocie zawarcie przez odwołującą spółkę oraz przez spółkę z nią powiązaną, współpracującą w ramach szerszego porozumienia w zakresie usług o tożsamym bądź zbliżonym rodzajowo zakresie (konsorcjum), dwóch osobnych umów z tym samym zleceniobiorcą, z których zarówno pierwsza, jak i druga dotyczyła sprzątania pomieszczeń i mienia na wskazanych (tych samych) obiektach. Pozoracja taka (która nie może być utożsamiana z dokonaniem czynności prawnej dla pozoru za zgodą drugiej strony tej czynności – art. 83 k.c.) wynikała z ustaleń faktycznych dokonanych przez Sąd I instancji, w całości akceptowanych przez tut. Sąd Odwoławczy i nieskutecznie kwestionowanych w wywiedzionej apelacji płatnika składek.

Art. 9 ust. 2 ustawy systemowej odnosi się do umów co prawda wykonywanych jednocześnie, ale zawieranych niezależnie od siebie – zarówno w sensie rozdzielności praw i obowiązków z danej umowy, jak i w sensie czasowym. Rozbicie natomiast czynności rodzajowo tych samych, wykonywanych w tym samym miejscu i w tym samym czasie, ale na rzecz innych podmiotów, na dwie umowy zlecenia, umożliwić miało jedynie na podstawie wskazanego przepisu wybór tylko jednego z tych tytułów, a w konsekwencji przyjęcie do podstawy wymiaru składek przychodu w niższej wysokości. Sąd Apelacyjny nie kwestionuje przy tym faktu wykonywania przez ubezpieczoną czynności objętych oboma typami umów. Niemniej opisane postępowanie służyć miało osiągnięciu celu sprzecznego z obowiązującymi przepisami prawa – upozorowaniu zbiegu ogólnych tytułów ubezpieczenia i wyeliminowaniu regulacji z art. 6 ust. 1 pkt 4 i art. 12 ust. 1 w zw. z art. 13 pkt 2 ustawy systemowej w odniesieniu do pracy wykonywanej na podstawie umowy o świadczenie usług ze spółką (...), a co za tym idzie – opłacaniu składek od niższej podstawy wymiaru i to nie przez odwołującą, a powiązaną z nią spółkę (...). Konstrukcja rozdziału umów o wykonywanie tych samych usług przez tę samą osobę w tych samych miejscach i czasie miała od strony formalnej urealnić zbieg tytułów ubezpieczeń społecznych w rozumieniu powołanego art. 9 ust. 2 ustawy systemowej. Stworzone pozory nie decydowały o rzeczywistym zbiegu dwóch realnych i odrębnych umów, a stanowiły jedynie ewidentną próbę, poprzez fikcyjny i pozorny rozdział umów, obejścia przepisów w zakresie opłacania składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne od rzeczywistej podstawy wymiaru składek. Taka praktykę w żadnym wypadku, w ocenie Sądu Apelacyjnego, nie można uznać za legalną i akceptowalną formę zmniejszania kosztów przez spółkę, zwłaszcza, że odbywało się to kosztem samej ubezpieczonej. Zachodziły zatem przesłanki do uznania umowy o świadczenie usług sprzątania na rzecz spółki (...) za nieważną na podstawie art. 58 § 1 k.c.

