Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 25 stycznia 2022r

Sąd Rejonowy w Gdyni I Wydział Cywilny w składzie następującym:

Przewodniczący: SSR Małgorzata Nowicka – Midziak

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 25 stycznia 2022r w G.

sprawy z powództwa S. S.

przeciwko B. K. i D. K.

z udziałem Gminy M. G. i Prokuratora Prokuratury Rejonowej w Gdyni

o eksmisję

1.  Nakazuje pozwanym B. K. i D. B. aby opuścili, opróżnili i wydali powodowi S. S. lokal mieszkalny w G. przy ul. (...);

2.  ustala, że pozwanym B. K. i D. B. przysługuje uprawnienie do lokalu socjalnego;

3.  wstrzymuje wykonanie punktu 1. wyroku do czasu przedstawienia pozwanym B. K. i D. B. oferty najmu lokalu socjalnego przez Gminę M. G.;

4.  nie obciąża pozwanych kosztami postępowania.

Sygnatura akt I C 1228/18

UZASADNIENIE

Powód S. S. wniósł pozew przeciwko B. K. i D. B. o nakazanie pozwanym, aby opuścili, opróżnili z rzeczy stanowiących ich własność i wydali powodowi lokal mieszkalny położony w G. przy ulicy (...).

W uzasadnieniu pozwu powód podniósł, iż jest jedynym właścicielem przedmiotowego lokalu. Do dnia 14 maja 2018r. lokal był zajmowany także przez zmarłą tego dnia I. K., natomiast obecnie jest zajmowany wyłącznie przez pozwanych. Stron nie łączy żaden stosunek prawny, ani nie istnieje żaden inny tytuł usprawiedliwiający pozostawanie lokalu we władaniu pozwanych. Pozwani nie uczestniczą w żadnych kosztach związanych z utrzymaniem lokalu ani kosztach zużywanych przez nich mediów. Wszystkie koszty ponosi w całości powód. Jak wskazano przedmiotowy lokal stanowi odrębną nieruchomość i jest objęty księgą wieczystą nr (...) Sądu Rejonowego w Gdyni. Podstawę prawną powództwa stanowi art. 222 § 1 kc.

(pozew k. 3-4)

Interwencję uboczną po stronie powodowej zgłosiła Gmina M. G., która wniosła o uwzględnienie powództwa w przypadku ustalenia, że pozwani nie legitymują się tytułem prawnym do zajmowania lokalu, a także o ustalenie, że pozwanym nie przysługuje prawo do lokalu socjalnego.

(interwencja uboczna k. 28-28v)

Do niniejszego postępowania przystąpił Prokurator Prokuratury Rejonowej w Gdyni, wnosząc o oddalenie powództwa i wskazując, że przed Sądem Okręgowym w Gdańsku toczy się sprawa o ustalenie nieważności umowy sprzedaży przenoszącej własność spornego lokalu na rzecz powoda, a także toczy się postępowanie karne przeciwko powodowi o doprowadzenie I. K. do niekorzystnego rozporządzenia mieniem w postaci przedmiotowego mieszkania tj. o czyn z art. 286 § 1 kk.

(zgłoszenie udziału prokuratora k. 36, protokół rozprawy k. 39-41)

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Pozwani B. K. i D. B. zamieszkiwali wspólnie z I. K. w lokalu mieszkalnym nr (...) kl. 123 położonym w budynku przy ul. (...) w G.. I. K. była uprawniona z tytułu spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu. Nadto, była rodziną zastępczą dla B. K.. I. K. miała zadłużenie z tytułu opłat za eksploatację w wysokości około 25.000 zł.

(dowód: przesłuchanie powoda S. S. płyta CD k. 240, przesłuchanie pozwanej B. K. płyta CD k. 240, przesłuchanie pozwanego D. B. płyta CD k. 240)

D. B. był zatrudniony w firmie powoda i w trakcie rozmowy wspomniał powodowi o zadłużeniu lokalu. S. S. zaproponował wówczas, że spłaci zadłużenie w zamian za przeniesienie na niego własności przedmiotowego lokalu mieszkalnego.

(dowód: przesłuchanie powoda S. S. płyta CD k. 240, przesłuchanie pozwanej B. K. płyta CD k. 240, przesłuchanie pozwanego D. B. płyta CD k. 240)

W dniu 20 lutego 2014 roku przed notariuszem R. K. prowadzącym kancelarię notarialną w G. (rep. A 797/2014) I. K. zawarła z powodem S. S. umowę sprzedaży oraz ustanowienia służebności osobistej. Na podstawie przedmiotowej umowy I. K. sprzedała powodowi stanowiący odrębną nieruchomość lokal mieszkalny nr (...) kl. 123 położony w G. przy ul. (...), objęty księgą wieczystą nr (...) wraz z przynależnym do niego udziałem w nieruchomości wspólnej za cenę 160.000 zł. Natomiast, S. S. ustanowił na przedmiotowym lokalu odpłatną i dożywotnią służebność osobistą mieszkania polegającą na prawie wyłącznego korzystania przez I. K. z całego tego lokalu, przy czym ustanawiający służebność postanowił, że koszty związane z eksploatacją mieszkania będzie ponosić uprawniona do służebności. Nadto, strony postanowiły, że powyższa służebność ustanowiona jest odpłatnie za jednorazowym wynagrodzeniem na rzecz powoda wynoszącym 130.000 zł. Służebność została ustanowiona pod warunkiem rozwiązującym polegającym na tym, że w wypadku, gdyby łączna kwota zaległości I. K. z tytułu opłat związanych z eksploatacją lokalu przekroczyła łącznie kwotę 8.000 zł służebność wygaśnie. Jednocześnie, strony umowy dokonały umownego potrącenia przysługującej każdej z nich względem siebie wierzytelności wynikających z tego aktu notarialnego.

