Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 371/11
POSTANOWIENIE
Dnia 9 marca 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Zbigniew Korzeniowski
w sprawie z odwołania M. K.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o rentę socjalną,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 9 marca 2012 r.,
skargi kasacyjnej ubezpieczonego od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 12 maja 2011 r.,
odmawia przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania.
Uzasadnienie
Sąd Apelacyjny wyrokiem z 12 maja 2011 r. oddalił apelację M. K. od wyroku
oddalającego jego odwołanie od decyzji pozwanego z 17 czerwca 2011 r., którą
odmówiono mu prawa do renty socjalnej. Rozstrzygnięcie oparto na ustaleniu, że
wnioskodawca nie jest całkowicie niezdolny do pracy. Podstawę prawną stanowił
przepis art. 4 ust. 1 ustawy z 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej oraz art. 12 ust.
1 i 2 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS.
We wniosku o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania wskazano na
podstawy przedsądu z art. 3989
§ 1 pkt 1, 2 i 4 k.p.c.
W zakresie pierwszej (art. 3989
§ 1 pkt 1 k.p.c.) istotne zagadnienie prawne
ma dotyczyć odpowiedzi na pytania: 1. jakie środki dowodowe mogą być zgłaszane
do udowodnienia okoliczności mających istotne znaczenie w sprawie o ustalenie
prawa do renty socjalnej. Wyjaśnienia wymaga, czy w tego rodzaju sprawach, w
2
których decydująca jest kwestia ewentualnej całkowitej niezdolności do
jakiejkolwiek pracy, oprócz opinii biegłego sądowego określonej specjalności,
dopuszczalne jest przeprowadzenie dowodu z przesłuchania świadków na
okoliczności funkcjonowania ubezpieczonego w życiu społecznym, rodzinnym,
zawodowym. Odpowiedzi wymaga, jaką rolę dowodową w sprawie o ustalenie
prawa do renty socjalnej, o którą ubiega się osoba ze schorzeniem neurologicznym
ma zeznanie członków rodziny i zeznanie lekarza prowadzącego. Sąd Apelacyjny
uznał, iż przeprowadzenie tych dowodów jest bezprzedmiotowe i że oceny takiej
może dokonać jedynie biegły odpowiedniej specjalności. Zdaniem wnoszącego
skargę kasacyjną pogląd Sądu Apelacyjnego jest niezasadny. Biegły w sprawie o
ustalenie prawa do renty socjalnej powinien dysponować pełnym materiałem do
wydania opinii. Przeprowadzenie dowodu z zeznań świadków, odebranie od
biegłego ustnych wyjaśnień złożonej opinii i następnie przeprowadzenie
uzupełniającego dowodu z opinii biegłego w sprawie lub biegłych różnych
specjalności oceniających zachowanie i funkcjonowanie ubezpieczonego
wynikające z zeznań świadków w odniesieniu do jego zdolności intelektualnych,
psychofizycznych i motorycznych do pracy stanowić może dopiero podstawę
zastosowania przepisów art. 4 ust. 1 ustawy z 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej
w związku z przepisem art. 12 ust. 1 i ust. 2 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o
emeryturach i rentach z FUS; 2. jaka jest rola Sądu w sprawie o ustalenie prawa do
renty socjalnej w sytuacji działania ubezpieczonego bez profesjonalnego
pełnomocnika. Wyjaśnienia wymaga, czy w tego rodzaju sprawach, w których
decydująca jest kwestia ewentualnej całkowitej niezdolności do pracy do
jakiejkolwiek pracy wobec zmiany treści przepisu art. 232 k.p.c. i uchyleniu z mocą
obowiązująca od 1 lipca 1996 r. przepisu art. 3 § 2 k.p.c. dokonanych ustawą z 1
marca 1996 r. o zmianie Kodeksu postępowania cywilnego (…) oraz obecnego
brzmienia wskazanego przepisu i wobec zmiany treści przepisu art. 212 zdanie 2
k.p.c. dokonanej ustawą z 2 lipca 2004 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania
cywilnego, dopuszczalne jest w sytuacji braków w dokumentacji medycznej
przeprowadzenie przez Sąd niewskazanego przez ubezpieczonego dowodu z opinii
biegłego lub biegłych innej specjalności w celu ustalenia możliwości
funkcjonowania ubezpieczonego w życiu zawodowym. Odpowiedzi wymaga, jaką
3
rolę dowodową w sprawie o ustalenie prawa do renty socjalnej ma Sąd i czy winien
dopuścić niewskazany przez ubezpieczonego dowód z opinii biegłego lub biegłych
innej specjalności, jeżeli z opinii biegłego powołanego w sprawie wynika, iż nie
dysponował on pełną dokumentacją medyczną. Sąd Apelacyjny nie dopuścił z
urzędu dowodu z opinii biegłego lub biegłych innej specjalności pomimo, iż z opinii
biegłego w sprawie wynikało, iż nie dysponował on pełną dokumentacją medyczną.