Nadto w kontekście wysokości wynagrodzenia określonego w przedmiotowych umowach, to dążenie do uzyskania pełnej ochrony prawa ubezpieczeń społecznych od rażąco niskiego wynagrodzenia, a więc przy opłacaniu składek na te ubezpieczenia w kwotach po kilka czy kilkanaście złotych miesięcznie (tj. tak jak od umowy zlecenia zawartej z (...) sp. z o.o.), naruszało wszelkie nazwane normatywne i nienazwane zasady współżycia społecznego, w tym: zasadę równego traktowania wszystkich ubezpieczonych, zasadę solidaryzmu ubezpieczeń społecznych, zasadę ochrony interesów i niepokrzywdzenia innych ubezpieczonych, zasadę nieuprawnionego uszczuplania środków funduszu ubezpieczeń społecznych oraz wszelkie elementarne zasady uczciwego obrotu prawnego (zob. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 09.01.2008 r., III UK 75/07, OSNP 2009 nr 3 - 4, poz. 53; z dnia 18.03.2014 r., II UK 374/13, OSNP 2015 nr 7, poz. 96; z dnia 11.02.2015 r., I UK 203/14, OSNP 2016 Nr 9, poz. 121). W efekcie przyjętego modelu postępowania w ramach konsorcjum, umowy o tożsamym zakresie obowiązków, wykonywane pozornie tylko na rzecz osobnych zleceniodawców, które dotyczyły tej samej ubezpieczonej - R. D. (1), nie miały zupełnie odzwierciedlenia w podstawie wymiaru składek, która w przyszłości stanowić będzie o wysokości świadczeń z ubezpieczenia społecznego tej ubezpieczonej. Z tych względów omawiana umowa zawarta z drugim ze zleceniodawców sprzeciwiała się zasadom współżycia społecznego, co czyniło ją nieważną na gruncie art. 58 § 2 k.c. Wzgląd na zapewnienie adekwatności przyszłych świadczeń w stosunku do faktycznie wypracowanego kapitału i wkładu ubezpieczonego w prawidłowe funkcjonowanie systemu ubezpieczeń społecznych wymagał stanowczej ingerencji w ów przyjęty model postępowania, albowiem w przeciwnym razie realizacja ochrony ubezpieczeniowej pozostawałaby w rażącej dysproporcji do faktycznie wypracowywanych miesięcznych składek na ubezpieczenia społeczne R. D. (1) (por. cyt. już wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7.01.2013 r., UK 372/12).

W świetle powyższego stwierdzić trzeba, iż Sąd Okręgowy prawidłowo ocenił, iż płatnik składek zobowiązany był do odprowadzania należnych składek od łącznego wynagrodzenia uzyskanego przez R. D. (1). Nieuzasadniony okazał się natomiast zarzut naruszenia art. 9 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.