(dowód: umowa sprzedaży oraz ustanowienia służebności osobistej rep. A 797/2014 [w:] akta sprawy Sądu Okręgowego w Gdańsku o sygnaturze XV C 282/16)

S. S. nie przekazał I. K. żadnych pieniędzy z tytułu nabycia przedmiotowego lokalu, wpłacił jedynie kwotę około 25.000 zł na konto spółdzielni mieszkaniowej tytułem spłaty zadłużenia lokalu.

(dowód: przesłuchanie powoda S. S. płyta CD k. 240)

I. K. zmarła w dniu 14 maja 2018r.

(dowód: postanowienie z dnia 5 czerwca 2019r. k. 34 akt sprawy Sądu Rejonowego w Gdyni o sygnaturze VII Ns 542/19)

W dniu 28 września 2017r. prokurator Prokuratury Rejonowej w Gdyni skierował przeciwko S. S. do Sądu Rejonowego Gdańsk – Południe w Gdańsku akt oskarżenia, zarzucając mu popełnienie czynu z art. 286 § 1 kk.

(dowód: akt oskarżenia k. 297-300 akt sprawy Sądu Rejonowego Gdańsk – Południe w Gdańsku o sygnaturze II K 1290/17)

Wyrokiem z dnia 19 czerwca 2019 roku wydanym w sprawie o sygnaturze akt II K 1290/17 Sąd Rejonowy Gdańsk – Południe w Gdańsku uznał S. S. winnego tego, że w dniu 20 lutego 2014 roku w G. w celu osiągnięcia korzyści majątkowej doprowadził I. K. do niekorzystnego rozporządzenia mieniem w postaci lokalu mieszkalnego położonego w G. przy ulicy (...) poprzez świadome wyzyskanie niezdolności I. K. do należytego podejmowania przedsiębranego działania w ten sposób, że zawarł z nią umowę sprzedaży wyżej wskazanego lokalu za kwotę 160.000 zł oraz ustanowienia służebności osobistej za kwotę 130.000 zł z warunkiem rozwiązującym służebność, gdyby kwota zaległości z tytułu opłat przekroczyła 8.000 zł, podczas gdy miał świadomość, że sprzedająca nie będzie w stanie sprostać ponoszeniu opłat, tak aby warunek rozwiązujący nie ziścił się, tj. o przestępstwo z art. 286 § 1 kk i skazał go na karę jednego roku pozbawienia wolności oraz karę w wymiarze 200 stawek dziennych po 50 zł każda, przy czym wykonania kary pozbawienia wolności warunkowo zawiesił na okres czterech lat tytułem próby.

Wyrokiem z dnia 14 listopada 2019r. wydanym w sprawie o sygnaturze akt V Ka 1864/19 Sąd Okręgowy w Gdańsku utrzymał w mocy wyrok Sądu I instancji.

(dowód: wyrok z dnia 19 czerwca 2019 roku k. 378-378v akt sprawy Sądu Rejonowego Gdańsk – Południe w Gdańsku o sygnaturze II K 1290/17 wraz ze stwierdzeniem prawomocności k. 378v tamże i uzasadnieniem k. 381-393 tamże, wyrok Sadu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 14 listopada 2019 roku wraz z uzasadnieniem k. 144-154)

Wyrokiem z dnia 11 października 2017r. wydanym w sprawie o sygnaturze akt I C 548/17 Sąd Rejonowy w Gdyni oddalił powództwo S. S. przeciwko I. K. o eksmisję z lokalu mieszkalnego nr (...) położonego w G. przy ulicy (...), uznając, że I. K. ma w dalszym ciągu obowiązujący tytuł prawny do zajmowania przedmiotowego lokalu, albowiem warunek rozwiązujący przewidziany w § 3 aktu notarialnego jest sprzeczny z zasadami współżycia społecznego i jako taki jest niezastrzeżony, co oznacza, że służebność nie wygasła. Przedmiotowy wyrok uprawomocnił się w dniu 28 listopada 2017 roku.

(dowód: wyrok z dnia 11 października 2017r. k. 170 akt sprawy Sądu Rejonowego w Gdyni o sygnaturze I C 548/17 wraz z uzasadnieniem i stwierdzeniem prawomocności k. 174-175 tamże)

W wydanej w toku sprawy I C 820/15 opinii z dnia 27 maja 2016 roku biegła sądowa z zakresu psychiatrii stwierdziła, że I. K. cierpi na chorobę Alzheimera i nie jest zdolna intelektualnie do świadomego udziału w procesie cywilnym, a stan trwania tej niemożności zakreślono na okres pojawienia się symptomów zespołu otępiennego tj. uznano, że trwa od przeszło pięciu lat i wykazuje szybkie postępowanie w kierunku dalszego nasilania się otępienia.

(dowód: opinia psychiatryczna z dnia 27 maja 2016 roku [w:] akta sprawy Sądu Rejonowego Gdańsk – Południe w Gdańsku o sygnaturze II K 1290/17)

W toku postępowania przygotowawczego prowadzonego przez Prokuratora Prokuratury Okręgowej w Gdańsku biegła z zakresu psychiatrii stwierdziła, że stan psychiczny I. K. w dniu zawarcia umowy sprzedaży mieszkania tj. w dniu 20 lutego 2014r. nie odbiegał od stanu zdrowia stwierdzonego podczas wydawania tej opinii. W związku z tym I. K. nie miała świadomości wywiązywania się z warunków finansowych i przedmiotowych wynikających z zawartej umowy, nie posiadała zdolności w zakresie możliwości rozpoznania znaczenia skutków tej czynności prawnej i świadomości przy wyrażeniu woli w trakcie podejmowania decyzji o sprzedaży mieszkania. W dniu zawierania umowy zachowanie I. K. było charakterystyczne dla choroby Alzheimera w stadium ciężkim. Symptomy zewnętrzne choroby w dniu sprzedaży mieszkania winny były być dostrzeżone przez osoby uczestniczące w podpisywaniu aktu notarialnego, w szczególności przez notariusza. Choroba Alzheimera cechuje się charakterystycznymi objawami dotyczącymi zaburzeń świadomości, nasilających się w sytuacjach niezrozumiałych i stresujących dla osoby dotkniętej tym schorzeniem.