Zdaniem wnoszącego skargę kasacyjną wobec braku pełnej dokumentacji
medycznej i określonego zachowania się ubezpieczonego w następstwie
posiadanego schorzenia, przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego lub biegłych
innej specjalności oceniających zachowanie i funkcjonowanie ubezpieczonego
wynikające z jego zdolności intelektualnych, fizycznych, psychofizycznych i
motorycznych do pracy stanowić może dopiero podstawę zastosowania przepisów
art. 4 ust. 1 ustawy z 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej w związku z art. 12 ust.
1 i ust. 2 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS.
W zakresie drugiej podstawy przedsądu (art. 3989
§ 1 pkt 2 k.p.c.) wskazano
na potrzebę wykładni przepisów budzących poważane wątpliwości i rozbieżności w
orzecznictwie sądów, a to art. art.: 5, 212 zdanie drugie, 227, 232 zdanie drugie,
278 § 1, 286 k.p.c. oraz art. 6 k.c., i tym samym konieczności wyjaśnienia
charakteru pisemnej opinii biegłego w sprawie o ustalenie prawa do renty socjalnej,
a co za tym idzie dopuszczalności i zakresu innych środków dowodowych, ciężaru
dowodu w tego rodzaju sprawach oraz dopuszczalności działania Sądu z urzędu,
zakresu niezbędnych pouczeń ubezpieczonego, w tym pouczeń, co do czynności
procesowych oraz celowości ustanowienia pełnomocnika. Potrzebę wykładni
wskazanych wyżej przepisów w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych (w
tym w sprawach o ustalenie prawa do renty socjalnej) uzasadnia istnienie
poważanych wątpliwości ich dotyczących. Wskazane przepisy wywołują
rozbieżności w orzecznictwie Sądów, czego przykładem są m.in. orzeczenia: wyroki
Sądu Najwyższego w sprawach o sygnaturach: V CSK 360/06, I UK 64/10, I CR
140/69, II CKN 656/97, I UK 356/07, I UK 3/09, III UK 130/06, I UK 230/10
(zapewne I UK 230/09), II UKN 260/97, II UK 399/09, II PK 122/09, II UK 1/09, II
UKN 131/97, I PKN 20/99, III UK 144/05, II UKN 701/100 (zapewne II UKN 701/00),
II UKN 585/00, II UKN 266/01, II UK 106/09, I UK 138/09, II UK 277/04, II UKN
4
288/97, II UKN 45/97, III CKN 6/9 (zapewne III CKN 6/96), I CKU 45/96, II UKN
182/98, II UKN 246/96 (zapewne II UKN 246/98), II UKN 33/00, I CKN 233/98
(zapewne I CKN 223/98) oraz wyroki kilku Sądów Apelacyjnych (przy czym
chodziłoby zapewne o wyrok Sądu w Katowicach z 11 maja 1993 r. - a nie z 11
czerwca 1993 r. – I ACr 236/93 oraz o wyrok Sądu w Szczecinie z 6 listopada 2007
r., - a nie z 8 listopada 2007 r. – III AUa 529/07, według Lex Omega). Przykładowe
orzeczenia Sądów odmiennie oceniają charakter pisemnej opinii biegłego w
sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych i możliwość dopuszczania w tych
sprawach innych dowodów również przez Sąd. Rozbieżności w orzecznictwie
Sądów oraz potrzebę wykładni budzi także kwestia zakresu działania Sądu z
urzędu w tego rodzaju sprawach, zakresu pouczeń o czynnościach procesowych
ubezpieczonego działającego bez profesjonalnego pełnomocnika oraz potrzeby
zwracania przez Sąd uwagi osobie ubezpieczonej na celowość ustanowienia
pełnomocnika procesowego także z urzędu. Dokonane zmiany ustawodawstwa,
wprowadzenie zasady kontradyktoryjności i odpowiedzialności stron za przebieg
sprawy nie może pozostawać bez wpływu na konieczność wyjaśniania przez Sąd
Najwyższy zagadnień określających zasady współdziałania Sądu z ubezpieczonym
w celu zapewnienia ochrony zagwarantowanej Konstytucją i równości stron w
procesie, zwłaszcza w kontekście działania w sprawach ubezpieczeniowych po
drugiej stronie wyspecjalizowanego organu.