Jednocześnie zgodzić należało się z apelującą, iż autonomiczność i odrębność przepisów prawa ubezpieczeń społecznych wobec przepisów prawa cywilnego sprawia, że na gruncie stosunków ubezpieczenia społecznego dopuszcza się tylko na zasadzie wyjątku stosowanie wskazanych expressis verbis regulacji cywilistycznych (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 08.01.1999 r., II UKN 398/98). Jednakże ugruntowane jest w orzecznictwie Sądu Najwyższego zapatrywanie, iż Zakład Ubezpieczeń Społecznych jest uprawniony do badania ważności stosunków prawnych stanowiących tytuł podlegania ubezpieczeniom społecznym w celu stwierdzenia objęcia ubezpieczeniem społecznym (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23.02.2005 r., III UK 200/04). Przyjąć należy bowiem, że istotne z punktu widzenia prawa ubezpieczeń społecznych czynności prawne, które w całości lub w części okazują się sprzeczne z prawem, zasadami współżycia społecznego lub zmierzają do obejścia prawa, nie powinny być akceptowane na gruncie systemowych, aksjologicznych i moralnych wartości oraz zasad prawa ubezpieczeń społecznych, a przeto mogą być zakwestionowane jako niezasługujące na ochronę prawa ubezpieczeń społecznych. Możliwość stwierdzenia sprzeczności z prawem, zasadami współżycia społecznego lub zamiaru obejścia prawa odnosi się do umowy stanowiącej tytuł podlegania ubezpieczeniom społecznym, także umowy cywilnoprawnej, która wywołuje skutki pośrednie w dziedzinie ubezpieczeń społecznych, kształtuje bowiem stosunek ubezpieczenia społecznego, określa wysokość składki, a w konsekwencji prowadzi do uzyskania odpowiednich świadczeń. Są to skutki doniosłe zarówno z punktu widzenia interesu ubezpieczonego, jak i interesu publicznego, należy zatem uznać, że ocena ważności postanowień umownych na podstawie art. 58 k.c. może i powinna być dokonywana także z punktu widzenia prawa ubezpieczeń społecznych (por. m.in. uchwałę SN z dnia 27.04.2005 r., II UZP 2/05, OSNP 2005 nr 21, poz. 338; wyrok z dnia 04.08.2005 r., II UK 16/05, OSNP 2006 nr 11-12, poz. 191; wyrok z dnia 09.08.2005 r., III UK 89/05, OSNP 2006 nr 11-12, poz. 192). W każdym zatem przypadku ocenie pod kątem zgodności z normami prawa cywilnego nie podlega stosunek ubezpieczenia społecznego, lecz wpływający na niego pośrednio stosunek o charakterze cywilnoprawnym lub taki, do którego przepisy prawa cywilnego znajdują zastosowanie z mocy odesłania ustawowego. Właśnie na cytowaną uchwałę w sprawie II UZP 2/05 powoływał się także Trybunał Konstytucyjny w wyroku wydanym pod sygn. akt P 9/15, gdzie zajmował się konstytucyjnością ustalania przez ZUS wysokości podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie chorobowe (macierzyńskie) poprzez weryfikację przez organ rentowy wysokości wynagrodzenia pracownika. Poza tym zasadniczym przedmiotem postępowania TK aprobował, dając temu wielokrotnie wyraz w motywach wydanego wyroku, iż ZUS może badać postanowienia umów o pracę, w tym również zawarte w nich postanowienia o wysokości wynagrodzenia. Umowa o pracę jest bowiem czynnością prawną, dla oceny ważności której - w sferze prawa ubezpieczeń społecznych - Sąd Najwyższy dopuszcza, zdaniem Trybunału Konstytucyjnego słusznie, stosowanie art. 58 k.c. Wzorzec konstytucyjny, interpretowany z treści art. 217 Ustawy zasadniczej, dopuszcza więc badanie ważności stosunku prawnego rodzącego podstawę obciążenia określoną daniną publiczną, i odnosić go można odpowiednio także do stanowiących taką podstawę innych stosunków cywilnoprawnych niż umowa o pracę. Zgodnie z konstytucyjną zasadą wyłączności ustawy w sferze prawa daninowego, wszystkie elementy stosunku łączącego - w sferze zabezpieczenia społecznego - pracownika z państwem są ustawowo określone. W szczególności ustawa precyzyjnie określa tytuł ubezpieczenia społecznego, podstawę wymiaru składek i wysokość składki, będącej daniną publiczną. W żaden sposób zasady tej nie narusza to, że na podstawie kwestionowanej regulacji art. 58 k.c., w szczególnych okolicznościach, elementy te podlegają weryfikacji. Nie zasługiwał przeto na uwzględnienie zarzut naruszenia wskazanego wyżej przepisu Konstytucji w związku z omawianą regulacją Kodeksu cywilnego, albowiem zapatrywanie o braku podstaw do stosowania przepisu art. 58 § 1 i 2 k.c. w niniejszej sprawie było błędne.