(dowód: opinia psychiatryczna z dnia 14 kwietnia 2017 roku oraz opinia uzupełniająca z dnia 23 maja 2016 roku [w:] akta sprawy Sądu Rejonowego Gdańsk – Południe w Gdańsku o sygnaturze II K 1290/17)

W dniu 4 kwietnia 2016r. Prokurator Prokuratury Rejonowej w Gdyni działający na rzecz I. K. wniósł przeciwko S. S. o stwierdzenie nieważności czynności prawnej – umowy sprzedaży oraz ustanowienia służebności osobistej (rep. A 797/2014), wskazując, że w dacie zawarcia umowy I. K. znajdowała się w stanie wyłączającym świadome powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Postępowanie było później prowadzone pod sygnaturą XV C 973/19.

(dowód: pozew [w:] akta sprawy Sądu Okręgowego w Gdańsku o sygnaturze XV C 282/16)

Wyrokiem z dnia 23 stycznia 2020 roku wydanym w sprawie o sygnaturze XV C 973/19 Sąd Okręgowy w Gdańsku oddalił powództwo wytoczone przez Prokuratora Rejonowego w Gdyni działającego na rzecz B. K. przeciwko S. S. o unieważnienie aktu notarialnego – umowy sprzedaży z dnia 20 lutego 2014 roku oraz ustanowienia służebności osobistej (rep. A 797/2014). Sąd Okręgowy uznał, że brak było danych uzasadniających wniosek, że u I. K. w dacie zawarcia umowy występowały zaburzenia psychiczne uniemożliwiające świadome wyrażenie woli i powzięcie z dostatecznym rozeznaniem decyzji o sprzedaży nieruchomości w zamian za spłatę długu i ustanowienie na jej rzecz służebności osobistej mieszkania. Zdaniem Sądu Okręgowego kulminacyjne stadium zaburzenia otępiennego nastąpiło dopiero w połowie 2015 roku.

Wyrokiem z dnia 10 lutego 2021 roku wydanym w sprawie o sygnaturze akt V ACa 212/20 Sąd Apelacyjny w Gdańsku oddalił apelację Prokuratora.

(dowód: wyrok z dnia 23 stycznia 2020 roku wraz z uzasadnieniem [w:] akta sprawy Sądu Okręgowego w Gdańsku o sygnaturze akt XV C 973/19, wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 10 lutego 2021r. k. 171)

Postanowieniem z dnia 5 czerwca 2019r. wydanym w sprawie o sygnaturze akt VII Ns 542/19 Sąd Rejonowy w Gdyni stwierdził, iż spadek po I. K., na podstawie testamentu notarialnego z dnia 21 lipca 1999 roku (rep. A 6559/1999), otwartego i ogłoszonego w dniu 4 czerwca 2019 roku, nabyła w całości z dobrodziejstwem inwentarza B. K.. Postanowienie uprawomocniło się w dniu 27 czerwca 2019 roku.

(dowód: postanowienie z dnia 5 czerwca 2019r. k. 34 akt sprawy Sądu Rejonowego w Gdyni o sygnaturze VII Ns 542/19)

Pozwani nadal razem zamieszkują w przedmiotowym lokalu, choć nie pozostają w konkubinacie.

B. K. posiada umiarkowany stopień niepełnosprawności, ma problemy z wysławianiem, liczeniem, z problemami ukończyła szkołę podstawową specjalną (powtarzała dwie klasy). D. B. jest osobą zdrową, sprawuje opiekę nad pozwaną.

Pozwana ma dochody w postaci renty w kwocie 916 zł i zasiłku pielęgnacyjnego w kwocie 215 zł. Świadczenie rentowe zostało zajęte w toku egzekucji przez Komornika. Z kolei, pozwany ma dochód w postaci emerytury wojskowej w kwocie 1.590 zł, która również została zajęta przez Komornika (pozwany spłaca długi zaciągnięte w czasie poprzedniego małżeństwa). Okresowo pozwany podejmuje się także prac dorywczych.

Pozwani ponoszą wspólnie wydatki na opłaty za energię elektryczną (około 150-200 zł miesięcznie), za multimedia (około 200 zł miesięcznie), gaz (około 33-40 zł za 2 miesiące), pozostałe dochody przeznaczają na zakup żywności czy środków czystości. Po przewłaszczeniu lokalu, pozwani jedynie trzykrotnie przekazali powodowi kwoty po 600 zł za zajmowanie przedmiotowego lokalu.

Pozwani nie posiadają innego lokalu, w którym mogliby zamieszkać, nie otrzymują żadnych świadczeń z pomocy społecznej.

(dowód: przesłuchanie pozwanej B. K. płyta CD k. 240, przesłuchanie pozwanego D. B. płyta CD k. 240)

Sąd zważył, co następuje:

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie dowodów z dokumentów urzędowych, a także dowodu z przesłuchania stron.

Oceniając zebrany w niniejszej sprawie materiał dowodowy Sąd nie dopatrzył się żadnych podstaw do kwestionowania prawdziwości i wiarygodności wymienionych w ustaleniach stanu faktycznego dowodów z dokumentów urzędowych w postaci orzeczeń sądów powszechnych oraz aktu notarialnego. Zgodnie z treścią art. 244 kpc wymienione powyżej dokumenty urzędowe korzystają z domniemania autentyczności i domniemania zgodności z prawdą wyrażonych w nich oświadczeń, zaś w toku niniejszego postępowania żadna ze stron nie kwestionowała powyższych domniemań w trybie art. 252 kpc.

Zdaniem Sądu brak było również podstaw do odmowy wiary zeznaniom pozwanych odnośnie ich sytuacji materialnej, rodzinnej i zdrowotnej, a także okoliczności zawarcia umowy sprzedaży. Zeznania te należało ocenić jako szczere, spontaniczne, logiczne, wewnętrznie niesprzeczne i zbieżne ze sobą. Podkreślić także należy, iż zeznania pozwanych nie pozostają w sprzeczności z żadnymi innymi dowodami zebranymi w niniejszej sprawie.