Skarga jest też oczywiście uzasadniona (art. 3989
§ 1 pkt 4 k.p.c.), gdyż
zaskarżone orzeczenie „rażąco narusza przepisy postępowania wskazane w
niniejszej skardze kasacyjnej, które to naruszenie miało istotny wpływ na wynik
sprawy. Sąd Apelacyjny pominął część zgromadzonego materiału dowodowego i
niezasadnie uznał, że opinia biegłego w sprawie stanowi jedyny dowód i przesłankę
do ustalenia prawa wnioskodawcy do renty socjalnej z tytułu całkowitej niezdolności
do jakiejkolwiek pracy. Sąd Apelacyjny pominął materiał dowodowy zgromadzony w
sprawie, tj. wyjaśnienia wnioskodawcy o: decyzji Miejskiego Ośrodka Pomocy
Rodzinie o przyznaniu pomocy społecznej w formie renty socjalnej wobec
stwierdzenia przez ten organ całkowitej niezdolności do pracy wnioskodawcy oraz
ustaleniu prawa do zasiłku pielęgnacyjnego celem częściowego pokrycia wydatków
wynikających z konieczności zapewnienia wnioskodawcy opieki i pomocy innej
5
osoby w związku z niezdolnością do samodzielnej egzystencji, posiadanych
kwalifikacji, wykształceniu, możliwościach zarobkowych, decyzji Miejskiego Urzędu
Pracy o przyznaniu wnioskodawcy statusu bezrobotnego bez prawa do zasiłku dla
bezrobotnych. Pominięcie wskazanego materiału dowodowego doprowadziło w
sposób oczywisty do nieprawidłowych rozważań prawnych Sądu Apelacyjnego i
oceny całkowitej niezdolności wnioskodawcy do jakiejkolwiek pracy. Ostateczna
ocena czy wnioskodawca jest całkowicie niezdolny do pracy w zakresie
dotyczącym naruszenia sprawności organizmu musi uwzględniać inne elementy,
niż jedynie opinia biegłego w sprawie. Ocena taka winna uwzględniać zwłaszcza
poziom i rodzaj wykształcenia wnioskodawcy, możliwości zarobkowania w zakresie
posiadanych kwalifikacji, możliwość podjęcia pracy biorąc pod uwagę m.in.: wiek,
predyspozycje psychofizyczne, motoryczne. Sąd Apelacyjny oceny takiej nie
dokonał ograniczając się w uzasadnieniu swego wyroku wyłącznie do stwierdzenia,
że skoro wnioskodawca pracował okresowo i ukończył studia, to nie jest całkowicie
niezdolny do pracy, nie odnosząc się i nie wyjaśniając dlaczego wnioskodawca już
nie pracuje. Na jakiej podstawie Sąd Apelacyjny ocenił zdolności intelektualne
wnioskodawcy, wobec braku w tym zakresie opinii biegłego określonej
specjalności?
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Wskazane wyżej podstawy nie spełniają się jako przesłanki przedsądu z art.
3989
§ 1 pkt 1, 2 i 4 k.p.c.
Pierwsza, z art. 3989
§ 1 pkt 1 k.p.c., gdyż istotne zagadnienie prawne
sprowadza do zwykłej wykładni prawa i jego zastosowania w konkretnej sprawie.
Odpowiedź na pytanie o prowadzenie postępowania dowodowego wynika z prawa
procesowego. Oczywistym jest wszak to, że przedmiotem dowodu są fakty mające
dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie (art. 227 k.p.c.), jak i to, że Sąd pomija
środki dowodowe, jeżeli okoliczności sporne zostały już dostatecznie wyjaśnione
lub jeżeli strona powołuje dowody jedynie dla zwłoki (art. 217 § 2 k.p.c.). Wykracza
to poza potrzebę argumentacji, gdyż postawiona kwestia nie stanowi istotnego
zagadnienia prawnego. Taki sam mankament ma druga kwestia ujęta pod
6
hasłowym odwołaniem się do istotnego zagadnienia prawnego, gdyż przedstawiana
argumentacja może składać się na podstawę przedsądu z art. 3989
§ 1 pkt 4 k.p.c.,
natomiast nie stanowi istotnego zagadnienia prawnego, albowiem sąd może
dopuścić dowód z urzędu (art. 232 zdanie drugie k.p.c.), nawet gdy strona działa z
profesjonalnym pełnomocnikiem. Sprawa o rentę socjalną nie rządzi się w tym
zakresie szczególnymi (odmiennymi) regułami postępowania. Natomiast ocena
zaniechania określonego postępowania dowodowego i jego znaczenia dla
rozstrzygnięcia nie jest przedmiotem przesłanki przedsądu z art. 3989
§ 1 pkt 1
k.p.c.