W świetle poczynionych ustaleń i rozważań za zbędne uznać należało poświęcanie tak znacznej ilości uwagi przez apelującą na polemikę z przytoczonymi przez Sąd I instancji poglądami judykatury co do sytuacji „nadużycia osobowości prawnej”. Niewątpliwie nadało to rozważaniom tego Sądu szerszy kontekst, jednakże nie stanowiło zasadniczej osi zapadłego rozstrzygnięcia, a otwierało jedynie drogę do poszukiwania – przez pryzmat swobody tworzenia podmiotów prawnych i ich interakcji, zwłaszcza gospodarczej – symptomów nadużycia na gruncie prawa i stosunków ubezpieczenia społecznego. Nie chodziło przy tym o sam fakt istnienia równoległych stosunków zlecenia, ale o dodatkowe zachowania pozwalające negatywnie oceniać postępowanie spółek-zleceniodawców wchodzących w skład konsorcjum. Tego rodzaju symptomy udało się ujawnić (zob. omawiane wcześniej: brak czytelnego podziału prac na wykonywane w ramach poszczególnych więzi zatrudnienia czy sztuczny podział jednego zadania roboczego między różne więzi zobowiązaniowe z różnymi podmiotami) i to one uzasadniały ocenę ważności zawartych umów przez pryzmat art. 58 k.c., co – jak zostało już uprzednio wykazane – znajdowało pełne oparcie zarówno w obowiązujących przepisach, jak i poglądach judykatury. W rezultacie tak zakrojonych rozważań możliwe było uznanie, że nie powstały dwa odrębne tytuły ubezpieczenia społecznego R. D. (1), pozostające ze sobą w relacji objętej art. 9 ust. 2 ustawy systemowej.

Odnośnie zarzutów zawartych w apelacji, dotyczących naruszenia przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego, Sąd Apelacyjny zaznacza powtórnie, że w postępowaniu przed sądem w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych zastosowanie znajdują przepisy Kodeksu postępowania cywilnego, a nie przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego. W związku z tym sąd cywilny (sąd ubezpieczeń społecznych) nie ma możliwości zastosowania (tym bardziej błędnego) przepisów procedury administracyjnej, nie bada też w świetle przepisów k.p.a. prawidłowości wydanej przez organ rentowy decyzji. Sąd ubezpieczeń społecznych, jako sąd powszechny, może i powinien dostrzegać jedynie takie wady formalne decyzji administracyjnej, które decyzję tę dyskwalifikują w stopniu odbierającym jej cechy aktu administracyjnego jako przedmiotu odwołania (zob. m.in. Sąd Apelacyjny w Gdańsku w wyroku z dnia 16.04.2013 r., III AUa 1599/12). Wobec tego podniesione przez skarżącą zarzuty naruszenia art. 8 k.p.a. i art. 11 k.p.a., poprzez ich błędne zastosowanie, nie podlegały w ogóle rozpoznaniu w postępowaniu odwoławczym.

Sąd Apelacyjny zaznacza nadto, że choć zarzuty apelującej spółki były dość obszerne, to okazały się nietrafione – stanowiły polemikę z prawidłowymi ustalenia Sądu I instancji oraz przedstawiały własną interpretację przepisów oraz ocenę dowodów.

Reasumując, przeprowadzone w niniejszej sprawie postępowanie dowodowe wykazało jednoznacznie, że kwestionowana umowa o świadczenie usług sprzątania, zawarta pomiędzy spółką (...) a ubezpieczoną R. D. (1), była nieważna z mocy art. 58 § 1 i § 2 k.c., ponieważ miała na celu obejście ustawy i była sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. Zatem nie zachodził zbieg dwóch tytułów ogólnych ubezpieczenia i nie można było skorzystać ze stanowionej przez art. 9 ust. 2 ustawy systemowej możliwości wyboru jednego z tych tytułów („tańszego”). Organ rentowy zasadnie w zaskarżonej decyzji określił podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i wypadkowe poprzez zsumowanie przychodów otrzymywanych przez ubezpieczonego z obu umów zlecenia.

Mając na uwadze powyższe, apelacja płatnika składek, jako nieuzasadniona, podlegała oddaleniu z mocy art. 385 k.p.c., o czym Sąd Apelacyjny orzekł w pkt 1 wyroku.

O kosztach orzeczono na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c. i § 2 pkt 1 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 2 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22.10.2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych. Mając powyższe na względzie, tytułem zwrotu kosztów procesu (kosztów zastępstwa procesowego) zasądzono od odwołującego Przedsiębiorstwa Usługowego (...) sp. z o.o. z siedzibą w P. na rzecz organu rentowego kwotę 675 zł – punkt 2 sentencji wyroku.

sędzia Marta Sawińska