Nadto, ustalenia faktyczne w sprawie Sąd poczynił także na podstawie zeznań powoda. Zważyć bowiem należy, iż S. S. przyznał, że przy zawarciu umowy nie przekazał żadnych pieniędzy poprzedniej właścicielce I. K., a jedynie spłacił zadłużenie lokalu w kwocie około 25.000 zł, a także poniósł koszty ustanowienia odrębnej własności lokalu. Nadto, za wiarygodne należało uznać zeznania powoda w zakresie zgodnym z zeznaniami pozwanych, albowiem pozwani zgodnie stwierdzili, że od lat nie opłacają należności za korzystanie z lokalu powoda (wskazywali, że jedynie trzykrotnie zapłacili powodowi kwoty po 600 zł). Sąd dał wiarę pozwanym w zakresie ponoszonych przez nich opłat eksploatacyjnych za energię elektryczną, multimedia i gaz.

Podstawę prawną powództwa stanowił przepis art. 222 § 1 kc, zgodnie z którym właściciel może żądać od osoby, która włada faktycznie jego rzeczą, ażeby rzecz została mu wydana, chyba że osobie tej przysługuje skuteczne względem właściciela uprawnienie do władania rzeczą. W świetle powołanego przepisu przesłankami roszczenia windykacyjnego są:

1) własność podmiotu podnoszącego roszczenie;

2) faktyczne władanie rzeczą przez podmiot, przeciwko któremu kierowane jest roszczenie;

3) brak skutecznego względem właściciela uprawnienia do władania rzeczą, które przysługiwałoby osobie, która rzeczą faktycznie włada (por. M. Gutowski (red.) Kodeks cywilny. Tom I. Komentarz. Art. 1-449 ¹¹ , wyd. 1, 2016).