W zakresie drugiej podstawy przedsądu, z art. 3989
§ 1 pkt 2 k.p.c.,
przytoczenie kilkudziesięciu wyroków nadawałoby walor tej podstawie przedsądu,
gdyby wpierw konkretnie i jednoznacznie wskazano, który z wymienionych
przepisów powoduje wątpliwości w wykładni i dlaczego. Wniosek zbyt ogólnie
odwołuje się do wątpliwości w wykładni, bowiem czym innym jest odmienna ocena
„charakteru pisemnej opinii biegłego” w konkretnej sprawie i czym innym podstawa
przedsądu z art. 3989
§ 1 pkt 2 k.p.c. Przedmiotem zainteresowania tej podstawy
przedsądu jest sam przepis a nie jego zastosowanie w konkretnej sprawie.
Wniosek powinien więc wykazać jakie sprzeczne normy wynikają z wykładni tego
samego (konkretnego) przepisu prawa. Wszak nie jest niczym odkrywczym, że
opinia biegłego nie jest dowodem wiążącym i podlega kontroli stron oraz sądu,
który nie musi na niej poprzestać. Kumulacja kilku przepisów procedury cywilnej i
zestawienie kilkudziesięciu wyroków Sądu Najwyższego i Sądów Apelacyjnych nie
wystarcza, jeżeli wpierw we wniosku nie zostanie precyzyjnie i jednostkowo w
odniesieniu do konkretnego przepisu, jurydycznie wykazane, że istnieje potrzeba
jego wykładni, gdyż budzi poważane wątpliwości lub rozbieżności w orzecznictwie.
Wniosek odwołuje się do podstawowych przepisów procedury cywilnej, a tu istnieje
już określona analiza doktrynalna (komentarze, publikacje i opracowania naukowe)
oraz jurydyczna. Różne tezy orzeczeń Sądów wynikają ze stosowania prawa i
mogą mieścić się w granicach jego wykładni. Jeżeli więc choćby któreś z tych
orzeczeń składa się na rozbieżność orzecznictwa w zakresie wykładni konkretnego
przepisu, to wniosek wyraźnie powinien to wskazać i wykazać potrzebę wykładni
konkretnego przepisu (a nie kumulację kilku przepisów). Wniosek poprzestał na
7
samym zestawieniu niemałej ilości wyroków (i nie do wszystkich podał prawidłowe
daty lub sygnatury).
Trzecia podstawa nie wykazuje, że skarga kasacyjna jest oczywiście
uzasadniona (art. 3989
§ 1 pkt 4 k.p.c.). Skarga przysługuje od prawomocnego
wyroku i na etapie przedsądu nie ocenia się podstaw kasacyjnych, gdyż wniosek o
przyjęcie skargi ma samodzielnie i odrębnie od tych podstaw wykazać, że jest
oczywiście uzasadniona (art. 3984
§ 1 pkt 2 i § 2 k.p.c. w związku z art. 3989
§ 1
k.p.c.). Innymi słowy brakujących elementów tej przesłanki przedsądu nie zastępuje
odwołanie się do podstaw kasacyjnych. Zasadne podstawy kasacyjne mogą
prowadzić do uwzględnienia skargi (a contrario z art. 39814
k.p.c.), jednak w
szczególnej podstawie przedsądu z art. 3989
§ 1 pkt 4 k.p.c. chodzi o wykazanie,
że skarga jest aż oczywiście uzasadniona. Analiza tej podstawy powinna więc bez
wątpliwości prowadzić do wniosku o naruszeniu prawa i jego oczywistym wypływie
na rozstrzygnięcie sprawy. Tymczasem w podstawie przedsądu wniosek w ogóle
nie odwołuje się i nie zarzuca naruszenia prawa materialnego. To prawo w
pierwszej kolejności decyduje jak znaczenie ma naruszenie przepisów
postępowania (art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c.). Brak jest też wskazania (odrębnie od
podstawy kasacyjnej), które przepisy prawa procesowego zostały naruszone. Taka
wadliwość ma znaczenie w ocenie podstaw kasacyjnych, gdyż te ocenia się tylko w
granicach zarzutów naruszenia przepisów (art. 39813
§ 1 k.p.c.), zatem tym bardziej
reguła ta obowiązuje w ocenie podstawy przedsądu z art. 3989
§ 1 pkt 4 k.p.c.,
która tak jak już zauważano powinna samodzielnie i odrębnie od podstaw
kasacyjnych wykazać naruszenie przepisów procesowych lub materialnych.
Z tych motywów orzeczono jak w sentencji, stosownie do art. 3989
§ 2 k.p.c.

I UK 371/11

Powołane przepisy:

Informacje o źródle orzeczenia:

Dodatkowe informacje:

Pełny tekst orzeczenia