W świetle przedstawionych powyżej przesłanek powództwa windykacyjnego w pierwszej kolejności należało rozważyć kwestię legitymacji procesowej powoda i przysługującego mu prawa do przedmiotowego lokalu mieszkalnego. Powód wywodził, że nabył prawo własności spornej nieruchomości lokalowej na podstawie umowy sprzedaży oraz ustanowienia służebności osobistej z dnia 20 lutego 2014 roku (rep. A 797/2014) zawartej z I. K. tj. ówczesną właścicielką lokalu, od której prawo do zamieszkiwania wywodzili pozwani. Podkreślić należy, iż w przedmiotowej umowie sprzedaż nieruchomości za cenę 160.000 zł została powiązana z ustanowieniem przez powoda na rzecz I. K. odpłatnej służebności osobistej mieszkania, której wartość została określona na kwotę 130.000 zł (jednorazowe wynagrodzenie). Wymieniona służebność została ustanowiona pod warunkiem rozwiązującym polegającym na tym, że w wypadku, gdyby łączna kwota zaległości I. K. z tytułu opłat związanych z eksploatacją lokalu przekroczyła łącznie kwotę 8.000 zł służebność wygaśnie. Strony umowy dokonały umownego potrącenia wzajemnych wierzytelności. W wykonaniu umowy sprzedaży powód nie przekazał zbywcy żadnych środków pieniężnych, co zresztą sam przyznał będąc przesłuchany w niniejszej sprawie, lecz jedynie spłacił wymagalne zadłużenie I. K. z tytułu opłat eksploatacyjnych w kwocie około 25.000 zł. Prawo własności powoda było kwestionowane. Przede wszystkim powstał spór co do tego, czy w dacie zawarcia umowy sprzedaży zbywca lokalu I. K. znajdowała się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. W toku postępowania o eksmisję I. K. z przedmiotowego lokalu wytoczonego przez powoda (I C 548/17) Sąd dopuścił dowód z opinii psychiatry, który stwierdził, że z powodu choroby Alzheimera I. K. nie jest zdolna intelektualnie do świadomego udziału w procesie cywilnym, a stan trwania ten trwa od ponad pięciu lat (tj. a więc od około 2011r.) i wykazuje szybkie postępowanie w kierunku dalszego nasilania się otępienia. Podobne wnioski wynikały z opinii psychiatrycznej wydanej w toku postępowania karnego toczącego się przeciwko powodowi. Biegły psychiatra w konkluzji swojej opinii wskazał, że w chwili zawarcia umowy I. K. nie miała świadomości wywiązywania się z warunków finansowych i przedmiotowych wynikających z zawartej umowy, nie posiadała zdolności w zakresie możliwości rozpoznania znaczenia skutków tej czynności prawnej i świadomości przy wyrażeniu woli w trakcie podejmowania decyzji o sprzedaży mieszkania, a jej zachowanie było charakterystyczne dla choroby Alzheimera w stadium ciężkim. Zdaniem biegłego psychiatry objawy zewnętrzne choroby nie mogły nie zostać dostrzeżone przez osoby uczestniczące w podpisywaniu aktu notarialnego, gdyż choroba Alzheimera cechuje się charakterystycznymi objawami dotyczącymi zaburzeń świadomości, nasilającymi się w sytuacjach niezrozumiałych i stresujących dla osoby dotkniętej tym schorzeniem. Wątpliwości co do stanu świadomości I. K. miał również Prokurator, który na jej rzecz wytoczył przeciwko S. S. powództwo o stwierdzenie nieważności umowy sprzedaży oraz ustanowienia służebności osobistej, wskazując, że w dacie zawarcia umowy I. K. znajdowała się w stanie wyłączającym świadome powzięcie decyzji i wyrażenie woli z uwagi na postępującą chorobę A. (art. 82 kc). Prawomocnym wyrokiem z dnia 23 stycznia 2020 roku wydanym w sprawie o sygnaturze XV C 973/19 Sąd Okręgowy w Gdańsku jednak nie podzielił argumentacji Prokuratora i oddalił powództwo. Wobec takiego wyniku postępowania o ustalenie nieważności umowy sprzedaży, Sąd w niniejszej sprawie nie mógł przesłankowo uznać umowy sprzedaży za nieważną. Zważyć bowiem należy, iż zgodnie z treścią art. 365 § 1 kpc orzeczenie prawomocne wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy oraz inne organy państwowe i organy administracji publicznej, a w wypadkach w ustawie przewidzianych także inne osoby. Jak wskazuje się w orzecznictwie określone w przepisie art. 365 kpc związanie stron, sądów i innych podmiotów i osób, treścią prawomocnego orzeczenia wyraża nakaz przyjmowania przez te podmioty, że w objętej prawomocnym orzeczeniem sytuacji stan prawny przedstawiał się tak, jak to wynika z sentencji orzeczenia (por. wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 12 marca 2012r., I ACa 102/12, L.). Orzeczenie prawomocne pociąga za sobą tę konsekwencję, że nikt nie może negować faktu istnienia orzeczenia i jego określonej treści, bez względu na to, czy był czy też nie był stroną w postępowaniu, w wyniku którego zostało wydane to orzeczenie. Żaden zatem sąd i organ nie mogą kwestionować faktu wydania orzeczenia, istnieje bowiem obowiązek poszanowania prawomocnego orzeczenia przez wszystkie sądy i organy państwowe co nie pozwala tymże organom na bezpośrednią jego zmianę lub uchylenie przy okazji rozpoznawania innych spraw. Natomiast skutkiem przyjęcia mocy wiążącej w sensie materialnym jest to, że rozstrzygnięcie zawarte w orzeczeniu stwarza taki stan prawny, jak z niego wynika, czyli sądy rozpoznające spór muszą przyjmować, że dana kwestia kształtuje się tak, jak to przyjęto we wcześniejszym prawomocnym orzeczeniu. W kolejnym zatem postępowaniu, w którym pojawia się ta sama kwestia, nie może być już ona ponownie badana. Co więcej, jeżeli prawomocnie przesądzona została podstawa rozstrzygnięcia to nie można jej zmieniać, nawet jeżeli za zmianą przemawiałaby zmiana wykładni przepisów prawa (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 24 marca 2017r., I ACa 884/16, L.). Prawomocne orzeczenie jest wiążące dla podmiotów wymienionych w art. 365 § 1 kpc, choćby nawet było wadliwe (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 4 lipca 2018r., I AGa 127/18, L.). Prawomocny wyrok oddalający powództwo wiąże na podstawie art. 365 § 1 kpc strony, sądy i inne organy oraz ma, w myśl art. 366 kpc, powagę rzeczy osądzonej. Uznaniu mocy wiążącej prawomocnego wyroku oddalającego powództwo nie stoi na przeszkodzie ogólne sformułowanie jego sentencji. Moc wiążącą na podstawie art. 365 § 1 kpc ma wprawdzie jedynie sentencja orzeczenia, niemniej jednak w niektórych przypadkach – jak np. w razie oddalenia powództwa – ze względu na ogólność rozstrzygnięcia, doniosłość przy ustalaniu zakresu mocy wiążącej prawomocnego orzeczenia, czyli granic prawomocności materialnej orzeczenia, mogą mieć także zawarte w uzasadnieniu orzeczenia motywy rozstrzygnięcia (por. wyrok SN z dnia 29 września 2011r., IV CSK 652/10, L.). Moc wiążąca orzeczenia merytorycznego, określona w art. 365 § kpc, może być brana pod uwagę tylko w innym postępowaniu niż to, w którym je wydano. Orzeczenie takie uzyskuje moc wiążącą z chwilą uprawomocnienia się, a zatem z chwilą definitywnego zakończenia postępowania. W kolejnym postępowaniu, w którym pojawia się dana kwestia, nie podlega ona już ponownemu badaniu. Związanie orzeczeniem oznacza niedopuszczalność przeprowadzenia postępowania dowodowego w tej kwestii, nie tylko zaś dokonywania sprzecznych ustaleń (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 19 listopada 2015r., I ACa 619/15, L.).

W uzasadnieniu wyroku oddalającego powództwo o unieważnienie umowy sprzedaży Sąd Okręgowy w Gdańsku wskazał na brak danych uzasadniających wniosek, że u I. K. w dacie zawarcia umowy występowały zaburzenia psychiczne uniemożliwiające świadome wyrażenie woli i powzięcie z dostatecznym rozeznaniem decyzji o sprzedaży nieruchomości w zamian za spłatę długu i ustanowienie na jej rzecz służebności osobistej mieszkania. Sąd Okręgowy argumentował, że dopiero w 2015 roku I. K. zaczęła korzystać z pomocy psychiatry i zwiększyła się pomoc socjalna dla rodziny w związku z zaburzeniami otępiennymi. Sąd wskazał na brak dokumentacji medycznej stwierdzającej podobne nasilenie objawów w okresie wcześniejszym, w szczególności w lutym 2014 roku. Mimo rozbieżności pomiędzy powyższymi ustaleniami Sądu Okręgowego a wnioskami wynikającymi z przytoczonych powyżej opinii psychiatrycznych wydanych w innych sprawach, rozpoznając niniejszą sprawę Sąd był związany wyrokiem z dnia 23 stycznia 2020 roku. W związku z powyższym Sąd nie mógł prowadzić odrębnego postępowania dowodowego co do stanu psychicznego I. K.. Podobnie, Sąd nie mógł przesłankowo uznać umowy za nieważną np. z powodu rażącej nieekwiwalentności świadczeń obu stron umowy. Wątpliwości Sądu rozpoznającego niniejszą sprawę budziła bowiem rozbieżność pomiędzy świadczeniami obu stron umowy. Jak bowiem wskazano powyżej z tytułu nabycia własności lokalu powód poniósł jedynie wydatek w wysokości 25.000 zł, którą stanowiła kwota spłaconego przezeń zadłużenia, natomiast nie przekazał żadnych środków zbywcy. Z odpisu z księgi wieczystej wynika natomiast, że przedmiotowy lokal składał się z dwóch pokoi, kuchni, miał powierzchnię 38,12 m ². Nie trzeba odwoływać się do wiadomości specjalnych, by stwierdzić, że tego typu lokal mieszkalny położony w aglomeracji trójmiejskiej ma znacznie wyższą wartość aniżeli kwota zapłacona faktycznie przez powoda. W ocenie Sądu porównanie świadczeń zbywcy i nabywcy wskazuje na rażącą nieekwiwalentność świadczeń, co – w ocenie Sądu – pozwalało na stwierdzenie, że umowa jest dotknięta sankcją nieważności (art. 58 § 2 kc). Jednak wobec wcześniejszego prawomocnego oddalenia powództwa o unieważnienie aktu notarialnego przez Sąd Okręgowy w Gdańsku, niemożliwe było ponowne przesądzanie kwestii nieważności. Jak wskazuje się w doktrynie adresatami norm prawnych przewidujących bezwzględną nieważność czynności prawnej są w pierwszym rzędzie organy stosujące prawo (sądy oraz organy władzy publicznej), dlatego sąd obowiązany jest wziąć pod uwagę bezwzględną nieważność czynności prawnej z urzędu, nawet jeśli żadna ze stron postępowania nie powołuje się na nieważność czynności prawnej (por. K. Osajda (red. serii), W. Borysiak (red. tomu), Kodeks cywilny. Komentarz. Wyd. 29, Warszawa 2021). W wyroku z 19 grudnia 1984 r. (III CRN 183/84, L.) SN wskazał, że "W sprawie, w której wyłania się kwestia nieważności bezwzględnej umowy (art. 58 kc), sąd kwestię tę bierze z urzędu pod rozwagę jako przesłankę swego rozstrzygnięcia". Podobne stanowisko zajął Sąd Najwyższy w wyroku z 17 czerwca 2005r. (III CZP 26/05, OSP 2006, Nr 7–8, poz. 85), stwierdzając, że "Sąd ma obowiązek wziąć pod uwagę w każdym stanie sprawy nieważność czynności prawnej (art. 58 § 1 kc)". W wyroku z 26 stycznia 2006r. (II CK 374/05, Biul. SN 2006, Nr 5) Sąd Najwyższy podkreślił, że "zgodnie z powszechnie przyjętym w orzecznictwie i piśmiennictwie poglądem sąd z urzędu uwzględnia bezwzględną nieważność czynności prawnej". Obowiązek uwzględniania z urzędu nieważności czynności prawnej ciąży również na organach podatkowych (por. wyrok SN z dnia 13 czerwca 2002r., L.). W wyroku z dnia 22 stycznia 2014r. (III CSK 55/13, L.) Sąd Najwyższy podkreślił, że sąd powinien uwzględnić nieważność bezwzględną z urzędu na każdym etapie postępowania. Uwzględnienie przez sąd orzekający sankcji nieważności z urzędu ma miejsce, jeśli jej zastosowanie wynika z zebranego w sprawie materiału (por. wyrok SN z dnia 3 listopada 2010r., V CSK 142/10, L.). Podkreślić należy, iż wysokość świadczeń stron, czy też fakt prawomocnego skazania powoda za oszustwo były znane Sądowi Okręgowemu w dacie wyrokowania. Sama umowa sprzedaży została dołączona do pozwu wniesionego przez Prokuratora. Tym samym, skoro Sąd bierze pod uwagę nieważność czynności prawnej z urzędu, to należało uznać, że oddalając powództwo Sąd Okręgowy nie znalazł podstaw do unieważnienia umowy ze wskazanych powyżej przyczyn. Zatem, wobec związania prawomocnym wyrokiem w sprawie XV C 973/19, Sąd rozpoznający niniejszą sprawę, nawet jeśli nie podziela konkluzji dotyczącej braku podstaw do unieważnienia umowy, to nie mógł kwestii tej ocenić dla potrzeb rozstrzygnięcia w sprawie o eksmisję w sposób odmienny. W tym stanie rzeczy należało zatem uznać, że umowa pozostaje ważna, a tym samym powodowi przysługuje tytuł prawny do spornego lokalu.

Przy rozpoznawaniu niniejszej sprawy nie sposób było pominąć tego, że prawomocnym wyrokiem z dnia 19 czerwca 2019 roku wydanym w sprawie o sygnaturze akt II K 1290/17 Sąd Rejonowy Gdańsk – Południe w Gdańsku uznał S. S. za winnego popełnienia przestępstwa oszustwa stypizowanego w art. 286 § 1 kk. Zgodnie z treścią art. 11 kpc ustalenia wydanego w postępowaniu karnym prawomocnego wyroku skazującego co do popełnienia przestępstwa wiążą sąd w postępowaniu cywilnym. Jednakże osoba, która nie była oskarżona, może powoływać się w postępowaniu cywilnym na wszelkie okoliczności wyłączające lub ograniczające jej odpowiedzialność cywilną. W orzecznictwie przyjmuje się, że związanie prawomocnym wyrokiem karnym dotyczy zawartych w sentencji ustaleń faktycznych sądu karnego, które w sprawie cywilnej nie mogą być obalone ani pominięte. Odnoszą się one do osoby sprawcy, przedmiotu przestępstwa, znamion czynu przypisanego skazanemu, miejsca i czasu popełnienia przestępstwa oraz sytuacji, w jakiej czyn został popełniony. Okoliczności wykraczające poza te elementy nie są dla sądu orzekającego w sprawie cywilnej wiążące, nawet jeżeli znajdują się w sentencji orzeczenia (por. wyrok SN z dnia 11 maja 2021r., I (...) 17/21, L.). Z przytoczonych powyżej okoliczności niemożliwa była ocena okoliczności zawarcia umowy sprzedaży, a także faktu skazania powoda za przestępstwo z art. 286 kk pod kątem nieważności umowy. Natomiast, możliwe było rozważanie powyższych okoliczności w kontekście art. 5 kc. Zgodnie z tym przepisem nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony. W orzecznictwie Sądu Najwyższego za utrwalony można uznać obecnie pogląd, zgodnie z którym możliwość nieuwzględnienia roszczenia windykacyjnego na podstawie art. 5 kc może mieć miejsce tylko w sytuacjach wyjątkowych. Oddalenie powództwa na podstawie art. 5 kc oznacza bowiem pozbawienie właściciela ochrony przysługującego mu prawa własności, którego ochrona jest zasadą konstytucyjną (por: orzeczenie SN z dnia 22 listopada 1994r. II CRN 127/94 niepublikowany; wyrok SN z dnia 27 stycznia 1999r. II CKN 151/98, wyrok SN z 22 marca 2000r. I CKN 440/98). Sąd Najwyższy trafnie stwierdził w orzeczeniu z dnia 25 maja 1973r. III CRN 86/73, że zasady współżycia społecznego chronią wprawdzie przed nadużyciem prawa, ale nie mogą tego prawa w ogóle unicestwić. W szczególności przy żądaniu eksmisji mogą one jedynie powodować odroczenie eksmisji, a nie pozbawienie uprawnionego jego prawa podmiotowego w zupełności. Za ugruntowany w orzecznictwie należy uznać pogląd, że norma art. 5 kc ma charakter wyjątkowy i można ją stosować jedynie w sytuacji, gdy w inny sposób nie można zabezpieczyć interesu osoby zagrożonej wykonaniem prawa podmiotowego przez inną osobę (por. orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 17 października 1969r., III CRN 310/69). Okoliczności nakazujące uznać powoda za nieuprawnionego mają charakter przejściowy; po ich ustaniu będzie on mógł swoje uprawnienie realizować. Dlatego wyrok oddalający powództwo, oparty na art. 5 kc, praktycznie nie korzysta z powagi rzeczy osądzonej – jeżeli powód twierdzi, że okoliczności te uległy zmianie, możliwe jest prowadzenie kolejnego procesu pomiędzy tymi samymi stronami o to samo roszczenie, a jeżeli twierdzenie o zmianie okoliczności okaże się prawdziwe – uwzględnienie powództwa (por wyrok SN z 22 maja 2002r., I CKN 1567/99, OSN 2003, Nr 7–8, poz. 109). Właśnie dlatego, że okoliczności rozstrzygające o nadużyciu prawa są z założenia przemijające (tzn. w poszczególnych przypadkach mogą okazać się trwałe, ale nigdy nie można tego z góry przesądzić), wyraża się powszechnie tezę, że "stosowanie art. 5 kc nie może prowadzić do utraty prawa podmiotowego" (por. wyrok SN z dnia 13 października 2017r., I CSK 46/17, L.).

W ocenie Sądu w okolicznościach niniejszej sprawy oddalenie powództwa na podstawie art. 5 kc nie stanowiłoby dostatecznego zabezpieczenia interesu pozwanej B. K.. Z powyżej przytoczonego orzecznictwa wynika, że oddalenie powództwa o eksmisję z powodu nadużycia prawa podmiotowego nie może zmierzać do trwałego unicestwienia prawa właściciela nieruchomości i ma charakter ochrony tymczasowej. Po pewnym czasie właściciel mógłby zatem ponownie wytoczyć powództwo przeciwko pozwanej. W ocenie Sądu dostatecznym, a zarazem bardziej trwałym środkiem chroniącym interesy pozwanej – także w kontekście jej sytuacji osobistej i zdrowotnej – będzie ustalenie jej prawa do lokalu socjalnego. W takim przypadku pozwana uzyska pewność, że jej potrzeby mieszkaniowe są zabezpieczone. Do czasu zaoferowania lokalu socjalnego będzie mogła zamieszkiwać w spornym lokalu, zaś później w lokalu socjalnym.

Z tego też względu, na podstawie art. 222 § 1 kc, Sąd uwzględnił powództwo.

Zgodnie z dyspozycją przepisu art. 14 ustawy o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie kodeksu cywilnego, Sąd zobowiązany był z urzędu badać przesłanki w zakresie orzeczenia o uprawnieniu do lokalu socjalnego wobec osób których dotyczy nakaz opróżnienia lokalu. Podkreślić należy, iż przepis art. 14 ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (Dz.U. Nr 71, poz. 733) ma zastosowanie w sprawach o opróżnienie lokalu przeciwko osobom, które były lokatorami w rozumieniu art. 2 ust. 1 pkt 1 tej ustawy (por. uchwała SN z dnia 15 listopada 2001r., III CZP 66/01, L.). W okolicznościach niniejszej sprawy B. K. jest niewątpliwie lokatorem w rozumieniu ustawy o ochronie praw lokatorów. Pozwana wywodziła swoje uprawnienie do zamieszkiwania w tym lokalu ze stosunków prawnorodzinnych tj. od I. K., która najpierw była uprawniona do lokalu na podstawie spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu, a następnie była właścicielką tego lokalu. I. K. była ciotką pozwanej, a także została ustanowiona rodziną zastępczą dla pozwanej. Nadto, pozwana jest spadkobiercą po byłej właścicielce, a zatem, gdyby nie zawarcie umowy sprzedaży, pozwana nabyłaby w drodze dziedziczenia własność przedmiotowej nieruchomości. Nadto, za lokatora należało uznać także pozwanego, który zamieszkiwał w lokalu za zgodą I. K., na podstawie nieodpłatnego stosunku użyczenia.

Zgodnie z dyspozycją przepisu art. 14 ustawy o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie kodeksu cywilnego, Sąd zobowiązany był z urzędu badać przesłanki w zakresie orzeczenia o uprawnieniu do lokalu socjalnego wobec osób których dotyczy nakaz opróżnienia lokalu. Przepis art. 14 ust. 4 ustawy stanowi, że Sąd nie może orzec o braku uprawnienia do zawarcia umowy najmu socjalnego lokalu wobec:

1) kobiety w ciąży,

2) małoletniego, osoby niepełnosprawnej w rozumieniu ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz.U. z 2021r. poz. 573 i 1981) lub ubezwłasnowolnionego oraz osoby sprawującej nad nim opiekę i wspólnie z nim zamieszkałej,

3) obłożnie chorego,

4) emeryta lub rencisty spełniającego kryteria do otrzymania świadczenia z pomocy społecznej,

5) osoby posiadającej status bezrobotnego,

6) osoby spełniającej przesłanki określone przez radę gminy w drodze uchwały

- chyba że osoby te mogą zamieszkać w innym lokalu niż dotychczas używany lub ich sytuacja materialna pozwala na zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych we własnym zakresie.

W niniejszej sprawie istniały przesłanki obligatoryjne do przyznania pozwanym lokalu socjalnego. Zważyć bowiem należy, że pozwana legitymuje się orzeczeniem o stopniu niepełnosprawności. B. K. jest osobą niesamodzielną z uwagi na deficyty intelektualne (problemy z liczeniem, wysławianiem się etc.), miała kłopoty z ukończeniem szkoły podstawowej specjalnej, utrzymuje się jedynie z renty oraz zasiłku pielęgnacyjnego. Bez pomocy pozwanego nie byłaby w stanie utrzymać się sama, a także miałaby problemy w codziennym życiu. W tym też kontekście pozwanego D. B., który wspólnie z pozwaną zamieszkuje, należało uznać za osobę sprawującą nad nią opiekę. Zważyć przy tym należy, iż sytuacja materialna każdego z pozwanych nie pozwala na zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych we własnym zakresie. Nadto, pozwani nie posiadają innego lokalu, w którym mogliby zamieszkać.

Wobec powyższego, skoro pozwani spełniają przesłankę obligatoryjną o jakiej mowa w art. 14 ust. 4 pkt 2 ustawy o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego, to Sąd zobowiązany był do ustalenia im uprawnienia do otrzymania lokalu socjalnego, zaś na podstawie art. 14 ust. 6 wyżej cytowanej ustawy, Sąd nakazał wstrzymanie wykonania opróżnienia lokalu do czasu złożenia pozwanym przez Gminę M. G. oferty zawarcia umowy najmu lokalu socjalnego.

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 102 kpc i odstąpił od obciążania nimi pozwanych. Nie ulega wątpliwości, że przepis art. 102 kpc urzeczywistnia zasadę słuszności, będącą odstępstwem od zasady odpowiedzialności za wynik procesu. Zważyć jednak należy, iż nieskonkretyzowanie w tym przepisie „wypadków szczególnie uzasadnionych” oznacza, że to sądowi rozstrzygającemu sprawę została pozostawiona ocena, czy całokształt okoliczności pozwala na uznanie, że zachodzi szczególnie uzasadniony wypadek, przemawiający za nieobciążaniem strony przegrywającej spór kosztami procesu w całości lub w części. Takie stanowisko znajduje również potwierdzenie w orzecznictwie. W wyroku z dnia 2 października 2015r. I ACa 2058/14 LEX nr 1820933 Sąd Apelacyjny w Warszawie stwierdził, że sposób skorzystania z przepisu art. 102 kpc jest suwerennym uprawnieniem jurysdykcyjnym sądu orzekającego i do jego oceny należy przesądzenie, czy wystąpił szczególnie uzasadniony wypadek, który uzasadnia odstąpienie, a jeśli tak, to w jakim zakresie, od generalnej zasady obciążenia kosztami procesu strony przegrywającej spór. Ustalenie, czy w danych okolicznościach zachodzą "wypadki szczególnie uzasadnione", ustawodawca pozostawia swobodnej ocenie sądu, która następuje niezależnie od przyznanego zwolnienia od kosztów sądowych. Zgodnie natomiast ze stanowiskiem Sądu Najwyższego zawartym w postanowieniu z dnia 22 lutego 2011r. II PZ 1/11 trudna sytuacja życiowa, majątkowa, zdrowotna, osobista, która uniemożliwia pokrycie przez stronę kosztów procesu należnych przeciwnikowi, należy do okoliczności uzasadniających odstąpienie od zasady wyrażonej w art. 98 § 1 kpc. Dokonując tej oceny sąd orzekający winien kierować się własnym poczuciem sprawiedliwości, a podważenie oceny tego sądu wymaga wykazania że jest ona wadliwa. Nadto, należy zwrócić uwagę, że zastosowanie przepisu art. 102 kpc nie wymaga osobnego wniosku od strony przegrywającej. Powinno ono być ocenione w całokształcie okoliczności konkretnego przypadku, z uwzględnieniem zasad współżycia społecznego. W orzecznictwie Sądu Najwyższego do kręgu tych okoliczności zalicza się między innymi ciężką sytuację strony przegrywającej (por. wyrok SN z dnia 17 listopada 1972r., I PR 423/72, OSNC 1973, Nr 7-8, poz. 138).

W okolicznościach niniejszej sprawy obciążenie pozwanych kosztami byłoby nie do pogodzenia z zasadami współżycia społecznego. Przede wszystkim należało mieć na względzie okoliczności w jakich doszło do utraty przez nich tytułu prawnego do lokalu. Powód nabył bowiem sporny lokal mieszkalny w wyniku przestępstwa, co prawomocnie zostało stwierdzone przez sąd. Nadto, należało mieć na względzie sytuację osobistą i materialną pozwanej, w szczególności fakt, że powódka jest osobą niepełnosprawną, nie pracującą, posiada dochód w kwocie około 1.100 zł, co pozwala na zaspokojenie jedynie podstawowych potrzeb egzystencjalnych. Z kolei, pozwany ma dochód w kwocie 1.600 zł. Świadczenia rentowo – emerytalne pozwanych są obciążone zajęciami komorniczymi.